Concilium Carthaginense sextum

In hoc concilio actum est ut Nicenum concilium ab episcopis orientalibus peteretur, cui synodo interfuit legatio ecclesię Romanę Faustinus scilicet episcopus Philippus et Aselus presbiteri.

Post diem prestitam concilii ut recordamini fratres beatissimi multa flagitata sunt expectantes fratres nostros qui nunc ad praesentem synodum legati advenerunt quae gestis necesse est consocientur. Qua de re domino nostro de tantę congregationis coetu gratias referimus. Superest ut tam exemplaria ||fol. 38rb|| Niceni concilii quae nunc habemus et a patribus constituta sunt, quam etiam hic a decessoribus nostris eandem synodum firmantes, vel secundum eam formam per omnes clericorum gradus, a summo in ultimum salubriter ordinata sunt, in medium proferantur. Ab universo concilio dictum est: Proferantur. Danihel notarius recitavit: Niceni concilii fidei professio vel statuta, ita se habent.

Et cum legisset Faustinus episcopus, plebis Potentinę provintiae, Italiae Piceni legatus Romanę ecclesiae dixit: Iniuncta nobis sunt a sede apostolica aliqua per scripturam, aliqua etiam in mandatis cum vestra beatitudine retractanda. Sicuti et gestis superioribus meminimus, hoc est de Nicenis canonibus ut conserventur, et constitutio eorum et consuetudo. Quia et aliqua ordine, et canone tenentur, aliqua consuetudine firma sunt. De his ergo si placet beatitudini vestrae tractemus, et postea cetera quae acta vel inchoata sunt inserta firmabuntur, ut et ad sedem apostolicam rescriptis vestris intimare possitis, atque vos nos ammonuisse [e] apud venerabilem papam evidenter pateat, licet capitula actionum iam inserta sint gestis. De ipsis ergo ut superius dixi, quid vestrae beatitudini placeat agere debemus. Veniat ergo commonitorium in medium ut scire possit vestrae beatitudo [f] quid in eo contineatur, ut ad singula respondeatur.

Aurelius episcopus dixit: Proferatur commonitorium quod fratres et sacerdotes nostri actis nuper allegaverunt et cetera quae acta sunt vel quae agenda sunt subsequantur, Daniel notarius recitavit: Commonitorum [g] fratri Faustino, et filiis Philippo et Asello presbiteris, Zosimus episcopus [h]: Vobis commissa [i] negotia non latent. Vos ita ut vestra immo quia nostra ibi in vobis praesentia est cuncta peragite. Maxime cum et hoc nostrum possitis habere mandatum, et verba canonum quae in pleniorem firmitatem [k] huic commonitorio inscripsimus. Ita enim dixerunt dilectissimi fratres in concilio Niceno, cum de episcoporum apellatione [l] decernerent. Placuit autem ut si episcopus accusatus fuerit, et iudicaverint congregati episcopi regionis ipsius, et de gradu suo deiecerint eum, et apellasse [m] videatur, et confugerit ad beatissimum ecclesiae Romanę episcopum, et voluerit [n] audiri et iustum putaverit ut renovetur examen, scribere his episcopis dignetur qui in finitima et propinqua provintia sunt ut ipsi diligenter omnia requirant, et iuxta fidem ||fol. 38va|| veritatis definiant. Quod si is qui rogat causam suam iterum audiri deprecatione sua moverit episcopum Romanum, ut e latere suo presbiterum mittat, erit in potestate episcopi Romani [o] quid velit et quid existimet. Et si decreverit mittendos esse qui praesentes cum episcopis iudicent habentes auctoritatem eius a quo destinati sunt, erit in suo arbitrio. Si vero crediderit sufficere episcopos ut negotio terminum inponant [p] faciet quod sapientissimo consilio suo iudicaverit.

Et cum recitaret [q] Alipius episcopus Tagestensis legatus provintiae Numidiae dixit: De hoc iam superioribus etiam litteris concilii nostri rescripsimus, et id nos servaturos profitemur quod in Niceno concilio constitutum est. Adhuc tamen me movet, quoniam cum inspiceremus Greca exemplaria huius synodi Niceni, ista ibi nescio qua ratione minime invenimus. Unde petimus venerationem tuam sancte papa Aureli ut quia [r] hoc autenticum concilium Nicenum in urbe dicitur esse [s] Constantinopolitana aliquos cum scriptis tuae sanctitatis mittere digneris, et non solum ad ipsum sanctum fratrem nostrum Constantinopolitanum episcopum, sed etiam ad Alexandrinum et Antiocenum venerabiles sacerdotes qui hoc nobis concilium sub stipulatione litterarum suarum dirigant, ut omnis postmodum ambiguitas auferatur, quia nos ita ut frater Faustinus attulit, minime invenimus ista. Nos tamen paulisper servaturos ut antea dixi, donec integra exemplaria veniant profitemur. Petendus est autem litteris nostris etiam venerabilis ecclesiae Romanę episcopus Bonifatius, ut ipse quoque dignetur ad memoratas ecclesias aliquos mittere, qui eadem exemplaria praedicti Niceni concilii secundum eius possint scripta proferre. Nunc autem memorati Niceni concilii qualia exemplaria habeamus his gestis sociemus.

Faustinus episcopus legatus ecclesiae Romanę dixit: Nec vestra sanctitas preiudicat ecclesiae Romanę sive de hoc capitulo sive de aliis quia dicere dignatus est frater noster et coepiscopus Alipius dubios esse canones, sed haec ipsa ad sanctum ac beatissimum papam nostrum scribere dignemini, ut et ipse integros canones inquirens cum vestra sanctitate de omnibus constitutis tractare possit. Sufficit autem ut et ipse beatissimus episcopus urbis Romae sicuti et vestra sanctitas apud se tractat, ita et ipse inquirat, ne contentio inter ecclesias, [t] ||fol. 38vb|| nasci videatur, sed magis caritate fraterna deliberare possitis ipso rescribente quid melius observari debeat. Aurelius episcopus dixit: Praeter ista quae promisimus actis, necesse est ut etiam nostrae parvitatis litteris sancto fratri et consacerdoti nostro Bonifatio singula quae tractamus plenissime intimemus. Ergo si omnibus placet prosecutio nostra ore omnium condiscamus. Universum concilium dixit: Placet.

Novatus episcopus legatus Mauritaniae Sitifensis dixit: Nunc meminimus in hoc praesenti commonitorio lectum etiam de presbiteris sive diaconibus contineri, qualiter audiri ab episcopis suis vel a finitimis debeant, quod in Niceno concilio minime legimus, unde hoc ipsum iubeat sanctitas vestra nobis recitari. Aurelius episcopus dixit: Recitetur ad locum, etiam hoc quod deposcitur. Danihel notarius recitavit: De apellationibus [u] autem clericorum, id est minoris loci restat ipsius synodi certa responsio. De qua re quid acturi sitis credimus inserenda quod taliter dictum est ex Sardicensi concilio. Osius episcopus dixit: Quid adhuc moveat me reticere non debeo. Si episcopus forte iracundus quod esse non debet cito aut aspere commoveatur adversus presbiterum sive diaconum suum, et exterminare eum de ecclesia voluerit, providendum est ne innocens damnetur, aut perdat communionem. Habeat potestatem eiectus, ut finitimos interpellet episcopos ut causam suam audiant et diligenter tractent, quia non oportet negari audientiam roganti. Et ille episcopus qui eum [v] aut iuste aut iniuste reiecit [w] pacienter accipiat, ut negotium discutiatur, ut aut probetur eius aut reemendetur sententia. Et cetera.

Cumque recitaretur, Augustinus episcopus ecclesiae Hypponi regiensis, legatus provintiae Numidiae dixit: Et hoc nos servaturos profitemur salva diligentiore inquisitione concilii Niceni. Aurelius episcopus dixit: Si hoc etiam omnium vestrae caritati placet, responsione firmate. Universum concilium dixit: Omnia quae in Niceno concilio statuta sunt, nobis omnibus placent. Iocundus episcopus ecclesiae Suffitulae, legatus provintiae Bizacenę dixit: Quod statutum est in Niceno concilio, violari a quoquam nullatenus potest.

Faustinus episcopus legatus ecclesiae Romanę dixit: Adhuc secundum professionem sanctitatis vestrae tam sancti Alipii quam etiam fratris nostri Iocundi aliqua firmari credo aliqua infirmari debeant, cum iam in dubium ipsi ||fol. 39ra|| canones venerint. Ergo ut placet et nobis et beatitudini vestrae ad sanctum et venerabilem ecclesiae Romanę Bonifatium episcopum vestra scribere dignetur sanctitas, ut et ipse quod sanctus Augustinus statuere dignatus est deliberare possit, utrum et hoc concedendum sit. An reticendum, hoc est de appellationibus inferioris gradus. Si ergo adhuc in dubium venit de hoc capitulo iustum est ut beatissimae Romanę sedis episcopus informari debeat, si tamen in approbatis canonibus hoc inveniri possit.

Aurelius episcopus dixit: Etiam quae dudum vestrae caritati intimavimus, nunc patimini exemplaria statutorum Niceni concilii, sed et quae hic salubriter a nostris decessoribus secundum eiusdem concilii normam formata sunt vel quae nunc a nobis ordinata sunt recitari, et gestis inseri. Omne concilium dixit: Exemplaria fidei et statuta Niceni synodi quae ad nostrum concilium [x] per beatę recordationis olim praedecessorem [y] tuae sanctitatis qui interfuit Cecilianum episcopum adlata sunt, sed et quae patres exemplaria sequentes hi [z] constituerunt vel nunc communi tractatu statuimus, his gestis ecclesiasticis inserta manebunt, ita ut superius dictum est, venerabilibus viris Antiocenę et Alexandrinae, sed et Constantinopolitanae ecclesiarum episcopis scribere vestra beatitudo dignetur, ut exemplaria verissima concilii Niceni sub stipulatione litterarum suarum dirigant quo clara veritas ea capitula quae in commonitorio [a] presens frater et coepiscopus noster Faustinus, et conpresbiteri Phylippus et Asellus secum attulerunt, aut ibidem reperta a nobis firmabuntur aut si non inveniantur collecta synodo de hoc in sequenti tractabimus. Danihel notarius Niceni concilii professionem fidei vel eius statuta recitavit in concilio Africano.

Credimus in unum deum patrem omnipotentem omnium visibilium et invisibilium [b] conditorem, et in unum dominum Iesum Christum filium dei natum de patre unigenitum, hoc est de substantia patris, deum de [c] deo lumen de lumine, deum verum de deo vero, natum non factum unius substantiae cum patre quod Greci dicunt homousion, per quem omnia facta sunt, sive quae in celis sive quę in terris. Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit et incarnatus est et homo factus, passus est et resurrexit tertia die ascendit in celos sedet ad dexteram patris inde venturus est iudicare vivos et mortuos, et in spiritum sanctum, eos autem, ||fol. 39rb|| qui dicunt: Erat quando non erat et priusquam nasceretur non erat, et quia ex nullis exsistentibus factus est vel alia substantia vel natura dicentes mutabilem et convertibilem filium dei, hos anathematizat catholica et apostolica ecclesia.

Domino beatissimo et honorabili fratri Bonifatio Aurelius Valentinus primę sedis provintiae Numidiae, et ceteri qui praesentes adfuimus numero CCXVII ex omni concilio Africę. Quoniam domino placuit ut de his quae nobiscum egerunt sancti fratres nostri coepiscopus Faustinus et conpresbiteri Phylippus et Asellus, non beatę memoriae episcopo Zosimo a quo ad nos mandata et litteras attulerunt, sed tuae venerationi qui in eius [e] loco es divinitus constitutus humilitas nostra rescriberet. Ea breviter insinuare debemus, quę utrorumque concordia terminata sunt, non ea quae prolixis gestorum voluminibus continentur. In quibus salva quidem caritate, non tamen sine parvo altercationis labore demorati sumus, ea gestis deliberantes, quae nunc ad causam pertinent. Quanquam et ille, si adhuc esset in corpore, hoc acciperet gratius quod videret pacatius terminatum domine frater. Apiarius presbiter de cuius et ordinatione et excommunicatione ac vocatione fuerat exortum, non solum Siccensi, verum etiam totius Africę ecclesiae, non leve scandalum de omnibus erroribus suis veniam petens, communioni est restitutus. Prior autem coepiscopus noster Siccensis Urbanus quod in eo corrigendum visum est, sine ulla dubitatione correxit. Quia vero paci et quieti ecclesiae non tantum ad praesens, sed etiam in posterum prospiciendum fuit, quoniam talia multa praecesserant, ut vel similia vel etiam graviora deinceps praecaveri oporteret placuit nobis ut de Siccensi ecclesia retento scilicet honore gradus sui, presbiter removeretur Apiarius. Et accepto epistolio ubicumque alibi vellet et posset presbiterii munere fungeretur. Quod eidem ipsi per litteras proprias postulanti sine difficultate concessimus. Sane priusquam haec causa isto termino clauderetur, inter alia quae diuturnis disceptationibus ||fol. 39va|| versabamus, quia rogatio ipsa poscebat ut apud acta ecclesiastica a fratribus nostris Faustino coepiscopo, et Philippo atque Asello conpresbiteris quaereremus ut promerent quicquid eis nobiscum agendum fuisset iniunctum. Nonnulla quidem sine ullo scripto prosecuti sunt verbis, sed cum id potius flagitaremus quod in litteris ferrent, commonitorium protulerunt. Quod recitatum nobis etiam gestis quae secum ad vos deferunt est allegatum, in quo eis quattuor quaedam nobiscum gerenda [f] mandata sunt. Unum de appellationibus episcoporum ad Romanę ecclesię sacerdotem. Alterum ne ad comitatum episcopi, inportune navigent. Tertium de tractandis presbiterorum [g] et diaconorum causis, apud finitimos episcopos, si a suis excommunicati leviter vel culpabiliter fuerint. Quartam [h] de Urbano episcopo excommunicando vel etiam Romam evocando, nisi ea quae videbantur corrigenda corrigeret. Quorum omnium de primo et tertio, id est ut Romam liceat episcopis provocare, et ut clericorum causę, apud suarum provintiarum episcopos finiantur, iam priore anno etiam litteris nostris [i] ad eundem venerabilis memoriae Zosimum episcopum datis insinuare curavimus, ut ea servare sine ulla eius iniuria paulisper sineremus, usque ad inquisitionem statutorum concilii Nicaeni. Et nunc de tua poscimus sanctitate ut quemammodum ea apud Niceam a patribus acta vel constituta sunt, sic eam a nobis facias custodiri. Et ibi apud vos ista quae in commonitorio attulerunt facias exerceri. Id est si episcopus accusatus fuerit et iudicaverint congregati episcopi regionis ipsius et de gradu suo deiecerint eum, et apellasse [k] videatur, et confugerit ad beatissimum Romanę ecclesiae episcopum et voluerit audiri, et iustum putaverit ut renovetur examen, scribere his episcopis dignetur, qui in finitima et propinqua provintia sunt, ut ipsi diligenter requirant omnia, et iuxta fidem veritatis definiant. Quod si is qui rogat causam suam iterum audiri deprecatione sua moverit episcopum Romanum ut e latere suo presbiterum mittat, erit in potestate episcopi, quid velit et quid aestimet. Et si decreverit mittendos esse qui praesentes cum episcopis iudicent, habentes auctoritatem eius a quo destinati sunt, erit in suo arbitrio. Si vero crediderit sufficere episcopos, ut negotio terminum inponant, faciet quod sapientissimo suo consilio iudicaverit.

Si episcopus quis iracundus quod esse non debet cito aut aspere commoveatur adversus presbiterum sive diaconum suum et exterminare eum de ecclesia voluerit, providendum est ne innocens damnetur, aut perdat communionem. Habeat potestatem eiectus ut finitimos interpellet, et causa eius audiatur, et diligentius tractetur, quia non oportet ei negari audientiam roganti. Et ille episcopus qui aut iuste aut iniuste reiecit pacienter accipiat ut negotium discutiatur [l], ut aut [m] approbetur eius aut emendetur sententia. Haec utique ad adventum verissimorum exemplariorum Niceni concilii inserta gestis [n] sunt. Quae sibi quemammodum [o] ipso quo apud nos fratres ex apostolica sede directi allegaverunt commonitorio continerentur, eoque [p] ordine vel apud vos in Italia custodirentur, nullomodo nos talia qualia commemorare iam nolumus vel tolerare cogeremur, vel intolerabilia pateremur. Sed credimus [q] adiuvante misericordia domini dei [r] nostri quod tua sanctitate Romanę ecclesiae presidente, non simus iam istum typum passuri. Et servabuntur erga nos ea quae nobis etiam non disserentibus custodiri debeant, cum fraterna caritate quae secundum sapientiam atque iustitiam quam tibi donavit altissimus, etiam ipse [s] prespicis [t] esse servanda, si forte aliter se habent canones concilii Niceni. Quamvis enim plurimos codices legeremus, sed nusquam in Niceno concilio Latinis in codicibus legimus quemammodum in supradieto [u] commonitorio inde directa sunt. Tamen quia hic in nullo codice Greco ea potuimus invenire, ex orientalibus ecclesiis ubi perhibentur eadem decreta posse etiam autentica repperire, magis nobis desideramus afferri. Pro qua re tuam quoque venerationem obsecramus ut scribere etiam ipse digneris ad illarum partium sacerdotes, hoc est ecclesiae Antiochiae Alexandrinę et Constantinopolitane. Et si aliis etiam placuerit tuae sanctitati, ut inde ad nos idem canones apud Niceam civitatem a patribus constituti veniant, te potissimum hoc beneficium cunctis occidentalibus ecclesiis in domini adiutorio conferente. Quis enim dubitet exemplaria verissima esse [v] concilii in Grecia Niceni synodi congregatę quae tam de diversis locis et de nobilibus Grecis ecclesiis adlata et comparata concordant? Quod donec fiat haec quae in commonitorio supradicto ||fol. 40ra|| nobis allegata sunt, de apellationibus [w] episcoporum ad Romanę ecclesiae sacerdotem, et de clericorum causis apud suarum provintiarum episcopos terminandis, nos usque ad probationem servaturos esse profitemur, et beatitudinem tuam ad hoc nos adiuturam in dei voluntate confidimus. Cetera vero quae in nostro [x] synodo gesta vel firmata sunt, quoniam supradicti fratres nostri Faustinus coepiscopus, Phylippus et Asellus presbiteri secum ferunt, si dignatus fueris tuae nota faciant sanctitati. Et alia manu dominus noster te nobis annis plurimis custodiat beatissime frater. Amen. Aurelius episcopus Cartaginis, Alipius, Agustinus, Possidius, Marinus, et ceteri episcopi CCXIIII subscripserunt.

Dominis honorabilibus sanctis fratribus et coepiscopis Aurelio, Valentino, sed et omni sanctae congregationi in Cartaginensi synodo congregatę, Cyrillus salutans in deo caritatem vestram. Scripta venerationis vestrę multam habentia quaerimoniam cum omni laetitia per filium nostrum Innocentium presbiterum suscepi. Quibus a nobis speratis ut de scrinio nostrae ecclesiae verissima exemplaria ex autentica synodo apud Niceam civitatem metropolim Bithiniae a sanctis patribus constituta atque firmata sub nostrae fidei professione vestrae dilectioni porrigamus. Unde domini honorabiles [z] fratres salute preeunte, necesse habui per harum latorem filium nostrum Innocentium presbiterum fidelissima exemplaria ex autentica synodo in Nicena civitate Bithiniae habita vestrae caritati dirigere quod et in ecclesiastica historia requirentes invenietis. De pascha vero ut scripsistis, nuntiamus vobis XVII kł maias nos futura indictione celebrare. Et alia manu deus et dominus noster sanctam vestram congregationem custodiat quod optamus carissimi fratres.

Dominis sanctis merito beatissimis fratribus et coepiscopis ||fol. 40rb|| Aurelio Valentino, vel ceteris carissimis in synodo apud Cartaginem habita constitutis, Atticus episcopus. Per filium nostrum Marcellum subdiaconum vestrum, scripta vestrae dilectionis cum omni gratiarum actione suscepi. Domino gratias agens quod merui tantorum fratrum benedictione perfrui domini beatissimi fratres. Scripsistis sane ut verissimos canones apud Niceam civitatem metropolim Bithiniae a patribus constitutos sub fidei adstipulatione dirigam. Et quis est qui communem fidem vel statuta a patribus firmata suis fratribus deneget? Qua de re per eundem filium meum Marcellum subdiaconum vestrum, nimium festinantem sicut statuti sunt in Nicea civitate a patribus canones integros ut iussistis direxi, petens ut pro me plurimum vestra sancta congregatio orare iubeat. Et alia manu deus noster sanctitatem vestram custodiat, quod optamus sanctissimi fratres.

Credimus [a] in unum deum patrem omnipotentem visibilium necnon et invisibilium creatorem, et in unum dominum nostrum Iesum Christum filium dei natum ex patre unigenitum, hoc est ex substantia patris, deum ex deo, lumen ex lumine, deum verum [b] ex deo vero. Natum non creatum, eiusdem cum patre substantiae, per quem omnia facta sunt caelestia et terrena. Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit et incarnatus est et homo factus passus est, et resurrexit tertia die, ascendit in cęlum venturus inde iudicare vivos et mortuos, et in spiritum sanctum, eos vero qui dicunt: Erat tempus quando non erat, et quia ex nihilo factus vel ex alia substantia vel essentia esse, aut mutabilem aut convertibilem filium dei dicunt, anathematizat catholica et apostolica ecclesia.

Si quis per languorem a medicis sectus est, aut a barbaris abscisus iste remaneat in clero. Si quis autem sanus se abscidit, istum et in clero positum abstineri oportet, et de cetero nullum talium deberi promoveri. Sicut autem hoc manifestum, quia de his qui hanc rem excogitant, audentque se ipsos abscidere dictum est, sic eos qui a barbaris aut a dominis castrati sunt, invenientur autem alias digni, tales ad clerum applicat canon.

Quia multa aut necessitate aut aliter cogentibus hominibus facta sunt contra canonem ecclesiasticum ut homines ex gentili vita nuper accedentes ad fidem, et in parvo tempore catacizati statim ad spiritale lavacrum ducantur, et simul cum baptizati fuerint promoveantur ad episcopatum aut ad presbiterium, placuit de cetero nihil tale fieri. Nam et tempore opus est ei qui catecizatur, et post baptisma approbatio amplior. Manifesta enim est apostolica scriptura quae dicit: Non neophitum, ne forte in superbiam elatus in iudicium incidat, et laqueum diaboli. Si autem procedente tempore aliquod animi peccatum inveniatur circa huiusmodi personam, et convincatur a duobus aut tribus testibus iste cesset a clero. Si quis autem praeter haec facit quasi adversus magnum concilium se efferens, ipse periclitabitur de clero.

Interdixit omnimodo sanctum concilium, neque episcopum neque presbiterum, neque diaconum, neque ex toto eum qui in clero est habere secum subintroductam mulierem, nisi forte matrem aut sororem aut eas solas personas quae refugiunt omnes suspitiones.

Episcopum oportet maxime quidem ab omnibus qui sunt intra provintiam episcopis ordinari. Si autem hoc difficile fuerit aut propter urgentem necessitatem aut propter longitudinem itineris omnimodis tres in unum convenientes, consentientibus et his qui absentes sunt episcopis, spondentibus per scripta. Tunc manus inpositionem fieri. Confirmatio autem eorum quae fiunt ||fol. 40vb|| danda est unicuique a suae provintiae metropolitano.

De his qui excommunicantur sive de clero sint sive de laico agmine ab episcopis per singulas provintias obtineat sententia [f] iuxta canones, eos qui ab aliis abiciuntur ab aliis non recipiendos. Requiratur autem, ne pusillanimitate aut pertinatia aut alia aliqua episcopi molestia sint excommunicati. Ut ergo hoc decentius requiratur, bene placuit singulis annis, per singulas provintias bis in anno concilia fieri omnibus simul episcopis in unum congregatis, ut tales questiones inquirantur. Et ita qui manifeste offenderint [g] episcopum, rationabiliter excommunicati, apud omnes esse putentur. Quamdiu aut in commune aut episcopum placeat humaniorem pro his ferre sententiam. Concilia autem fiant unum quidem ante quadragesimam paschae ut omni pusillanimitate sublata, munus mundum offeratur deo. Secundum autem circa tempus autumni.

Antiqui mores obtineant qui apud Aegyptum sunt et Libiam et Pentapolim ita ut Alexandrinus episcopus horum omnium exhibeat sollicitudinem, quia et urbis Romę episcopo, similis mos est. Similiter autem et circa Antiochiam, et in ceteris provintiis, privilegia [h] propria reserventur metropolitanis ecclesiis. Omnino autem manifestum est illud, quia si quis praeter consilium metropolitani factus fuerit episcopus, hunc concilium magnum definivit non debere esse episcopum. Si vero communi omnium decreto rationabili, et secundum canonem ecclesiasticum comprobato [i] duo aut tres [k] propter proprias inimicitias contradixerint, obtineat sententia plurimorum.

Hierosolimitana consuetudo antiqua servetur ut Heliae [l] episcopus honoretur, et habeat ordinem honoris. Salva tamen metropolitani dignitate eiusdem provintiae.

Si aliquando venerint ad catholicam ecclesiam, placuit sanctae magnę synodo eos ordinatos, sic manere in clero. Ante omnia autem haec profiteri ipsos per scripturam oportet, quod consentiant et sequantur catholica et apostolica dogmata, hoc est et bigamis commu||fol. 41ra||nicare, et his qui in persecutione lapsi sunt circa quos et tempus constitutum est, et dies definitus. Et sequantur in omnibusquae placuerint catholicae ecclesiae episcopo aut presbitero. Ubicumque autem omnes sive in castellis sive in civitatibus ipsi soli inventi fuerint ordinati qui inveniuntur in clero sint in eodem habitu. Quotquot autem catholice ecclesię episcopo aut presbitero extante accedunt, manifestum est quod episcopus ecclesię habebit dignitatem episcopi. Qui autem nominatur apud eos episcopus presbiteri honorem habebit, nisi forte placuerit episcopo honoris eum nomine frui. Sin vero non hoc ei placuerit providebit ei locum aut corepiscopatus aut presbiterii, ut in clero omnino esse videatur, quatenus non in una [m] civitate duo episcopi sunt [n].

Si qui sine examinatione promoti sunt presbiteri aut episcopi vel cum discutiuntur confessi sunt quae peccaverunt, vel si ab aliis evincantur, et confitentibus contra canonem homines commoti manus eis inposuerunt, tales canon non suscipit sed abicit, hoc enim quod inreprehensibile est, defendit catholica ecclesia.

Quicumque de lapsis ordinati sunt per ignorantiam aut dissimulationem ordinantium, hoc non praeiudicat canon ecclesiasticus, cogniti etenim deponuntur.

De his qui praevaricati sunt praeter necessitatem aut preter ablationem facultatum [p] aut preter periculum, vel tale aliquid quod factum est sub tyrannide Licinii, placuit sancto concilio licet indigni sint, humanitate tamen subveniri eis. Quotquot igitur sincere paenitent, tres annos inter audientes sint qui lapsi sunt fideles, et septem annos succumbant, duobus vero annis sine oblatione populo communicent in orationibus.

Quicumque vocati sunt per gratiam et primordia demonstrantes bona deposuerunt cingulum militiae, postea vero ad proprium vomitum revoluti sunt, ita ut aliqui et pecuniam conferant, et beneficiis militiam repetant, isti decem annos succumbant, post triennium auditionis tempus. Sed in his omnibus oportet discutere voluntatem ||fol. 41rb|| et speciem penitentiae. Quotquot enim timore et lacrimis et perseverantia, et bonis operibus conversationem, non simulatione demonstrant, isti adimplentes tempus constitutum auditionis orationibus merito communicabunt. Et postea licebit episcopo humanius de his aliquid cogitare. Qui autem indiscrete tulerunt, et ingressum ecclesię sibi sufficere arbitrati sunt ad conversionem, definitum omne compleant tempus.

De exeuntibus de corpore vetus et canonica lex custodiatur et nunc. [r] Ut hi qui mori sperantur, novissimo iuvamine [s] non priventur. Si vero desperatus communione sumpta, et oblatione percepta, iterum convalescat, sit inter eos qui orationibus tantum communicant. Generaliter autem homini morituro, petenti sibi communionis gratiam, episcopus probabiliter oblationem ei contradat.

De caticumenis lapsis, placuit sanctae et magnę synodo ut triennio audiant tantum, postea orent cum caticuminis.

Propter grandem tumultum, et seditiones quae fiunt, placuit omnimodis auferri consuetudinem quae est contra canonem, in aliquibus partibus ammissa, ita ut de civitate in civitatem, nec episcopum nec presbiterum, neque diaconum transferri liceat. Si quis autem post sancti et magni concilii definitionem tale aliquid agere temptaverit aut se dederit huiuscemodi negotio cessabitur omnimodo huiusmodi machinatio. Et restituatur ecclesiae in qua aut episcopus aut presbiter aut diaconus fuerit ordinatus.

Si qui facile se periculis ingerentes, neque timorem dei ante oculos habentes, neque ecclesiasticum canonem scientes discedunt ab ecclesia, presbiteri aut diaconi aut quicumque sunt in canone constituti, isti nullo [t] modo suscipi debent ab alia ecclesia, sed omnem eis necessitatem inponi oportere, ut ad proprias parrochias revertantur. Pertinaces autem excommunicatos esse oportet. Si autem aliquis usu temerario subripuerit ad alterum pertinentem, et ordinaverit in sua ecclesia, non consentiente episcopo, a quo discesserat clericus qui in canone constituitur ||fol. 41va|| infirma sit huiusmodi manus inpositio.

Quoniam plures in canone constituti, cupiditatem et lucra turpia sectantur oblitique sanctę scripturae dicentis: Qui pecuniam suam non dedit ad usuram, cum fenerantur aliis centesimas exigunt, iuste statuit sanctum et magnum concilium ut si quis inventus fuerit post hanc definitionem usuram accipiens aut [u] aliud quid excogitans turpis lucri gratia abiciatur a clero et alienus a canone sit.

Pervenit ad sanctum et [v] magnum concilium quod in quibusdam locis aut civitatibus presbiteris gratiam sacrae communionis diaconi porrigant, quod neque canon neque consuetudo tradidit, ut qui potestatem offerendi non habent, his qui offerunt porrigant corpus Christi. Sed etiam hoc quoque innotuit quod quidam diaconi ante episcopos contingant eucharistiam. Omnia igitur haec amputentur, et maneant diaconi in [w] proprio ordine. Scientes quod episcoporum quidem ministri sint, presbiteris autem inferiores existunt. Accipiant autem ex ordine eucharistiam post presbiteros eis dante aut episcopo aut presbitero. Sed nec sedere eis in medio presbiterorum [x] liceat, quod si hoc fiat praeter canonem et preter ordinem probatur exsistere. Si quis autem obtemperare noluerit, post hanc definitionem, cesset a diaconio.

De paulianistis refugientibus ad ecclesiam catholicam definitio prolata est rebaptizari eos omnino. Si qui vero ex eis praeterito tempore fuerint in clero, siquidem sine querela et in reprehensione fuerint, post baptismum ordinentur ab episcopo ecclesiae catholicae. Si vero discussio eos minus idoneos invenerit, deponi eos convenit. Similiter autem et de diaconissis et omnino de his qui sub canone conversantur, eadem forma servabitur.
Meminimus autem de diaconissis quae in eadem specie sunt quia manus inpositionem aliquam non habent, ut omnino inter laicas computentur.

Quoniam sunt quidam qui die dominico flectant genua et diebus pentecostes, placuit de hoc sanctę et magnę synodo cunctos in omnibus locis consonanter et consentienter, stantes dominum orare debere.

Sanctum concilium traditis omnibus et rite dispositis ut ecclesarum pax et fides in orientis atque occidentis partibus una eademque servetur, haec ecclesiastica statuta necessario credidimus [y] inserenda.

Domino dilectissimo et honorabili patri Cęlestino, Aurelius, Palestinus, Antonius, Tutus, Servus dei, Terrentius, Fortunatus, Martinus, Ianuarius, Obtatus, Celticius, Donatus, Theasius, Vincentius, Fortunatianus et ceteri qui in universali Affricano concilio Cartaginis affuimus. Obtaremus si quemammodum sanctitas tua de adventu Apiarii laetatos vos fuisse, missis per conpresbiterum nostrum Leonem litteris intimavit, ita nos quoque de eius purgatione haec scripta cum lętitia mitteremus. Esset profecto et nostra et vestra modo alacritas certior, nec praepropera viderentur tam [z] quae adhuc tam [a] de audiendo quam [b] de audito precesserant. Adveniente sane ad nos sancto fratre et coepiscopo nostro Faustino concilium congregavimus et credidimus ideo cum illo missum, quoniam sicut per eius operam presbitero ante reditus [c] fuerat, ita nunc posset de tantis criminibus a Thabracenis obiectis eo laborante purgari. Cuius tanta ac tam inmania flagitia decursum nostri concilii examen invenit ut et memorati patrocinium potius quam iudicium [d], ac defensoris magis operam quam disceptatoris iustitiam superarent. Nam primum quantum obstiterit omni congregationi diversas iniurias ingerendo, quasi ecclesiae Romanę asserens privilegia, et volens eum a nobis in communionem suscipi, quem tua sanctitas credens apellasse [e] quod probare non potuit communioni reddiderat. Quod minime tamen licuit, quod etiam gestorum melius ex lectione cognosceris. Triduano tamen laboriosissimo agitato iudicio, cum diversa eidem obiecta afflictissima quęreremus vel moras coepiscopi nostri Faustini vel tergiversationes ipsius Apiarii quibus nefandas turpitudines occulere conabatur. Deus iudex iustus fortis et longanimis, magno conpendio resecavit. Tetriore quippe ac putridiore obstinatione conmpressa qua tantum lividum cenum inpudentia negationis volebat obruere, deo nostro eius conscientiam coarctante et occulta quae in illius ||fol. 42ra|| corde tamquam in volutabro criminum iam damnabat etiam hominibus publicante repente in confessione cunctorum obiectorum flagitiorum dolosus negator erupit. Et tandem de omnibus incredibilibus obprobriis ultroneus se ipse convicit. Atque ipsam quoque nostram spem qua eum et credebamus et optabamus de tam pudendis maculis posse purgari, convertit in gemitus [f]. Nisi quoniam istam nostram mestitiam uno tantum solatio mitigavit quod et nos labore diuturnioris questionis absolvit, et suis vulneribus qualemcumque medelam etsi invita hac suae conscientiae reluctante confessione providit domine frater. Prefato itaque debitae salutationis officio inpendio deprecamur ut deinceps ad vestras aures hinc venientes non facilius admittatis, nec a nobis excommunicatos in communionem ultra velitis excipere, quia hoc etiam Niceno concilio definitum facile advertit venerabilitas tua. Nam etsi de inferioribus clericis vel laicis videtur ibi praecaveri quanto magis hoc de episcopis voluit observari? Ne in sua provintia a communione suspensi, a tua sanctitate praepropere [g] vel indebite videantur communione restitui. Presbiterorum quoque et sequentium clericorum inproba refugia sicut te dignum est repellat sanctitas tua. Quia et nulla patrum definitione hoc ecclesiae derogatum est Affricanae, et decreta Nicena [h], sive inferioris gradus clericos sive ipsos episcopos suis metropolitanis apertissime commisserunt [i]. Prudentissime enim iustissimeque viderunt quaecumque negotia in suis locis ubi orta sunt finienda, nec unicuique providentiae gratiam sancti spiritus defuturam qua ęquitas a Christi sacerdotibus et prudenter videatur, et constantissime teneatur. Maxime quia unicuique concessum est, si iudicio offensus fuerit cognitorum ad concilia suae provintiae vel etiam universale provocare. Nisi forte quisquam est qui credat unicuilibet posse deum [k] nostrum examinis inspirare iustitiam, et innumerabilibus congregatis in concilium sacerdotibus denegare. Aut quomodo ipsum transmarinum iudicium ratum erit ad quod testium necessariae personę, vel propter sexus, vel propter senectutis infirmitatem, vel multis aliis intercurrentibus inpedimentis adduci non poterunt? Nam ut aliqui tamquam a tuae sanctitatis latere mittantur, nulla invenimus patrum synodo constitutum. Quia illud ||fol. 42rb|| quod priidem [l] per eundem coepiscopum nostrum Faustinum tamquam ex parte Niceni concilii exinde transmisistis, in conciliis verioribus quae accipiuntur Niceni a sancto Cyrillo coepiscopo nostro Alexandrinae ecclesiae, et a venerabili Attico Constantinopolitano antestite ex autentico missis quae etiam ante hoc per Innocentium presbiterum, et Marcellum subdiaconum, per quos ad nos ab eis directa sunt venerabilis memoriae Bonifatio episcopo decessori vestro a nobis transmissa sunt, in quibus tale aliquid non potuimus repperire. Exsecutores etiam clericos vestros quibusque petentibus nolite mittere nolite concedere ne famosum typum saeculi in ecclesiam Christi quae lucem simplicitatis et humilitatis diem domini videre cupientibus praefert videamur inducere. Nam de fratre nostro Faustino amoto iam pro suis nefandis nequitiis de Christi ecclesia dolendo Apiario securi sumus quod eum probitate ac moderatione tuae sanctitatis salva fraterna caritate ulterius in Affrica minime patiatur. Et alia manu: Dominus noster sanctitatem vestram evo longiore orantem pro nobis custodiat domine frater.