Edition du Tillet (Teil 2)

[du Tillet S. 316]

INDEX CAPITULORUM.

(2.1)   I. De effusione sanguinis.
(2.2)   II. Quod hi, qui nomen domini in vanum adsumpserint, grauiter feriantur.
(2.3)   III. De honorando patre et matre.
(2.4)   IIII. Vt qui vendiderit filiam suam in famulam, non egrediatur sicut ancilla.
(2.5)   V. Vt qui hominem percusserit, morte moriatur.
(2.6)   VI. De eo, qui per industriam proximum voluerit occidere.
(2.7)   VII. De eo, qui percusserit patrem aut matrem.
(2.8)   VIII. Non maledicendum patri vel matri.
(2.9)   VIIII. De eo, qui hominem furatus fuerit, et vendiderit.
(2.10)   X. De his, qui rixati inter se fuerint, et percusserit alter alterum.
(2.11)   XI. De eo, qui percusserit seruum suum vel ancillam lapide vel virga, et mortui fuerint.
(2.12)   XII. Vt si aliqui inter se fuerint rixati, et percusserit ex eis aliquis mulierem prægnantem.
(2.13)   XIII. Quod si mulier mortua fuerit, reddet percussor animam pro anima.

[du Tillet S. 317]

(2.14)   XIIII. Vt quicunque oculum seruo vel ancillæ eruerit, liberos eos dimittat.
(2.15)   XV. De boue cornupeta, qui virum vulnerauerit, vel mulierem, et de domino illius.
(2.16)   XVI. De eo, qui cisternam aperuerit, et foderit.
(2.17)   XVII. De boue alieno, si alterius bouem vulnerauerit.
(2.18)   XVIII. De eo, qui bouem aut ouem furatus fuerit.
(2.19)   XVIIII. De fure, qui domum suffodiens repertus fuerit.
(2.20)   XX. De eo, qui læserit agrum vel vineam.
(2.21)   XXI. De eo, qui ignem succenderit in agris, vt damnum restituat.
(2.22)   XXII. De eo, qui commendauerit amico pecuniam.
(2.23)   XXIII. De asino, boue, oue, omnique iumento amico ad custodiendum tradito.
(2.24)   XXIIII. De eo, qui seduxerit virginem necdum desponsatam, et dormierit cum ea.
(2.25)   XXV. De patre puellæ, si eam dare noluerit, vt reddat pecuniam iuxta morem dotis.
(2.26)   XXVI. De maleficis.
(2.27)   XXVII. De his, qui cum iumento coierint.

[du Tillet S. 318]

(2.28)   XXVIII. De his, qui diis immolant, vel aduenas affligunt.
(2.29)   XXVIIII. De decimis et primitiis domino offerendis.
(2.30)   XXX. De deposito vel pignore dato.
(2.31)   XXXI. De turpitudine proximi non reuelanda.
(2.32)   XXXII. De homine, qui dormierit cum muliere ancilla.
(2.33)   XXXIII. Non debere augurari, nec obseruare magos et ariolos.
(2.34)   XXXIIII. De honorando sene.
(2.35)   XXXV. Nihil agendum contra æquitatem.
(2.36)   XXXVI. De eo, qui maechatur cum vxore proximi sui.
(2.37)   XXXVII. De eo, qui dormierit cum nouerca sua.
(2.38)   XXXVIII. De eo, qui propter deum furtum confessus fuerit.
(2.39)   XXXVIIII. De eo, qui ferro percusserit hominem.
(2.40)   XL. Vt propter vnius testimonium nullus condemnetur.
(2.41)   XLI. De decimis separandis.
(2.42)   XLII. De eo, qui ambulans per viam nidum auis inuenerit.

[du Tillet S. 319]

(2.43)   XLIII. Vt cum ædificatur domus noua, fiat murus per circuitum domus.
(2.44)   XLIIII. De vinea altero semine non serenda.
(2.45)   XLV. Vt non aretur in boue simul et asino.
(2.46)   XLVI. Non induendum vestimentum quod ex lana et lino contexitur.
(2.47)   XLVII. De puella virgine desponsata.
(2.48)   XLVIII. De desponsata virgine in agro reperta.
(2.49)   XLVIIII. Vt eunuchus attritis testiculis ecclesiam domini non intret.
(2.50)   L. De pecunia ad vsuram non faeneranda.
(2.51)   LI. De voto non differendo.
(2.52)   LII. Vt homo, qui vxorem acceperit, non accedat ad bellum.
(2.53)   LIII. Vt non occidantur patres pro filiis, nec filii pro patribus.
(2.54)   LIIII. De eo, qui vim a persecutoribus patitur, vt suscipiatur.
(2.55)   LV. De muliere, quæ cum viro suo non potest nubere.
(2.56)   LVI. Vt absque consensu episcopi oblationes non accipiantur.
(2.57)   LVII. Vt presbyteri ciuitatis sine iussu sui episcopi nihil iubeant.

[du Tillet S. 320]

(2.58)   LVIII. Ne presbyteri rem ecclesiæ absque licentia episcopi sui vendant.
(2.59)   LVIIII. Si presbyter vel diaconus deseruerit ecclesiam suam, deponatur.
(2.60)   LX. De presbyteris, vel diaconibus, aut subdiaconibus a propriis episcopis exauctoratis.
(2.61)   LXI. Si quis episcopus, presbyter, diaconus, vel subdiaconus ad bellum processerit, deponatur.
(2.62)   LXII. Vt presbyteri alterius regionis non sacrificent præsentibus presbyteris ipsius regionis.
(2.63)   LXIII. De vxoribus et viris se dimittentibus.
(2.64)   LXIIII. De episcopis litigantibus, vel iudicatis.
(2.65)   LXV. Ab hæretico nullus benedictionem accipiat.
(2.66)   LXVI. De orationibus ad patrem dirigendis.
(2.67)   LXVII. De presbytero ab alio episcopo ordinato.
(2.68)   LXVIII. De illis presbyteris, qui nesciunt iuxta præceptum saluatoris baptizare.
(2.69)   LXVIIII. De missis nostris, qualiter cum episcopis singularum regionum cir-

[du Tillet S. 321]

ca ecclesias dei, eiusque sacerdotes agere debeant.
(2.70)   LXX. De eo, qui semetipsvm occidit, aut laqueo se suspendit.
(2.71)   LXXI. Vt incestuosi et parricidæ canonice coerceantur.
(2.72)   LXXII. Vt nec a clerico phylacteria, nec ab vllo fiant Christiano.
(2.73)   LXXIII. Vt nullus presbyter amplius quam vnam ecclesiam sibi vindicet.
(2.74)   LXXIIII. De letania maiore, vt more Romano celebretur.
(2.75)   LXXV. Vt nullus vitam sine communione finiat, nec vnctione benedicti dei careat.
(2.76)   LXXVI. De presbyteris degradatis, et post degradationem multis sceleribus implicatis.
(2.77)   LXXVII. De his, qui volunt aquam consecratam accipere.
(2.78)   LXXVIII. De clericis et presbyteris, si episcopis suis obedire nolint, vt excommunicentur.
(2.79)   LXXVIIII. De episcopo Metropolitano.
(2.80)   LXXX. Vt vnusquisque progeniem suam vsque ad septimam generationem obseruet.

[du Tillet S. 322.]

(2.81)   LXXXI. De presbyteris ab ignotis episcopis ordinatis.
(2.82)   LXXXII. Vt si quis homini aliquo iteranti mansionem vetauerit, lx. solidos componat.
(2.83)   LXXXIII. Vt omnibus maxima cura sit, ne sine confirmatione episcopi vitam finiat aliquis.
(2.84)   LXXXIIII. De his, qui fidelium oblationes auferunt, vel vastant, aut sine proprii episcopi iussione dant, vel accipiunt.
(2.85)   LXXXV. Vt presbyteri vel diaconi non migrent de loco ad locum sine episcopi proprii iussione.
(2.86)   LXXXVI. De episcopis et clericis peregrinis, vt contenti sint hospitalitatis munere: et nulli eorum liceat officium sacerdotale in alterius parochia agere absque licentia episcopi, in cuius parochia esse noscuntur.
(2.87)   LXXXVII. Vt nullus habeat nisi legitimum connubium.
(2.88)   LXXXVIII. De his, qui episcoporum vocationem vel correction contempserint.
(2.89)   LXXXVIIII. Vt nullus laicorum ex prædiis

[du Tillet S. 323]

episcoporum quicquam accipiat.
(2.90)   XC. De eo, qui occiderit monachum aut clericum, vt arma relinquat.
(2.92)   XCI. Vt puella desponsata non detur alteri viro.
(2.93)   XCII. Vt baptizati cum catechumenis non manducent.
(2.94)   XCIII. De presbytero ordinato, qui se deprehenderit non esse baptizatum.
(2.95)   XCIIII. Si liber ancillam in matrimonium acceperit.
(2.96)   XCV. De raptoribus, et raptis virginibus vel viduis.
(2.97)   XCVI. De his, qui rapinas infra regnum faciunt. Ex capitulis domni Ludouici in Ghilenain apostolica auctoritate et synodalis sanctione, omnium videlicet clericorum ac laicorum generaliter consensu atque hortatu decretis.
(2.98)   XCVII. De sacerdotibus et leuitis atque monachis interfectis vel debilitatis.
(2.99)   XCVIII. De his, qui episcopo aliquam iniuriam vel dehonorationem fecerint.
(2.100)   XCVIIII. De religiosa muliere decepta, id est, veste mutata vel religionem professa.
(2.101)   C. De blasphemia in Deum.

[du Tillet S. 324]

(2.102)   CI. De his, qui in domo sua oratorium fecerint.
(2.103)   CII. De priuilegiis ecclesiarum, et clericorum non corrumpendis.
(2.104)   CIII. Ne episcoporum vel reliquorum sacerdotum vita turbetur.
(2.105)   CIIII. De clericis vel sacerdotibus, qui accipiunt ecclesias sine licentia episcopi sui, vel de vna ad aliam transeunt.
(2.106)   CV. De incestuosis, et criminosis, ac de infirmis, et paenitentibus, atque de ieiunio quatuor temporum.
(2.107)   CVI. Vt episcopi iudices publicos moneant, vt rei carceribus reclusi Natiuitate domini, Pascha, et Pentecoste absoluantur, et missas illis audiant diebus, ac refecti fiant.
(2.109)   CVII. De possessionibus ad religiosa loca pertinentibus.
(2.110)   CVIII. De monacho vel monacha.
(2.111)   CVIIII. De his, quæ a singulis principibus ecclesiis sunt concessa, et quæ singuli Antistites impetrauerint, quod sacrilegium sit hæc auferentibus: et de clericis, vt non accusentur ad iudices seculares, sed ad episcopos proprios.
(2.112)   CX. De priuilegiis ecclesiarum.

[du Tillet S. 325]

(2.113)   CXI. Vt ea, quæ ad religionem pertinent, locis suis et a suæ dioceseos synodis audiantur.
(2.114)   CXII. Vt priuilegia ecclesiarum semper maneant incorrupta.
(2.115)   CXIII. Quod sacrilegium sit ecclesiæ aliquid auferre, aut sacerdotibus vel ministris, aut ipsi sancto cultui locoque iniuriam inferre.
(2.116)   CXIIII. De his, qui ecclesiastica priuilegia violant, vel dissimulant.
(2.117)   CXV. Quod hi, qui prædia ecclesiastica diripiunt, vel vastant sacrilegi sint, exilioque damnandi.
(2.118)   CXVI. Vt episcopi et reliqui sacerdotes ab omnibus nexibus sint liberi.
(2.119)   CXVII. Ne Iudæis adhæreant, vel deseruiant Christiani.
(2.120)   CXVIII. De sacrificiis per singulas missas a sacrificantibus sumendis.
(2.121)   CXVIIII. De Chorepiscopis, ne deinceps fiant.
(2.122)   CXX. Ne Iudæi super Christianos magistri vel ministri ponantur.
(2.123)   CXXI. De clericis falsariis.
(2.124)   CXXII. Vt clerici non habeant actiones seculares.

[du Tillet S. 326]

(2.125)   CXXIII. De clericis, qui de ecclesia desistunt.
(2.126)   CXXIIII. Quales sint clerici.
(2.127)   CXXV. De multitudine clericorum.
(2.128)   CXXVI. De ordinationibus sacris.
(2.129)   CXXVII. De iniuria episcopi, et letania subuersa.
(2.130)   CXXVIII. Ne fideles ex propria consanguinitate vxores ducant, nec illi qui dudum minime nupserint, sine benedictione sacerdotis nubere præsumant.
(2.131)   CXXVIIII. De non recipiendis alienis paenitentibus.
(2.132)   CXXX. Vt non liceat clericum vel monachum sine epistola episcopi sui proficisci.
(2.133)   CXXXI. De dotibus, et publicis nuptiis.
(2.134)   CXXXII. De rebus ecclesiæ ablatis, aut fraudatis, vel retentis.
(2.135)   CXXXIII. Vt nemo res ecclesiæ, nisi cui iure debentur, in quibuslibet regionibus coniacentes competere audeat vel tenere.
(2.136)   CXXXIIII. De his, qui facultates ecclesiæ delegatas auferunt, vel retentant.
(2.137)   CXXXV. Vt socios suos nominent, apud quem

[du Tillet S. 327]

pars rapinæ fuerit inuenta.
(2.138)   CXXXVI. De his, qui diripienda indicare reperiuntur.
(2.139)   CXXXVII. Vt abbates in eius episcopi, in cuius parochia sunt, potestate persistant.
(2.140)   CXXXVIII. Vt nullus monachus relinquat suum monasterium, et cellas construat sine episcopi vel abbatis sui licentia.
(2.141)   CXXXVIIII. De apostatis.
(2.142)   CXL. De excommunicatis.
(2.143)   CXLI. Ne iudices perfidorum excessus absque propriorum sacerdotum consilio iudicent.
(2.144)   CXLII. De expositis infantibus, ac collectione eorum.
(2.145)   CXLIII. De clericis relinquentibus officium suum, et ad seculares confugientibus.
(2.146)   CXLIIII. Vt seruo non credatur, si super dominum suum, vel super alium liberum crimen iniecerit.
(2.147)   CXLV. Vt testes ea tantum testificentur, quæ in conspectu eorum acta esse noscuntur.
(2.148)   CXLVI. Quales debeant scripturæ valere.
(2.149)   CXLVII. De pactis, et placitis conseruandis.
(2.150)   CXLVIII. Contra priorum definitionem filio vel hæredi non licere venire.
(2.151)   CXLVIIII. Ne quisquam accusetur, vel pu-

[du Tillet S. 328]

niatur, nisi manifestis indiciis scelus patuerit.
(2.152)   CL. Vt ita valeat commutatio, sicut et emptio.
(2.153)   CLI. Si timore compulsus quisquam se seruum esse dicat.
(2.154)   CLII. De presbyteris vel diaconibus sine episcopi sui epistolis ambulantibus.
(2.155)   CLIII. Vt vnus abba duobus monasteriis minime præsideat.
(2.156)   CLIIII. De presbyteris vel reliquis clericis non distringendis a secularibus iudicibus, sed a suis episcopis.
(2.157)   CLV. Vt clerici iudices seculares non adeant.
(2.158)   CLVI. De secularibus, qui per calumniam ecclesiam vel clericos fatigare præsumunt.
(2.159)   CLVII. Ne testificentur manumissi.
(2.160)   CLVIII. De his, qui cum furibus conscii fuerint.
(2.161)   CLVIIII. Si possessor per violentiam expellatur.
(2.162)   CLX. Vt fideles fidem sanctæ trinitatis discant.
(2.163)   CLXI. De contumacibus presbyteris vel clericis.
(2.164)   CLXII. De iudicibus clericis calumniam vel iniuriam inferentibus.
(2.165)   CLXIII. Vt orationem dominicam omnes di-

[du Tillet S. 329]

scant fideles.
(2.166)   CLXIIII. Vt nullus episcopus alterius episcopi, vel presbyter etiam alterius presbyteri parochiam inuadat.
(2.167)   CLXV. Vt monasteriis vel reliquis ecclesiis res non auferantur, vel ipsæ a quoquam inquietentur.
(2.169)   CLXVI. Vt nullus episcopus sine consensu aliorum se præferat anteriori.
(2.170)   CLXII. Vt populi oblationes sacerdotibus in ecclesia offerant: et vt omni die dominica communicent.
(2.171)   CLXVIII. Vt sacerdotes signa tangant horis canonicis.
(2.172)   CLXIIII. De stolis gestandis.
(2.173)   CLXX. Vt secreta non incipiatur, nisi post hymnum finitum.
(2.174)   CLXXI. Vt adnuncietur symbolum fidelibus a sacerdotibus.
(2.175)   CLXXII. Vt presbyteri adnuncient viris et faeminis, nisi memoriter symbolum et orationem dominicam tenuerint, de sacro fonte filiolos vel filiolas non suscipiant.
(2.176)   CLXXIII. Vt silentium in ecclesia teneatur, et deuote verbum dei audiatur.
(2.177)   CLXXIIII. Vt episcopis infantuli ad confirmandum præsententur.

[du Tillet S. 330]

(2.178)   CLXXV. Vt presbyteri sine sacro chrismate, oleoque benedicto non proficiscantur.
(2.179)   CLXXVI. Vt presbyteri oleum infirmorum ab episcopo expetant.
(2.180)   CLXVII. Vt nullus presbyter parochianus aliubi præsumat chrisma accipere, nisi ab episcopo suo in caena domini.
(2.181)   CLXXVIII. Vt baptizari non præsumatur, nisi in vigilia paschæ et pentecostes.
(2.182)   CLXXVIIII. Vt instruantur fideles, qui paruulos de sacro fonte suscipere cupiunt.
(2.183)   CLXXX. Vt nulla precia de baptizandis consignandisque fidelibus exigantur.
(2.184)   CLXXXI. De quorum baptismate absque dissimulatione dubitatur, vt rebaptizentur præceptum est.
(2.185)   CLXXXII. Vt presbyteri in ecclesia fidem sanctæ trinitatis doceant.
(2.186)   CLXXXIII. Vt presbyteri adnuncient populo quatuor legitima temporum ieiunia.
(2.187)   CLXXXIIII. Vt ieiunia tria legitima in anno agantur.

[du Tillet S. 331]

(2.188)   CLXXXV. Vt populus nisi duobus temporibus infantes suos ad baptismum non adferat.
(2.189)   CLXXXVI. Vt dies dominicus reuerenter colatur.
(2.190)   CLXXXVII. Vt adnuncient presbyteri eodem modo sicut sabbatum paschæ cum suo pascha, sabbatum pentecostes vna cum suo die dominico celebrare.
(2.191)   CLXXXIII. Vt adnuncient presbyteri populo se ab inlicitis abstinere connubiis.
(2.192)   CLXXXIIII. Vt publice presbyteri adnuncient plebi decimas et primitias omnium frugum ad benedicendum afferre.
(2.193)   CXC. Vt fideles intellegant pactum, quod cum deo in baptismate fecerunt.
(2.194)   CXCI. Vt sacerdotes admoneant viros et mulieres, vt luminaria ad basilicas deportent.
(2.195)   CXCII. Vt admoneant presbyteri plebem, ne in ecclesia contentionibus, et verbositatibus deseruiant.
(2.196)   CXCIII. Vt presbyteri sollicite curent, ne inhonesta et turpia quælibet fiant in ecclesiis.

[du Tillet S. 332]

(2.197)   CXCIIII. Ne in mortuorum funeribus iuxta paganorum ritum agatur.
(2.198)   CXCV. Vt pro defunctis amicorum parentes eorum xxx. dies adimplere faciant.
(2.199)   CXCVI. De his, quos episcopus aut sacerdos excommunicauerit, ne eos fideles recipiant.
(2.200)   CXCVII. Vt nullus presbyter suam ecclesiam sine consensu episcopi sui derelinquat.
(2.201)   CXCVIII. Vt sacra mysteria nullus presbyter, nisi in loco consecrato agat.
(2.202)   CXCVIIII. Ne aliud altare in ecclesia consecrata, nisi quod ab episcopo consecratum est, aliquis presbyter erigat.
(2.203)   CC Vt episcopus, presbyter, et diaconus non sint aleatores et ebriosi.
(2.204)   CCI. Vt nemo clericorum vsuras accipiat.
(2.205)   CCII. Vt diem dominicum, in quo dominus resurrexit, cuncti venerabiliter colant.
(2.206)   CCIII. De reconciliandis paenitentibus.
(2.207)   CCIIII. Quot dies purificationis mulieris.

[du Tillet S. 333]

(2.208)   CCV. Vt missarum celebrationes in locis incongruentibus non fiant.
(2.209)   CCVI. De propinquitate.
(2.212)   CCVII. De eo, qui filios non habuerit, et in eorum loco alium sibi hæredem facere voluerit.
(2.213)   CCVIII. De denarialibus, qualiter possint hæreditare.
(2.214)   CCVIIII. Vt omne sacramentum in ecclesia iuretur.
(2.215)   CCX. Vt vitia, quæ remanserunt ex ritu gentilium, fideles caueant.
(2.220)   CCXI. Vt fideles se a vitiis abstineant, quæ quasi naturaliter in vsu habentur.
(2.223)   CCXII. De armillis et bruniis negociatoribus non dandis.
(2.225)   CCXIII. Vt Christiani ab otioso sermone se caueant, vel a cæteris vitiis.
(2.230)   CCXIIII. De coniugio, quod a deo sit constitutum, et quod non sit causa luxuriæ, sed causa potius appetendorum filiorum.
(2.235)   CCXV. Vt a coitu prægnantium fideles se abstineant.
(2.236)   CCXVI. De canibus, qui in dextro armo tonsi sunt.
(2.237)   CCXVII. De capitulis, quæ in legem nouiter addita sunt.

[du Tillet S. 334]

(2.240)   CCXVIII. Qualiter fidelibus Christianis incesta cauenda sint.
(2.243)   CCXVIIII. Vt nullus præsumat tholoneum rodaticum et pulveraticum recipere.
(2.244)   CCXX. Vt fideles iusta iudicia iudicent.
(2.245)   CCXXI. Vt ecclesiæ earum iustitiam obtineant.
(2.246)   CCXXII. Vt potestatem episcopi omnes intellegant, et instruantur, qualiter siue secundum canonicam siue secundum monasticam regulam eis viuendum sit.
(2.247)   CCXXIII. De viduis, et orphanis, et minus potentibus.
(2.248)   CCXXIIII. De non paruipendenda excommunicatione sacerdotum.
(2.256)   CCXXV. Capitularium dominicum datum anno incarnationis domini nostri Iesu Christi dcccvi. ad Theodonis villam, et anno imperii domini Karoli vi.
(2.259)   CCXXVI. Vt compotus discatur.
(2.289)   CCXXVII. De libris canonicis, vt veraces habeantur.
(2.299)   CCXXVIII. De his, qui terrenis mercimoniis insistunt, vt magis ob supernæ vitæ desiderium, quam pro humana ambitione faciant.

[du Tillet S. 335]

(2.301)   CCXXVIIII. Ne episcopus quilibet alterius plebem episcopi vel fines vsurpet.
(2.302)   CCXXX. De clericis superbis, vt coerceantur.
(2.303)   CCXXXI. De his, qui statuta patrum violant, si laicus fuerit, communione priuetur: si clericus, honore.
(2.304)   CCXXXII. De his, qui contra suam professionem vel subscriptionem venerint, quid agendum sit.
(2.305)   CCXXXIII. De presbytero, qui se ab episcopo suo diuiserit.
(2.306)   CCXXXIIII. De presbyteris, qui absque episcopi sui conscientia agenda celebrauerint.
(2.307)   CCXXXV. Vt episcopus lapsum incurrens, si plures congregare nequiuerit, a duodecim audiatur.
(2.308)   CCXXXVI. Vt episcopi plebes alienas non vsurpent, et vt nemo ex eis collegam suum in diocesi supergrediatur.
(2.309)   CCXXXVII. De episcopo, qui ab aliquo impetitur, vel si ipse quæstionem aliquam retulerit, vt per episcopos iudices causa terminetur.
(2.310)   CCXXXVIII. Vt nullus episcopus alium episcopum conculcet, aut impediat.

[du Tillet S. 336]

(2.311)   CCXXXVIIII. Ne presbyteri vel diaconi sine conscientia episcoporum suorum aliquid agant.
(2.312)   CCXL. De loco dando peregrino episcopo, in quo sacrificet.
(2.314)   CCLI. De his, qui falsa fratribus capitalia obiiciunt.
(2.315)   CCXLII. De deponendo sacerdote vel leuita, si crimen aliquod de se confessus fuerit.
(2.316)   CCXLIII. De his, qui libellos famosos inuenti fuerint in ecclesia posuisse, vt anathematizentur.
(2.317)   CCXLIIII. Vt delator, nisi se connexerit communionem nec in fine accipiat, si inuentus fuerit quilibet per delationem eius præscriptus, vel interfectus.
(2.318)   CCXLV. Ne aliquis episcopus vel inferior gradus dominico die quemquam iudicare præsumat.
(2.319)   CCXLVI. De potente si pauperem expoliauerit, et non reddiderit ammonente episcopo, vt excommunicetur.
(2.320)   CCXLVII. Vt nullus clericus ab episcopo suo recedere præsumat, et ad alium transire.

[du Tillet S. 337]

(2.321)   CCXLVIII. Vt clerici, qui arma præsumpserint, in monasterium ad agendam paenitentiam tradantur.
(2.322)   CCXLVIIII. Vt nullus regum huius canonis censuram in aliquo violare permittat.
(2.323)   CCL. Vt vnusquisque alterius ruinis succurrat, et iram dei per suam compassionem a se remoueat.
(2.324)   CCLI. Quod lex, quam rex qui prior fuit instituit, ab illo qui ei successerit, pari sententia roborata sit.
(2.325)   CCLII. Vt in metropolitana sede ad synodum agendam omnes Pontifices conferant.
(2.326)   CCLIII. Vt dignitatem amittant omnes, qui ad expeditionem exercitus non pergunt, aut de exercitu fugiunt.
(2.328)   CCLIIII. Vt non varientur, quæ propter vtilitatem sunt instituta.
(2.329)   CCLV. De fide Nicæna seruanda, et vt priuilegia ecclesiarum integra maneant.
(2.330)   CCLVI. Quod contra caput non sit agendum.
(2.331)   CCLVII. De presbyteris, qui contra canones

[du Tillet S. 338]

ad comitatum ire voluerint, susceptis, qui dominico decreto a communione alieni decernuntur.
(2.332)   CCLVIII. De sacerdotum domini causis non terminandis, priusquam rex ex vtraque parte fideliter audiantur, et puriter et diligenter perscrutentur.
(2.333)   CCLVIIII. Quod dominus, qui animas hominum saluat, imitatores nos velit suæ esse pietatis.
(2.334)   CCLX. De religionis periculo ab vnius cuiusque pietatis conscientia remouendo.
(2.335)   CCLXI. Vt suarum rerum et omnium ecclesiarum sint communione contenti, quorum causa adhuc terminanda est.
(2.336)   CCLXII. Vt non sinantur incurri, quorum causa incerta est.
(2.337)   CCLXIII. De his, qui a sedibus suis fuerunt pulsi, et alii in illorum locum sunt substituti.
(2.338)   CCLXIIII. De his, qui non debent redire ad militiam secularem.
(2.339)   CCLXV. De his, quos oportet maiori auctoritate curari.
(2.340)   CCLXVI. Vt non imponat aliquis alicui pondus, quod ipse ferre non valet.
(2.341)   CCLXVII. Vt nullus apostolicas sanctiones

[du Tillet S. 339]

temerare presumat.
(2.342)   CCLXVIII. De amicitiæ familiaritate seruanda, quam, qui non contendunt, facile seruant.
(2.343)   CCLXVIIII. Vt alienæ gentis homines ad exercitium imbuantur legibus.
(2.347)   CCLXX. Quod hæc sit vera charitas, qua deus proximusque diligitur: et idcirco ammonendi sunt omnes fideles, vt hanc obseruare curent.
(2.348)   CCLXXI. Vt contra extraneos parentela aut propinquitas testimonium minime dicat.
(2.351)   CCLXXII. Si de fure quis nesciens aliquid comparauerit.
(2.354)   CCLXXIII. Si ad diripiendum quisque alios inuitasse reperiatur.
(2.357)   CCLXXIIII. De non suscipienda criminatione aduersus doctorem, neque accusatorem aduersus eum audiendum.
(2.358)   CCLXXV. Ne vnus episcopus cognitionem sibi vindicet.
(2.359)   CCLXXVI. Vt hi, quorum libertas nescitur, nequaquam accusent sacerdotes.
(2.361)   CCLXXVII. De his, qui falsa aliis inrogant.
(2.362)   CCLXXVIII. Ne viles personæ ad accu-

[du Tillet S. 340]

sandum sacerdotes admittantur.
(2.363)   CCLXXVIIII. Ne iudices causam personæ absentis sua sententia præsumant.
(2.365)   CCLXXX. Quod qui episcoporum accusat, dei ordinationem accusat.
(2.366)   CCLXXXI. Vt litem habentes siue petitor siue possessor, si antistitum iudicium elegerint, ad eos dirigantur.
(2.367)   CCLXXXII. Vt ea inlibata seruentur, quæ patrum auctoritas catholicorum lege institui.
(2.368)   CCLXXXIII. Vt priuilegia, quæ propter religionem instituta sunt, nulla interminatione noua mutilentur.
(2.369)   CCLXXXIIII. Vt si chorepiscopi aliquam consecrationem, aut confirmationem fecerint, ab episcopis canonice reformentur.
(2.370)   CCLXXXV. De generali totius populi supplicatione apud principem pro sacerdotum causa, ne in hostem aut pugnam pergerent: et quale eis omnibus ex hoc immineat

[du Tillet S. 341]

periculum, ex capitulis domni Karoli Imperatoris Wormatiæ generaliter decretis, atque ab omnibus firmatis, et cunctis pro lege tenendis contraditis.
(2.371)   CCLXXXVI. Ne episcopi ad bella pergant, concessio Domni Karoli Imperatoris.
(2.381)   CCLXXXVII. Ex quibus supras. Sacerdotibus omnibus.
(2.384)   CCLXXXVIII. De eo, qui facultatem deprædationis dederit malitiosa factione, vt viuus comburatur.
(2.386)   XCLXXXVIIII. Vt capitale supplicium excipiat, qui violentiam commisisse dignoscitur.
(2.387)   CCXC. De eo, qui sibi indebitum locum vsurpauerit.
(2.389)   CCXCI. Vt si ecclesiæ priuilegia alicuius temeritate fuerint corrupta, piaculum v. librarum auri paena mulctetur.
(2.391)   CCXCII. De priuilegiis ecclesiarum quatenus incorrupta persistant.

[du Tillet S. 342]

(2.392)   CCXCIII. Quod seruari debeat potius quam auferri, quod sanctæ dei ecclesiæ fuerit collatum.
(2.393)   CCXCIIII. Vt laicis, quemlibet religiosis nulla sit disponendi de rebus ecclesiæ data facultas.
(2.394)   CCXCV. Quod prædones ecclesiæ sacrilegi sunt, sicut scripturæ testimonio comprobatur.
(2.395)   CCXCVI. Quod ea, quæ domino consecrantur ad ius ecclesiasticum pertineant.
(2.396)   CCXCVII. Vt si quis dignitatem præsumpserit, quam non meruit, a principe vel iusto seniore, sacrilegus habeatur.
(2.397)   CCXCVIII. Vt illi qui diuersis sceleribus implicati sunt, ad accusationem vel ad testimonium non admittantur.
(2.401)   CCXCVIIII. De episcopo deposito, qui se ad Romanum pontificem reclamauerit.
(2.402)   CCC. Ne in prædicatores ecclesiæ detractiones seu vituperationes fiant, quod canonica scriptura damnat.
(2.403)   CCCI. Quod episcopi inter se corrigere, si quid ortum fuerit, debent.
(2.404)   CCCII. De sacrilegis, quod fures sint

[du Tillet S. 343]

teste scriptura.
(2.405)   CCCIII. Quod quicquid offertur domino, sanctum sanctorum sit, et ad ius pertineat sacerdotum.
(2.406)   CCCIIII. De his sacrilegis, qui ecclesiæ eiusque sacerdotibus iniurias inferunt.
(2.407)   CCCV. Quod omnia, quæ domino offeruntur, proculdubio et consecrantur.
(2.409)   CCCVI. De eo, qui se incestuoso ordine his personis, quibus a diuinis regulis prohibitum est, coniunxerit.
(2.410)   CCCVII. Ex libro legum Theodosii iii. capitulo xii. de incestis.
(2.411)   CCCVIII. Vt nullus deuotam deo virginem vel viduam coniugem accipiat.
(2.412)   CCCVIIII. Quod blasphemiam deo inferat, qui se cum deo sacrata miscuerit.
(2.413)   CCCX. Vt clericus proprio honore priuetur, si cum faemina deo sacrata vel velata se commiscuerit.
(2.414)   CCCXI. Quod sacrilegi et violatores iuxta apostolum sunt, qui violant sacratarum faeminarum corpora.
(2.415)   CCCXII. Quod fornicatio omnibus peccatis periculosior esse perhibetur.
(2.418)   CCCXIII. De excommunicandis iudicibus, et potentibus, qui non se emendauerint.

[du Tillet S. 344]

(2.419)   CCCXIIII. Vt episcoporum iudicio incesta matrimonia emendentur.
(2.420)   CCCXV. Quod in eo loco vnicuique manendum sit, vbi votum vouerit.
(2.421)   CCCXVI. Quod maximum peccatum sit, spiritalis commatris coniunctio.
(2.422)   CCCXVII. De eo, qui paganas obseruationes fecerit.
(2.423)   CCCXVIII. Præceptio, vt mancipia Christiana paganis, vel Iudæis non tradantur.
(2.424)   CCCXVIIII. Vt omnes nouerint, quantum malum sit deo sacratas vel reliquas incestare.
(2.426)   CCCXX. Vt ecclesiarum priuilegia vel facultates, siue quicquid ad easdem pertinet, nullus inuadere præsumat.
(2.427)   CCCXXI. Vt neque rex, neque secularium quisquam per vim prædia ecclesiarum rapiat, quas episcopi, abbates, vel abbatissæ regere videntur.
(2.428)   CCCXXII. de his, qui non solum de rebus suis aliquid ecclesiæ conferunt, sed etiam ab aliis conlatas iniuste possident.

[du Tillet S. 345]

(2.429)   CCCXXIII. De rebus ecclesiæ, quæ sibi iure debeantur, ne in aliud transferantur.
(2.430)   CCCXXIIII. Quod homicidæ ante deum deputentur, qui res ecclesiæ vastant.
(2.431)   CCCXXV. Vt capitali paena mulctentur, qui sacrilegia, adulteria, prædationes aut deuastationes exercuerint.
(2.432)   CCCXXVI. De viris, quod in castitate vxores suas diligere, eisque vt vasi infirmioris custodiam, et reliquam necessitatem debeant impendere.
(2.433)   CCCXXVII. De conseruanda fide inter virum et vxorem.
(2.434)   CCCXXVIII. Ne clericici cuiuslibet ordinis a quibuslibet laicis iniurientur, vel apud alios quam apud episcopos accusentur.
(2.435)   CCCXXVIIII. Vt hi, qui innocentes apud principem, vel apud alios accusaverint, damnentur.
(2.436)   CCCXXX. Vt clerici de his causis, quæ seculi leges non admittunt minime impetantur.

[du Tillet S. 346]

LIBER SEXTUS NONNULLA CAPITULA legis diuinæ.

(2.1)
De effusione sanguinis.
QVicunque effuderit humanum sanguinem, fundetur sanguis illius.

(2.2)
II.
Quod hi, qui nomen domini in vanum adsumpserint, grauiter feriantur.
Non adsumes nomen domini dei tui in vanum: nec habebit insontem dominus eum, qui adsumpserit nomen domini dei sui frustra.

(2.3)
III.
De honorando patre et matre.
Honora patrem tuum et matrem tuam, vt sis longæuus super terram.

(2.4)
IIII.
Vt qui vendiderit filiam suam in famulam, non egrediatur sicut ancilla.
Si quis vendiderit filiam suam in famulam, non egredietur sicut ancillæ exire consueuerunt. Si placuerit domino suo cui vendita est, dimittat eam liberam: et ad alium populum non licet ipsam vendere.

(2.5)
V.
Vt qui hominem percusserit, morte moriatur.

[du Tillet S. 347]

Qui hominem percusserit volens occidere, morte moriatur.

(2.6)
VI.
De eo, qui per industriam proximum voluerit occidere.
Si quis de industriam occiderit proximum suum, et per insidias: ab altari meo euelles eum, vt moriatur.

(2.7)
VII.
De eo, qui percusserit patrem aut matrem.
Qui percusserit patrem suum aut matrem, morte moriatur.

(2.8)
VIII.
Non male dicendum patri vel matri.
Qui male dixerit patri suo vel matri, morte moriatur.

(2.9)
VIIII.
De eo, qui hominem furatus fuerit, et vendiderit.
Qui furatus fuerit hominem, et vendiderit eum, et conuictus fuerit, morte moriatur.

(2.10)
X.
De his, qui rixati inter se fuerint, et percusserit alter alterum.
Si rixati fuerint viri, et percusserit alter proximum suum lapide vel pugno, et ille mortuus non fuerit, et iacuerit in lecto, si surrexerit et ambulauerit foris super baculum suum, innocens erit, ita tamen vt operas et impensas eius in medicos restituat.

[du Tillet S. 348]

(2.11)
XI.
De eo, qui percusserit seruum suum vel ancillam lapide vel virga, et mortui fuerint.
Qui percusserit seruum suum vel ancillam lapide vel virga, et mortui fuerint in manibus eius, reus erit. Si autem vno die superuixerit vel duobus, non subiacebit paenæ, quia pecunia eius est.

(2.12)
XII.
Vt si aliqui inter se fuerint rixati, et percusserit ex eis aliquis mulierem pr?tm)gnantem.
Si rixati fuerint homines, et percusserit quis mulierem pregnantem, et abortiuum fecerit, si ipsa vixerit, subiacebit damno quantum expetierit maritus mulieris, et arbitri iudicauerint.

(2.13)
XIII.
Quod si mulier mortua fuerit, reddet percussor animam pro anima.
Si autem mors eius fuerit subsecuta, reddet animam pro anima, oculum pro oculo, dentem pro dente, manum pro manu, pedem pro pede, adustionem pro adustione, vulnus pro vulnere, liuorem pro liuore.

(2.14)
XIIII.
Vt quicunque oculum seruo vel ancill?tm) eruerit, liberos eos dimittat.

[du Tillet S. 349]

Si percusserit quispiam oculum serui sui aut ancillæ, et luscos eos fecerit, dimittat eos liberos pro oculo, quem eruit. Dentem vero si excusserit seruo vel ancillæ suæ, simili sententiæ subiacebit.

(2.15)
XV.
De boue cornupeta, qui virum vulnerauerit, vel mulierem, et de domino illius.
Si bos cornupeta virum aut mulierem occiderit, lapidibus obruatur, et non comedetur. dominus cuius bos est, innocens erit. Quod si bos cornupeta fuerit ab heri et nudius tertius, et contestati sunt dominum illius, nec reclusit eum, occideritque virum aut mulierem, et bos lapidibus obruatur, et dominum illius occidant. quod si precium ei fuerit impositum, dabit pro anima sua quicquid fuerit postulatus.

(2.16)
XVI.
De eo, qui cisternam aperuerit, et foderit.
Si quis aperuerit cisternam, et foderit, et non operuerit eam, cecideritque bos vel asinus in eam, dominus cisternæ reddet precium iumentorum. Quod autem mortuum est, ipsius erit.

(2.17)
XVII.
De boue alieno, si alterius bouem vulnerauerit.
Si bos alienus bouem alterius vulnera-

[du Tillet S. 350]

uerit, et ille mortuus fuerit, vendent bouem viuum, et diuident precium et cadauer. si autem dominus eius sciebat, quod bos viciosus erat, et noluerit eum custodire, reddat bouem pro boue, et cadauer integrum accipiat.

(2.18)
XVIII.
De eo, qui bouem aut ouem furatus fuerit.
Qui furatus fuerit bouem aut ouem, quinque boues pro uno restituat, et quatuor oues pro vna oue.

(2.19)
XVIIII.
De fure, qui domum suffodiens repertus fuerit.
Si effregerit fur domum, siue suffodiens fuerit inuentus, et accepto vulnere mortuus fuerit, percussor non erit reus sanguinis. Quod si orto sole hoc fecerit, homicidium perpetrauit, et ipse morietur. Si inuentus fuerit apud eum, qui furatus est, viuens siue bos siue asinus restituatur.

(2.20)
XX.
De eo, qui læserit agrum vel vineam.
Si læserit quispiam agrum vel vineam; et dimiserit iumentum suum, vt depascatur aliena, quicquid optimum habuerit in agro vel in vinea, pro damni æstimatione restituat.

(2.21)
XXI.
De eo, qui ignem succenderit in agris, vt damnum restituat.
Si egressus ignis inuenerit spicas, et

[du Tillet S. 351]

comprehenderit aceruos frugum, siue stantes segetes in agris, reddet damnum qui ignem succenderit.

(2.22)
XXII.
De eo, qui commendauerit amico pecuniam.
Si quis commendauerit amico pecuniam aut vas in custodiam, et ab eo, qui susceperit, furto ablatum fuerit: si inuenitur fur, duplum reddat: si latet, dominus domus applicabitur ad deos, et iurabit quod non extenderit manum in rem proximi sui, ad perpetrandam fraudem in boue vel asino, et oue ac vestimento, et quicquid damnum inferri potest, ad deos vtriusque causa perueniat: et si illi iudicarint, duplum restituat proximo suo.

(2.23)
XXIII.
De asino, boue, oue, omnique iumento amico ad custodiendum tradito.
Si quis commendauerit amico asinum, bouem, ouem, et omne iumentum ad custodiam, et mortuum fuerit aut debilitatum, vel captum ab hostibus, nullusque hoc viderit, iusiurandum erit in medium, quod non extenderit manum in rem proximi sui: suscipiatque dominus iuramentum, et ille reddere non cogetur. Si vero furto sublatum fuerit, restituat damnum domino suo. si commestum a bestia, deferat ad eum quod occisum est, et non restauretur. Qui a proximo suo quicquam

[du Tillet S. 352]

horum mutuo postularit, et debilitatum aut mortuum fuerit domino non præsente, reddere compellatur. quod si impræsentiarum dominus fuerit, non restituatur, maxime si conductus venerit pro mercede operis sui.

(2.24)
XXIIII.
De eo, qui seduxerit virginem necdum desponsatam, et dormierit cum ea.
Si seduxerit quis virginem necdum desponsatam, et dormierit cum ea, dotabit eam, et habebit vxorem.

(2.25)
XXV.
De patre puellæ, si eam dare noluerit, vt reddat pecuniam iuxta morem dotis.
Si pater noluerit virginem dare, reddat pecuniam iuxta morem dotis, quam virgines accipere consueuerunt.

(2.26)
XXVI.
De maleficis.
Maleficos non patiaris viuere.

(2.27)
XXVII.
De his, qui cum iumento coierint.
Qui coierit cum iumento, morte moriatur.

(2.28)
XXVIII.
De his, qui diis immolant, vel aduenas affligunt.
Qui immolat diis, occidatur. Aduenam non contristabis, neque affliges eum.

(2.29)
XXVIIII.
De decimis et primitiis domino offerendis.

[du Tillet S. 353]

Decimas tuas et primitias non tardabis offerre domino de filiis tuis primogenitis. De bobus quoque et de ouibus similiter facies: septem diebus sit cum matre sua, die octauo reddes illum domino.

(2.30)
XXX.
De deposito, vel pignore dato.
Depositum tuum, aut pignore datum, aut si aliquis sibi commendata celauerit, aut si rem perditam inuenerit, et iurauerit non inuenisse, conuictus delicti reddet omnia, quæ per fraudem voluerit obtinere: tertiam et quintam insuper partem domino, cui fraudem intulerit.

(2.31)
XXXI.
De turpitudine proximi non reuelanda.
Omnis homo ad sanguinem proximi sui non accedat, vt reuelet turpitudinem: et nullam discooperies turpitudinem mulieris, quia vestra turpitudo est.

(2.32)
XXXII.
De homine, qui dormierit cum muliere ancilla.
Homo si dormierit cum muliere coitu seminis, quæ fuerit ancilla etiam nobilis, et tamen precio non redempta, nec libertate donata, vapulabunt ambo, et non moriantur.

(2.33)
XXXIII.
Non debere augurari, nec obseruare magos et ariolos.
Non auguramini, nec obseruabitis ad

[du Tillet S. 354]

magos, nec ad ariolos, nec aliquid sciatis per eos. Ego deus vester.

(2.34)
XXXIIII.
De honorando sene.
Coram cano capite consurgite, et honorate personam senis, et timete deum.

(2.35)
XXXV.
Nihil agendum contra æquitatem.
Nolite iniquum aliquid facere in iudicio, in regula, in pondere, in mensura: statera iusta, et æqua sint pondera, iustus modius, æquusque sextarius.

(2.36)
XXXVI.
De eo, qui maechatur cum vxore proximi sui.
Qui maechatus fuerit cum vxore alterius, et adulterium fecerit cum coniuge proximi sui, morte moriantur et maechus et adultera.

(2.37)
XXXVII.
De eo, qui dormierit cum nouerca sua.
Qui dormierit cum nouerca sua, et reuelauerit ignominiam patris sui, moriantur ambo: sanguis eorum super eos.

(2.38)
XXXVIII.
De eo, qui propter deum furtum confessus fuerit.
Si propter deum confessus fuerit homo furtum, quod fecit, reddet capitale, et quintam partem desuper ei, in quem peccauit.

[du Tillet S. 355]

(2.39)
XXXVIIII.
De eo, qui ferro percusserit hominem.
Si quis ferro percusserit hominem, et mortuus fuerit, qui percussit, reus erit homicidii, et ipse morietur.

(2.40)
XL.
Vt propter vnius testimonium nullus condemnetur.
Ad vnius testimonium nullus condemnabitur.

(2.41)
XLI.
De decimis separandis.
Separabis decimas ex omnibus, quæ nascuntur tibi eo tempore, et repones inter ianuas tuas: faenerabisque ea sacerdotibus et leuitis, aduenis et peregrinis, pupillis et viduis, et benedicat te dominus deus tuus cunctis diebus vitæ tuæ.

(2.42)
XLII.
De eo, qui ambulans per viam nidum auis inuenerit.
Si ambulas per viam, et nidum auis inueneris in arbore vel in terra, et matrem pullis desuper incubantem, non tenebis eam cum filiis, sed abire patieris, captos tenens pullos suos, vt benedicat te dominus.

(2.43)
XLIII.
Vt cum ædificatur domus noua, fiat murus per circuitum domus.
Cum ædificaueris domum nouam, facies murum tecti per circuitum, ne effundatur sanguis in domum tuam, et sis reus labente alio,

[du Tillet S. 356]

et in præceps ruente.

(2.44)
XLIIII.
De vinea altero semine non serenda.
Non seres vineam tuam altero semine, nisi quæ nascuntur, et vinea pariter sanctificentur.

(2.45)
XLV.
Vt non aretur in boue simul et asino.
Non arabis in boue simul et asino.

(2.46)
XLVI.
Non induendum vestimentum quod ex lana et lino contexitur.
Non indues vestimentum, quod ex lana et lino textum est.

(2.47)
XLVII.
De puella virgine desponsata.
Si quis puellam virginem desponsauerit, et inuenerit eam aliquis in ciuitate, et concubuerit cum ea, adducas vtrosque ad portam ciuitatis illius, et lapidibus obruentur, puella, quia non clamauit cum esset in ciuitate: et vir, quia humiliauit eam.

(2.48)
XLVIII.
De desponsata virgine in agro reperta.
Si autem in agro repererit vir puellam, quæ desponsata est, et dormierit cum illa, ipse moriatur solus: puella nihil patiatur.

(2.49)
XLVIIII.
Vt eunuchus attritis testiculis ecclesiam domini non intret.
Non intrabit eunuchus adtritis

[du Tillet S. 357]

vel amputatis testiculis, et absciso veretro ecclesiam domini. nec ingrediatur eam manzer, hoc est, de scorto natus.

(2.50)
L.
De pecunia ad vsuram non faeneranda.
Non faenerabis fratri tuo ad vsuram pecuniam, nec frugem, nec quamlibet aliam rem.

(2.51)
LI.
De voto non differendo.
Cum voueris votum domino deo tuo, non tardabis reddere: quia requiret illud dominus deus tuus. Et si moratus fueris, reputabitur tibi in peccatum, donec facias, quod ore proprio domino promisisti.

(2.52)
LII.
Vt homo, qui vxorem acceperit, non accedat ad bellum.
Cum acceperit homo vxorem, non accedat ad bellum: nec ei vllæ iniungantur necessitates publicæ, sed vacabit absque culpa domini sui: et vt vno anno lætetur cum vxore sua.

(2.53)
LIII.
Vt non occidantur patres pro filiis, nec filii pro patribus.
Quod non occidantur patres pro filiis, nec filii pro patribus: sed vnusquisque pro peccato suo morietur.

(2.54)
LIIII.
De eo, qui vim a persecutoribus patitur, vt suscipiatur.

[du Tillet S. 358]

Si quis vim a persecutoribus passus fuerit, suscipiatur: et requiem inueniat, ad quamcunque ecclesiam venerit.

(2.55)
LV.
De muliere, quæ cum viro suo non potest nubere.
Si vir et mulier coniunxerint se in matrimonium, et post ea dixerit mulier de viro non posse illum nubere cum eo, si poterit probare, quod verum sit, accipiat alium, eo quod iuxta Apostolum non potuit illi reddere suum debitum.

(2.56)
LVI.
Vt absque consensu episcopi oblationes non accipiantur.
Vt præter consensum episcopi oblationes fructuum ecclesiæ debitas nullus vel dare, vel accipere audeat.

(2.57)
LVII.
Vt presbyteri ciuitatis sine iussu sui episcopi nihil iubeant.
Vt presbyteri ciuitatis sine iussu sui episcopi nihil iubeant, nec in vna quaque parochia aliquid agant.

(2.58)
LVIII.
Ne presbyteri rem ecclesiæ absque licentia episcopi sui vendant.
Vt presbyteri rem ecclesiæ sine licentia vel scientia sui episcopi non vendant, nec cuiquam tribuant.

[du Tillet S. 359]

(2.59)
LVIIII.
Si presbyter vel diaconus deseruerit ecclesiam suam, deponatur.
Vt presbyter vel diaconus, qui deserit ecclesiam suam, et ad aliam transierit, deponatur.

(2.60)
LX.
De presbyteris, vel diaconibus, aut subdiaconibus a propriis episcopis exauctoratis.
Vt presbyter vel diaconus aut subdiaconus, si a proprio episcopo exauctoratur, sanctum ministerium incipiat prærumpere, spem restitutionis non habeat.

(2.61)
LXI.
Si quis episcopus, presbyter, diaconus, vel subdiaconus ad bellum processerit, deponatur.
Si quis episcopus, presbyter, aut diaconus, vel subdiaconus ad bellum processerit, et arma bellica indutus fuerit ad belligerandum, ab omni officio deponatur, in tantum, vt nec laicam communionem habeat.

(2.62)
LXII.
Vt presbyteri alterius regionis non sacrificent præsentibus presbyteris ipsius regionis.
Vt presbyteri alterius regionis, præsentibus ipsius regionis presbyteris, non sacrificent.

(2.63)
LXIII.
De vxoribus et viris se dimittentibus.

[du Tillet S. 360]

Vt hi vel hæ, qui vxores aut viros dimittunt, non nubant: sed aut continentes maneant, aut sibimet reconcilientur.

(2.64)
LXIIII.
De episcopis litigantibus, vel iudicatis.
Si litem habuerit episcopus cum alio episcopo, non alterius, sed suæ prouinciæ iudices quærat: et vt iudicato in aliqua causa episcopo, liceat iterare iudicium, et si necesse fuerit, libere episcopum adire Romanum.

(2.65)
LXV.
Ab hæretico nullus benedictionem accipiat.
Vt ab hæretico benedictionem nullus accipiat.

(2.66)
LXVI.
De orationibus ad patrem dirigendis.
Vt nullus in precibus nisi ad patrem dirigat orationem, vt prius eas cum instructioribus vel eruditioribus tractet.

(2.67)
LXVII.
De presbytero ab alio episcopo ordinato.
Ordinatus clericus ab alio episcopo non deprecante vel consentiente suo in clero non maneat.

(2.68)
LXVIII.
De illis presbyteris, qui nesciunt iuxta præceptum salvatoris baptizare.
Illos homines, quos illi presbyteri baptizauerunt, qui nescierunt iuxta præceptum

[du Tillet S. 361]

domini salvatoris nostri Iesu christi baptizare, neque sanctæ trinitatis mystica verba inuocare, propterea iubemus eos baptizari, quia sine fide sanctæ trinitatis sunt baptizati.

(2.69)
LXVIIII.
De missis nostris, qualiter cum episcopis singularum regionum circa ecclesias dei, eiusque sacerdotes agere debeant.
Vt missi nostri vna cum episcopis propriis magnam curam habeant, quatenus dirutæ ecclesiæ pleniter restaurentur, atque ornentur: et quæ dotatæ non sunt, vel quæ dotem suam perditam vel subtractam habent, pleniter et canonice dotentur: vt quod iniuste perdiderunt, iuste recipiant de his, qui ecclesias suas nec dotare, nec dotem restitui volunt. Et si eas dotare noluerint quorum sunt, aut subtracta reddere noluerint, episcopus proprius ad dominium suæ sedis ecclesiæ eas reuocet futuris temporibus possidendas. Si aliquis liberorurm his resultauerit, ab episcopo eiusdem loci reliquiæ ex his auferantur, et in meliori loco ponantur, et ipsæ destruantur vel crementur.

(2.70)
LXX.
De eo, qui semetipsum occidit, aut laqueo se suspendit.
De eo, qui semetipsum occidit, aut la-

[du Tillet S. 362]

queo se suspendit, consideratum est, vt si quis compatiens velit eleemosynam dare, tribuat: et orationes in psalmodiis faciat, oblationibus tamen, et missis ipsi careant. quia incomprehensibilia sunt iudicia dei, et profunditatem consilii eius nemo potest inuestigare.

(2.71)
LXXI.
Vt incestuosi et parricid?tm) canonice coerceantur.
De incestuosis et parricidis, vt canonice coerceantur, sicut de illo iudicatum est, qui materteræ suæ filiam stuprauit, vt coniugium vltra non petat, et militiæ cingulum derelinquat, et aut monasterium petat, aut si foris remanere voluerit, tempora paenitentiæ secundum canones pleniter desoluat.

(2.72)
LXXII.
Vt nec a clerico phylacteria, nec ab vllo fiant Christiano.
Vt a clericis vel laicis phylacteria vel falsæ inscriptiones aut ligaturæ, quæ imprudentes pro febribus aut aliis pestibus adiuuari putant, nullo modo ab illis vel a quoquam Christiano fiant, quia magicæ artis insignia sunt: sed pro infirmitate illud quod Apostoli et canones sanxerunt, id est, orationes, et

[du Tillet S. 363]

sacri olei vnctio fiat.

(2.73)
LXXIII.
Vt nullus presbyter amplius quam vnam ecclesiam sibi vindicet.
Placuit omni synodali conuentui, vt nullus presbyterorum amplius quam vnam ecclesiam sibi vindicare præsumat, quia sicut quisque secularis non amplius quam vnam habere debet vxorem, ita et vnusquisque presbyter non amplius quam vnam habere debet ecclesiam.

(2.74)
LXXIIII.
De letania maiore, vt more Romano celebretur.
Vt letania maior more Romano ab omnibus in vii. Kalendis Maii celebretur.

(2.75)
LXXV.
Vt nullus vitam sine communione finiat, nec vnctione benedicti olei careat.
Si infirmitate depressus quis fuerit, vitam sine communione non finiat, nec vnctione sacrati olei careat: et si finem perspiciat, sacro sancto corpore deo anima eius a sacerdote precibus commendetur.

(2.76)
LXXVI.
De presbyteris degradatis, et post degradationem multis sceleribus implicatis.
Presbyteri degradati, et post degradationem multis sceleribus implicati ad paeniten-

[du Tillet S. 493 (Druckfehler statt 364)]

tiam publicam secundum canones redigantur.

(2.77)
LXXVII.
De his, qui volunt aquam consecratam accipere.
Quod in sabbato sancto paschæ, vel in sabbato pentecostes, si qui velint aquam consecratam ad aspertionem in domos suas recipere, ante chrismatis infusionem accipiant.

(2.78)
LXXVIII.
De clericis et presbyteris, si episcopis suis obedire nolint, vt excommunicentur.
Clerici et populi si episcopis suis canonice obedire noluerint, excommunicentur.

(2.79)
LXXVIIII.
De episcopo metropolitano.
Dignum est, vt metropolitanus, qui est pallio sublimatus, honoretur, et cæteros ammoneat.

(2.80)
LXXX.
Vt vnusquisque progeniem suam vsque ad septimam generationem obseruet.
Progeniem suam vnumquemque vsque ad septimam obseruare decernimus generationem: et quandiu se agnoscunt affinitate propinquos, ad huius copulæ non accedant societatem.

(2.81)
LXXXI.
De presbyteris ab ignotis episcopis ordinatis.
Presbyteros, quos vnusquisque epis-

[du Tillet S. 365]

copus in sua parochia reperit, si incogniti fuerint viri illi, a quibus sunt ordinati, et dubium est eos episcopos fuisse an non, qui eos ordinauerunt, si bonæ actionis et catholici viri sunt ipsi presbyteri, et in ministerio Christi, omnique lege sancta edocti et apti, ab episcopo suo benedictionem presbyteratus suscipiant, et consecrentur, et sic ministerio sacro fungantur.

(2.82)
LXXXII.
Vt si quis homini aliquo iteranti mansionem vetauerit, lx. solidos componat.
Si quis homini aliquo pergenti in itinere mansionem vetauerit, lx. solidos componat in publico.

(2.83)
LXXXIII.
Vt omnibus maxima cura sit, ne sine episcopi confirmatione vitam finiat aliquis.
Vt omnes maximam curam habeant, ne sine confirmatione episcopi quis vitam finiat, animaque periclitetur.

(2.84)
LXXXIIII.
De his, qui fidelium oblationes auferunt, vel vastant, aut sine proprii episcopi iussione dant vel accipiunt.
Qui fidelium oblationes ab ecclesiis, vel a iure sacerdotum auferunt, vel ablatas accipiunt, non solum aliena vota disrumpunt sed et sacrilegium operantur: necnon

[du Tillet S. 366]

et ecclesiæ dei fraudatores existunt, quia ecclesiæ aliquid fraudari vel auferri sacrilegium esse a maioribus approbatur.

(2.85)
LXXXV.
Vt presbyteri vel diaconi non migrent de loco ad locum sine episcopi proprii iussione.
Presbyteri qui sine iussione proprii episcopi de ecclesiis ad alias ecclesias migrauerint, tandiu a communione habeantur alieni, quandiu ad easdem redierint ecclesias, in quibus primitus sunt instituti.

(2.86)
LXXXVI.
De episcopis et clericis peregrinis, vt contenti sint hospitalitatis munere: et nulli eorum liceat officium sacerdotale in alterius parochia agere absque licentia episcopi, in cuius parochia esse noscuntur.
Vt episcopi atque clerici peregrini contenti sint hospitalitatis munere oblato, nullique eorum liceat vllum officium sacerdotale absque permissu episcopi, in cuius parochia esse cognoscitur, agere.

(2.87)
LXXXVII.
Vt nullus habeat nisi legitimum connubium.
Vt nulli liceat nisi legitimum

[du Tillet S. 367]

habere connubium, nullus incestum faciat, nullus coniugem propriam, nisi vt sanctum euangelium docet fornicationis causa relinquat. Quod si quisque propriam expulerit coniugem legitimo sibi matrimonio coniunctam, si Christianus esse recte voluerit, nulli alteri copuletur, sed aut ita permaneat, aut propriæ reconcilietur coniugi.

(2.88)
LXXXVIII.
De his, qui episcoporum vocationem vel correctionem contempserint.
Si quis secularium tam maioris ordinis quam et inferioris peccatum fecerit, et vocatus sui episcopi auctoritate ad emendationem ac paenitentiam venire distulerit, tandiu sit ab ecclesia extorris, et a catholicorum consortio sequestratus, quousque quod commisit, emendet, ac reatum suum vsque ad satisfactionem canonice diluat, atque reconciliatione proprii episcopi diuinis precibus indulgentiam consequatur et veniam: ecclesiæque gremio, a cuius vtero deuiauerat, peracta satisfactione ab eodem immelioratus episcopo canonice reddatur.

(2.89)
LXXXVIIII.
Vt nullus laicorum ex prædiis episcoporum quicquam accipiat.
Præcipimus, vt nullus laico-

[du Tillet S. 863 (Druckfehler statt 368)]

rum vel clericorum ex prædiis vel rebus, quæ ad sedes pertinent episcoporum, siue de illis ecclesiarum rebus, quæ in eorum parochiis sitæ esse noscuntur, sine illorum iussione aut consensu episcoporum, ad quorum pertinent curam, quicquam ambiant, concupiscant atque accipiant: ne cupidos sanctarum rerum ignis, qui in eis est, illos fauillosius exurat. Similiter omnes monemus, vt a cuncta ecclesiarum omnium vastatione coercere se, suosque, ac compescere totis viribus studeant. Nam deuastantes ecclesias quid aliud intellegimus, quam contra illum æterni imperii Deum et maiestatis homines mouere certamen, cum illæ ædes illi die noctuque famulentur, et illi sint consecratæ? Videant vastantes, pronuntiamus, ne ab illo, si se commoueat, vastentur, cuius percussionem montium dorsa ferre non possunt.

(2.90)
XC.
De eo, qui occiderit monachum aut clericum, vt arma relinquat.
Qui occiderit monachum aut clericum, arma relinquat, et deo in monasterio seruiat cunctis diebus vitæ suæ, nunquam ad seculum reuersurus, et septem annos publicam paenitentiam gerat.

[du Tillet S. 369]

(2.92)
XCI.
Vt puella desponsata non detur alteri viro.
Puellam desponsatam non licet parentibus dare alteri viro, tamen ad monasterium licet ire, si voluerit.

(2.93)
XCII.
Vt baptizati cum catechumenis non manducent.
Non licet baptizatis cum catechumenis manducare, nec osculum eis dare, vel aue illis dicere, quanto magis cum excommunicatis ab episcopo, aut cum gentilibus?

(2.94)
XCIII.
De presbytero ordinato, qui se deprehenderit non esse baptizatum.
Si quis presbyter ordinatus deprehenderit se non esse baptizatum, et ordinetur iterum: et omnes, quos prius baptizauit.

(2.95)
XCIIII.
Si liber ancillam in matrimonium acceperit.
Si quis liber ancillam in matrimonium acceperit, non habet licentiam dimittere eam, si prius consensu amborum coniuncti sunt.

(2.96)
XCV.
De raptoribus, et raptis virginibus vel viduis.
Si quis alterius sponsam virginem aut viduam necdum desponsatam rapuerit, vel fu-

[du Tillet S. 370]

ratus fuerit, placuit, vt siue eam poste a sponsauerit, siue dotauerit, seu non, siue cum parentum eius voluntate quocunque commento ipsam accipere vel tenere potuerit, nunquam illam vxorem habeat, sed raptori aut furi auferatur, et proximis suis alio viro tempore congruo, si ipsa hoc malum non consenserit, nuptura legibusque acceptura reddatur. Raptor vero siue fur, omnesque eis consentientes publica paenitentia iuxta canonicam auctoritatem mulctentur. Et proximi illius quicquid iniuste in tam nefando scelere egerunt, in triplo componant, et vnamquamque rem semotim legibus in triplo restituant. ipsa nanque, quæ rapitur, si aut primo aut postmodum tam nefario sceleri libens consenserit, nunquam postea nubat, sed publica paenitentia mulctetur: et sub tali custodia ponatur, vt ei nullatenus luxuriari cum quoquam liceat. Taliter enim memorata flagitia puniantur, vt omnes cognoscant, quoniam nec seculi leges tam nefandis coniunctionibus consentiant, nec sacri canones consilium vllum præbeant: sed tales seculi leges cooperatoresque eorum capite feriri præcipiunt, et sacri canones spiritu dei conditi non solum raptores, sed etiam omnes eorum cooperatores eisque consentientes, anathemate feriunt, si-

[du Tillet S. 371]

cut in Calchedonensi concilio, in quo .dcxxx. patres adfuerunt, capitulo xxvii. cunctis legentibus patet.

(2.97)
XCVI.
De his, qui rapinas infra regnum faciunt. Ex capitulis domni Ludouici in Ghilenain apostolica auctoritate et synodali sanctione omnium videlicet clericorum ac laicorum generaliter consensu atque hortatu decretis.
Si quis infra regnum rapinam fecerit, aut cuiquam nostro fideli, eique homini aliquid vi abstulerit, in triplo, cui aliquid abstulerit, legibus componat, et insuper bannum nostrum, id est, lx. solidos nobis persoluat. postmodum vero ante nos a comite adducatur, vt in bastonico retrusus, vsque dum nobis placuerit, paenas luat. Nam si publice actum fuerit, publicam inde agat paenitentiam iuxta sanctorum canonum sanctionem. Si vero occulte, sacerdotum consilio ex hoc agat paenitentiam. quoniam raptores, vt ait Apostolus, nisi veram egerint paenitentiam, regnum dei non possidebunt. Qui vero de rebus ecclesiarum aliquid abstulerit, grauius inde iudicetur, quia sacrarum rerum ablatio sacrilegium est:

[du Tillet S. 372]

et sacrilegus vocatur, qui ex his aliquid aut abstulerit, aut rapuerit. Infames quoque tales personæ vsque ad satisfactionem ecclesiæ, quam læserint, sunt habendæ.

(2.98)
XCVII.
De sacerdotibus, et leuitis, atque monachis interfectis, vel debilitatis.
Si quis sacerdotem vel leuitam aut monachum interfecerit, vel debilitauerit, iuxta statuta priorum capitulorum quæ legi Salicæ sunt addita, componat: et insuper bannum nostrum, id est, lx. solidos, nobis persoluat. Et arma relinquat, atque in monasterio diebus vitæ suæ sub ardua paenitentia deo seruiat, nusquam postmodum seculo vel secularibus militaturus, neque vxori copulaturus.

(2.99)
XCVIII.
De his, qui episcopo aliquam iniuriam vel dehonorationem fecerint.
Si quis episcopo aliquam iniuriam aut iniustam dehonorationem fecerit, de vita componat: et omnia quæ habere visus fuerit, ecclesiæ, cui præesse dinoscitur, integerrime socientur: et nobis in triplo bannus noster, id est, lx solidi persoluantur. Aut ipse in seruitio fisco nostro seruiturus semper societur, vsque se redimere in triplo iuxta Wirgildum suum potuerit.

[du Tillet S. 373]

Sancta vero ecclesia in sacerdotibus constat. idcirco magna paena plectendi sunt, qui episcopis vel reliquis sacerdotibus iniuriam vel contumeliam fecerint. Nam detractio sacerdotum ad Christum pertinet, cuius vice legatione in ecclesia funguntur.

(2.100)
XCVIIII.
De religiosa muliere decepta, id est, veste mutata vel religionem professa.
Si quis rapuerit, aut sollicitauerit, vel corruperit religiosam faeminam, bona amborum ecclesia vindicet, in qua talis mulier habitauit: ipsi tamen capitali periculo subiiciantur. Quod si hoc mulier non consensit, cum suis rebus monasterii ditionibus tradatur. Si vero comes ipsius pagi vna cum consilio sui episcopi, in cuius parochia tale scelus commissum est, hoc vindicare neglexerit, honore careat, et cingulum amittat, atque publica paenitentia mulctetur: et insuper Wirgildum suum fisci iuribus dare compellatur.

(2.101)
C.
De blasphemia in Deum.
Si quis quolibet modo blasphemiam in deum iactauerit, ab episcopo vel comite pagi ipsius carceri vsque ad satisfactionem tradatur: et publica paenitentia mulctetur, donec precibus proprii episcopi publice reconcilietur, ecclesiæque gremio canonice reddatur.

[du Tillet S. 374]

(2.102)
CI.
De his, qui in domo sua oratorium fecerint.
Qui in domo sua oratorium habuerit, orare ibidem potest: missas tamen in eo celebrare non audeat, nec agere cuiquam permittat sine permissu vel dedicatione episcopi loci illius. Quod si fecerit, domus illius fisci iuribus addicatur. Comes vero qui hoc cognouit, et non prohibuit, publica paenitentia mulctetur, vel honore priuetur.

(2.103)
CII.
De priuilegiis ecclesiarum et clericorum non corrumpendis.
Vt priuilegia, quæ ecclesiis et clericis ab antecessoribus nostris, vel nobis concessa sunt, semper maneant incorrupta.

(2.104)
CIII.
Ne episcoporum vel reliquorum sacerdotum vita turbetur.
Nullis vita præsulum perturbetur excessibus, quia valde indignum est, vt qui throni dei vocantur, aliqua motione turbentur, aut inique tractentur. Vnde est illud, Qui vos tangit, quasi pupillam oculi mei: et illud, Qui vos audit, me audit: et Qui vos spernit, me spernit: et rursus, qui scandalizauerit vnum de pusillis istis, melius est illi, vt suspendatur mola asinaria in collo eius, et demergatur in profundum maris, et reliqua.

[du Tillet S. 375]

(2.105)
CIIII.
De clericis vel sacerdotibus, qui accipiunt ecclesias sine licentia episcopi sui, vel de vna ad aliam transeunt.
Vt nemo accipiat ecclesiam infra parochiam sine consensu episcopi sui, nec de vna ad aliam transeat.

(2.106)
CV.
De incestuosis, et criminosis, ac de infirmis, et paenitentibus, atque de ieiunio quatuor temporum.
Vt de incestuosis et criminosis magnam curam habeant sacerdotes, ne in suis pereant sceleribus, et animæ eorum a districto iudice Christo eis requirantur. Similiter de infirmis, ac paenitentibus, vt morientes sine sacrati olei vnctione, et reconciliatione, et viatico non deficiant. Et vt quatuor temporum ieiunia a fidelibus diligenter custodiantur.

(2.107)
CVI.
Vt episcopi iudices publicos moneant, vt rei carceribus reclusi natiuitate domini, pascha et pentecosten absoluantur, et missas illis audiant diebus, ac refecti fiant.
Vt episcopus iudices publicos commoneat, vt in diebus celeberrimis, hoc est, natiuitate domini nostri Iesu Christi, et sancta resurrectione, ac pentecoste, quicunque miserrimi

[du Tillet S. 376]

vinculis detinentur, relaxari debeant: et propter ipsam reuerentiam domini nostri Iesu Christi ipsi debeant absolutionem promereri. Et iudex si pastorem commonentem despexerit, quandiu loci illius episcopo visum fuerit, ab ecclesiæ liminibus arceatur.

(2.109)
CVII.
De possessionibus ad religiosa loca pertinentibus.
Possessiones ad religiosa loca pertinentes nullam descriptionem agnoscant, nisi ad constitutionem viarum vel pontium, si tamen intra eadem loca habuerint possessiones. In aliis vero omnibus habeant integram immunitatem.

(2.110)
CVIII.
De monacho vel monacha.
Quicunque monachus vel monacha in monasterium sunt ingressi, nihil de rebus suis habeant potestatem faciendi, quamuis liberos habeant: sed omnia eorum sint monasterii, quæ eadem die iuste possidebant, quando ingressi sunt monasterium.

(2.111)
CVIIII.
De his, qu?tm) a singulis principibus ecclesiis sunt concessa, et qu?tm) singuli antistites impetrauerunt, quod sacrilegium sit h?tm)c auferentibus: et de clericis, vt non accusentur ad iudices seculares, sed ad episcopos proprios.

[du Tillet S. 377]

Quæcunque a singulis regibus circa sacrosanctas ecclesias sunt constituta, vel singuli quique antistites pro causis ecclesiasticis impetrauerunt, sub paena sacrilegii iugi solidata æternitate seruentur. Clerici etiam non secularibus iudicibus, sed episcopali audientiæ reseruentur. Fas enim non est, vt diuini muneris ministri temporalium potestatum subdantur arbitrio.

(2.112)
CX.
De priuilegiis ecclesiarum.
Vt priuilegia, quæ ecclesiis et clericis a singulis regibus vel episcopis cæterisque rectoribus sunt concessa, semper maneant incorrupta.

(2.113)
CXI.
Vt ea, quæ ad religionem pertinent, locis suis, et a suæ dioceseos synodis audiantur.
Quæcunque sunt ad religionis obseruantiam pertinentia, locis suis, et a suæ dioceseos synodis audiantur.

(2.114)
CXII.
Vt priuilegia ecclesiarum semper maneant incorrupta.
Quæcunque circa sacrosanctas ecclesias a principibus diuersis sunt statuta, manere inuiolata præcipimus.

(2.115)
CXIII.
Quod sacrilegium sit ecclesiæ aliquid auferre, aut sacerdotibus, vel ministris, aut ipso sancto cultui, locoque iniuriam inferre.

[du Tillet S. 378]

Si quis in hoc genus sacrilegii proruperit, vt in ecclesias earumque res inruens sacerdotibus, et ministris, vel ipso cultui locoque aliquid, quod non oportet, iniuriæ inferat, diuini cultus iniuriam in conuictos siue confessos reos capitali sententia nouerit vindicandum. nec expectetur vt episcopus iniuriæ propriæ vltionem deposcat, cui sanctitas ignoscendi soli gloriam derelinquit. Sitque cunctis non solum liberum, sed etiam laudabile, factas atroces sacerdotibus aut ministris iniurias veluti publicum crimen persequi, ac de talibus reis vltionem mereri.

(2.116)
CXIIII.
De his, qui ecclesiastica priuilegia violant, vel dissimulant.
Si ecclesiæ venerabilis priuilegia cuiusquam fuerint temeritate violata, vel dissimulatione neglecta, commissum hoc in triplo iuxta legum sanctionem ecclesiæ, cui factum est, componatur: nobisque bannus noster in triplo, hoc est, lx. solidi persoluantur.

(2.117)
CXV.
Quod hi, qui prædia ecclesiastica diripiunt, vel vastant, sacrilegi sint, exilioque damnandi.
Ab omnibus illius vsurpationis contumelia depellenda est, ne prædia sibi caelestium secretorum dicata a quibusdam inruentibus vexentur. quod si quis præsumpserit post debitæ

[du Tillet S. 379]

vltionis acrimoniam, quæ erga sacrilegos iure promenda est, exilio perpetuæ deportationis damnetur.

(2.118)
CXVI.
Vt episcopi et reliqui sacerdotes ab omnibus nexibus sint liberi.
Consecratio episcopos et reliquos domini sacerdotes tam a seruilibus, quam et a cæteris adscriptis conditionibus semperliberos facit. idcirco præcipimus, vt nullus ab eis alia nisi diuina requirat seruitia.

(2.119)
CXVII.
Ne Iudæis adhæreant, vel deseruiant Christiani.
Placuit ne Iudæis mancipia deseruiant, vel adhæreant Christiana.

(2.120)
CXVIII.
De sacrificiis per singulas missas a sacrificantibus sumendis.
Placuit, vt quotienscunque sacrificans corpus et sanguinem Christi Iesu domini nostri in altario immolat, totiens perceptioni corporis et sanguinis Christi se participem præbeat.

(2.121)
CXVIIII.
De chorepiscopis, ne deinceps fiant.
Placuit, ne chorepiscopi a quibusquam deinceps fiant. Quoniam hactenus a nescientibus sanctorum patrum et maxime apostolicorum decretis, suisque quietibus ac delectationibus inhærentes facti sunt. Idcirco et olim persæpe, et nostro a sancta apostolica sede tempore sunt

[du Tillet S. 380]

prohibiti, et ne deinceps a quoquam tam ordinante quam ordinari cupiente talis præsumptio assumatur, a cunctis nostri regni episcopis est in synodo canonice prohibitum.

(2.122)
CXX.
Ne Iudæi super Christianos magistri vel ministri ponantur.
Ne Iudæi administratorio vsu sub ordine vilicorum atque actorum Christianam familiam regere audeant, nec eis hoc a quoquam fieri præcipiatur. Si quis vero contra hæc agere præsumpserit, si episcopus aut presbyter aut diaconus fuerit, proprio submoueatur gradu. si vero monachus aut laicus fuerit, communione priuetur. Et si perseuerauerint inobedientes, Anathematizentur.

(2.123)
CXXI.
De clericis falsariis.
Si presbyter vel diaconus in causa pecuniaria falsum testimonium dixerint, per tres annos separentur a sacro ministerio. si in criminali causa falsum dixerunt, deponantur, et legitimis paenis subiiciantur. Cæteri vero clerici si in quacunque falsitate conuicti fuerint, degradentur, et legitimis subiiciantur disciplinis.

(2.124)
CXXI.
Vt clerici non habeant actiones seculares.
Clericus vel monachus neque exactor publicarum, neque conductor, aut vectigalium

[du Tillet S. 381]

magister, vel curator domus, vel procurator litis, vel fideiussor in talibus causis fiat. Si quis contra hæc statuta fecerit, si episcopus est, omnes istorum res ex quacunque causa vel persona siue ante episcopatum siue postea ad eum peruenerint, ecclesiæ suæ eas vindicare sancimus. Si vero alii clerici hoc fecerint, paenam pecuniarum, quam episcopus existimauerit exigere, ecclesiæ vindicandam. Hi vero qui actiones suas eis commiserint, vel fideiussores eos pro supradictis causis acceperunt, nullam contra ecclesiam vel administratores eius vel aduersus ipsas personas, quas crediderunt, habeant actionem. Si vero quis eos publico debito vel actione crediderit, vel fideiussores eos receperit, de sua substantia fisci debitum compellatur exoluere.

(2.125)
CXXIII.
De clericis, qui de ecclesia desistunt.
Clericis de ecclesia desistentibus, et aliis in loco reuocatis, si redierint discessi, nihil eis præstetur. Hoc vero quod discedentes reliquerunt, non in vsu rectorum, sed succedentibus cedat.

(2.126)
CXXIIII.
Quales sint clerici.
Nemo fiat clericus, nisi qui bonum testimonium habet, et literatus est.

(2.127)
CXV.
De multitudine clericorum.
Ne passim episcopus multitudinem cl-

[du Tillet S. 382]

ericorum faciat, sed secundum meritum vel reditum ecclesiarum numerus moderetur.

(2.128)
CXXVI.
De ordinationibus sacris.
Lector, subdiaconus, diaconus, presbyter si clericatus honorem contempserint, curiali conditioni cum suis facultatibus subiiciantur.

(2.129)
CXXVII.
De iniuria episcopi, et letania subuersa.
Si quis episcopo vel aliis ministriis sanctæ ecclesiæ iniuriam fecerit, iubemus eum tormentis subiectum in exilium mori. Sed et si ipsa sancta oratoria vel diuina ministeria conturbauerit, vel letaniam euerterit, capitali periculo subiaceat. si autem contumeliam tantum fecerit, tormentis et exilio tradatur.

(2.130)
CXXVIII.
Ne fideles ex propria consanguinitate vxores ducant, nec illi qui dudum minime nupserint, sine benedictione sacerdotis nubere præsumant.
Christiani ex propinquitate sui sanguinis vsque ad septimum gradum connubia non ducant, neque sine benedictione sacerdotis, qui ante innupti erant, nubere audeant.

(2.131)
CXXVIIII.
De non recipiendis alienis paenitentibus.
Qui pro delicto suo a commu-

[du Tillet S. 383]

nione separantur, placuit, vt in quibuscunque locis fuerant exclusi, eisdem locis communionem consequantur.

(2.132)
CXXX.
Vt non liceat clericum vel monachum sine epistola episcopi sui proficisci.
Clericis vel monachis sine commendatitiis epistolis episcopi sui licentia non pateat euagandi.

(2.133)
CXXXI.
De dotibus, et publicis nuptiis.
Nullum sine dote fiat coniugium, nec sine publicis nuptiis quisquam nubere præsumat.

(2.134)
CXXXII.
De rebus ecclesiæ ablatis, aut fraudatis, vel retentis.
Si quis cuiuscunque munuscula ecclesiæ sanctis scripturarum titulis conlata nefaria calliditate abstulerit, fraudauerit, inuaserit, retentauerit, atque suppresserit, et non statim a sacerdote commonitus deo conlata reddiderit, ab ecclesiæ catholicæ communione pellatur.

(2.135)
CXXXIII.
Vt nemo res ecclesiæ, nisi cui iure debent, in quibuslibet regionibus coniacentes competere audeat vel tenere.
Vt nullus episcoporum aut cuiuslibet ordinis clericus, vel alia quæcunque persona, quibuslibet conditionibus seu in vno regno seu in alio positas alterius cuiuscunque ecclesiæ res aut petat, aut

[du Tillet S. 384]

præsumat accipere. quod si fecerit, tamdiu habeatur a communione ecclesiæ, vel ab omnium fratrum ac filiorum charitate suspensus, donec ipse ecclesiæ, cuius directo ordine iuris est, ablata legibus restituat.

(2.136)
CXXXIIII.
De his, qui facultates ecclesiæ delegatas auferunt, vel retentant.
Ne cui liceat res vel facultates ecclesiis aut monasteriis vel xenodochiis pro quacunque eleemosyna cum iustitia delegatas retentare, alienare, atque subtrahere. Quod si quis fecerit, tanquam necator pauperum antiquorum canonum sententiis constrictus ab ecclesiæ liminibus excludatur, quandiu ab ipso ea, quæ sunt ablata aut retenta, reddantur.

(2.137)
CXXXV.
Vt socios suos nominent, apud quem pars rapinæ fuerit inuenta.
Apud quem scelus agnoscitur, et pars rapinæ fuerit inuenta, statim socios suos nominare cogatur. quod si nominare noluerit, teneatur ad vindictam.

(2.138)
CXXXVI.
De his, qui diripienda indicare reperiuntur.
Quicunque ingenuus vel seruus aliquid diripiendum indicauerit, vt cuiuscunque res euertatur, aut pecora vel iumenta diripiantur, et ex hoc cæteris probationibus publice

[du Tillet S. 385]

conuictus inueniatur, pro eo quod indicauerit, centum xx. flagella publice extensus accipiat.

(2.139)
CXXXVII.
Vt abbates in eius episcopi, in cuius parochia sunt, potestate persistant.
Abbates pro humilitate religionis in episcoporum potestate consistant. Et si quid extra regulam fecerint, ab episcopis corrigantur: qui semel in anno in loco vbi episcopus elegerit, accepta vocatione conueniant.

(2.140)
CXXXVIII.
Vt nullus monachus relinquat suum monasterium, et cellas construat sine episcopi vel abbatis sui licentia.
Vt nullus monachus congregatione monasterii derelicta ambitionis aut vanitatis impulsu cellam construere sine episcopi permissione, vel abbatis sui voluntate præsumat.

(2.141)
CXXXVIIII.
De apostatis.
Quicunque post sanctæ religionis professionem apostatant, et ad seculum redeunt, et postmodum paenitentiæ remedia non requirunt, communionem penitus non accipiant. Quos etiam iubemus ad clericatus officium non admitti.

(2.142)
CXL.
De excommunicatis.
Si quis a communione sacerdotali fuerit auctoritate suspensus, hunc non solum a clericorum, sed etiam a totius populi conloquio, atque conuiuio placuit excludi, donec resipiscens ad

[du Tillet S. 386]

sanitatem redire festinet.

(2.143)
CXLI.
Ne iudices perfidorum excessus absque propriorum sacerdotum consilio iudicent.
Ne iudices quicquam de perfidorum excessibus extra sacerdotum conhibentiam iudicare præsumant.

(2.144)
CXLII.
De expositis infantibus, ac collectione eorum.
Si expositus ante ecclesiam cuiuscunque fuerit miseratione collectus, contestationis ponat epistolam. Et si is qui collectus est, intra decem dies quæsitus, agnitusque non fuerit, securus habeat qui collegit. Sane qui post prædictum tempus eius calumniator extiterit, vt homicida, ecclesiastica districtione damnabitur, sicut patrum sanxit auctoritas.

(2.145)
CXLIII.
De clericis relinquentibus officium suum, et ad seculares confugientibus.
Placuit, vt clericus, si relicto officio suo propter districtionem ad secularem fortasse confugerit, et solatium ei defensionis impenderit, cum eodem ab ecclesiæ communione pellatur.

(2.146)
CXLIII.
Vt seruo non credatur, si super dominum suum, vel super alium liberum crimen iniecerit.
Seruo penitus non credatur, si super aliquem crimen obiecerit, aut si etiam dominum suum in crimine impetierit. Nam etiam si in tormentis positus exponat, quod obiicit, credi

[du Tillet S. 387]

tamen illi nullo modo oportebit.

(2.147)
CXLIIII.
Vt testes ea tantum testificentur, quæ in conspectu eorum acta esse noscuntur.
Testes non absentes, neque per epistolam testimonium dicant, sed præsentes quam nouerunt et viderunt, non taceant veritatem. Nec de aliis causis testimonium dicant, nisi de his tantummodo, quæ sub præsentia eorum acta esse noscuntur. Super qua re sacra scriptura testatur dicens: Damus, inquiunt Pharisæi ad milites, vobis pecuniam: et dicite, quia vobis dormientibus venerunt discipuli Iesu, et abstulerunt eum. Vnde ait Augustinus, dormientes testes adhibes: vere tu ipse obdormisti, qui scrutando talia defecisti. Si dormiebant, quid videre potuerunt? Si nihil viderunt, quo modo testes sunt? Sed defecerunt scrutantes scrutationes.

(2.148)
CXLII.
Quales debeant scripturæ valere.
Scripturæ, quæ diem et annum habuerint euidenter expressum, atque secundum legis ordinem consriptæ esse noscuntur, seu conditoris vel testium fuerint signis aut subscriptionibus roboratæ, omni habeantur stabiles firmitate.

(2.149)
CXLVII.
De pactis, et placitis conseruandis.
Pacta vel placita, quæ per scripturam legitime ac iustissime facta sunt, dummo-

[du Tillet S. 388]

do in his dies vel annus sit euidenter expressus, immutari permittimus.

(2.150)
CXLVIII.
Contra priorum definitionem filio vel hæredi non licere venire.
Filio vel hæredi contra priorum iustam aut legitimam definitionem venire non liceat, quia iuste repellitur præsumptio illius, qui facta seniorum iniuste conatur inrumpere.

(2.151)
CXLVIII.
Ne quisquam accusetur vel puniatur, nisi manifestis indiciis scelus patuerit.
Non passim damus accusandi vel puniendi licentiam, nisi aut manifestis indiciis patuerit scelus, aut legitime fuerit id ipsum malum accusatum atque conuictum. Quatenus nulla videantur intentione vel ordine patrum transgredi præcepta sanctorum, aut obuiari sacris regulis antiquorum.

(2.152)
CL.
Vt ita valeat commutatio, sicut et emptio.
Commutatio si non fuerit per vim et metum extorta, talem qualem et emptio habeat firmitatem.

(2.153)
CLI.
Si timore compulsus quisquam se seruum esse dicat.
Qui timore compulsus seruum se esse extra iudicium dixerit, nullum præiudicium libertatis incurrat, donec iudicio præsentetur, vt libertatem suam, si eam probauerit, præsente

[du Tillet S. 389]

iudice obtineat: aut si seruus conuincitur, statim domino reformetur.

(2.154)
CLII.
De presbyteris vel diaconibus sine episcopi sui epistolis ambulantibus.
Presbytero vel diacono sine antistitis sui epistolis ambulanti communionem nullus impendat.

(2.155)
CLIII.
Vt vnus abba duobus monasteriis minime præsideat.
Vnum abbatem duobus monasteriis interdicimus præsidere.

(2.156)
CLIIII.
De presbyteris vel reliquis clericis non distringendis a secularibus iudicibus, sed a suis episcopis.
Vt nullus iudicum neque presbyteros neque diaconos neque reliquos clericos vel iuniores ecclesiæ sine licentia proprii episcopi per se distringat, aut condemnare præsumat. Quod si fecerit, tandiu communione priuetur, quandiu reatum suum agnoscat, et per satisfactionem emendet ecclesiæ, quod commisit.

(2.157)
CLV.
Vt clerici iudices seculares non adeant.
Nullus ex ordine clericorum inconsulto proprio episcopo ad iudicem secularem pergat, neque apud eum suo episcopo non permittente quemquam pulsare, aut cuiquam ante eum respondere, aut quicquam præponere præsumat. neque criminale negotium in iudicio seculari proponere audeat.

[du Tillet S. 390]

(2.158)
CLVI.
De secularibus, qui per calumniam ecclesiam, vel clericos fatigare præsumunt.
Si quis secularium per calumniam ecclesiam, vel res eius, aut clericos cuiuslibet ordinis fatigare tentauerit, et ex hoc conuictus fuerit, ab ecclesiæ liminibus, et catholica communione, nisi digne paenituerit, et per satisfactionem ecclesiæ emendauerit, pellatur. et clericus ordine suo purgetur.

(2.159)
CLVII.
Ne testificentur manumissi.
Libertus vel liberta in nullis negotiis contra quenquam testimonium dicere admittantur, excepto in aliquibus causis, vbi ingenuitas deesse dinoscitur: sicut permissum est et de seruis. Quia indignum nostra pensat clementia, vt libertorum testimonia ingenuis damna concutiant. Qui vero de eisdem fuerint progeniti, ad testimonium a tertia generatione admittantur.

(2.160)
CLVIII.
De his, qui cum furibus conscii fuerint.
Non solum ille, qui furtum fecerit, sed etiam et quicunque conscius fuerit, vel furto ablata sciens susceperit, in numero furantium habeatur, et simili vindictæ subiaceat.

(2.161)
CLVIIII.
Si possessor per violentiam expellatur.

[du Tillet S. 391]

Quicunque violenter expulerit possidentem, priusquam pro ipso iudicis sententia præcedat, si causam meliorem habuerit, ipsam causam de qua agitur, perdat. Ille vero qui violentiam pertulerit, vniuersa in statu, quo fuerant, recipiat: et quæ possedit, securus teneat. Si vero illud inuadit, quod per iudicium obtinere potuit, et causam admittat, et aliud tantum quantum inuasit, reddat expulso.

(2.162)
CLX.
Vt fideles fidem sanctæ trinitatis discant.
Vt fideles fidem sanctæ trinitatis discant, in qua inter cætera credere oportet, quod per spiritum sanctum remissio peccatorum in baptismate, confirmatione, paenitentia, et in cæteris canonicis decretis, sicut scriptum est, conferatur. Et quod fidelibus in ecclesia per Christum eiusdem sancti spiritus dono per ministerium sacerdotale, et per paenitentiam remissio peccatorum indubitanter adtribuatur: et quod gentium omnium in vera carne in aduentu Christi resurrectio futura sit, et cætera. Quam fidem memoriter teneant, et suis sacerdotibus eam reddant, et exponant per singula verba: et ipsi sacerdotes eam fideliter et pleniter atque veraciter populum doceant. Quoniam primum fundamentum Christianæ

[du Tillet S. 392]

religionis fides catholica est, et hæc fides tunc vera est, et fructuosa, si bonis operibus exornetur, id est, spe, charitate, humilitate, castitate, continentia, sobrietate, vnanimitate, concordia, iusticia, pietate, misericordia, innocentia, simplicitate, et cæteris his similibus, quæ omnia in dilectione dei et proximi consistunt, sine his enim nemo potest deo placere, nec salvus esse.

(2.163)
CLXI.
De contumacibus presbyteris vel clericis.
Si quis presbyterorum, diaconorum, vel reliquorum clericorum contumax aut superbus,vel inobediens aut rebellis episcopo suo extiterit, gradum habentes proprio gradu careant. Reliqui vero clerici, vel monachi, aut laici vsque ad satisfactionem communione priuentur.

(2.164)
CLXII.
De iudicibus clericis calumniam vel iniuriam nferentibus.
Si iudex cuiuslibet ordinis clericum publicis actionibus inclinare, aut distringere, aut calumniare, vel iniuriare absque episcopi sui permissu præsumpserit, vsque ad ecclesiæ satisfactionem cum omnibus tantis sceleribus auxiliantibus aut fauentibus communione priuetur. Episcopus tamen non dimittat, vt iniuriam patientibus, plenam de præfatis clericis iusticiam canonice non faciat.

[du Tillet S. 393]

(2.165)
CLXIII.
Vt orationem dominicam omnes discant fideles.
Vt fideles orationem dominicam discant, et intelligant, et suis sacerdotibus eam verbo ex verbo reddant: et aliis fidelibus, qui eam nesciunt, doceant.

(2.166)
CLXIIII.
Vt nullus episcopus alterius episcopi, vel presbyter etiam alterius presbyteri parochiam inuadat.
Vt nullus episcoporum vel presbyterorum parochiam alterius inuadat, sed contentus sit gubernatione creditæ sibi plebis.

(2.167)
CLXV.
Vt monasteriis vel reliquis ecclesiis res non auferantur, vel ipsæ a quoquam inquietentur.
Vt monasteria, quæ deo consecrata sunt, nulli liceat in aliquo inquietare, nec quicquam de eorum rebus violenter abstrahere.

(2.169)
CLXVI.
Vt nullus episcopus sine consensu aliorum se præferat anteriori.
Vt nullus episcoporum se præferat alteri per ambitionem, sed omnes agnoscant tempus et ordinem suæ ordinationis.

(2.170)
CLXVII.
Vt populi oblationes sacerdotibus in ecclesia offerant: et vt omni die dominica communicent.

[du Tillet S. 394]

Placuit vt fideles oblationes eorum sacerdotibus cotidie, si fieri potest, in ecclesia offerant: et si cotidie non potest, saltem dominica die absque vlla excusatione fiat. Et vt prædicationem audiant, et si fieri potest omni dominica die communicent, nisi criminali peccato et manifesto impediantur. Quia aliter salui esse non possunt, quoniam dominus dixit. Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in eo: et qui manducat me, viuit propter me, et cætera exempla, quæ prolixa sunt hic scribere.

(2.171)
CLXVIII.
Vt sacerdotes signa tangant horis canonicis.
Vt sacerdotes signa tangant horis canonicis, et illorum officium agant siue diurnale siue nocturnale, quia scriptum est, Sine intermissione orate: et idcirco non dimittant horas canonicas.

(2.172)
CLXVIIII.
De stolis gestandis.
Vt sacerdotes stolas portent propter signum castitatis, sicut decretum est.

(2.173)
CLXX.
Vt secreta non incipiatur nisi post hymnum finitum.
Te igitur non inchoent sacerdotes, nisi post angelicum hymnum finitum.

[du Tillet S. 395]

(2.174)
CLXXI.
Vt adnuncietur symbolum fidelibus a sacerdotibus.
Vt adnuncient presbyteri omnibus fidelibus sibi subiectis symbolum et orationem dominicam, vt sancto spiritu inlustrante saluentur.

(2.175)
CLXXII.
Vt presbyteri adnuncient viris et faeminis, nisi memoriter symbolum et orationem dominicam tenuerint, de sacro fonte filiolos vel filiolas non suscipiant.
Adnuncient presbyteri, vt neque viri neque faeminæ de sacro fonte filiolos vel filiolas suscipiant, nisi memoriter symbolum et orationem dominicam tenuerint.

(2.176)
CLXXIII.
Vt silentium in ecclesia teneatur, et deuote verbum dei audiatur.
Placuit vt fideles silentium in ecclesia teneant, et deuote verbum dei audiant, et confessi veraciter de omnibus sceleribus suis sacerdotibus fiant, et mundent corpora et corda eorum, in quibus Deus condigne habitare dignetur. Quoniam illis dictum est, Templum dei estis, in quibus habitare desidero. Et vt eorum sacerdoti in omnibus obediant, et instruantur pro quibus missa, vel sacerdotes constituti sint, et intellegant vim et

[du Tillet S. 396]

mysterium dominici corporis et sanguinis, et missæ siue precum, quæ in ea a sacerdote fiunt. Dicitur enim in ipsa oratione: Memento, domine famulorum famularumque tuarum, et omnium circumstantium, quorum tibi fides cognita est, et nota deuotio: qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis pro se suisque omnibus, pro redemptione animarum suarum, pro spe salutis et incolumitatis suæ: tibique reddunt vota sua æterno deo, viuo, et vero, et reliqua. Instruantur etiam, vt cognoscant potestatem Pontificum in ligando atque soluendo, et cætera, quæ ad illos pertinent, atque reliquorum sacerdotum, vt timeant et venerentur secundum deum præceptum eorum sacerdotes: et qualiter in his offendere solent, eis adnuntietur.

(2.177)
CLXXIIII.
Vt episcopis infantuli ad confirmandum præsententur.
Adnuncient presbyteri populis, vt quam citius potuerint, suos infantulos ad confirmandum episcopo præsentare faciant.

(2.178)
CLXXV.
Vt presbyteri sine sacro chrismate, oleoque benedicto non proficiscantur.
Vt presbyteri sine sacro chrismate, oleoque benedicto, et salubri Christi eucharistia alicubi non proficiscantur, sed vbicunque vel

[du Tillet S. 397]

fortuitu requisiti fuerint, ad officium suum veniant parati reddendo debito.

(2.179)
CLXXVI.
Vt presbyteri oleum infirmorum ab episcopo expetant.
Vt omnes presbyteri oleum infirmorum ab episcopo expetant, secumque habeant, et moneant fideles infirmos illud exquirere, vt eodem oleo peruncti a presbyteris gratia dei sanentur, quia oratio fidei saluabit infirmos.

(2.180)
CLXXVII.
Vt nullus presbyter parochianus aliubi pr?tm)sumat chrisma accipere, nisi ab episcopo suo in caena domini.
Vt nullus presbyter parochianus aliubi præsumat chrisma accipere, nisi ab suo episcopo in caena domini.

(2.181)
CLXXVIII.
Vt baptizari non præsumatur, nisi in vigilia paschæ et pentecostes.
Vt baptizare nullus præsumat, nisi per duo tempora, id est, vigilia paschæ, et vigilia pentecostes, nisi immineat mortis mortis periculum.

(2.182)
CLXXVIIII.
Vt instruantur fideles, qui paruulos de sacro fonte suscipere cupiunt.
Placuit vt instruantur fideles qui paruulos de sacro fonte suscipere cupiunt, vt intellegant et vim eiusdem sacramenti, et quid pro aliis spoponderunt, vel pro quo fideius-

[du Tillet S. 398]

sores extiterunt: et sciant se nullo modo antea aliorum patres efficere, quam supra dicta discant, et intellegant, seu reddant. Et si fideiussores pro terreno lucro damnari solent, quanto magis pro diuino iure ne damnentur cauere oportet? Illi tamen ab his officiis remouendi sunt, ne alios de sacro fonte in baptismate suscipiant, nec etiam ad percipiendum spiritus sancti donum aliorum patrini existant, qui et communione canonica priuati, et publicæ paenitentiæ sunt subacti, donec per paenitentiam satisfactionis reconciliationem mereantur: vel etiam illi, qui tale peccatum commissum habent, pro quo publice paenitentiæ plectendi et ligandi sint.

(2.183)
CLXXX.
Vt nulla precia de baptizandis, consignandisque fidelibus exigantur.
Vt nulla precia de baptizandis, consignandisque fidelibus exigantur. quod si perpetrauerint, honoris sui sint periculum subituri.

(2.184)
CLXXXI.
De quorum baptismate absque dissimulatione dubitatur, vt rebaptizentur præceptum est.
De quibus dubium est, vtrum sint baptizati an non, omnimodis absque vllo scru-

[du Tillet S. 399]

pulo baptizentur. His tamen verbis præmissis, Non te rebaptizo, sed si nondum baptizatus es, baptizo te in nomine patris, et filii, et spiritus sancti.

(2.185)
CLXXXII.
Vt presbyteri in ecclesia fidem sanctæ trinitatis doceant.
Notum est omnibus impossibile esse sine fide placere deo. Nullus sit presbyter, qui in ecclesia publice non doceat lingua, quam auditores intellegant, fidem omnipotentis dei in vnitate et trinitate simpliciter credere: et ea, quæ omnibus generaliter dicenda sunt, de malis euitandis, siue bonis faciendis, et iudicio in resurrectione futuro. Si vero ipse verbis manifeste explicare non poterit, petat sibi ea a doctiore taliter transcribi, qualiter aperte legat, quod qui audiunt, intellegant: et qui amplius non poterit, vel his verbis admoneat, Paenitentiam agite. adpropinquauit enim regnum caelorum.

(2.186)
CLXXXIII.
Vt presbyteri adnuncient populo quatuor legitima temporum ieiunia.
Doceant presbyteri populo quatuor legitima temporum ieiunia obseruare, hoc est, mense Martio, Iunio, Septembrio, et Decembrio, quando sacri ordines iuxta statuta canonum distribuuntur.

[du Tillet S. 400]

(2.187)
CLXXXIIII.
Vt ieiunia tria legitima in anno agantur.
Iterum admoneant sacerdotes, vt ieiunia tria legitima in anno agantur, id est, xl. dies ante natiuitatem domini, et xl. dies ante pascha, vbi decimas anni soluimus, et post pentecosten xl. dies. Quamquam enim nonnulla ex his canonica priuentur auctoritate, nobis tamen omnibus simul propter consuetudinem plebis et parentum nostrorum morem hunc obseruare, vt superius comprehensum est, conuenit. Et licet omnibus diebus orare, et abstinere conueniat, his tamen temporibus amplius ieiuniis et paenitentiæ seruire oportet. Præter hæc autem legitima tempora ieiuniorum omni vi. feria propter passionem domini ieiunetur. Sed et sabbati dies a plerisque propter quod in eo Christus iacuit in sepulchro, ieiunio consecratus habetur.

(2.188)
CLXXXV.
Vt populus nisi duobus temporibus infantes suos ad baptismum non adferat.
Placuit vt populus ad baptismum eorum infantes non afferat, nisi duobus temporibus si infirmitas non occupauerit: et quomodo in hoc offendunt, instruantur.

(2.189)
CLXXXVI.
Vt dies dominicus reuerenter colatur.

[du Tillet S. 401]

Diem dominicum secundum reuerentiam colite. opus seruile, id est, agrum, pratum, vineam, vel si qua grauiora sunt, in eo non faciatis, nec causas nec calumnias inter vos dicatis, sed tantum diuinis cultibus seruiatis: et a vespera vsque ad vesperam dies dominicus seruetur. Has siquidem præcipuas festiuitates adnuncient presbyteri, et diebus dominicis sabbatizare, id est, in natali domini dies iiii. viii. Kalendarum Ianuariarum. In circuncisione domini Kalendis Ianuarii diem vnum. In epiphania viii. Idus Ianuarii diem vnum. In purificatione sanctæ Mariæ iiii. Nonas Februarii diem vnum. In pascha domini vsque in octauas paschæ, post dominicam dies iii. In ascensione domini diem vnum. In natali sancti Ioannis Baptistæ viii. Calendis Iuliis diem vnum. In passione sanctorum Apostolorum Petri et Pauli .iii. Calendis Iuliis diem vnum. In assumptione sanctæ Mariæ xviii. Calendis Septembris diem vnum. In transitu sancti Martini iii. Idus nouembris diem vnum. In passione sancti Andreæ Apostoli .ii. Calendis Decembris diem vnum.

(2.190)
CLXXXVII.
Vt adnuncient presbyteri eodem modo sicut sabbatum paschæ cum suo pascha, sabbatum pentecostes vnam cum suo die dominico celebrare.
Vt annuncient presbyteri eodem

[du Tillet S. 402]

modo sicut vesperascente sabbato sanctum pascha celebratur, et ipsum diem pentecostes similiter celeberrimum habeant vt sanctum paschæ, et ieiunium, et missam, et baptismum.

(2.191)
CLXXXVIII.
Vt annuncient presbyteri populo se ab inlicitis abstinere connubiis.
Adnunciet vnusquisque presbyterorum publice plebi ab inlicitis connubiis abstinere, et secundum domini mandatum legitimum coniugium nequaquam posse vlla occasione separari, excepta causa fornicationis, nisi consensu amborum, et hoc propter seruitium dei.

(2.192)
CLXXXVIIII.
Vt publice presbyteri adnuncient plebi decimas et primitias omnium frugum ad benedicendum afferre.
Adnuncient presbyteri plebi publice, vt primitias omnium frugum terræ ad benedicendum afferant, et sic post ea inde manducent: et decimas ex omnibus fructibus et pecoribus terræ annis singulis ad ecclesias reddant, et de nouem partibus, quæ remanserint, eleemosynas faciant, et ex ipsis peccata illorum redimant, sicut scriptum est, Eleemosyna a morte liberat, et ipsa purgat peccata, sicut in Sapientia legitur: sicut aqua extinguit ignem, ita

[du Tillet S. 403]

eleemosyna extinguit peccatum.

(2.193)
CXC.
Vt fideles intellegant pactum, quod cum deo in baptismate fecerunt.
Placuit fideles intellegant pactum, quod cum deo in baptismate fecerunt. a multis ergo ex toto et a multis ex parte transgreditur. Quid sit abrenunciare diaboli operibus et pompis eius et omnibus operibus eius, instruantur fideles. Si vero iura humanæ pactionis firma conseruantur, quanto magis feruentius iura tanti pacti, quæ cum deo facta sunt, inreuocabiliter sunt obseruanda?

(2.194)
CXCI.
Vt sacerdotes admoneant viros et mulieres, vt luminaria ad basilicas deferant.
Vt sacerdotes admoneant viros et mulieres, vt ad basilicas luminaria, et incensum, et buccellas, et primitias afferant, sicut scriptum est: Honora dominum de tua substantia, et de primitiis frugum tuarum da pauperibus.

(2.195)
CXCII.
Vt admoneant presbyteri plebem, ne in ecclesia contentionibus et verbositatibus deseruiant.
Admoneant presbyteri plebem, vt in ecclesiis verbositare non præsumant, sed cum fletu et

[du Tillet S. 404]

cum compunctione cordis dei implorent auxilium tam pro se, quam et proximis suis. Et quando presbyter celebrat missam, corda illorum semper ad cælestia adtendant. Et quando sanctæ lectiones vel euangelia recitata fuerint, cum silentio et deuota mente pariter audiant, sicut deus dixit per Moysen: Audi Isræl, et tace: et oblationes auferant et communicare faciant.

(2.196)
CXCIII.
Vt presbyteri sollicite curent, ne inhonesta et turpia qu?tm)libet fiant in ecclesiis.
Quando populus ad ecclesias venerit, tam per dies dominicos, quam et per sollennitates sanctorum, aliud non ibi agat, nisi quod ad dei pertinet seruitium. Illas vero balationes et saltationes, canticaque turpia ac luxuriosa, et illa lusa diabolica non faciat, nec in plateis, nec in domibus, neque in vllo loco, quia hæc de paganorum consuetudine remanserunt. Et qui ipsa fecerit, canonicam sententiam accipiat.

(2.197)
CXCIIII
Ne in mortuorum funeribus iuxta paganorum ritum agatur.
Ammoneantur fideles, vt ad suos mortuos non agant ea, quæ de paganorum ritu remanserunt: sed vnusquisque deuota mente, et

[du Tillet S. 405]

cum compunctione cordis pro eius anima dei misericordiam imploret. Et quando eos ad sepulturam portauerint, illum vlulatum excelsum non faciant, sed sicut superius diximus deuota mente et cum compunctione cordis, inquantum sensum habuerint, pro eius anima implorare dei misericordiam faciant. Et illi qui psalmos non tenent, excelsa voce Kyrieeleyson, Christeeleyson viris inchoantibus mulieribusque respondentibus alta voce canere studeant pro eius anima. Et super eorum tumulos nec manducare, nec bibere præsumant. Quod si fecerint, canonicam sententiam accipiant.

(2.198)
CXCV.
Vt pro defunctis amicorum parentes eorum xxx. dies adimplere faciant.
Fideles pro defunctis amicorum et parentibus eorum ieiunia et oblationes xxx. dies adimplere faciant: et mortuum super mortuum non ponant, nec ossa defunctorum super terram dimittant. quod si fecerint, canonicæ sententiæ subiaceant.

(2.199)
CXCVI.
De his, quos episcopus aut sacerdos excommunicauerit, ne eos fideles recipiant.
Placuit vt fideles eos, quos episcopus aut sacerdos propter eorum peccata excommu-

[du Tillet S. 406]

nicauerit, non recipiant antequam paenitentiam accipiant, et ad confessionem veniant.

(2.200)
CXCVII.
Vt nullus presbyter suam ecclesiam sine consensu episcopi sui derelinquat.
Compellimur statuta canonum et in hoc seruare, vt nullus presbyter creditam sibi ecclesiam sine consensu sui episcopi derelinquat, et laicorum suasione ad aliam transeat.

(2.201)
CXCVIII.
Vt sacra mysteria nullus presbyter nisi in loco consecrato agat.
Vt nullus presbyter sacra mysteria nisi in locis ab episcopo consecratis agere præsumat.

(2.202)
CXCVIIII.
Ne aliud altare in ecclesia consecrata, nisi quod ab episcopo consecratum est, aliquis presbyter erigat.
Vt nullus presbyter in ecclesia consecrata aliud altare erigat, nisi quod ab episcopo sanctificatum est, vt sit discretio inter sacratum et non sacratum.

(2.203)
CC.
Vt episcopus, presbyter et diaconus non sint aleatores et ebriosi.
Quod episcopus et presbyter et diaconus aleator et ebriosus esse non debeat. Similiter clerici et laici si permanserint in alea, communione priuentur.

(2.204)
CCI.
Vt nemo clericorum vsuras accipiat.

[du Tillet S. 407]

Quoniam venerandi canones, et diuina prohibet auctoritas vsuras accipere, ideo nullus hoc clericorum facere præsumat: et inquantum poterunt, laicis vetare studeant.

(2.205)
CCII.
Vt diem dominicum, in quo dominus resurrexit, cuncti venerabiliter colant.
Placuit vt fideles diem dominicum, in quo dominus resurrexit, omnes venerabiliter colant. Nam si pagani ob memoriam et reuerentiam deorum suorum quosdam dies colunt, et Iudæi more carnali sabbatum carnaliter obseruant, quanto magis a Christianis iste dies honorifice colendus est? ne in illo sancto die vanis fabulis, aut locutionibus, siue cantationibus, vel saltationibus, aut derisionibus, stando in biuiis et plateis, vt solet, inseruiant? sed ad sacerdotem aut ad aliquem sapientem hominem et bonum veniant, et eorum prædicationibus et bonis locutionibus, quæ ad animam pertinent, vtantur: et illo die seu sabbato ad vesperas, et ad matutinas, siue ad missam cum eorum oblationibus, si fieri potest, omnes canendo Kyrie eleyson decantent. Similiter et pasiores pecorum eundo et redeundo in campum, et ad domum faciant, vt omnes eos veraciter Christianos, et deuotos esse cognoscant.

[du Tillet S. 408]

(2.206)
CCIII.
De reconciliandis paenitentibus.
Quia varia necessitate præpedimur canonum statuta de reconciliandis paenitentibus pleniter obseruare, propterea omnino non dimittatur, vt vnusquisque presbyter iussione episcopi de occultis tantum, quia de manifestis episcopis semper conuenit, iudicet, et statim post acceptam confessionis paenitentiam singuli data oratione reconcilientur, morientibus vero sine cunctamine communio, et reconciliatio præbeatur.

(2.207)
CCIIII.
Quot sint dies purificationis mulieris.
Cum enixa fuerit mulier, post quot dies debeat ecclesiam intrare testamenti veteris præceptione didicimus, vt pro masculo diebus xxxiii. pro faemina autem lxvi. debeat abstinere. Quod tamen, vt ait sanctus Gregorius, sciendum est, quia in mysterio accipitur. Nam si hora eadem, qua genuerit, actura gratias intret ecclesiam, nullo peccati pondere grauatur. Voluptas etenim carnis, non dolor in culpa est. In carnis autem commixtione voluptas est: in prolis vero prolatione gemitus. Vnde et ipsi primo matrimonio dicitur, In doloribus paries. Si itaque enixam mulierem prohibemus ecclesiam intrare, ipsam ei paenam suam culpam deputamus.

[du Tillet S. 409]

(2.208)
CCV.
Vt missarum celebrationes in locis incongruentibus non fiant.
Placuit, vt fideles missarum celebrationes in locis non consecratis et incongruentibus fieri omnino non debeant, nisi causa hostilitatis, vel longinqui itineris: et id in altaribus ab episcopo consecratis fieri necessitas compellat. Sacerdotes tamen, qui in locis inlicitis et non consecratis missas canere præsumunt, gradum se sciant amissuros. melius est enim missam non audire, quam eam vbi non licet, nec oportet celebrare aut audire. Et de vsura, vt non fiat, omnes ammoneantur.

(2.209)
CCVI.
De propinquitate.
In quarta propinquitate carnis, quinta sextaque non licet nubere, sicut in lege scriptum est. Omnis homo ad propinquam sanguinis sui non accedat, vt reuelet turpitudinem eius, id est, vsque septimum gradum. Legitimum coniugium non licet separari sine consensu amborum, ita tamen, vt ambo deo seruiant innupti. Potest autem alter alteri licentiam dare, accedere ad seruitium dei, si ipse tamen innuptus vel innupta permanserit. Mulier quæ subcubuerit cuilibet iumento, simul interficiatur cum eo. In nouo illa, sicut et ille, qui cum pecoribus coierit, xv. annis, alias xi. paeniteat. Animalia tali a coitu

[du Tillet S. 410]

hominum polluta, occidantur, carnesque canibus proiiciantur, sed crura eorum absumantur. Vbi autem dubium est, non occidantur.

(2.212)
CCVII.
De eo, qui filios non habuerit, et in eorum loco alium sibi hæredem facere voluerit.
Qui filios non habuerit, et alium quemlibet hæredem sibi facere voluerit, coram rege vel coram comite et scabinis vel missis dominicis, qui ab eo ad iusticias faciendas in prouincia fuerint ordinati, traditionem faciat.

(2.213)
CCVIII.
De denarialibus qualiter possint hæreditare.
Homo denarialis non antea hæreditare in sua agnatione poterit, quam usque ad tertiam generationem perueniat. Homo Chartularius similiter faciat.

(2.214)
CCVIIII.
Vt omne sacramentum in ecclesia iuretur.
Omne sacramentum in ecclesia, et super reliquias iuretur: et quod in ecclesia iurandum est, vel cum vi. electis, vel si xii. esse debent, quales potuerit inuenire, Sic illum deus adiuuet, et illi sancti, quorum istæ reliquiæ sunt, vt veritatem dicat. Si res interciata furto ablata fuerit, liceat ei, super quem res interciata fuerit, sacramento se excusare de furto, quod nec

[du Tillet S. 411]

suæ voluntatis aut conscientiæ fuisset quod ablatum est: et aliud tantum sine damno restituat.

(2.215)
CCX.
Vt vitia, quæ remanserunt ex ritu gentilium, fideles caueant.
Placuit vt fideles caueant vitia, quæ ex ritu gentilium remanserunt, id est, magi, arioli, sortilegi, venefici, diuini, incantatores, somniatores, coniectores, quos diuina lex inretractabiliter puniri iubet: et ne eos inter se sinant esse, prouidendum illis est.

(2.220)
CCXI.
Vt fideles se a vitiis abstineant, quæ quasi naturaliter in vsu habentur.
Placuit vt fideles a vitiis detestandis, quæ habentur quasi naturaliter in vsu, se abstineant: quæ Apostolus aperte dinumerat: id est, ebrietates, comessationes, contentiones, iræ, rixæ, dissensiones, detractiones, inuidiæ, inimicitiæ: de quibus Apostolus ait, qui talia agunt, regnum dei non consequentur. Et alibi, non solum qui faciunt, sed qui consentiunt facientibus: et de illis dici potest, Lætantur cum malefecerint, et exultant in rebus pessimis.

(2.223)
CCXII.
De armilis et bruniis negotiatoribus non dandis.
Vt armillæ et bruniæ non dentur negotiatoribus.

[du Tillet S. 412]

(2.225)
CCXIII.
Vt Christiani ab ocioso sermone se caueant, vel a cæteris vitiis.
Placuit vt fideles de ocioso sermone se caueant, pro quo in die iudicii secundum domini sententiam rationes omnes reddituri sumus: et de scurrilitate, et stultiloquio, et maledictionibus, quoniam iuxta Apostolum male dicentes regnum dei non possidebunt: et de mendacio, siue de periculo noxio, assiduoque iuramento, et obscaenis turpibusque canticis, ab his omnibus cuncti Christiani se fortiter cauere debent, ne his studentes per neglegentiam detrimentum suarum patiantur animarum.

(2.230)
CCXIIII.
De coniugio, quod a deo sit constitutum: et quod non sit causa luxuriæ, sed causa potius appetendorum filiorum.
Placuit vt fideles scirent coniugium a deo esse constitutum, eo quod non sit causa luxuriæ, sed causa potius filiorum adpetendorum: et vt virginitas vsque ad nuptias fideliter seruetur: et vxores habentes neque pellicem, neque concubinam habere debeant. quomodo etiam in castitate vxores suas diligere, eisque vtpote vasi infirmiori honorem debitum impendere. Et quod conuiunctio carnalis cum vxo-

[du Tillet S. 413]

ribus gratia fieri debeat prolis, non voluptatis.

(2.235)
CCXV.
Vt a coitu prægnantium fideles se abstineant.
Placuit vt fideles se abstineant a coitu prægnantium vxorum, necnon menstruo tempore, et vt causa fornicationis non sit vxor secundum domini sententiam dimittenda, sed potius sustinenda: et quod hi, qui causa fornicationis dimissis vxoribus suis alias ducunt, domini sententia adulteri esse notentur.

(2.236)
CCXVI.
De canibus, qui in dextro armo tonsi sunt.
De canibus qui in dextro armo tonsi sunt, vt homo qui eum habuerit, cum ipso cane in præsentiam regis veniat.

(2.237)
CCXVII.
De capitulis, quæ in legem nouiter addita sunt.
Vt populus interrogetur de capitulis, quæ in legem nouiter addita sunt: et postquam omnes consenserint, scriptiones et manufirmationes suas in ipsis capitulis faciant.

(2.240)
CCXVIII.
Qualiter fidelibus Christianis incesta cauenda sint.
Placuit vt fideles agnoscant, qualiter incesta Christianis cauenda sint. Et quod loca deo dicata frequentius deuotiusque ad deum

[du Tillet S. 414]

exorandum, sibique propitium faciendum, sæpius quam hactenus fecissent, frequentent. Et quod in basilicis deo dicatis non sit fabulis ociosis, turpibusque, et obscaenis sermocinationibus vacandum, et negotia secularia, publicanque placita habenda: et quod hi, qui hæc in ecclesiis dei faciunt, maiora sibi peccata accumulent.

(2.243)
CCXIIII.
Vt nullus præsumat tholoneum rodaticum, et pulveraticum recipere.
Vt nullus homo præsumat tholoneum per vias nec per villas rodaticum, nec pulveraticum recipere.

(2.244)
CCXX.
Vt fideles iusta iudicia iudicent.
Placuit vt fideles iusta iudicia iudicent, et munera pro hoc non accipiant: et vt falsum testimonium vitent, et a detractione se abstineant, necnon a cæteris malis, quæ longum est dinumerare.

(2.245)
CCXXI.
Vt ecclesiæ earum iustitiam obtineant.
In primis omnium iussum est, vt habeant ecclesiæ eorum iustitias, et in vita illorum, qui habitant in ipsis ecclesiis: et post tam in pecuniis, quam et in substantiis earum.

[du Tillet S. 415]

(2.246)
CCXXII.
Vt potestatem episcopi omnes intellegant, et instruantur, qualiter siue secundum canonicam siue secundum monasticam regulam eis viuendum sit.
Vt omnes episcopi potestatem intellegant, et instruantur, vt vel secundum canonicam vel secundum monasticam regulam regant eorum ministeria tam in monasteriis virorum, quam et in puellarum, et in forensis presbyteris seu reliquo populo dei.

(2.247)
CCXXII.
De viduis, et orphanis, et minus potentibus.
Vt viduæ, orphani, et minus potentes sub dei defensione, et nostro Mundeburdo pacem habeant, et eorum iustitias acquirant.

(2.248)
CCXXIIII.
De non paruipendenda excommunicatione sacerdotum.
Placuit vt fideles ne parui pendant excommunicationem sacerdotum illorum: quoniam si hoc fecerint, iuste segregabuntur a caetu Christianorum.

(2.256)
CCXXV.
Capitularium dominicum datum anno incarnationis domini nostri Iesu Christi .dccc.vi. ad Theodonis villam, anno Imperii domni Karoli .vi.
Vt lectiones in ecclesia distincte legantur. II. de cantu, vt secundum ordinem et morem Ro-

[du Tillet S. 416]

manæ ecclesiæ fiat cantatus. III. De notariis, vt vnusquisque episcopus et abba et singuli comites suum notarium habeant. IIII. De cæteris disciplinis ecclesiæ, vt secundum canones vel regulam fiant. V. De medicinali arte, vt infantes hanc discere mittantur VI. De ecclesiis sine honore manentibus, absque officiis et luminariis, et de his qui decimas assumunt, et de ecclesiis non curant, vt hoc omnimodis emendetur. Et de altaribus, vt non superflua sint in ecclesiis.

(2.259)
CCXXVI.
Vt compotus discatur.
De compoto, vt veraciter discant omnes.

(2.289)
CCXXVII.
De libris canonicis, vt veraces habeantur.
Volumus, et ita missis nostris mandare præcipimus, vt in ecclesiis libri canonici veraces habeantur, sicut iam in alio capitulari sæpius mandauimus.

(2.299)
CCXXVIII.
De his, qui terrenis mercimoniis insistunt, vt magis ob supernæ vitæ desiderium, quam pro humana ambitione faciant.
Placuit vt ammoneantur omnes fideles, qui negotiis ac mercationibus rerum inuigilant, vt non plus terrena lucra, quam vitam

[du Tillet S. 417]

accipiant sempiternam. Nam qui plus de rebus terrenis, quam de animæ suæ salute cogitat, ualde a via veritatis aberrat, et iuxta quendam sapientem in uita sua perdit intima sua. Sequendus est enim in hac parte, sicut et in cæteris, apostolicus sermo, qui ait, Et ne quis supragradiatur, neque circumueniat in negocio fratrem suum. uindex est enim deus de his omnibus. sicut ab his qui labore agrorum, et cæteris laboribus uictum atque uestitum et necessaria usibus humanis adquirere inhiantes instant, decimæ et eleemosynæ dandæ sunt: ita his quoque, qui pro necessitatibus negociis insistunt, faciendum est. Vnicuique homini deus dedit artem, qua pascitur et unusquisque de arte sua, de qua corporis necessaria uel subsidia habet, animæ quoque, quod magis necessarium est, subsidium administrare debet.

(2.301)
CCXXVIIII.
Ne episcopus quilibet alterius plebem episcopi vel fines non vsurpet.
Vt episcopus alterius episcopi plebes uel fines non usurpet.

(2.302)
CCXXX.
De clericis superbis, vt coerceantur.

[du Tillet S. 418]

Vt clerici, qui superbi uel contumaces sunt, coerceantur: ut minores, qui maioribus inrogauerunt iniurias, metum habeant. quia manifestum est illos non esse dei, qui humilitatem contemnunt: sed diaboli, qui superbiæ inuentor et princeps est. Vnde siquis tumidus uel contumelio sus extiterit in maiorem natu, contemptus debet contumacia et superbia in omnibus frangi.

(2.303)
CCXXXI.
De his qui statuta patrum violant: si laicus fuerit, communione priuetur, si clericus, honore.
Si quis statuta supergressus corruperit, uel pro nihilo habenda putauerit, si laicus est, communione: si clericus, honore priuetur.

(2.304)
CCXXXII.
De his, qui contra suam professionem vel subscriptionem venerint, quid agendum sit.
Qui contra professionem uel subscriptionem suam uenerit, in concilio deponatur.

(2.305)
CCXXXIII.
De presbytero qui se ab episcopo suo diuiserit.
Si quis presbyter contra episcopum suum inflatus schisma fecerit, anathema sit. Quod si superbia, quod absit, inflatus

[du Tillet S. 419]

secernendum se ab episcopi sui communione duxerit, ac separatim cum aliquibus schisma faciens sacrificium deo obtulerit, loco amisso, anathema habeatur. Nihilominus et de ciuitate et congregatione, in qua fuerit, longius repellatur, ne uel ignorantes uel simpliciter uiuentes serpentina fraude decipiat.

(2.306)
CCXXXIIII.
De presbyteris qui absque episcopi sui conscientia agendam celebrauerint.
Si quis presbyter nconsulto episcopo agendam in quolibet loco uoluerit celebrare, ipse honori suo contrarius extitit.

(2.307)
CCXXXV.
Vt episcopus lapsum incurrens, si plures congregare nequiuerit, a duodecim audiatur.
Si quis episcopum, quod non optamus, in reatum aliquem incurrerit, et fuerit ei nimia necessitas non posse plurimos congregare, ne in crimine remaneat, a xxii. episcopis audiatur.

(2.308)
CCXXXVI.
Vt episcopi plebes alienas non vsurpent et vt nemo ex eis collegam suum in diocesi super gradiatur.

[du Tillet S. 420]

Placuit ut a nullo episcopo usurpentur plebes alienæ: nec aliquis episcoporum supergradiatur in diocesi collegam suum.

(2.309)
CCXXXVII.
De episcopo, qui ab aliquo impetitur, vel si ipse quæstionem aliquam retulerit, vt per episcopos iudices causa terminetur.
Si quis episcopus a quoquam impetitur, uel ille aliquam quæstionem retulerit, per episcopos iudices causa finiatur, siue quos eis primates dederint, siue quos ipsi uici nos ex consensu delegerint.

(2.310)
CCXXXVIII.
Vt nullus episcopus alium episcopum conculcet, aut impediat.
Vt nullus episcopus alium conculcet episcopum, uel supergradiatur, aut aliquod ei incommodum in sua parochia, uel alicubi faciat.

(2.311)
CCXXXVIIII.
Ne presbyteri vel diaconi sine conscientia episcoporum suorum aliquid agant.
Vt presbyteri uel diaconi sine conscientia episcoporum suorum nihil agant.

(2.312)
CCXL.
De loco dando peregrino episcopo, in quo sacrificet.
Vt peregrino episcopo locus sacrifican-

[du Tillet S. 421]

di detur, atque benigne suscipiatur.

(2.314)
CCXLI.
De his, qui falsa fratribus capitalia obiiciunt.
Eos qui falsa fratribus capitalia obiecisse conuicti fuerint, placuit usque ad exitum non communicare, et infames semper existere. .

(2.315)
CCXLII.
De deponendo sacerdote vel leuita, si crimen aliquod confessus fuerit.
Vt sacerdos uel leuita, si de se crimen aliquod confitetur, deponatur.

(2.316)
CCXLIII.
De his qui libellos famosos inuenti fuerint in ecclesia posuisse, vt anathematizentur.
Si qui inuenti fuerint libellos famosos in ecclesia ponere, anathematizentur.

(2.317)
CCXLIIII.
Vt delator, nisi se correxerit, communionem nec in finem accipiat, si inuentus fuerit quilibet per delationem eius proscriptus, vel interfectus.
Delator si quis extiterit fidelis, et per delationem eius aliquis fuerit proscriptus uel interfectus, placuit eum nec in fine accipere communionem, si leuior quoque cau-

[du Tillet S. 422]

sa fuerit intra quinquennium accipere poterit communionem. Si cathecumenus fuerit, post quinquennii tempora admittatur ad baptisomum.

(2.318)
CCXLV.
Ne aliquis episcopus vel inferior gradu dominico die quemquam iudicare præsumat.
Vt nullus episcopus uel quis infra positus die dominico causas iudicare præsumat. Cæteris uero diebus conhibentibus personis illa quæ iusta sunt habeant licentiam iudicandi, excepto criminali negotio.

(2.319)
CCXLVI.
De potente, si pauperem expoliauerit, et non reddiderit ammonente episcopo, vt excommunicetur.
Si quis potentum quemlibet expoliauerit, et ammonente episcopo non reddiderit, excommunicetur.

(2.320)
CCXLVII.
Vt nullus clericus ab episcopo suo recedere præsumat, et ad alium transire.
Vt nullus clericus ab episcopo suo recedat, et ad alium se transferat.

(2.321)
CCXLVIII.
Vt clerici, qui arma præsumpserint, in monasterium ad a-

[du Tillet S. 423]

gendam paenitentiam tradantur.
Vt clerici, qui in quacumque seditione arma uolentes præsumpserint, reperti, amisso ordinis sui gradu in monasterio paenitentiæ contradantur.

(2.322)
CCXLVIIII.
Vt nullus regum huius canonis censuram in aliquo violare permittat.
Huius constitutionis forma seruetur, ut execrandum anathema fiat, et uelut preuaricator catholicæ fidei semper a domino reus existat, quicunque regum deinceps canonis huius censuram in quocunque reediderit aut permiserit uiolandam.

(2.323)
CCL.
Vt vnusquisque alterius ruinis succurrat et iram dei per suam compassionem a se remoueat.
Occurrere certe miserorum ruinis debet subsidio unusquisque, quo ualeat ex releuatione alienæ uindictæ a se dei remouere uindictam. libat enim domino prospera qui ab afflictis pellit aduersa.

(2.324)
CCLI.
Quod lex, quam rex qui prior fuit instituit, ab illo qui ei successerit, pari sententia roborata sit.
Legem quam noster edidit prin-

[du Tillet S. 424]

ceps, stabili robore firmamus: atque ut futuris temporibus obseruetur, pari sententia definimus.

(2.325)
CCLII.
Vt in metropolitana sede ad synodum agendam omnes pontifices se conferant.
Placuit definire, ut paternis institutionibus obsequentes in metropolitana sede tempore quo omnes conprouinciales elegerint, pontifices ad synodum faciendam deuotis studiis conferantur.

(2.326)
CCLIII.
Vt dignitatem amittant omnes qui ad expeditionem exercitus non pergunt, aut de exercitu fugiunt.
Placuit ut omnis, qui aut in expeditionem exercitus absque graui necessitate non progreditur, aut de exercitu fugit, testimonio dignitatis suæ sit inreuocabiliter carens: ita ut in quibusdam uillulis uel territoriis siue uicis pestis huius infamationis habitatores ipsorum locorum sint degeneres, et testificandi uel accusandi nullam habeant licentiam.

(2.328)
CCLIIII.
Vt non varientur, quæ propter vtilitatem sunt instituta.
Quæ ad perpetuam utilitatem sunt

[du Tillet S. 425]

instituta, nulla commutatione uarientur. Nec ad priuatum trahantur commodum, quæ ad bonum sunt commune præfixa, Et manentibus terminis, quos statuerunt patres, nemo damnet alienum: sed intra fines proprios atque legitimos prout quis uoluerit, in latitudine se charitatis exerceat.

(2.329)
CCLV.
De fide Nicæna seruanda et vt priuilegia ecclesiarum integra maneant.
Vt fides Nicæna seruetur, et priuilegia ecclesiarum inlibata permaneant.

(2.330)
CCLVI.
Quod contra caput non sit agendum.
Contra caput etiam si faciendum est, non libenter admittimus.

(2.331)
CCLVI.
De presbyteris, qui contra canones ad comitatum ire voluerint, susceptis, qui dominico decreto a communione alieni decernuntur.
Ex relatione quorundam didicimus, qualiter presbyteri qui contra canones aduersum nos ad comitatum, nescio qua audaci temeritate ire uoluerint, suscepti sunt. Vnde has ad uos litteras destinamus, in quibus decreto nostro sancimus memoratos perturbatores a communione esse alienos debere. Et illos qui

[du Tillet S. 426]

effrenato hunc facto consilio assensum commodare uoluerunt, uestræ charitatis est æstimare, qualiter habeantur: quibus obiicere debetis, quod iuxta canones fortiter incurrere, et qualiter presbyteros non decebat rebelles existere tentauerunt. Vos autem monemus in speculis esse debere, neque in eorum prorupta audacia deuenire, quos anathematizatos scit sancta et apostolica ecclesia.

(2.332)
CCLVIII.
De sacerdotum domini causis non terminandis, priusquam ex vtraque parte fideliter audiantur, et puriter ac diligenter perscrutentur.
Nos qui sacerdotum domini matura uolumus esse iudicia, nihil possumus in incognitis rebus in cuiusquam partis præindi eium definire, priusquam uniuersa, quæ gesta sunt, ueraciter audiamus.

(2.333)
CCLVIIII.
Quod dominus, qui animas hominum saluet imitatores nos velit suæ esse pietatis.
Dominus qui uenit animas hominum saluare, non perdere imitatores nos vult esse suæ pietatis, ut peccantes quidem iustitia coerceat, conuersos autem a mi-

[du Tillet S. 427]

sericordia non repellat.

(2.334)
CCLX.
De religionis periculo ab vniuscuiusque pietatis conscientia remouendo.
Remouete quæsumus a uestræ pietatis conscientia periculum religionis, et fidei: et quod in secularibus negociis uestræ æquitati conceditur, in rerum diuinarum pertractatione præstate, ut Christi euangelio uim non inferat humana præsumptio.

(2.335)
CCLXI.
Vt suarum rerum et omnium ecclesiarum sint communione contenti, quorum causa adhuc terminanda est.
Illud quod ab antecessoribus nostris constitutum est, et nos approbamus, ut suarum rerum omniumque ecclesiarum communione sint interim contenti, quousque a nobis causa terminetur.

(2.336)
CCLXII.
Vt non sinantur incurri, quorum causa incerta est.
Ne cuiusquam procaci impudentique uersutia, quasi incertum quid sequendum sit, sinatis incurri, cum ab euangelica apostolicaque doctrina nec in uno quidem

[du Tillet S. 428]

uerbo liceat discedere, aut aliter de scripturis diuinis habere, quam beati apostoli et patres nostri didicerunt atque docuerunt.

(2.337)
CCLXIII.
De his qui a sedibus suis fuerunt pulsi, et alii in illorum locum sunt ex epistola Leonis papæ calchedonensi concilio directa substituti.
Plurimos fratres sedibus suis pulsos, et in exilia audiuimus deportatos, atque in loco superstitum alios substitutos, his primitus vulneribus adhibeatur medicina iustitiæ, ne quisquam ita careat propriis, ut alter utatur alienis quem errorem omnes relinquant. nemini quidem perire honor debeat, sed illis, qui pro fide laborauerunt, prius cum omni priuilegio oportet ius proprium reformari.

(2.338)
CCLXIIII.
De his qui non debent redire ad militiam secularem.
Quod ad militiam secularem post paenitentiam redire nemo debeat, nec eis iustam superesse querimoniam, qui se ab inchoatis disceptationibus sponte subtraxerint.

(2.339)
CCLXV.
De his quos oportet maiori auctoritate curari.
Si extiterint aliqui fratres desides

[du Tillet S. 429]

uel negligentes, quos oporteat maiori auctoritate curari, sic tamen est adhibenda correctio, ut semper sit salua dilectio. Vnde apostolus Timotheum imbuens dicit, Seniorem ne increpaueris, sed obsecra ut patrem, quæ moderatio si quibuscumque inferioribus membris ex apostolica institutione debetur, quanto magis fratribus et coepiscopis nostris reddenda est?

(2.340)
CCLXVI.
Vt non imponat aliquis alicui pondus, quod ipse ferre non valet.
Sicut non vult aliquis grauis oneris sarcinam ferre, ita non audeat aliis graue pondus imponere.

(2.341)
CCLXVII.
Vt nullus apostolicas sanctiones temerare præsumat.
Ita unanimes diuinis apostolicis constitutionibus seruiatis, ut in nullo patiamini pia canonum decreta uiolari. Vt nulli fas sit sine status sui periculo uel diuinas constitutiones, uel apostolicæ sedis decreta temerare.

(2.342)
CCLXVIII.
De amicitiæ familiaritate seruanda, quam qui non contendunt., facile seruant.
Omnis ut non contendit protegit

[du Tillet S. 430]

amicitiam. Nam et apostolus ad Corinthios scribit, Cum sint inter uos æmulationes, et contentiones, nonne carnales estis, et secundum hominem ambulatis? nihil per contentionem, neque per inanem gloriam, sed in humanitate mentis inuicem æstimantes semetipsos non sua singuli respiciunt, sed aliorum.

(2.343)
CCLXVIIII.
Vt alienæ gentis homines ad exercitium imbuantur legibus.
Alienæ gentis homines legibus ad exercitium imbui et permittimus et optamus: ad negotiorum uero discussionem, et resutamus et prohibemus. quamvis enim eloquiis polleant, tamen difficultatibus hærent.

(2.347)
CCLXX.
Quod hæc sit vera charitas, qua deus proximusque diligitur, et idcirco ammouendi sunt omnes fideles, vt hanc obseruare curent.
Placuit ut ammoneantur omnes fideles, quod hæc sit vera charitas, qui Deum diligit plusquam se, et proximum tanquam se, et qui nihil vult aliis facere, nisi quod sibi vult fieri, et plura quæ recenseri longum est. Nam quicunque in potu et cibo,

[du Tillet S. 431]

et dandis atque accipiendis rebus charitatem putant, non mediocriter errant, dicente apostolo, Regnum dei non est cibus et potus. Nam et ipsa quando cum charitate fiunt, bona sunt et inter uirtutes computanda.

(2.348)
CCLXXI.
Vt contra extraneos parentela aut propinquitas testimonium minime dicat.
Fratres, sorores, uterini, patrui, auunculi, materteræ seu eorum filii, item nepos, neptis, consobrini, uel amitini, seu etiam quidam ex propria consanguinitate in iudicio aduersus extraneos testimonium dicere non permittimus, nisi forsitan parentes eiusdem cognationis inter se litem habuerint, aut in causa de qua agitur, aliam omnino ingenuitatem deesse constiterit.

(2.351)
CCLXXII.
Si de fure quis nesciens aliquid comparauerit.
Vniuersam rem nulli ingenuo liceat de incognito homine comparare, nisi certe fideiussorem adhibeat, cui credi possit, ut excusatio ignorantiæ auferatur. Quod si aliter fecerit, qui comparauerit, a iudice districtus auctorem præsentet infra

[du Tillet S. 432]

tempus sufficienter a iudice constitutum: que si non potuerit inuenire adprobet, se aut sacramento, aut testibus innocentem, quod eum furem nescierit. Et quod apud eum agnoscitur, accepta precii medietate restituat: atque ambo datis inuicem sacramentis promittant, quod furem fideliter quærent. quod si omnino furem inuenire nequiuerint, rem tantum quantum empta est, domino rei emptor ex integritate reformet. Si uero dominus rei furem nouerit, et eum publicare noluerit, rem ex toto amittat, quam emptor quiete possideat. Hæc et de seruis forma seruabitur.

(2.354)
CCLXXIII.
Si ad diripiendum quisque alios inuitasse reperiatur.
Si quis ad diripiendum alios inuitauerit, ut cuiuscumque rem euertat, aut pecora uel animalia quæcumque diripiat, illi cuius res direpta est, in septuplum, quæ sublata sunt, restituat. Hi uero qui cum ipso fuerint, si ingenui sint, quinos solidos componere compellantur: aut si non habuerint unde componant, CL. flagella suscipiant. Si uero serui hoc sine domini uoluntate commiserint, centenis quinquagenis flagellis uerberentur, et ab eis res omnes integro in statu

[du Tillet S. 433]

reddantur.

(2.357)
CCLXXIIII.
De non suscipienda criminatione aduersus doctorem, neque accusatorem aduersus eum audiendum.
Criminationes aduersus doctorem nemo suscipiat, nemo audiat, quia indignum est, ut hi qui throni dei uocantur, aliqua monitione turbentur.

(2.358)
CCLXXV.
Ne vnus episcopus cognitionem sibi vindicet.
Placuit ut unus episcopus non uindicet sibi cognitionem.

(2.359)
CCLXXVI.
Vt hi quorum libertas nescitur, nequaquam accusent sacerdotes.
Quorum fides, uita, et libertas nescitur, non possint accusare sacerdotes liberos et legitimos.

(2.361)
CCLXXVII.
De his qui falsa aliis inrogant.
Omnis qui falsa aliis intulerit, puniatur, et pro falsitate ferat infamiam.

(2.362)
CCLXXVII.
Ne viles personæ ad accusandum sacerdotes admittantur.
Viles personæ nullatenus

[du Tillet S. 434]

admittantur ad accusationem sacerdotum.

(2.363)
CCLXXVIIII.
Ne iudices causam personæ absentis sua sententia præsumant.
Caueant iudices ecclesiæ, ne absente eo cuius causa uentilatur, sententiam ferant, quia irrita erit, immo et causam in synodo pro hoc facto dabunt.

(2.365)
CCLXXX.
Quod qui episcopum accusat dei ordinationem accusat.
Dei ordinationem accusat, in qua constituuntur, si quis episcopum accusat, uel condemnat, dum minus spiritalia, quam terrena sectatur.

(2.366)
CCLXXXI.
Vt litem habentes siue petitor siue possessor si antistitum iudicium elegerint, ad eos dirigantur.
Volumus atque præcipimus, ut omnes ditioni nostræ deo auxiliante subiecti tam Romani, quam et Franci, Alamanni, Baiuuarii, Saxones, Thuringii, Fresones, Galli, Burgundiones, Brittones, Langobardi,

[du Tillet S. 435]

Wascones, Beneuentani, Gothi, Hispani, cæterique nobis subiecti omnes, licet quocumque uideantur legis uinculo constricti uel consuetudinaris more connexi, hanc sententiam, quam ex sexto decimo Theodosii imperatoris libro, capitulo uidelicet XI. ad interrogata Ablauii ducis illi et omnibus rescriptam sumpsimus, et inter nostra capitula pro lege tenendam consultu omnium fidelium nostrorum tam clericorum quam et laicorum posuimus, lege cunctis perpetua tenendam, id est. Quicumque litem habens siue possessor, siue petitor fuerit, uel in initio litis, uel decursis temporum curriculis, siue cum negotium peroratur, siue cum iam coeperit promi sententia, si iudicium elegerit sacrosanctæ legis antistitis, illico sine aliqua dubitatione, etiam si alia pars refragatur, ad episcoporum iudicium cum sermone litigantium dirigatur. Multa enim que in iudicio captiosæ præscriptionis uincula promi non patiuntur, inuestigat et promit sacrosanctæ religionis auctoritas. Omnes itaque causæ quæ uel prætorio iure uel ciuili tractantur, episcoporum sententiis terminatæ

[du Tillet S. 436]

perpetuo stabilitatis iure firmentur. Nec liceat ulterius retractari negotium, quod episcoporum sententiis deciderit. Testimonium etiam ab uno licet episcopo perhibitum, omnes iudices indubitanter accipiant. Nec alius audiatur, cum testimonium episcopi a qualibet parte fuerit repromissum. Illud est enim ueritatis auctoritate firmatum, illud incorruptum, quod a sacrosancto homine conscientia mentis inlibatæ protulerit. Hoc nos edicto salubri aliquando censuimus: hoc perpetua lege firmamus, malitiosa litium semina comprimentes, ut miseri homines longis ac pene perpetuis actionum laqueis implicati ab improbis petitionibus uel a cupiditate præpropera maturo fine discedant. Quicquid itaque de sententiis episcoporum clementia nostra censuerat, etiam hac sumus lege complexi grauitatem tuam et cæteros pro utilitate omnium in perpetuum obseruare conueniet.

(2.367)
CCLXXXII.
Vt ea inlibata seruentur quæ patrum auctoritas catholicorum lege instituit.

[du Tillet S. 437]

Ea quæ circa catholicam legem uel olim ordinauit antiquitas, uel parentum nostrorum auctoritas religiosa constituit, uel nostra serenitas roborauit, nouella superstitione submota integra et inuiolala custodiri præcipimus.

(2.368)
CCLXXXIII.
Vt priuilegia quæ propter religionem instituta sunt, nulla interminatione noua mutilentur.
Non nouum aliquid præsenti sanctione præcipimus, sed illa, quæ olim uidentur indulta, firmamus. Priuilegia igitur quæ olim reuerentia religionis obtinuit, mutilari sub paenæ etiam interminatione prohibemus, ita quoque ut qui ecclesiæ obtemperant his quibus ecclesiæ beneficiis perfruantur.

(2.369)
CCLXXXIIII.
Vt si chorepiscopi aliquam consecrationem aut firmationem fecerint, ab episcopis canonice reformentur.
Hominum confirmatio, ecclesiarum, altarium, uirginum, chrismatum, presbyterorum, diaconorum, et subdiaconorum consecrationes a chorepiscopis actæ ab episcopis canonice ordinatis sunt reformandæ, canoniceque peragendæ: quia chorepi-

[du Tillet S. 438]

scopi hæc contingere non debuerunt, nec agere potuerunt. Non enim ea tribuere ualuerunt, quæ non habuerunt. Nequaquam enim talis ordinatio, uel consecratio reiteratio esse a prudentibus et recte sapientibus uidetur, sed irrita talis ordinatio et confirmatio, ac consecratio indubitanter fore agnoscitur. Si quis autem chorepiscoporum aliquid ex prædictis agere tentauerit, non acta, sed inperfecta atque irrita erunt: et ipse omni ecclesiastico inreuocabiliter careat gradu.

(2.370)
CCLXXXV.
De generali totius populi supplicatione apud principem pro sacerdotum causa, ne in hostem aut pugnam pergerent: et quale eis omnibus ex hoc immineat periculum, ex capitulis domni Karoli imperatoris wormatiæ generaliter decretis atque ab omnibus firmatis, et cunctis pro lege tenendis contraditis.
Flexis omnes precamur poplitibus maiestatem uestram, ut episcopi deinceps sicut, hactenus non uexentur hostibus, sed quando uos nosque in hostem per-

[du Tillet S. 439]

gimus, ipsi propriis resideant in parochiis, Deoque fideliter famulari studeant, et eorum sacrosancta mysteria canonice, et Deo placite peragere satagant, atque pro uobis et cuncto exercitu uestro una cum omnibus sibi commissis orare uiriliter, missasque decantare, et letanias atque eleemosynas agere decertant. Quosdam enim ex eis in hostibus et præliis unlneratos uidimus, et quosdam perisse cognouimus. Hæc uero ualde periculosa, et oppido sunt cauenda, quæ idcirco suggerimus, ne pro talibus uos et nos simul pereamus. Nouit Dominus quando eos in talibus uidemus, terror adprehendit nos, et quidam ex nostris timore perterriti propter hoc fugere, et inimicis terga uertere solent. Plures enim potestis habere præliatores, si illi propriis resident in parochiis, quam si uobiscum pergunt. quoniam illi qui eos præuident, omnes tunc pugnabunt: quod modo nequaquam faciunt, sed eos tantummodo custodiunt. Nam sine dubio potius uobis nobisque proficere possunt, si remanserint, quam si in hostem, uel ad pugnam perrexerint: quia tunc eorum precibus adiuuamur, et modo eorum pressuris grauamur. Quando ue-

[du Tillet S. 440]

ro Moyses expansis ad cælum manibus orabat, uincebat Israel: et quando a precibus cessabat, et manus eius grauabantur, priusquam sustentatæ fierent, et ipse precibus insisteret, uincebatur, et terga uertebat. Talibus ergo et multis aliis exemplis fulti, quorum prolixitatem uitantes modo non dicimus, quia sapienti semel dicta sufficiunt prædicta, obnixe omnes precamur, et ut concedantur rogamus, quia nullatenus uolumus adsentire, ut nobiscum ad talia pergant: nisi duo aut tres bene docti, electione uidelicet cæterorum, ad benedictionem dandam, et ad periclitantium reconciliationem faciendam, ne uos et nos simul cum pluribus pereamus, sed eorum precibus, ut iam memoratum est, fulciamur. Quam formam et de sacerdotibus tenere optamus, id est, ut nec illi in hostem, nisi benedicti, et ipsi electione atque permissione propriorum episcoporum, qui tamen tales sint, de quorum scientia et uita ac conuersatione omnes securi esse possimus. Illud tamen uobis et omnibus scire cupimus, quod non propterea hæc petimus, ut eorum res aut aliquid ex eorum pecuniis, nisi ipsis aliquid sponte nobis dare placuerit, aut eorum ecclesias ui-

[du Tillet S. 441]

duare cupiamus: sed magis eis, si dominus posse dederit, augere desideramus, ut et ipsi et uos et nos saluiores simus, et Deo potius ipso amminiculante placere mereamur: Scimus enim res ecclesiæ Deo esse sacratas, scimus eas, esse oblationes fidelium, et precia peccatorii, quapropter si quis eas ab ecclesiis, quibus a fidelibus collatæ Deoque sacratæ sunt, aufert, proculdubio sacrilegium committit. Cæcus enim est, qui ista non uidet. Quisquis ergo nostrum suas res ecclesiæ tradit, domino Deo illas offert atque dedicat, suisque sanctis, et non alteri, dicendo talia, et agendo ita. Facit enim scripturam de ipsis rebus, quas Deo dare desiderat, et ipsam scripturam coram altari, aut supra tenet in manu dicens eiusdem loci sacerdotibus atque custodibus, Offero Deo, atque dedico omnes res, quæ hac in chartula tenentur insertæ pro remissione peccatorum meorum, ac parentum, et filiorum, aut pro quocnnque illas Deo deliberare uoluerit ad seruiendum ex his Deo in sacrificiis, missarumque sollemniis, orationibus, luminariis, pauperum ac clericorum alimoniis, et cæteris diuinis cultibus, atque illius ecclesiæ utilitatibus. Si quis autem eas inde, quod fieri

[du Tillet S. 442]

nullatenus credo, abstulerit, sub paena sacrilegii ex hoc domino Deo, cui eas offero atque dedico, districtissimas reddat rationes. Ponit etiam in ea alias coniurationes, quas enumerare longum est. Nam qui eas inde postea aufert, quid agit nisi sacrilegium? Si ergo amico quippiam rapere furtum est, ecclesiæ uero fraudari uel auferri indubitanter sacrilegium est. Vnde et in sacris canonibus spiritu Dei conditis habetur ita, Si quis oblationes ecclesiæ extra ecclesiam accipere, uel dare uoluerit præter episcopi conscientiam, uel eius, cui huiuscemodi sunt officia commissa, nec cum eius uoluerit agere consilio, anathema sit. Absit enim, ut rerum ecclesiarum cupiditate uel ablatione sacrilegi, aut anathema efficiamur, aut talibus laqueis unquam deuinciamur. quoniam scimus anathematos homines, uel sacrilegos, non solum infames, et a consortio fidelium, priusquam hæc per publicam satisfactionem ecclesiæ et episcoporum reconciliationem, manusque impositionem emendent, alienos esse, sed etiam a regno Dei extorres fieri, si in, talibus defecerint non dubitamus: Vt ergo omnis suspicio a nobis cunctis sacerdotibus, et omnibus Christi, et sanctæ dei ecclesiæ fidelibus funditus

[du Tillet S. 443]

auferatur, profitemur omnes stipulis dextris in manibus tenentes, eaque propriis e manibus eiicientes, coram Deo, et angelis eius, ac uobis, cunctisque sacerdotibus, et populis circunstantibus, nec talia facere, nec facere uolentibus consentire, sed magis Deo auxiliante resistere. Et hoc uobis omnibusque fidelibus sanctæ Dei ecclesiæ, et nostris notum esse cupimus, quod cum his qui absque uoluntate aut consensu, uel datione rectoris illius ecclesiæ, cui ipsæ res iuste esse debentur, et maxime proprii episcopi res ecclesiæ a regibus petere, aut retentare, uel auferre, aut inuadere, uel uastare præsumpserint, nec in hostem nec ad pugnam ire, nec cibum sumere, nec ad ecclesiam, uel ad palatium, aut in itinere pergere, nec etiam nostros homines cum eorum hominibus, aut caballos, uel reliqua pecora nostra cum eorum pecoribus, aut ad pastum ire, aut simul habitare, uel manere, nec ullam participationem cum eis, nisi pro emendatione ante publicam emendationem et ecclesiæ satisfactionem unquam scienter, aut libenter habere debeamus, ne pro eorum iniquitatibus atque flagitiis una cum eis nos et nostri, quod absit, pereamus. Scimus enim quia perit iustus pro

[du Tillet S. 444]

impio. Tales uero a nobis, si nos fideles habere uultis, segregate, et in ergastulum sub publica paenitentia redigite, et postulata concedite. Vt ergo hæc omnia a uobis, et a nobis, siue a successoribus uestris, et nostris futuris temporibus absque ulla dissimulatione conseruentur, scriptis ecclesiasticis inserere iubete, et inter uestra capitula interpolare præcipite. quod ita factum esse omnibus liquet.

(2.371)
CCLXXXVI.
Ne episcopi ad bella pergant concessio domni Karoli imperatoris.
Omnibus notum esse uolumus, quia non solum ea quæ super episcoporum et presbyterorum hostium uexationibus, et precibus pro nobis et uobis fieri rogistastis, concedere optamus, sed quicquid pro sanctæ Dei ecclesiæ et sacerdotum, siue totius populi, et uestra utilitate inueneritis, concedere paratissimi sumus, et modo ista sicut petistis concedimus: et quando uita comite, Deo auxiliante ad generale placitum uenerimus, sicut petistis consultu omnium fidelium nostrorum scriptis firmare nostris, nostrorumque atque futuris temporibus inrefragabiliter manenda firmissime domino amminiculante cupimus.

[du Tillet S. 445]

Modo ea quæ generalia sunt, et omnibus conueniunt ordinibus, statuere, ac cunctis sanctæ Dei ecclesiæ, nostrisque fidelibus ob Dei omnipotentis amorem et recordationem tradere parati sumus: et ad proximum synodalem nostrum conuentum ac generale placitum, ubi plures episcopi et comites conuenerint, ista sicut postulastis, firmabimus.

(2.381)
CCLXXXVII.
Ex quibus supra sacerdotibus omnibus.
Studendum est episcopis, ut dissidentes fratres magis ad pacem, quam ad iudicium cohortentur. Auctoritas ecclesiastica, atque canonica docet non debere absque sententia Romani pontificis concilia celebrare. Episcopi intercessionem præstent his qui iniqua ui opprimuntur. Nullus episcopus nisi in legitima synodo, et suo tempore apostolica, atque canonica uocatione congregata super quibusdam criminibus pulsatus audiatur. Variis detractionibus et accusationibus non decet labefactari primatem, sed magis patrum regulis roborari. Nam et Liberius papa pro Athanasio duobus annis in exilio tru-

[du Tillet S. 446]

sus est: et multi alii episcopi, qui eum damnare noluerunt, exilio sunt damnati, quorum exemplum omnes conuenit sequi sacerdotes. Multum derogatio præualet, quando derogator creditur fide dignus. ideo non omnes admittendi sunt, sed uiri probatissimi. Omnis accusatio intra prouinciam audiatur, et a comprouincialibus terminetur. ultra prouinciæ terminos accusandi licentia non progrediatur. Episcopos eiectos, atque suis rebus expoliatos in sedes proprias recipi, et sua omnia legaliter primo eis reddi sancti canones decreuerunt: et postea si quis eos accusare uellet, æquo periculo facere sanciuerunt, iudices esse decernentes episcopos recta sapientes, in ecclesia conuenientes, ubi testes essent singulorum, qui oppressi uidebantur. Placuit, ut si quæcumque persona contra episcopum, uel actores ecclesiæ se proprium crediderit habere negocium, prius ad eum recurrat charitatis studio, ut familiari colloquio commonitus ea sanare debeat, quæ in querimoniam deducuntur. quam rem si deferre uoluerit, sententiam suscipiat excomminicationis. Si quæ causæ uel contentiones inter cleri-

[du Tillet S. 447]

cos et laicos tam maioris ordinis, quam etiam inferioris fuerint exortæ, placuit ut secundum synodum Nicænam congregatis omnibus eiusdem prouinciæ episcopis iurgium terminetur. nec cui liceat sine præiudicio tamen ecclesiæ Romanæ, cuæ in omnibus causis debetur reuerentia custodiri, relictis his sacerdotibus, qui in eadem prouincia Dei ecclesias nutu diuino gubernant, ad alias conuolare prouincias, uel aliarum prouinciarum episcoporum iudicium expeti uel pati, nisi fuerit prouocatum. Quod si quis præsumpserit, et ab officio cleri depositus, et iniuriarum reus ab omnibus iudicetur. Si autem maiores causæ in medio fuerint deuolutæ ad sedem apostolicam, ut sancta synodus statuit, et beata consuetudo exigit, post iudicium episcopale referatur. Prudentissime iustissimeque decreta Nicæni concilii atque Africani decreuerunt quæcunque negocia in suis locis, ubi orta sunt finienda. Maxime quia unicuique concessum est, si iudicio offensus fuerit cognitorum, ad concilia suæ prouinciæ, uel etiam uniuersale prouocare. Seruata quæ scripta est de gubernationibus regula, manifestum est, quod illa quæ sunt per unamquamque prouinciam ipsius prouinciæ synodus dispenset, sicut Nicæno constat decretum esse concilio.-

[du Tillet S. 448]

Quæcunque sunt ad religionis obseruantiam pertinentia locis suis, et a suæ dioceseos synodis audiantur. Vnaquæque prouincia suo metropolitano, et suis comprouincialibus episcopis sit contenta. Maledictus omnis qui transfert terminos proximi sui, et dixit omnis populus, amen. Et reliqua. Qui sunt supra diocesin episcopi nequaquam ad ecclesias, quæ sunt extra præfixos sibi terminos, accedant: nec eas aliqua præsumptione confundant: non oportet transferri terminos a patribus constitutos, ut alter alterius parochiam inuadat, atque illuc celebrare diuina mysteria inconsulto eo, cui commissa est, præsumat.

(2.384)
CCLXXXVIII.
De eo qui facultatem depr?tm)dationis dederit malitiosa factione, vt viuus comburatur.
Si quis scelerata factione facultatem deprædationis dederit, uel si quis factam dimiserit, uiuus comburatur.

(2.386)
CCLXXVIIII.
Vt capitale supplicium excipiat, qui violentiam commisisse dignoscitur.
Qui manifestam detegitur commisisse uiolentiam, non iam relegatio-