Epitome Ansegisi et Benedicti Levitae (Cod. Par. Lat. 3851, fol. 24r–44v)

(Ans.1.40)
DE PRINCIPALI CATHEDRA EPISCOPORUM.
I.

Ut non liceat episcopo principalem — magis frequentare.

(Ans.1.45)
DE VIRGINIBUS VELANDIS.
II.

Item in eodem. Ut virgines non velentur — necessitate cogente.

(Ans.1.57)
DE VIDUIS, A QUIBUS NON VELENTUR.
III.

In decretos[p] Gelasii pape. Ut nullus episcopus viduas velare pręsumat.

(Ans.1.98)
DE PUELLIS RAPTIS NECDUM DESPONSATIS.
IIII.

Eos, qui rapiunt puellas — nullatenus possunt.

(cap.inc.1)
ITEM DE EADEM.
V.

Qui[q] sponsam alienam ipsa ||fol. 26v|| — voluerit accipiat.

(Ans.1.119)
DE USURA.
VI.

Usura est, ubi amplius requiritur — aliud exegeris.

(Ans.1.121)
DE TURPIBUS LUCRIS.
VII.

Turpe lucrum exercent, qui per — congregare decertant.

(Ans.1.124)
DE FENORE.
VIII.

Fęnus est, qui aliquid pręstat — quantum pręstitit.

(Ans.1.125)
DE EMPTIONE TEMPORE MESSIS CAUSA CUPIDITATIS ET TURPIS LUCRI.
VIIII.

Quicumque enim tempore messis vel||fol. 27r|| — negotium dicimus.

(Ans.1.134)
DE CONFUGIO AD ĘCCLESIAM.
X.

Si quis ad ęcclesiam confugium — culpabilis iudicetur. [r]

(Ans.1.138)
DE NON COGENDO BIBERE.
XI.

Ut nemini liceat alium cogere adhibendum [s].

(Ans.1.139)
DE MERCATO.
XII.

Ut mercatus die dominico in nullo loco habeatur.

(Ans.1.141)
DE PRESBITERIS QUALTTER [t] DE PRESBITERIS, A QUIBUS PER ECCLESIAS CONSTTTUANTUR.
XIII.

Ut nullus laicus presbiterum in — consensum episcopi.

(Ans.1.144)
Rubrik fehlt
XIIII.

Ut ęcclesię vel altaria melius — mittere presumat.

(Ans. 1.145)
Rubrik fehlt
XV.

Ut ęcclesia vel altaria, quę in ambiguo sunt, consecratione consecrentur.

(Ans.1.150)
DE REBUS PRESBITERORUM.
XVI.

Ut unusquisque presbiter res, quas — ecclesię relinquat.

(Ans.1.151)
DE PĘNITENTIBUS NON COGENDIS.
||fol. 28v|| XVII.

Ut nullus presbiter aut laicus – penitentię dederit.

(Ans.2.29)
DE COMMEMORATIONE AD LEGATIONEM PREDICTORUM MISSORUM PERTINENTE [u].
XVIII.

Nullae [v] sub Romana dictione constituta — ||fol. 28r-28v||infames aluntur.

(Ans.2.34)
DE ANTIQUIS ĘCCLESIIS, UT HONOREM SUUM HABEANT.
XVIIII.

Ecclesię antiquitus constitutę nec decimis – oratoriis tribuatur.

(Ans. 2.38)
DE DISCRETIONE IN CORPORIS ET SANGUINIS DOMINICI PERCEPTIONE[w].
XX.

In perceptione corporis et sanguinis — sacerdote accepisset.

(Ans.3.24)
DE ANIMALLBUS VEL ALIIS REBUS, A QUIBUS EMANTUR.
XXI.

Ut nullus comparet caballum, bovem — eius senior.

(Ans.3.25)
DE HOMICIDIIS CLERICORUM.
XXII.

Qui subdiaconum occiderit, CCC solidos – solidos componat.

(Ans.3.29)
DE HOMINE LIBRO[x], QUI SE LOCO WADII TRADIT.
XXIII.

Liber, qui se loco wadii — liberi permaneant.

(Ans.3.38)
DE CAUSA EBRII HOMINIS.
XXIIII.

Ut nullus ebrius suam causam — nisi ieiunus.

(Ans.3.43)
DE EO, QUI PER CARTAM INGENUUS EST.
XXV.

Si quis per cartam ingenuus — ||fol. 29v||cogatur exsolvere.

(Ans.3.44)
DE SERVO, QUI DAMPNUM QUODLIBET PERPETRAT.
XXVI.

Nemini liceat servum suum propter — ||fol. 30r||facinus commisit.

(Ans. 3, 49)
DE LATRONE FORBANNITO.
XXVII.

De latrone forbannito. [y] Liber homo, qui eum suscepit — percussionibus vapulet.

(Ans.3.54)
DE NON COGENDO AD PONTEM IRE.
XXVIII.

Ut nullus cogatur ad pontem — teloneum exigatur.

(Ans.3.55)
DE HOC, SI PRESBITER SANCTUM CRISMA DEDERTT AD IUDICIUM SUBVERTENDUM.
XXVIIII.

Ut presbiter, qui sanctum crisma donaverit – manum amittat.

(Ans.3.65)
DE EO, QUI DOMUM ALIENAM CUIUSLIBET FREGERIT[z].
XXX.

Si quis domum alienam cuiuslibet — ||fol. 30v||compositionem adimpleat.

(Ans.3.67)
DE LIBERO HOMINE IN HOSTE BANNITO.
XXXI.

Quicumque liber homo in hostem — obnoxii fiant.

(Ans.3.90)
DE MENSURIS ET PONDERIBUS.
XXXII.

Ut aequales mensuras et rectas — precepta habemus.

(Ans.4.9)
DE UXORIBUS DEFUNCTORUM.
XXXIII.

Volumus, ut uxores defunctorum post — eorum pervenire.

(Ans.4.13)
DE HONORE ĘCCLĘSIARUM.
XXXIIII.

Si quis aut ex levi — ||fol. 31r-v||violata committitur.

(Ans.4.14)
DE INIURIIS SACERDOTUM VEL QUORUMLIBET EX CLERO.
XXXV.

Sanguinis effusio in ecclesia cum — debitum persolvat.

(1.186)
DE PRESBITERO INTERFECTO.
XXXV.

Presbiteri[a] interfecti episcopo, ad cuius parrochiam pertinent, solvantur secundum capitulare gloriosi Karoli genitoris nostri: ita videlicet, ut medietatem widergildi eius episcopus utilitatibus ęcclesię, cui prefuit, tribuat et alteram medietatem in elemosina illius iuste dispertiat, quia nullus nobis eius heres proximior videtur, quam ille, qui ipsum domino sociavit.||fol. 32r||

(Ans.4.16)
DE RAPTU VIDUARUM.
XXXVII.

Qui viduam intra primos XXX — non attingat.

(Ans.4.17)
DE HOMINE PUBLICAM PENITENTIAM [b] INFECTO [c].
XXXVIII.

Qui hominem publicam pęnitentiam agentem — eius persolvat.

(Ans.4.21)
DE RAPTU ALIENARUM SPONSARUM.
XXXVIIII.

Si quis sponsam alienam rapuerit — non liceat.

(Ans.4.31)
DE ADULTERATORIBUS MONETE.
XL.

De falsa moneta iubemus, ut — ||fol. 32v|| ictus accipiat.

(Ans.4.33)
DE PUERIS INVITIS PARENTIBUS DETONSIS ET PUELLIS VELATIS.
XLI.

Si quis puerum invitis parentibus — eis conplacuerit.

(Ans.App.1.34)
Rubrik fehlt
XLII.

Ut isti mangones et cociones — inpositum sit. [d]

(Ans.App.2.3)
Rubrik fehlt
XLIII.

Si quis de libertate sua — ||fol. 33r||examinandus accedat.

(Ans.App.2.26)
Rubrik fehlt
XLIIII.

De his[e], qui vinum et — deinceps fiat.[f]

(1.6)
DE EO, QUI EST BAPTIZATUS A PRESBITERO NON BAPTIZATO.
XLV.

Si quis baptizatus est a presbitero non baptizato, et sancta trinitas in ipso baptismo invocata fuit, baptizatus est, sicut Sergius papa dixit. Inpositione vero manus indiget. Georgius episcopus Romanus et Iohannes sacellarius sic senserunt.

(1.7)
DE EO, QUI FILIASTRUM AUT FILIASTREM ANTE EPISCOPO TENUERJT.
XLVI.

De eo qui filiastrum aut filiastram ante episcopo tenuerit.

Si quis filiastrum aut filiastram suam ante episcopum ad confirmationem tenuerit, separetur ab uxore sua, et alteram non accipiat. Similiter et mulier alterum non accipiat. Gre.[g]

(1.9)
DE INCESTIS.
||33v|| XLVII.

Si homo incestum commiserit cum deo sacrata aut cum matre sua aut cum matrina sua de fonte aut confirmatione aut [h] cum matris filia aut cum sororis filia aut cum nepta aut cum consobrina aut subrina aut cum amita vel matertera aut cum his, quibus canones prohibent copulare, de istis criminibus pecuniam suam perdat, si habuerit. Et si hęc emendare noluerit, nullus eum recipiat nec cibum donet. Et si fecerit, LX sol. domno regi||fol. 33v|| componat, usque dum ipse homo se correxerit. Et si pecuniam non habuerit, si liber est, mittatur in carcerem usque satisfactionem. Si autem servus aut libertus est, vapuletur plagis multis. Et si dominus suus eum permiserit amplius in talem lapsum cadere, ipse LX sol. domno regi componat. De reliquis vero propinquis iuxta constituta sanctorum patrum et iuxta decreta canonum iudicetur.

(1.18)
DE MULIERE, QUĘ SINE LICENTIA VIRI SUI VELUM IN CAPUT MISERIT.
XLVIII.

Mulier si sine comiatu viri sui velum in caput miserit, si viro suo placet, recipiat eam iterum ad coniugium.

(1.20)
DE FEMINA INGENUA, QUĘ SERVUM ACCEPERIT.
XLVIIII.

Si femina ingenua accipit servum, sciens quod servus esset, habeat eum. Una enim lex erit et viro et feminę.

(1.21)
DE EO, QUI HABET MULIEREM LEGITIMAM, SI FRATER EIUS ADULTERAVERIT CUM EA.
L.

Si quis homo habens mulierem letimam[i], si frater eius adulteraverit cum ea, ille frater vel illa femina, qui aduterium[k] perpetraverint, interim quoad vivunt, nunquam habeant amplius coniugium. Ille vero, cuius uxor fuit, si vult, potestatem habet uxorem accipere aliam.

(1.62)
DE MODIS EXCOMMUNICATIONIS TAM CLERICIS QUAM LAICIS.
LI.

Si quis presbyter ab episcopo suo degradatus vel excommunicatus fuerit et ipse per contemptum postea aliquid de suo officio sine comiatu facere praesumpserit, et||fol. 34r|| postea ab episcopo correptus et excommunicatus fuerit, qui cum ipso communicaverit scienter, sciat se esse excommunicatum. Similiter quicunque clericus vel laicus aut femina incestum fecerit vel commiserit et ab episcopo suo correptus se emendare noluerit, et ab ipso excommunicatus fuerit, qui postea cum ipso communicaverit, similiter excommunicetur. Et ut sciatis, qualis sit modus excommunicationis istius, in ęcclesiam non debet intrare, nec cum ullo christiano cibum vel potum sumere; nec eius munera quisquam accipere debet, vel osculum porrigere, nec in orationem se iungere, nec salutare, antequam ab episcopo suo sit reconciliatus. Quod si aliquis se reclamaverit, quod iniuste sit excommunicatus, licentiam habeat ad metropolitanum episcopum venire et ibidem secundum canonicam institutionem diiudicetur; et interim suam excommunicationem custodiat. Quod si aliquis ista omnia contempserit, et episcopus hoc minime emendare potuerit, regis iudicio exilio condempnetur.

(1.112)
DE OFFICIO LAICORUM.
LII.

Laicus non debet in ęcclesia lectionem recitare nec alleluia dicere, sed psalmum tantum aut responsoria sine alleluia.

(1.114)
DE NON PRODENDO A PRESBITERIS CRIMEN EPISCOPI.
LIII.

Presbitero non licet peccatum episcopi prodere, quia super eum est.

(1.145)
UT PRESBITERI CRIMA [l] DILIGENTER CUSTODIANT.
||fol. 34v|| LIIII.

Presbiteri sub sigillo custodiant chrisma et nulli sub praetextu medicinę vel maleficii donare inde praesumant. Quod si fecerint, honore priventur.

(1.155)
UT ĘCCLESIĘ PACEM HABEANT.
LV.

Reum confugientem ad ęcclesiam nemo abstrahere audeat, neque inde donare ad pęnam vel ad mortem, ut honor dei et sanctorum eius conservetur; sed rectores ęcclesiarum pacem et vitam ac membra eis obtinere studeant et tamen legitimę componant, quod inique fecerunt.

(1.156)
ITERUM DE PACE ĘCCLESIARUM.
LVI.

Precipimus, ut in ecclesiis aut in domibus ecclesiarum vel in atriis placita secularia minime fiant.

(1.164)
UT CANTICUM LUXURIOSUM CIRCA ĘCCLESIAS DESERANTUR.
LVII.

Canticum turpe atque luxuriosum circa ęcclesias agere omnino contradicimus. Quod et ubique vitandum est.

(1.166)
NE IN QUARTA VEL QUINTA AUT SEXTA GENERATIONE CONIUGIUM COPULETUR.
LVIII.

Contradicimus quoque, ut in quarta vel quinta sextaque generatione nullus amplius coniugio copuletur. Ubi autem post interdictum factum inventum fuerit, separetur.

(1.172)
QUOD NULLUM PRECIUM PRO BAPTISMO ACCIPI DEBEAT.
LVIIII.

Ut nemo presbiterorum pro baptismo precium accipere presumat. Quod si fecerit, sciat se canonia regula esse dampnandum.

(1.179)
UT PRESBITERI, DIACONI VEL SUBDIACONI NEC ARMA PORTENT NEC VENATIONES EXERCEANT.
||fol. 35r|| LX.

Et hoc cavendum est, ut presbiteri vel diaconi sive subdiaconi arma portare non presumant neque venationes aliquas excercere [m].

(1.180)
QUOD NON LICEAT MULIERI SANCTUM VELUM ACCEPTUM DIMITTERE.
LXI.

Qualicunque modo mulier permittente viro suo, aut eo defuncto[n], velum sanctum in caput acceperit, aut sponte aut in vita, in eo permaneat omnino, nec dimittat

(1.192)
DE HIS, QUI CLERICUM INIURIAVERINT.
LXII.

Quincunque iudex aut secularis presbiterum aut diaconum aut quamlibet de clero aut de iunioribus absque audientia episcopi vel archidiaconi vel archipresbiteri iniuriam inferre praesumpserit, anathema ab omnium christianorum corsortio habeatur.

(1.205)
DE HIS, QUI [o] FAIDA PRECIUM RECIPE [p] ET IUSTITIAM FACERE VOLUNT.
LXIII.

Si quis pro faida precium recipere non vult et iustitiam exinde facere, in talem locum eum mittere volumus, ut maius damnum non crescat.

(1.206)
DE LATRONIBUS BIS PER MEMBRA ET TERTIAM PER VITAM PUNIENDIS.
LXIIII.

De latronibus ita precipimus observandum, ut pro prima culpa non moriatur, sed unum oculum perdat; de alia vero culpa nasus ipsius latronis truncetur; de tercia culpa, si se non emendaverit, moriatur.

(1.230)
DE HOMICIDIIS IN ĘCCLESIIS VEL IN ALTARIIS[q] EARUM PERPETRATIS.
LXV.

Si[r] quis aut ex levi causa aut sine causa hominem in ęcclesia interfecerit, de vita componat. Si vero foris rixati fuerint, et unus alterum ||fol. 35v||in ęcclesia fugerit et ibi se defendendo eum interfecerit, si huius facti testes non habuerit, cum XII^cim coniuratoribus legitimis iurare cogatur; is vero qui interfectus est, absque conpositione iaceat; ac deinde interfector secundum iuditium canonicum congruam facinori, quod admisit, pęnitentiam accipiat. Si proprius servus hoc ammiserit, iudicio aquę ferventis examinetur, utrum hoc sponte an se defendendo fecisset. Et si manus eius exusta fuerit, interficiatur. Si autem non fuerit, dominus eius iuxta quod wirgildus illius est ad ęcclesiam persolvat aut eum, si voluerit, eidem ęcclesię tradat. De ęcclesiastico et fiscalino et beneficiario servo, volumus, ut pro una vice wirgildus eius pro eo componatur; altera vice ipse servus ad supplicium tradatur. Hereditas tamen liberi hominis, qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus, ad legitimos heredes illius perveniat. Si in atrio ęcclesię cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est, huiusmodi homicidium perpetratum fuerit, simili modo emendetur vel componatur. Si vero porta ęcclesię non est consecrata, eo modo componatur, quod in atrio committitur, sicut conponi debet, quod in emunitate violata committitur.

(1.300)
DE EO, QUI PROPRIAM DERELIQUID UXOREM VEL SINE CULPA INTERFECIT ET ALIAM DUCIT.
LXVI.

Quicunque propria uxore derelicta vel sine culpa interfecta aliam duxerit, armis depositis publicam agat pęnitentiam.||fol. 36r|| Et si contumax fuerit, comprehendatur a comite et ferro vinciatur et in custodiam mittatur, donec res ad nostram notitiam deducatur.

(1.336)
UT SI QUIS MINISTROS ĘCCLESIE INIURIAVERIT, HOC TRIPLICITER COMPONAT.
LXVII.

Si quis ministros ęcclesię, id est, subdiaconum, lectorem, exorcistam, acolitum, ostiarium iniuriaverit aut percusserit vel plagaverit, componat hoc tripliciter, sicut solent componere parentes eius. Diaconi vero, presbyteri atque episcopi iniuria in quadruplum componatur. Reliquorum autem clericorum iniuria componatur, sicut parentum eorum. Monachorum quoque, qui secundum regulam in monasterio vivunt, iniuria dupliciter componatur secundum genealogiam suam, ut reverentia sit deo et ęcclesię, et pax eis, qui illi deserviuunt [s].

(1.340)
DE EO, QUI DIE DOMINICO OPERA SERVILIA FECERIT.
LXVIII.

Si quis die dominico opera servilia fecerit, liber homo, si bovem iunxerit et cum carro ambulaverit, dextrum bovem perdat. Et si alia quę canonica auctoritate prohibita sunt servilia fecerit opera, sacerdotibus illa emendet sicut de reliquis neglegentiis iudicibus emendari solet, et ab ipsis sacerdotibus pęnitentiam iuxta modum culpę accipiat. Similiter et de praecipuis festivitatibus observari placuit. Quod si sacerdotes eos nequiverint corripere, tunc a iudicibus ad sacerdotes adducantur eisque obedire in omnibus faciant.

(1.351)
DE EO, QUI PER INVIDIAM VEL DOLUM LIBERI VEL SERVI DOMUM INCENDERIT.
||fol. 36v|| LXVIIII.

Si quis per aliquam invidiam vel dolum in nocte vel in die ignem inposuerit et incenderit liberi vel servi domum, primo omnia edificia restituat et quicquid ibi arserit, componat, et insuper LX sol. sit culpabilis et publica pęnitentia secundum iudicium sacerdotum multetur. Et quanti homines de ipso incendio evaserint, unicuique secundum legem componat, et omnia, quę ibi perdiderint, restituat.

(1.354)
DE VIA CONVICINALI.
LXX.

Si quis viam convicinalem vel pastoralem clauserit, cum sua lege componat et ipsam viam aperiat. Similiter et de seminata[t] faciendum est.

(1.356)
DE EO, CUI AURUM VEL ARGENTUM COMMENDATUM FUERIT.
LXXI.

Si cui aurum vel argentum aut ornamenta vel quecunque species fuerint commendatę, sive custodiendo traditę sint sive vendendę et in domo ipsius cum rebus suis forsitan fuerint incendio crematę, una cum testibus, qui commendata susceperat praebeat sacramenta nihil exinde suis profuisse compendiis, et nihil cogatur exsolvere; excepto auro et argento, quod ardere non potuit. Si vero quę commendata fuerant furto probantur ablata, ei cui commendata perdiderat spacium tribuatur, donec furem sua investigatione perquirat. Et si eum invenerit, commendatori res proprias tantummodo reformare procuret. Compositio vero furti ad eum, qui habuit commendata, pertineat. Quod si fur non fuerit inventus intra statutum tempus,||fol.37r|| medietas rerum commendatarum domino suscipiente reddatur, damnum vero medium utrique sustineant. Et si postmodum dominus apud eum, qui commendaverit, quęcunque fuerint subpressa[u] reppererit, sicut furtiva ab eo exigantur.

(1.364)
UT REREGRINOS [v] TRANSEUNTES NEMO INQUIETES [w].
LXXII.

Placuit, ne[x] peregrinos transeuntes quisquam ietare[y] praesumat, eis qui nocere audeat, quia alii propter deum, alii propter suas discurrunt necessitates. Quod si aliquis pręsumptiosus fuerit, qui peregrinos nocuerit vel eum asalierit aut dispoliaverit, lederit, plagaverit, ligaverit, vendiderit vel occiderit, ipsi peregrinos singulatim dupliciter sicut de alio homine solet componi aut suo seniori vel socio cum sua lege componat. Quod si mortuus fuerit et seniorem ibi vel socium non habuerit, tunc episcopus aut sacerdotes eiusdem pagi ipsam compositionem in duplo, sicut de indigena distringente iudice accipiant et in suam elemosinam illa tribuant; et insuper LX sol. fisco cogatur persolvere. Et si peregrinum viventem reliquerit, omnem iniuriam ei factam et quicquid[z] illi tulit, dupliciter, ut praedictum est, per singula illi componat, sicut solet de infra provincia aliquem componere. Si autem eum occiderit, ut liberum hominem de ipsa provincia in duplo componat; et ipsa pecunia a me||fol.37v||moratis sacerdotibus in sua detur elemosina. Quoniam dominus ait: Peregrinum et advenam non contristabis.

(1.366)
QUI ALICUIUS QUADRUPEDIBUS UNUM OCULUM EXCUSSERIT.
LXXIII.

Si quis alicuius caballi vel bovi vel libet [a] quadrupedibus unum oculum excusserit, adprecietur illud pecus, quod valet, et partem terciam componat.

(1.372)
UT PRESBITER DIE DOMINICO CUM BENEDICTA AQUA PROCEDAT.
LXXIIII.

Ut omnis presbyter die dominico cum psallentio circumeat ęcclesiam suam una cum populo, et aquam benedictam secum ferat. Et ut scrutinium more Romano tempore suo ordinate agatur.

(1.379)
DE MONACHO, QUI MONASTERIUM SUUM DIMISERIT.
LXXV.

Si mochus [b] monasterium suum dimiserit omnia bona ipsius, et quę in monasterium introduxit, et quę non introduxit, dominio monasterii sint, et ipse officio praesidis servire cogatur. Si vero monachus ad aliud monasterium migraverit, substantiam eius prius monasterium possideat, et in alium monasterium ipse non recipiatur.

(1.381)
DE MONACHIS LAICIS FACTIS.
LXXVI.

Si autem monachus laicus factus fuerit, honore et cingulo spolietur, et res eius monasterio adiciantur. Quod si monasticam vitam reliquerit, praeses provincię eum teneat et curię suę connumeret.

(1.382)
DE ĘCCLESIA ĘDIFICANDA.
||fol.38r|| LXXVII.

Nemo ęcclesiam ędificet, antequam civitatis episcopus veniet et ibidem crucem figat publice. Et ante praefiniat qui ędificare vult, quod ad luminaria et ad custodiam et stipendia custodum sufficiat. Et facta donatione, sic domum ędificet.

(2,14)
UT QUICUMQUE OCULUM SERVO VEL ANCILLĘ ERUERIT, LIBEROS EOS DIMITAT.
LXXVIII.

Si percusserit quispiam oculum servi sui aut ancillę et luscos eos fecerit, dimittat eos liberos pro oculo, quem eruit. Dentem vero si excusserit servo vel ancillae suae, simili sententiae subiacebit.

(2.15)
DE BOVE CORNUPETA, QUI VIRUM VULNERIVERIT[c] VEL MULIEREM ET DE DOMINO ILLIUS.
LXXVIIII.

Si bos cornupeta virum aut mulierem occiderit, lapidibus obruatur, et non comedetur. Dominus, cuius bos est, innocens erit. Quod si bos cornupeta fuerit ab heri et nudiustercius et contestati sunt domino illius nec reclusit eum occideritque virum aut mulierem, et bos lapidibus obruatur, et dominum illius occidant. Quod si precium ei fuerit impositum, dabit pro anima sua, quicquid fuerit postulatus

(2,16)
DE EO, QUI CISTERNAM APERUERIT ET FODIT.
LXXX.

Si quis aperuerit cisternam et foderit et non operuerit eam, cecideritque bos vel asinus in eam, dominus cisternę reddit precium iumentorum. Quod autem mortuum est, ipsius erit.

(2.17)
DE BOVE ALIENO, SI ALTERIUS BOVEM VULNERAVERIT.
||fol.38v|| LXXXI.

Si bos alienus bovem alterius vulneraverit et ille mortuus fuerit, vendent bovem vivum, et divident precium et cadaver. Si autem sciebat dominus eius quod bos viciosus erat et noluit eum custodire, reddat bovem pro bove, et cadaver integrum accipiat.

(2.18)
DE EO, QUI BOVEM AUT OVEM FURATUS FUERIT.
LXXXII.

Qui furatus fuerit bovem aut ovem, quinque boves pro uno bove restituat et quattuor oves pro una ove.

(2.55)
DE MULIERE, QUAE CUM VIRO SUO NON POTEST NUBERE.
LXXXIII.

Si vir et mulier coniunxerint se in matrimonium, et postea dixerit mulier de viro non posse nubere cum ea; si qua poterit probare, quod verum sit, accipiat alium.

(2.61)
SI QUIS EPISCOPUS, PRESBITER, DIACONUS VEL SUBDIACONUS AD BELLUM PROCEDERIT, DEPONATUR.
LXXXIIII.

Si quis episcopus, presbiter au [d] diaconus vel subdiaconus ad bellum processerit et arma bellica indutus fuerit ad belligerandum, ab omni officio deponatur, in tantum, ut nec laicam communionem habeat.

(2.70)
DE EO, QUI SEMETIPSUM OCCIDIT AUT LAQUEO SE SUSPENDIT.
LXXXV.

De eo qui semetipsum occidit aut laqueo se suspendit, constitutum [e] est, ut si quis compatiens velit elemosinam dare, tribuat, et orationes in psalmodiis faciat. Oblationibus tamen et missis ipsi careant; quia inconprehensibilia sunt iudicia dei, et profunditatem consilii eius nemo potest investigare

(2.74)
MAIOR UT MORE ROMANO CELEBRETUR LETANIA.
LXXXVI.

Ut lenia[f] maior more Romano ab omnibus in VI Kl. mai celebretur.

(2.75)
UT NULLUS VITAM SINE COMMUNIONE FINIAT NEC UNCTIONE BENEDICTA OLEI CAREAT.
LXXXVII.

Si infirmitate depresus [g] fuerit, vitam sine communionem non finiat, nec unctione sacrati olei careat. Et si finem percipiat [h], sacrosancto corpore deo anima eius a sacerdote precibus commendetur. Quapropter omnibus placuit, ut nullus presbyter amplius quam unam ęcclesiam sibi vindicet; quia sicut quisque secularis non amplius quam unam habere debet uxorem, ita et unusquisque presbyter non amplius quam unam habere debet ęcclesiam.

(2.77)
DE HIS, QUI VELINT AQUAM A [i] CONSECRATAM ACCIPERE.
LXXXVIII.

Quod in sabbato sancto paschę, vel in sabbato pentecostes, si qui velint aquam consecratam ad aspersionem in domos suas recipere, ante chrismatis infusionem accipiant.

(2.92)
UT PUELLA DESPONSATA NON DETUR ALTERI VIRO.
LXXXVIIII.

Puellam desponsatam non licet parentibus dare alteri viro. Tamen ad monasterium licete ire, si voluerit.

(2.93)
UT BAPTIZATI CUM CATICUMINIS NON MANDUCENT.
LXXXX.

Si non licet baptizatis cum caticuminis manducare nec osculum eis dare vel ave illis dicere, quanto magis cum excommunicatis ab episcopo aut cum gentilibus?

(2.94)
DE PRESBITERO ORDINATO, QUI SE DEPREHENDERIT NON ESSE BAPTIZATUM.
LXXXX.I.

Si quis presbyter ordinatus deprehenderit se non esse baptizatum, baptizetur, et ordinetur iterum, et omnis||fol. 39v|| quos prius baptizavit.

(2.95)
SI LIBER ANCILLAM IN MATRIMONIUM ACCEPERIT.
LXXXXII.

Si quis liber ancillam in matrimonium acceperit, non habet licentiam dimittere eam, si prius consensu amborum coniuncti sunt.

(2.119)
ADHEREANT [k]VEL DESERVIANT CHRISTIANIS.
LXXXXIII.

Placuit, ne iudeis mancipia [l] deserviant vel adhereant christiana.

(2.122)
NE IUDEI SUPER CHRISTIANOS MAGISTRI PONANTUR.
LXXXXIIII.

Ne Iudei administratorio usu sub ordine vilicorum atque actorum christianam familiam regere audeant, nec eis hoc a quoquam fieri praecipiatur. Si quis vero contra hęc agere praesumpserit, si episcopus, presbyter, aut diaconus fuerit, proprio submoveatur a gradu. Si vero monachus aut laicus fuerit, communione privetur. Et si perseveraverint inobędientes, anathematizantur.

(2.136)
DE HIS, QUI FACULTATES ĘCCLESĘ DELEGATAS AUFERUNT VEL RETENTANT.
LXXXXV.

Ne cui liceat res vel facultates ecclesiis vel monasteriis vel sinodochiis pro quacunque elemosina [m] cum iusticia delegatas retentare, alienare atque subtrahere. Quod a [n] si quis fecerit tanquam necator pauperum antiquorum canonum sententiis constrictus, ab ęcclesię liminibus excludatur, quandiu ab ipso ea, quę sunt ablata aut retenta, reddantur.

(2.155)
UT UNUS ABBA DUOBUS MONASTERIIS MINIME PRESIDEAT.
LXXXXVI.

Unum abbatem duobus monasteriis interdicimus presidere.

(2.179)
Rubrik fehlt
LXXXXVII.

Ut omnes presbyteri oleum infirmorum ab episcopo expectant secumque habeant, et moneant fideles infirmos illud exquirere, ut eodem oleo peruncti a presbiteris [o] sanentur, quia[p] oratio fidei salvabit infirmos.

(2.184)
DE QUORUM BAPTISMATHE ABSQUE DISSIMULATIONE DUBITATUR, UT REBAPTIZENTUR, PRECEPTUM EST.
LXXXXVIII.

De quibus dubium est, utrum sint baptizati, an non, omnimodis absque ullo scrupulo baptizentur, his tamen verbis praemissis: Non te rebaptizo; sed si nondum baptizatus es, baptizo te in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti.

(2.207)
QUI SINT DIES PURIFICATIONIS MULIERIS.
LXXXXVIIII.

Cum enixa fuerit mulier, post quot dies debeat ecclesiam intrare, testamenti veteris praeceptione didicimus, ut pro masculo diebus XXXIII, pro femina autem LXVI debeat abstinere. Quod tamen, ut ait sanctus Gregorius, sciendum est quia in ministerio [q] accipitur; nam si horea eadem, qua genuerit, actura gratias, intret ęcclesiam, nullo peccati pondere gravatur. Voluptas etenim carnis, non dolor, in culpa est. In carnis autem commixtione volupta [r] est, in prolis vero prolatione gemitus. Unde et ipsi primo matrimonio dicitur: In doloribus paries. Si itaque enixam mulierem prohibemus[s] ęcclesiam intrare, ipsam ei pęnam suam culpam deputamus.

(2.407)
QUOD OMNIA, QUĘ DOMINO OFFERUNTUR, PROCUL DUBIO ET CONSECRANTUR.
C.

Omnia, quę domino offeruntur, procul dubio domino consecrantur. ||fol. 40v|| Et non solum sacrificia, quę a sacerdotibus super altare domino consecrantur, oblationes fidelium dicuntur, sed quicquid ei a fidelibus offeruntur[t], sive in mancipiis, sive in agris, vineis, silvis, pratis, aquis, aquarumve decursibus, artificiis, libris, utensilibus, petris, edificiis, vestimentis, pellibus, lanificiis, peccoribus, pascuis, membranis, molibus [u] et immolibus [v], vel quęcunque de his rebus, quę ad laudem dei fiunt vel supplementum sanctę dei ęcclesię eiusque sacerdotibus atque ornatum praestare possunt, domino ęcclesięque sive a quibuscunque ultro offeruntur, domino indubitanter consecrantur et ad ius pertinent sacerdotum. Et quia Christum et ęcclesiam unam personam esse veraciter agnoscimus, quęcunque ęcclesię sunt, Christi sunt; et quę ęcclesię vel in supradictis vel in quibuscunque speciebus sive pollicitationibus sive pignoribus, sive scriptis sive corporalibus rebus offeruntur, Christo offeruntur; et quę ab ęcclesia eius quocunque[w] commento alienantur vel tolluntur, sive aliemando [x], sive vastando, sive invadendo, sive minorando, sive diripiendo, Christo tolluntur. Et si ab amico quippiam rapere furtum est, praecipue Christo domino nostro, qui est rex regum et dominus dominantium, aliquid aut ferre[y] vel aliene [z], subripere vel vastare, sacrilegium est. Omnes namque ęcclesię praedones manifestime [a] sunt sacrilegi; et nullus sacrilegus, nisi per puram probatamque atque publicam penitentiam, et per ęcclesie satisfactionem episcoporumque per manus inpossitionem, iuxta canonicas sanctiones||fol. 41r|| reconciliationem, regnum dei possidebit, et non solum a regno dei fit alienus, sed etiam a liminibus sanctę dei ęcclesię, et praecipue ab illius, quam lesit, usque ad praedictam satisfactionem extorris efficitur. Talium vero scelerum patratoribus, nisi post praedictam satisfactionem, nec vivis nec mortuis, communicare minime debemus; quia qui rapit pecuniam proximi sui, iniquitatem facit; qui autem peniam [b] ęcclesię abstulerit, sacrilegium facit. Qui non solum sacrilegi, sed etiam fures sacrilegi, et lupi atque homicidę pauperumque necatores sunt, et insuper anathematis vinculo dampnati coram deo et sanctis eius efficiuntur.

(2.429)
DE REBUS ĘCCLESIE, QUĘ SIBI IURE DEBENTUR, NE IN ALIUD TRANSFERANTUR.
CI.

Sciendum est omnibus, quod sacrilegium sit, res ęcclesię quocunque modo iniuste ab ęcclesiis, quibus iure debentur, auferri et in aliud transferri.

(2.431)
UT CAPTTALI PĘNA MULTENTUR, QUI SACRILEGIA, ADULRIA [c], PREDATIONES AUT DEVASTATIONES EXERCUERINT.
CII.

Sub pęna capitali sacrilegia, adulteria, praedationes, vastationesque in regno nostro a quibuscunque fieri prohibemus, ita, ut si voluntarie qui ex his unum vel aliquid fecerit, de vita componat, et omnes res eius, tam mobiles quam et immobiles, fisco nostro socientur, vel ęcclesię cuius res vastaverit vel alienaverit aut abstulerit, tradantur. Maximum enim sacrilegium est oblationes fidelium, quae sunt res ęcclesiarum, auferre, vastare, alienare, invadere, vel subripi. Nam, ut ait sacra scriptura, neque sacrilegi neque adulteri neque praedones, vel vastores,[d] ||fol. 41v|| qui sunt raptores, regnum dei possidebunt. Et si hi qui res fratrum diripiunt, a regno deo [e] alieni fiunt, quid super his fieri putatis, qui res deo dicatas diripiunt vel auferunt? Nam quanto gravius quis in praesentis seculo peccat, tanto gravius in inferno torquebitur.

(3.36)
DE REMISSIONE PENITENTIUM.
CIII.

Penitentes quicunque ex gravioribus sive ex levioribus culpis pęnitentiam gerunt, si nulla interveniat egritudo, V. fr̄ ante pascha eis est remittendum. Ceterum de pondere estimando delictorum sacerdotis est iudicare.

(3.96)
QUOD TRES EPISCOPI PRECEPTO ARCHIEPISCOPI ORDINARE POSSUNT EPISCOPUM. [f]
CIIII.

Si necessitas fuerit, tres episcopi, in quocunque loco sint, archiepiscopi precepto ordinare possunt episcopum.

(3.146)
UT CLERICI VENATIONES [g] FACIANT CUM AVIBUS VEL CANIBUS.
CV.

Ut clerici venationes non agant, nec accipitres vel falcones habeant.

(3.206)
DE SACERDOTBUS VEL CLERICIS, QUI PER PECUNIAS ALIORUM SACERDOTUM ĘCCLESIAS AUT BENEFITIA SUBRIPIUNT VEL SUBVERTUNT.
CVI.

Sanccitum est atque omibus[h] modis prohibitum, ut si quis presbiter preventus fuerit alicui clerico aut laico munera dare aut dedisse aut aliqua pecunia tribuere aut alterius presbiteri ęcclesiam subripiat, pro hac cupiditate seu rapina, turpis luchri gratia, deiciatur a clero et alienus exhistat a regula. Nam si pro misericordia episcopo placuerit longo tempore eum pęnitendo quę gessit in carceris erumna recludere, et usque ad satisfactionem ibi detinere, liceat. Et postea, si se correxerit, et ||fol. 42r||talia deinceps minime se facere promiserit, humanius erga eum agere poterit, si voluerit, et ipse dignus inventus fuerit

(3.222)
QUID DE VATICINATORIBUS FALSIS AGENDUM SIT.
CVII.

Vaticinatores, qui se futura scire dicunt, cesi de civitate iactentur.

(3.225)
UT NULLUS PRESBITER IN ĘCCLESIA BENEDICTIONES PUBLICAS SUPER POPULUM FUNDERE AUT ALTARE CONSECRARE VEL RECONCIARE [i] PRESUMAT.
CVIII.

Statutum est, ut presbiteri benedictionem in ęcclesia super plebem fundere aut altare consecrare aut reconciliare, aut submovere vel collocare, ullo modo non presumant. Simul et hoc statum [k] est, ut altare erigere, vel de loco in locum transmutare, ut a quibusdam factum audivimus, sine episcopi sui licentia vel consilio, cuius est et ipsum altare consecrare et post motionem vel violatio[l] reconciliare, presbiteri non pertemptent. Quod si aliter fecerint, gradus sui periculo subiacebunt.

(3.263)
QUOD NON CONVENIAT CATECUMINIS VEL PĘNITENTIBUS IN PASCHA VEL PENTECOSTEN AUT NATIVITATE DOMINI ANTE BAPTISMUM VEL CANONICAM RECONCILIATIONEM SACRAMENTUM DOMINICI CORPORIS DARE, SED TANTUM SAL BENEDICTUM.
CVIIII.

Ut per solempnissimos paschales dies sacramentum caticumenis non detur, nec eis, qui a liminibus ęcclesię sunt exclusi neque eis ante canonicam reconciliationem, qui publicam gerunt pęnitentiam, sed tantum benedictum sal a sacerdotibus pro communione tribuatur. Et quia fideles per illos dies sacramenta non mutant, nec caticuminos vel publicę pęnitentes ||fol. 42v||oportet mutare.

(3.279)
UT LAICI IN ĘCCLESIA INFRA CANCELLOS STARE NON PRESUMUNT.
CX.

Ut laici secus altare, quo sancta ministeria [m] cęlebrantur, inter clericos tam ad vigilias quam ad missas stare pęnitus non presumant[n]. Sed pars illa, quę a cancellis versa altare dividitur, chorus tantum psallentium pateat clericorum. Ad orandum vero et communicandum laicis et feminis, sicut mos est, pateant sancta sanctorum.

(3.299)
UT CREDITOR REM DEBITORIS PRIUS NON VENDAT, QUAM EUM DE SOLUTIONE TER VENIAT [o].
CXI.

Creditor sine conditione pignus sibi depositum tenens, ter debitorem convenerit ut, ut soluto debito pignora sua recipiat. Quod si debitor noluerit post tres ammonitiones soluto debito pignora sua recipere, creditor distrahendi pignoris habebit liberam potestatem.

(3.303)
DE HIS, QUI ALIIS ALIQUIT DEBENT ET IPSIS AB EIS ALIQUIT DEBETUR, UT IN SOLUTIONEM COMPUTENTUR.
CXII

Si quis debeat alicui solidos X, et ille, qui debet, de quacunque ratione debeantur illi a creditore suo sol. V, et veniat creditor totos X sol. a debitore petat, si probaverit ille debitor sibi ab eo V sol. deberi quare illum in solidum pro totis X sol. convenit, causam perdit, qui noluit debitum conpensare. Similis ratio est de frumento vel de aliis speciebus.

(3.305)
DE SECULARIBUS, QUI SUAS UXORES DERELINQUNT. CXIII.

Hi vero seculares, qui coniugale consorcium absque culpa graviore||fol. 43r|| dimittunt vel etiam dimiserunt, et nulla [p] causas discidii probabiliter proponentes, propterea sua matrimonia dimittunt, ut aut inlicita aut aliena presumant, si antequam apud episcopum [q] comprovinciales discidii causas dixerint et priusquam uxores iudicio damnentur, abiecerint, a communione ęcclesię et sancti populi [r], pro eo, quod fidem et coniugium maculant, excludantur.

(3.313)
DE CREDITORE, QUI DEBITO [s] TARDANTE AD SOLUTIONEM PIGNUS, QUOD PENES SE RETINET, VENDIDERIT, QUOD AMPLIUS ACCEPTUM EST, DEBITON [t] REDDENDUM.
CXIIII.

Si quis creditor debitore in solutionem tardante rem sibi pro debito positam distraxerit, si quid amplius acceptum fuerit quam debebatur, quod plus acceptum est, restituatur debitori.

(3.314)
UT EPISCOPUS ULTRA SUAM PROVINTIAM AD IUDICIUM MINIME DEVOCETUR, NISI FUERIT PROVOCATUM, SED AB OMNIBUS SUIS COMPROVINCIALIBUS EPISCOPIS INFRA SUAM PROVINCIAM AUDIATUR.
CXV.

Nullus episcopus extra suam provintiam ad iudicium devocetur. Sed vocato eo canonice in loco omnibus congruo tempore sinodali [u] omnibus conprovincialibus episcopis audiatur, qui concordem super eum canonicam proferre debent sententiam. Quia si hoc minoribus, tam clericis quam laicis concessum est, quanto magis de episcopi[v] servari convenit? Nam si ipse episcopus metropolitanum aut iudices suspectos habuerit, aut infestos senserit, apud primatem dioceseos aut apud Romanę sedis pontificem iudicetur.

(3.341)
QUI SINT AGNATI ET QUI SINT COGNATL
||fol. 43v|| CXVI.

Agnati sunt, qui per virilem sexum descendunt. Cognati autem, qui per femineum. Et ideo patrui vel patruorum filii et agnati sunt et cognati. Avunculi vero et avunculorum filii cognati sunt, non agnati.

(3.345)
DE HIS, QUI INCENDIUM FECERINT.
CXVII.

Si aliquis malitię studio incendium miserit, de hoc crimine convictus, pęnis gravissimis iubetur interfici. Quod si per neglegentiam factum incendium comprobatur, damnum quod cuicunque inlatum fuerit, res, que incendio perierit, dupli satisfactione sarciatur.

(3.350)
UT NULLUS EPISCOPUM AUT ACTORES ĘCCLESIĘ APUD PRIUS ALIOS PRIUS[w] ACCUSET, QUAM EUM FAMILIARITER CONVENIAT [x] ATQUE AB EO FAMILIAREM IUSTITIAM PETAT.
CXVIII.

Si quis adversus episcopum causam habuerit, non prius alios episcopos vel alios iudices adeat, ut eum accuset, quam familiariter ei suam indicet querelam et ab eo aut iustam emendationem aut rationabilem percipiat excusationem, ipsa nos instruente veritate: Si peccaverit in te frater tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum. Si te non audierit, adhibe duos vel tres tecum. Et si vos non audierit, dic ęcclesię; id est, accusa eum publice tunc, et non prius. Et reliqua.

(3.360)
DE DELATORIBUS, QUID AGENDUM SIT VEL QUI SINT DILATORES.
CXVIIII.

Delatori aut lingua capuletur, aut convicto capud amputetur. Delatores autem sunt, qui invidia produnt alios.

(3.362)
DE HIS, QUI UNAM REM DUOBUS DOMINIIS [y] DONAVERINT.
||44r|| CXX.

Si aliquis unam rem duobus per legitimas scripturas donaverit, uni prius, et alteri postea, non querendus est in his donationibus||fol. 44r|| qui primus, qui posterior sit; sed qui rem tradente donatore possederit, is eam cui est tradita possidebit. Nec interest utrum in parentes an in extraneos talis sit facta donatio.

(3.381 erste Hälfte)
DE MULIERE, QUĘ DUOBUS FRATRIBUS NUPSERIT, ET DE VIRO EIUS, QUID AGENDUM SIT.
CXXI.

Mulier, quę duobus fratribus nupserit, abici debet usque ad diem mortis. Sed, propter humanitatem, in extremis suis sacramentis reconciliari oportet; ita tamen, ut prius solvatur coniugium, et maneat innupta, et vir eius absque uxore simili pęnitentię sit subditus. Quod si duo fratres cum una femina fornicati fuerint, nescientes alter alterius fornicationem, statim ut cognoverint adulterium, qui eam habet uxorem, dimittat. Et ille quidem post actam penitentiam, si uxor defuncta fuerit, potest alteri sociari; illi [z] vivente, nequaquam. Illa vero unquam ulterius poterit in coniugium assumi; et iugi pęnitentia submissa, ad exitum vitę communionis gratiam percipiat.

(3.381 zweite Hälfte)
DE FILIUM OPPRIMENTE.
CXXII.

Mulier[a], quę dormiens filium suum oppresserit et mortuus fuerit, VI annis pęniteat. Vir eius, si in domo fuit, IIII. Si vero in uno lecto, simili modo pęniteat, duos in pane et aqua, reliquos IIII secundum quod sacerdos viderit posse, abstinentiam inponat ciborum.

(3.400)
DE HIS, QUI DEO FAMULANTUR, SI IN BARATRUM FORNICATIONIS CECIDERINT, QUALITER CORRIGENDI SINT.
CXXIII.

Statuimus, ut quisquis [b] servorum dei vel ancillarum Christi in crimen fornicationis lapsus fuerit, quod in carcere pęnitentiam faciat in pane et aqua. Et si ordinatus||fol. 44v|| presbyter sit, duos annos in carcere permaneat, et ante flagellatus et scorticatus videatur; et post episcopus adaugeat. Si autem clericus vel monachus in hoc peccatum ceciderit, post tertiam verberationem in carcerem missus, vertente anno ibi pęnitentiam agat. Similiter et nonnanes velatę eadem penitentia teneantur, et radantur omnes capilli capitis eius.

(3.442)
DE HIS, QUI SE IPSO QUOCUMQUE MODO NECANT.
CXXIIII.

Quicunque se propria voluntate aut in aquam iactaverit, aut collum ligaverit, aut de arbore praecipitaverit, aut ferro percusserit, aut qualibet [c] voluntarię se morti tradiderit, istorum oblatio non recipiatur.

(3.465)
UT EPISCOPI PER SINGULOS ANNOS CIRCUMEAN [d] PARROCHIAS SUAS.
CXXV.

Placuit, ut nusquisque [e] episcopus per singulos annos cunctas dioceses parrochiasque suas circumire non neglegat; sed docendo, confirmando, singulaque quę necessaria sunt, restaurando et corrigendo, prout melius voluerit, reformare satagat.

(Ad1.51)
DE PENTECOSTEN. UT PER EBDOMADAM NON FLECTANTUR IENUA NEQUE IEIUNETUR, NISI DIES IEIUNII EXTITERINT.
CXXVI.

Ut in ebdomada pentecosten non flectentur genua et non ieiunetur, nisi statuti fuerint dies ieiunii.