Edition Baluze (Teil 3)

CAPITULARIUM LIBER SEPTIMUS. INDEX TITULORUM LIBRI SEPTIMI.
(Cplio3.1)
1.
De primatu Ecclesiarum et Sacerdotum.
(Cplio3.2)
2.
Ut omnis ordo Clericorum Episcopo suo subiectus maneat.
(Cplio3.3)
3.
Ut nemo Clericorum, relicto Episcopo proprio, ad negotia secularia migret.
(Cplio3.4)
4.
Ut Presbyter vel Diaconus, absque Episcopi proprii consensu, nihil praesumant.
(Cplio3.5)
5.
Ut tempus poenitentum in consideratione Episcopi consistat.
(Cplio3.6)
6.
De poenitentum conversatione et fide.
(Cplio3.7)
7.
De fructum oblationibus quae Ministris Ecclesiae conferuntur.
(Cplio3.8)
8.
De his quae in usus pauperum conferuntur.
(Cplio3.9)
9.
Ut quicunque synodalem excommunicationem transgressus fuerit, in alia synodo spem recuperationis amittat.
(Cplio3.10)
10.
Ut excommunicatis, sive his qui Ecclesias deserunt, nemo communicet.
(Cplio3.11)
11.
De conturbatoribus Ecclesiae opprimendis.
(Cplio3.12)
12.
Ut Monachi Episcopis suis ubique subiecti maneant.
(Cplio3.13)
13.
Ut unusquisque Ecclesiae cui ordinatus est ministret.
(Cplio3.14)
14.
De suscipiendis his qui persecutionem patiuntur.
(Cplio3.15)
15.
De lege et consuetudine.
(Cplio3.16)
16.
De alienis finibus non usurpandis.
(Cplio3.17)
17.
Ut transgressores Canonum excommunicentur.
(Cplio3.18)
18.
Ut Episcopus curam Monasteriorum gerat.
(Cplio3.19)
19.
De monendis his qui ordinantur.
(Cplio3.20)
20.
De satisfactione poenitentiae.
(Cplio3.21)
21.
De mensura poenitentiae.
(Cplio3.22)
22.
De malorum ordinatione vitanda.
(Cplio3.23)
23.
De Episcopis qui inutiles ordinaverint.
(Cplio3.24)
24.
De cavendis inlicitis ordinationibus.
(Cplio3.25)
25.
De rebaptizatis non ordinandis.
(Cplio3.26)
26.
Ut qui excommunicatis sine licentia communicaverit, damnetur.
(Cplio3.27)
27.
De non vendendis rebus Ecclesiae.
(Cplio3.28)
28.
Ut absque licentia Episcopi ad virgines vel viduas Clerici non accedant.
(Cplio3.29)
29.
De appellatione primae sedis.
(Cplio3.30)
30.
De arbitrio Episcopi erga poenitentes.
(Cplio3.31)
31.
De manumissionibus. ||Sp. 1012||
(Cplio3.32)
32.
Ut nemini sit facultas, relicta principali Cathedra, in Ecclesia in sua dioecesi vel in re propria diutius residere.
(Cplio3.33)
33.
De defensoribus Ecclesiae a Rege poscendis.
(Cplio3.34)
34.
De occursu Clericorum ad Concilium.
(Cplio3.35)
35.
De Lectore unius Ecclesiae in alia Ecclesia non promovendo.
(Cplio3.36)
36.
De remissione poenitentium.
(Cplio3.37)
37.
De non invadenda alterius parochia.
(Cplio3.38)
38.
De iusto baptismate non iterando.
(Cplio3.39)
39.
De ultione peccatorum.
(Cplio3.40)
40.
De prohibitis non despiciendis.
(Cplio3.41)
41.
De praevaricatoribus Canonum submovendis.
(Cplio3.42)
42.
De dilatione temporum erga eos qui ad sacros ordines promoventur.
(Cplio3.43)
43.
De confessione scelerum.
(Cplio3.44)
44.
Ut Doctoribus contraria non doceantur.
(Cplio3.45)
45.
De profundioribus quaestionibus.
(Cplio3.46)
46.
De non neglegendis praeceptis Canonum, sed viriliter exercendis.
(Cplio3.47)
47.
De non studendo novitati.
(Cplio3.48)
48.
Ut nullus Sacerdos in alterius parochia aliquid praesumat.
(Cplio3.49)
49.
De non ignorandis Canonibus.
(Cplio3.50)
50.
De populo docendo.
(Cplio3.51)
51.
Ut aliqua conditione obligatus, absque petitione domini sui non ordinetur.
(Cplio3.52)
52.
De malis funditus abscidendis.
(Cplio3.53)
53.
De non exigendis usuris.
(Cplio3.54)
54.
De pravis persequendis.
(Cplio3.55)
55.
De plebe adversus sacrilegos custodienda.
(Cplio3.56)
56.
De utilitate gregis et pastoris.
(Cplio3.57)
57.
De tepidis Doctoribus.
(Cplio3.58)
58.
Quomodo dubia vel obscura teneantur.
(Cplio3.59)
59.
De uxoribus et concubinis.
(Cplio3.60)
60.
De concubinis relinquendis.
(Cplio3.61)
61.
De abstinendo a licitis.
(Cplio3.62)
62.
Quod poenitentibus nulla lucra negotiationis exercere conveniat.
(Cplio3.63)
63.
De reatu potentum.
(Cplio3.64)
64.
Ut pravi non consecrentur.
(Cplio3.65)
65.
Ut iniusta populi petitio effectu careat.
(Cplio3.66)
66.
De potestate data non abutenda.
(Cplio3.67)
67.
Ut nemo poenitentem alterius parochiae absolvat. ||Sp. 1013||
(Cplio3.68)
68.
De criminosis non promovendis.
(Cplio3.69)
69.
De iis qui variis passionibus inretiti sunt.
(Cplio3.70)
70.
De mortuis temere non iudicandis.
(Cplio3.71)
71.
De contentione vitanda.
(Cplio3.72)
72.
Quod mali, bona ministrando, sibi noceant.
(Cplio3.73)
73.
Ut vivente viro, vel uxore, nemo eorum alteri coniugio copuletur.
(Cplio3.74)
74.
De potestate Episcopi in parochia sua.
(Cplio3.75)
75.
Ut nemo Clericorum absque consensu Episcopi sui Principem adeat.
(Cplio3.76)
76.
De potestate Episcopi in rebus ecclesiasticis.
(Cplio3.77)
77.
Ut Clericus extra suam parochiam absque Pontificis sui permissu non proficiscatur.
(Cplio3.78)
78.
Qualiter Episcopi provehantur.
(Cplio3.79)
79.
Quod turbis electiones Episcoporum non concedantur.
(Cplio3.80)
80.
Ut Episcopi terminos parochiae suae non transeant.
(Cplio3.81)
81.
Ut Episcopi, nisi vocati, extra suam diocesim nullas Ordinationes faciant.
(Cplio3.82)
82.
Quod ea quae in provincia agenda sunt ipsius provinciae Synodus dispenset.
(Cplio3.83)
83.
De potestate Primatis dioceseos.
(Cplio3.84)
84.
Ut accusatores Clericorum sine probatione non recipiantur.
(Cplio3.85)
85.
Ut criminosus vocem accusandi non habeat.
(Cplio3.86)
86.
Ut accusato locus unde ipse est concedatur, ubi testes habere queat.
(Cplio3.87)
87.
Ut Episcopus ante iustam definitionem nullatenus propria potestate privetur.
(Cplio3.88)
88.
Ut nulli criminoso liceat accusare Episcopum.
(Cplio3.89)
89.
De Primate in accusatione Episcopi expetendo.
(Cplio3.90)
90.
Ut accusator culpabilis non recipiatur.
(Cplio3.91)
91.
Ut nemo ecclesiasticus testificari compellatur.
(Cplio3.92)
92.
De Concilio universali.
(Cplio3.93)
93.
De causis specialibus.
(Cplio3.94)
94.
Ut Metropolitanus in alterius provincia nihil praesumat.
(Cplio3.95)
95.
Ut contradicentibus non ordinetur Episcopus.
(Cplio3.96)
96.
Quod tres Episcopi praecepto Archiepiscopi ordinare possint Episcopum.
(Cplio3.97)
97.
De contradictione ordinationis Episcopi.
(Cplio3.98)
98.
Ut Chorepiscopi modum mensurae qui in sacris Canonibus praefixus est non excedant.
(Cplio3.99)
99.
Quales personae ad accusationem non admittantur.
(Cplio3.100)
100.
Ut si unum crimen accusatores adprobare nequiverint, de caeteris non admittantur. ||Sp. 1014||
(Cplio3.101)
101.
Ut testes infra XIV. annos aetatis non recipiantur.
(Cplio3.102)
102.
Ut Clerici sive Episcopi a suis Metropolitanis vel comprovincialibus audiantur.
(Cplio3.103)
103.
Si quis Episcopus depositus Romanum Pontificem appellaverit, causa eius iudicio Episcopi Romani determinetur.
(Cplio3.104)
104.
Ut accusatus Episcopus ab omnibus comprovincialibus, Coepiscopis videlicet suis, audiatur vel iudicetur.
(Cplio3.105)
105.
Quod legitima uxor sit nuptialiter ducenda.
(Cplio3.106)
106.
De Metropolitanis, ne comprovincialium causas absque proprio Episcopo audiant, neque alicuius Coepiscopi querelam vel crimen praeter caeterorum omnium comprovincialium Coepiscoporum praesentiam, discutere praesumant.
(Cplio3.107)
107.
De accusatoribus Sacerdotum calumniosis vel suspectis.
(Cplio3.108)
108.
De accusatoribus et accusationibus submovendis quas leges non admittunt.
(Cplio3.109)
109.
De causis Episcoporum vel reliquorum Sacerdotum a comprovincialibus infra propriam provinciam terminandis, et non ab aliis, nisi fuerit provocatum.
(Cplio3.110)
110.
De accusatoribus in maiorum natu iudicio requirendis.
(Cplio3.111)
111.
De accusatoribus pravae conversationis, vel quorum vita est accusabilis, non recipiendis in causa Sacerdotum.
(Cplio3.112)
112.
De accusatoribus quorum fides, vita, et libertas nescitur non admittendis in Sacerdotum pulsatione.
(Cplio3.113)
113.
De Canonibus a Sacerdotibus non ignorandis.
(Cplio3.114)
114.
De Episcopo sibi soli praesumente cognitionem.
(Cplio3.115)
115.
De Episcopis damnare volentibus eos a quibus sunt consecrati.
(Cplio3.116)
116.
De Episcopis eiectis vel suis rebus expoliatis, ut ante non accusentur quam legibus pleniter restituantur.
(Cplio3.117)
117.
De his quos leges seculi non admittunt, in Clericorum causis non admittendis.
(Cplio3.118)
118.
De non cogendo Clericos in publicum dicere testimonium.
(Cplio3.119)
119.
De accusatoris persona scelerum maculis aspersa ad Sacerdotum accusationem non admittenda.
(Cplio3.120)
120.
Ne interventor Episcopus in cathedram ubi intercessor est, sedeat.
(Cplio3.121)
121.
Quotiens de minoribus Iudicibus ecclesiasticis ad maiores ecclesiasticos||Sp. 1015|| Iudices fuerit provocatum, non eis denegetur qui provocaverint.
(Cplio3.122)
122.
De apostolicis et canonicis decretis minime violandis.
(Cplio3.123)
123.
Decretum Domni Karoli, Regis Francorum, ut servi Dei neque in hostem pergant, neque armaturam baiulent.
(Cplio3.124)
124.
Non esse fundendum sanguinem Christianorum vel Paganorum a Sacerdotibus.
(Cplio3.125)
125.
Ut servi Dei venationes non exerceant.
(Cplio3.126)
126.
Ut ignoti Episcopi vel Presbyteri ante synodalem probationem non admittantur ad ministerium ecclesiasticum.
(Cplio3.127)
127.
De Sacerdotibus qui plures uxores habuerint.
(Cplio3.128)
128.
Ut unusquisque sollicitus sit, adiuvante Defensore Ecclesiae, ne in sua parochia populus opera diabolica agat.
(Cplio3.129)
129.
Ut parochiam suam unusquisque Episcopus singulis circumeat annis.
(Cplio3.130)
130.
Ut Presbyteri Episcopis suis subiecti sint, et ut Quadragesimae tempore ministerii sui ordinem reddant.
(Cplio3.131)
131.
Ne aliquis accipiat Ecclesiam infra parochiam sine consensu Episcopi sui.
(Cplio3.132)
132.
Ut de incestis et infirmis et poenitentibus curam gerant Sacerdotes.
(Cplio3.133)
133.
Ut duabus vicibus in anno ad mallum omnes liberi veniant.
(Cplio3.134)
134.
Ut nullus neglegens sit quando pro Rege vel fidelibus suis orandum fuerit.
(Cplio3.135)
135.
De ieiunio quatuor Temporum et a Sacerdote plebi denuntiando, et ab omnibus observando.
(Cplio3.136)
136.
Ut Sacerdos, nisi in locis consecratis Missam non celebret.
(Cplio3.137)
137.
De Sacerdotibus qui ministerium suum adimplere non valent.
(Cplio3.138)
138.
De his qui poenitentia accepta moriuntur.
(Cplio3.139)
139.
Ut nullus Iudex neque Presbyterum, neque Diaconum, aut Clericum, sine consensu Episcopi sui distringat.
(Cplio3.140)
140.
Ut nullus Episcoporum vel secularium alterius Episcopi res tenere praesumat.
(Cplio3.141)
141.
De hoste et pugna atque armis Sacerdotibus prohibitis.
(Cplio3.142)
142.
De his qui putaverunt idcirco praeceptum fuisse non ire ad pugnam Sacerdotes ut honor eis minueretur.
(Cplio3.143)
143.
De sceleribus nefandis ob quae regna percussa sunt, ut penitus caveantur.
(Cplio3.144)
144.
De his Presbyteris qui contra Episcopos suos seculares defensores habere noscuntur.
(Cplio3.145)
145.
Ut cuiuspiam gradus Clericus, sine Pontificis sui concessu nullum ad se||Sp. 1016||culare iudicium attrahere praesumat.
(Cplio3.146)
146.
Ut Clerici venationes non faciant cum avibus vel canibus.
(Cplio3.147)
147.
Ut omni anno ministerii sui rationem Presbyteri Episcopo suo reddant.
(Cplio3.148)
148.
Ut omnes Episcopi parochias suas annis singulis circumeant.
(Cplio3.149)
149.
De eo qui non coacte statuta transgressus fuerit.
(Cplio3.150)
150.
Ut Ecclesiarum negotia semper primo audiantur in causis.
(Cplio3.151)
151.
De Episcopo non usurpando alterius fines Episcopi.
(Cplio3.152)
152.
De non iudicando vel testificando quemquam in sua causa.
(Cplio3.153)
153.
Ut Episcopus eiectus, vel suis carens rebus, ante plenam restitutionem non accusetur; nec ille qui suis libere et integerrime fruens bonis, antequam familiariter conveniatur; neque respondere compellatur, nisi canonice venerit evocatus.
(Cplio3.154)
154.
De superbis vel contumacibus Clericis vel Laicis coercendis.
(Cplio3.155)
155.
Ut nullus Clericus vel Abbas ad iudicia secularia sine iussione proprii Episcopi, ire praesumat. Et ut nullus suo Episcopo contumax aut inobediens existat.
(Cplio3.156)
156.
De Episcopis non accusandis nisi ad summos Primates, quia non omnes Metropolitani summi sunt Primates. Et hoc summopere ab eis praevideatur, ne aliqua cupiditate vel invidia fiat.
(Cplio3.157)
157.
Quid de Advocato agendum sit qui in dolo vel fraude repertus fuerit.
(Cplio3.158)
158.
De his qui contra suam professionem vel subscriptionem venerunt.
(Cplio3.159)
159.
De Clericis vel Monachis aut Laicis conspirantibus.
(Cplio3.160)
160.
De pervasoribus finium aliorum.
(Cplio3.161)
161.
De Presbyteris inflatis vel schisma facientibus.
(Cplio3.162)
162.
Ut Presbyteri indiscrete ab Episcopis vel ab aliis, aut Laicis, non mittantur.
(Cplio3.163)
163.
De criminibus definitis minime refricandis.
(Cplio3.164)
164.
De adprobanda accusatione.
(Cplio3.165)
165.
De Presbyteris qui inconsultis propriis Episcopis in locis non consecratis Missas agunt.
(Cplio3.166)
166.
Ut Presbyteri in Ecclesiis inconsulto Episcopo non constituantur, vel de Ecclesiis expellantur ab aliquo.
(Cplio3.167)
167.
Quod Dei ordinationem accuset qui Episcopo detrahit vel accusat.
(Cplio3.168)
168.
De homicidis infantum.
(Cplio3.169)
169.
De his qui rapinam fecerint, aut iter||Sp. 1017|| agentes adsallierint, aut domorum nocturni spoliatores fuerint, quid sit agendum.
(Cplio3.170)
170.
Ut Iudices prius capitalem non proferant Sententiam, quam aut reus ipse confiteatur, aut per testes innocentes convincatur.
(Cplio3.171)
171.
De Episcopis, si in reatum incurrerint, quid agendum sit.
(Cplio3.172)
172.
De his qui viduas vel virgines inconsulto Episcopo velare praesumunt.
(Cplio3.173)
173.
De accusato Episcopo, si comprovinciales suspectos habuerit, ut Romanum appellat Pontificem.
(Cplio3.174)
174.
De reis ad ecclesiam vel altaria earum confugientibus, ut non abstrahantur.
(Cplio3.175)
175.
De non usurpandis plebibus alienis, et de non gravando Episcopo.
(Cplio3.176)
176.
De his qui in recta fide suspecti sunt, in accusationem Sacerdotum vel testimonium non suscipiendis.
(Cplio3.177)
177.
Quid sint delatores, vel quid de eis faciendum sit.
(Cplio3.178)
178.
De Episcoporum causa per Episcopos Iudices terminanda.
(Cplio3.179)
179.
Ut nullus occultas nuptias aut raptum faciat, vel quam propinquus habuit ducat uxorem; sed dotatam, et a parentibus traditam, per benedictionem Sacerdotum accipiat, qui vult nubere, uxorem.
(Cplio3.180)
180.
Quod excommunitati a Sacerdote, antequam canonice reconcilientur, non possint maiores natu accusare.
(Cplio3.181)
181.
De homicidis, maleficis, veneficis, convictis, appellare volentibus, non audiendis.
(Cplio3.182)
182.
Quod Presbyteri, Diaconi, et reliqui Clerici sine iussione sui Pontificis nihil agere debeant.
(Cplio3.183)
183.
De his qui virgines opprimunt aut rapiunt. Et de aliorum sponsis raptis.
(Cplio3.184)
184.
De accusatoribus in iudicium praesentandis, et accusatis non modicum spatium accipiendis ad abluenda crimina.
(Cplio3.185)
185.
De Clericis nullo fiscali aut publico subdendis officio.
(Cplio3.186)
186.
Ut nullus Sacerdos feminam secum habitare permittat, aut cum eis frequentare praesumat.
(Cplio3.187)
187.
De testibus vel accusatoribus qui cum inimicis morantur, in Sacerdotum accusatione non recipiendis.
(Cplio3.188)
188.
De testibus non recipiendis qui Christianae religioni infesti extiterint.
(Cplio3.189)
189.
De peregrinis Episcopis pie recipiendis.
(Cplio3.190)
190.
Ut inlicitus accessus feminarum ad altare non fiat, aut ullae feminae vasa||Sp. 1018|| sacra, aut corpus et sanguinem Domini, contractare praesumant.
(Cplio3.191)
191.
De accusatis Sacerdotibus, ut non prius in iudicium decidant quam accusatores secundum canonicas et regulares sanctiones pleniter inquirantur.
(Cplio3.192)
192.
De violatoribus sepulchrorum.
(Cplio3.193)
193.
Ut Sacerdotes suam non relinquant Ecclesiam.
(Cplio3.194)
194.
De Presbyteris gradum amittentibus, quia de eo deteriorari solent ut filii Belial efficiantur, quid agendum sit.
(Cplio3.195)
195.
De Laicis de religione disputandi praesumentibus.
(Cplio3.196)
196.
De his qui falsa Principum rescripta detulerint. Et de nonnullis aliis causis.
(Cplio3.197)
197.
De his qui falsa fratribus intulerint quid agendum sit.
(Cplio3.198)
198.
Ut nullus de alterius Presbyteri parochia populo persuadere audeat ut, relicta propria parochia, ad suam Ecclesiam conveniant, aut sibi eorum decimas dent.
(Cplio3.199)
199.
Quod Laicis de viris Deo dicatis, vel ecclesiasticis facultatibus aliquid disponendi nulla sit adtributa facultas.
(Cplio3.200)
200.
De his qui in blasphemiam alterius aliquam scripturam vel cantica composuerint vel cantaverint.
(Cplio3.201)
201.
Quid de Sacerdotibus vel Levitis de se crimen confitentibus agendum sit.
(Cplio3.202)
202.
Ut nullus Presbyter poenitentes inconsulto Episcopo reconciliare audeat. Et ut omnes publice poenitentes in Coena Domini ad Episcopum proprium conveniant, ut ab eo canonice absolvantur vel diiudicentur.
(Cplio3.203)
203.
De Clerico vel Laico qui suo Episcopo calumniator extiterit.
(Cplio3.204)
204.
De causis in iudicio convincendis. Et de sententia adversus absentes infirmanda. Et de causis in iudicio non revolvendis. Et ut absentes non damnentur. Et quod absentes per alium nec accusare nec accusari possint.
(Cplio3.205)
205.
Quid de delatoribus fidelibus agendum sit.
(Cplio3.206)
206.
De Sacerdotibus vel Clericis qui per pecunias aliorum sacerdotum Ecclesias aut beneficia subripiunt vel subvertunt.
(Cplio3.207)
207.
Ut seculares de viris Deo dicatis Ecclesiaeque facultatibus, ad se nihil putent pertinere praeter reverentiam tantum.
(Cplio3.208)
208.
De servis Dominorum facinora confessis non audiendis.
(Cplio3.209)
209.
Quid de hominibus qui pauperes ex||Sp. 1019||poliant, et admonente Episcopo non reddiderint, agendum sit.
(Cplio3.210)
210.
De his qui sine iussione Episcopi Iudices seculares adeunt, aut sine licentia et litteris Episcopi sui proficiscuntur. Et de Laicis Ecclesiis vel Clericis calumniam facientibus.
(Cplio3.211)
211.
De Laicis vitiosis a Clericis, nisi sponte voluerint, non recipiendis.
(Cplio3.212)
212.
Ut hi qui sponte hominem occidere voluerint, et non potuerint perpetrare, ut homicidae habeantur.
(Cplio3.213)
213.
De Clericis qui a suis recedunt Episcopis.
(Cplio3.214)
214.
Ut nulli Sacerdotes eorum decimas aut aliquid de rebus vel facultatibus Ecclesiae, sine licentia proprii Episcopi vendere praesumant.
(Cplio3.215)
215.
De anathematis hominibus repellendis.
(Cplio3.216)
216.
De sententia adversus absentes vel minores iudicata non valenda.
(Cplio3.217)
217.
Quid de Clericis qui in seditione arma portaverint faciendum sit.
(Cplio3.218)
218.
De his qui inebriantur, ut a communione, nisi se correxerint, suspendantur, aut corporali supplicio subdantur.
(Cplio3.219)
219.
Quid de his Ecclesiae Iudicibus faciendum sit qui absentes iudicare praesumunt.
(Cplio3.220)
220.
De his qui apud extraneos Iudices causam suam proponunt. Et de his qui prius in proprio foro non iurgaverint. Et de Iudicibus qui sua neglegentia causas differunt.
(Cplio3.221)
221.
Quod ruinis miserorum oppido succurrendum sit.
(Cplio3.222)
222.
Quid de vaticinatoribus falsis agendum sit.
(Cplio3.223)
223.
Quod in metropolitana sede, tempore quo omnes elegerint comprovinciales Episcopi, ad Synodum faciendam sit conveniendum.
(Cplio3.224)
224.
Quid de Episcopo qui alium conculcare vel calumniari aut iniuriare praesumpserit Episcopum, faciendum sit.
(Cplio3.225)
225.
Ut nullus Presbyter in Ecclesia benedictiones publicas super populum fundere, aut altare consecrare, vel reconciliare praesumat.
(Cplio3.226)
226.
Ut absentibus quod ablatum est pleniter restituatur.
(Cplio3.227)
227.
Ut ea quae ad perpetuam utilitatem sunt instituta, inconvulsa permaneant.
(Cplio3.228)
228.
De neglegentibus officia divina, et non venientibus ad matutinalia vel vespertinalia, sive reliqua divina officia.
(Cplio3.229)
229.
De his qui in captivitatem ducti sunt quid agendum sit. ||Sp. 1020||
(Cplio3.230)
230.
Quod contra caput non sit surgendum.
(Cplio3.231)
231.
Ut Presbyteri per singulas hebdomadas, sicut ab Episcopo, vel ab illo qui constitutus est ab eo, vocantur, ad civitatem conveniant, absque ulla dilatione, discendi gratia.
(Cplio3.232)
232.
Quid de convictis in iudicio de evidenti violentia faciendum sit.
(Cplio3.233)
233.
Ut Sacerdotes de incognitis rebus nihil iudicare praesumant.
(Cplio3.234)
234.
De his qui relinquunt ecclesiastica officia et ad seculares confugiunt. Et de Clericis furtum Ecclesiae facientibus. Sive de Clericis comam nutrientibus, vel habitum aut vestimenta clericalia mutantibus.
(Cplio3.235)
235.
De servis, insciis vel consciis dominis violentiam facientibus, et qualiter haec corrigantur.
(Cplio3.236)
236.
Qualiter desides vel neglegentes curandi sint.
(Cplio3.237)
237.
Ut Clerici contumaces vel inflati contra Episcopum suum non sint, nec parvipendant eius excommunicationem. Et qualiter haec facientes suam recipere debeant dignitatem.
(Cplio3.238)
238.
Quod accusatoribus ante discussionem utriusque partis non sit credendum.
(Cplio3.239)
239.
De Sacerdotibus non detrahendis.
(Cplio3.240)
240.
Ut qui Iudices suspectos habuerit, vocem appellationis exhibeat.
(Cplio3.241)
241.
Ut caveat unusquisque, quantum fieri potest, ut alteri non faciat quod pati non vult.
(Cplio3.242)
242.
Ut discordantes ad altare sive gratiam sanctae communionis non accedant. Et si unus eorum se correxerit, et alter discordans inventus fuerit, quid de his agendum sit.
(Cplio3.243)
243.
Quod poenitentes a conviviis et ornamentis atque alba veste, abstinere debeant.
(Cplio3.244)
244.
De divinis et apostolicis atque Canonum decretis minime violandis.
(Cplio3.245)
245.
De his Sacerdotibus qui de Ecclesiis ad Ecclesias inrationabiliter transeunt, et de illis qui in loco eorum sunt ordinati.
(Cplio3.246)
246.
Quod iniuriarum actiones nonnisi praesentes accusare possint.
(Cplio3.247)
247.
Quod amicitiam protegat omnis qui non contendit.
(Cplio3.248)
248.
Ut quod Ecclesia tricennali iure possederit, nulli liceat pro hoc deinceps appellare. Et de raptoribus viduarum vel virginum. Et ut feminae sacris altaribus non ministrent.||Sp. 1021||
(Cplio3.249)
249.
De Iudicibus contra Legem iudicantibus, et Legem audire nolentibus.
(Cplio3.250)
250.
De imperitis, ut peritis non praeferantur.
(Cplio3.251)
251.
Ut liceat litigatoribus vitiatam causam appellationis remedio sublevare, et appellatores in nullam custodiam redigantur.
(Cplio3.252)
252.
Ut nullus falsum testimonium dicat. Et de periculo falsorum testium, seu poenitentia vel abiectione eorum.
(Cplio3.253)
253.
Quod eandem poenam passurus sit accusator, si convincere accusatum non potuerit, quam reus passurus erat.
(Cplio3.254)
254.
Quod prolator semper scripturam adfirmare debeat.
(Cplio3.255)
255.
Ut omnes Fideles suis Episcopis fideliter obediant.
(Cplio3.256)
256.
De homicidis quid agendum sit.
(Cplio3.257)
257.
Quid de furibus et malefactoribus sit agendum.
(Cplio3.258)
258.
De incestis quid agendum sit.
(Cplio3.259)
259.
De accusatoribus non facile recipiendis, nec absque certa probatione quibusquam iudicandis vel damnandis.
(Cplio3.260)
260.
De Chorepiscoporum superstitione atque damnatione.
(Cplio3.261)
261.
De rebus ecclesiasticis absque iussione proprii Episcopi non dispensandis.
(Cplio3.262)
262.
Ut mulieres non ingrediantur ad altare. Et ut baptizati fidei sacramento instruantur, et post baptismum chrisma coeleste per Episcoporum manus impositionem percipiant.
(Cplio3.263)
263.
Quod non conveniat catechumenis vel poenitentibus in Pascha vel Pentecosten, aut Nativitate Domini, baptismum vel ante canonicam reconciliationem sacramentum dominici corporis dare, sed tantum sal benedictum.
(Cplio3.264)
264.
Ut in Synodo prius generales causae, quae ad normam Ecclesiae pertinent, finiantur, et postea speciales ventilentur.
(Cplio3.265)
265.
De his qui res Ecclesiae a Principibus petunt, ut irrita habeantur quae obtinent, et ipsi communione priventur.
(Cplio3.266)
266.
Ut nullus Episcopus de alterius Episcopi diocesi quicquam praesumat.
(Cplio3.267)
267.
Ut hi qui res Ecclesiae invadunt, vastant, vel diripiunt, si monente Episcopo non se correxerint, communione priventur.
(Cplio3.268)
268.
Ut posteriores Episcopi non se praeponant prioribus.
(Cplio3.269)
269.
Ut Clerici qui sine epistolis Episcopi sui extra propriam parochiam profecti fuerint, communione priventur.||Sp. 1022|| Et si incorrigibiles apparuerint, verberibus arceantur.
(Cplio3.270)
270.
De Clericis, si ebrietatem non vitaverint, ut excommunicentur aut verberentur.
(Cplio3.271)
271.
De his qui per calumniam Ecclesiam aut Clericum fatigare tentaverint.
(Cplio3.272)
272.
Ut Laici non ordinentur nisi religione praemissa. Et ut monasteriis puellarum probatae vitae homines praefigantur.
(Cplio3.273)
273.
De his qui districtionem Episcoporum circa se austeriorem putaverint, quid agendum sit.
(Cplio3.274)
274.
De conspiratione Clericorum vel Monachorum aut Laicorum.
(Cplio3.275)
275.
De his qui res Ecclesiae traditas invadunt vel vastant, aut absque proprii Episcopi consensu accipiunt, quid agendum sit.
(Cplio3.276)
276.
De his quae die dominico agi prohibentur vel permittuntur.
(Cplio3.277)
277.
De his qui ante finitam Missam de Ecclesia egredi praesumunt.
(Cplio3.278)
278.
De his qui in Ecclesia cum armis intrare praesumunt.
(Cplio3.279)
279.
Ut Laici in Ecclesia infra cancellos stare non praesumant.
(Cplio3.280)
280.
De his qui Sabbato sancto Paschae hora nona ieiunium solvunt.
(Cplio3.281)
281.
De purgatione Sacerdotum, qualiter facta fuerit Warmacia, secunda vice.
(Cplio3.282)
282.
De recto iudicio ab omnibus iudicando. Et de litibus et contentionibus cavendis.
(Cplio3.283)
283.
Ut testes, priusquam de causa interrogentur, sacramento constringantur.
(Cplio3.284)
284.
Ut Episcopos vel Sacerdotes aut Clericos in iudiciis secularibus nullus accuset.
(Cplio3.285)
285.
De privilegiis Ecclesiarum et Clericorum non violandis.
(Cplio3.286)
286.
Ut mancipia quae Iudaei emerint aut circumciderint, ab eorum potestate auferantur.
(Cplio3.287)
287.
De his quae a prioribus Principibus circa Ecclesiarum utilitates sunt ordinata, ut immota permaneant semper.
(Cplio3.288)
288.
De integra restitutione.
(Cplio3.289)
289.
De his quae iniuste ablata sunt, ut iuste legibus in integrum restituantur.
(Cplio3.290)
290.
Ut Ecclesiarum vel Clericorum servos a iudicibus non liceat vexari.
(Cplio3.291)
291.
Ut de criminibus definitis non liceat postmodum movere certamen.
(Cplio3.292)
292.
Ut dotes Ecclesiarum simul cum ipsis Ecclesiis semper ad proprii Episcopi pertineant dispositionem. ||Sp. 1023||
(Cplio3.293)
293.
Ut Episcopi semper praevideant qualiter Iudices cum omnibus sibi commissis agant.
(Cplio3.294)
294.
De devotis peccantibus non recipiendis, nisi peccare desierint.
(Cplio3.295)
295.
De his qui excommunicantur a Sacerdotibus, ut nullus ad eos accedat.
(Cplio3.296)
296.
De vagis et levibus Sacerdotibus, ac Clericis quid agendum sit.
(Cplio3.297)
297.
De tenendis ad solutionem qui debitum promittunt.
(Cplio3.298)
298.
De his qui ad vendendum alterius rem acceperint, quid agendum sit.
(Cplio3.299)
299.
Ut creditor rem debitoris non vendat prius quam eum de solutione ter conveniat.
(Cplio3.300)
300.
Ut cum rebaptizatis Fideles non communicent.
(Cplio3.301)
301.
De his qui iubente Sacerdote de Ecclesia exire contempserint, quid agendum sit.
(Cplio3.302)
302.
De Clericis increpationi inobedientibus verberandis.
(Cplio3.303)
303.
De his qui aliis aliquid debent, et ipsis ab eis aliquid debetur, ut in solutionem computentur.
(Cplio3.304)
304.
De his qui filiofamilias aliquid commodaverint quid agendum sit.
(Cplio3.305)
305.
De Secularibus qui suas uxores derelinquunt.
(Cplio3.306)
306.
Ut stipendia Clericis iuxta meritum distribuantur.
(Cplio3.307)
307.
De accusatoribus et accusationibus quas seculi Leges non admittunt a Clericorum causis repellendis.
(Cplio3.308)
308.
De Episcopo qui alterius parochianum praesumit retinere, vel ordinare seu iudicare.
(Cplio3.309)
309.
De peregrinis iudiciis non recipiendis.
(Cplio3.310)
310.
De poenitentibus, qualiter poenitentiam debeant accipere.
(Cplio3.311)
311.
De contumacibus Clericis et ad officium tardis.
(Cplio3.312)
312.
De his qui alienam pecuniam sibi commodatam attractare praesumunt.
(Cplio3.313)
313.
De creditore qui, debitore tardante ad solutionem, pignus quod penes se retinet vendiderit, quod amplius acceptum est debitori reddendum.
(Cplio3.314)
314.
Ut Episcopus ultra suam provinciam ad iudicium minime devocetur, nisi fuerit provocatum; sed ab omnibus suis comprovincialibus Episcopis infra suam provinciam audiatur.
(Cplio3.315)
315.
De Episcopis qui Romanum appellant Pontificem.
(Cplio3.316)
316.
De Presbyteris qui in suis parochiis aliquid Paganismi agere permittunt,||Sp. 1024|| et de agris in quibus haec acta esse noscuntur, quid agendum sit.
(Cplio3.317)
317.
De poenitentibus quae, defunctis viris, aliis nubere praesumunt.
(Cplio3.318)
318.
De his qui rem alterius vendendam acceperint, si eam minus vendiderint, pretium quod eis mandatum fuerat solvere cogantur.
(Cplio3.319)
319.
De eo qui servum bona fide comparaverit, si servus ex priori vitio fugerit, quid agendum sit.
(Cplio3.320)
320.
De his qui indiscussos potestate tyrannica damnare praesumunt. Et de Episcopis vel Sacerdotibus, quod non debeant ab aliis iudicari, nisi a quibus et ordinari.
(Cplio3.321)
321.
De his qui habent causas adversus Episcopos proprios, vel adversus alios, apud Synodum provinciae audiendis; exceptis his qui adversus suum Metropolitanum querelam habuerint.
(Cplio3.322)
322.
De ore eorum in accusatione vel testimonio obstruendo qui divinis vocibus mortui esse noscuntur.
(Cplio3.323)
323.
De non neganda appellatione accusati.
(Cplio3.324)
324.
Quod eis qui de se confessi sunt, super alios non sit credendum.
(Cplio3.325)
325.
De pervasoribus finium priusquam causae auditio terminetur.
(Cplio3.326)
326.
De his qui contra voluntatem defuncti faciunt, ut perdant hereditatem.
(Cplio3.327)
327.
De his quibus per testamentum aliquid delegatum est, quod nihil contra voluntatem defuncti liceat agere.
(Cplio3.328)
328.
Quod voluntas defuncti ab heredibus in omnibus sit peragenda.
(Cplio3.329)
329.
De filiis qui patrem laeserint, donationibus carendis.
(Cplio3.330)
330.
De donatione in filio a patre facta, si ab eo laesus fuerit, revocanda.
(Cplio3.331)
331.
De detractione Principum ac maiorum natu ab omnibus cavenda.
(Cplio3.332)
332.
Quod omnibus qui lite pulsati fuerint non aliubi quam in proprio foro iurgandum sit.
(Cplio3.333)
333.
Ut appellantes nulla arceantur detentione.
(Cplio3.334)
334.
De his qui, contempto fideiussore, ad solutionem potius debitorem delegerint.
(Cplio3.335)
335.
Quod liberi homines statum suum et deteriorare et inmeliorare possint.
(Cplio3.336)
336.
De concubinis non habendis.
(Cplio3.337)
337.
De Monachis qui monasteria contemnunt ab Episcopo revocandis.
(Cplio3.338)
338.
De feminis quae religionis vestem in domibus propriis mutaverint, si postea concubitum elegerint, quid agendum sit. ||Sp. 1025||
(Cplio3.339)
339.
Quod quatuor personae in iudiciis semper adesse debeant.
(Cplio3.340)
340.
Quod non solum qui furtum fecerint, sed et qui ad hoc perficiendum adiutorium aut consilium dederint, furti actione sunt tenendi.
(Cplio3.341)
341.
Qui sunt agnati, et qui sunt cognati.
(Cplio3.342)
342.
De his qui se metu aut terrore servos esse mentiti sunt.
(Cplio3.343)
343.
De his qui domos effregerint, vel villas expoliaverint aut expugnaverint, vel rapinas fecerint, quid agendum sit.
(Cplio3.344)
344.
De his qui latrones vel reliquos malefactores susceperint.
(Cplio3.345)
345.
De his qui incendium fecerint.
(Cplio3.346)
346.
De non valendis Constitutionibus contra Canones vel decreta Praesulum aut bonos mores conditis.
(Cplio3.347)
347.
Ut non constringat Clericum sententia non a suo Iudice dicta.
(Cplio3.348)
348.
Ut hi qui falsa aliis inrogaverint puniantur, et falsitate infames efficiantur.
(Cplio3.349)
349.
De comprovinciali Synodo retractanda per Vicarios urbis Romae Episcopi.
(Cplio3.350)
350.
Ut nullus Episcopum aut actores Ecclesiae apud alios prius accuset, quam eum familiariter conveniat atque ab eo familiarem iustitiam petat.
(Cplio3.351)
351.
De infantibus vel sacrilegis, quod religiosos accusare non possunt.
(Cplio3.352)
352.
Ut causae quas Leges seculi non admittunt, a Iudicibus ecclesiasticis non audiantur.
(Cplio3.353)
353.
Quod hi qui pro iniuria mediocri damna subire compelluntur, infames efficiantur.
(Cplio3.354)
354.
De absentibus non damnandis.
(Cplio3.355)
355.
Ut hi qui res alienas violenter occupant, quicquid ibi perditum vel alienatum fuerit, eis quibus competebant pleniter restaurent.
(Cplio3.356)
356.
De his qui cum pecoribus coitu mixti sunt, aut more pecorum usque affinitatis lineam cum consanguineis incestum commiserunt, sive cum masculis concubuerunt.
(Cplio3.357)
357.
Quod in causa capitali, vel in causa status, non per Advocatos sed per ipsos sit agendum.
(Cplio3.358)
358.
Ut Metropolitani Episcoporum comprovincialium causas non praesumant audire nisi praesentes omnes fuerint Episcopi comprovinciales.
(Cplio3.359)
359.
Ut reprehensio qua Laici arguuntur, a Clericis respuatur. ||Sp. 1026||
(Cplio3.360)
360.
De delatoribus quid agendum sit, vel quid sint delatores.
(Cplio3.361)
361.
De his qui in alterius famam aut scripturam aut verba contumeliosa confinxerint.
(Cplio3.362)
362.
De his qui unam rem duobus Dominis donaverint.
(Cplio3.363)
363.
De servis in caput Domini a quoquam non interrogandis.
(Cplio3.364)
364.
De his qui irati crimen aliquod cuilibet dixerint, si postea resipiscentes hoc perficere noluerint, quid agendum sit.
(Cplio3.365)
365.
Ut qui crimen obiecerint, scribant se probaturos. Et ut ubi causa agatur ubi crimen admissum esse dinoscitur.
(Cplio3.366)
366.
Ut nullus absque inevitabili necessitate suam relinquat Ecclesiam.
(Cplio3.367)
367.
De his qui ante alterius Iudicem fuerint pulsati, quid agendum sit.
(Cplio3.368)
368.
De his qui famosos libellos legere, aut cantica famosa cantare praesumunt.
(Cplio3.369)
369.
De his qui a Clericorum accusatione sunt repellendi.
(Cplio3.370)
370.
De his qui Divinos vel Mathematicos consulere praesumunt.
(Cplio3.371)
371.
De auctoribus vel concitatoribus seditionum vel tumultuum.
(Cplio3.372)
372.
De periculo iudicantium et providentia eorum.
(Cplio3.373)
373.
De accusatione adversus doctorem submovenda.
(Cplio3.374)
374.
Quod hi qui adversus patres armantur, Deo existunt odiosi.
(Cplio3.375)
375.
Qualiter decimae et oblationes Fidelium a Sacerdotibus sint dispensandae.
(Cplio3.376)
376.
Quod feminae cum Presbyteris vel reliquis Clericis non debeant habitare, nec eis ministrare, nec intra cancellos stare, neque ad altare accedere.
(Cplio3.377)
377.
Ut incesti a Sacerdotibus per veraces et Deum timentes homines fideliter perquirantur, et canonice puniantur.
(Cplio3.378)
378.
Ut Presbyteri et reliqui Clerici ab omnibus vitiis se caveant, et subiectos sibi fideliter instruant, atque bonis operibus omnibus ducatum praebeant.
(Cplio3.379)
379.
De confessionibus Fidelium accipiendis et diiudicandis, et consilium dandis qualiter modulo et quantitate peccati sit poenitentia.
(Cplio3.380)
380.
De his qui prius non habentes odium, sed se defendentes, aliquem occiderint, qualiter corrigendum sit temporis institutio.
(Cplio3.381)
381.
De muliere quae duobus fratribus nupserit, et de viro eius, quid agendum sit. ||Sp. 1027||
(Cplio3.382)
382.
De mulieribus et viris infantes opprimentibus.
(Cplio3.382+1)
De muliere quae adulteravit virum suum, similiter et de viro qui uxorem suam adulteravit, qualiter de ambobus agendum sit.
(Cplio3.383)
383.
Ut ad confirmationem Episcopi omnes devote conveniant, eique quae necessaria sunt ministrare non neglegant.
(Cplio3.384)
384.
De parvulorum instructione, tam fidei et baptismatis mysterio, quam sancti Spiritus dono.
(Cplio3.385)
385.
De frequenti peccatorum confessione.
(Cplio3.386)
386.
De minifestatione aliorum peccatorum, et quod ea celare peccatum sit.
(Cplio3.387)
387.
Quod magis delinquant qui fidem perceperunt, quam alii, si tamen in bono opere persistant.
(Cplio3.388)
388.
De coniugio, quod a Deo sit institutum.
(Cplio3.389)
389.
De castitate eorum qui coniugio sunt copulandi.
(Cplio3.390)
390.
Ut omnes a minore usque ad maiorem suis Sacerdotibus, sicut ipsi Domino, obedientes existant, cuius vice legatione in Ecclesia funguntur. Ex Capitulis Domni Karoli, Theotonis villa firmatis.
(Cplio3.391)
391.
De infantum baptismo, et Ecclesiarum vel altarium seu Fidelium consignandorum dubitatione, quid agendum sit.
(Cplio3.392)
392.
De Advocatis vel Defensoribus Ecclesiarum a Principe postulandis.
(Cplio3.393)
393.
Ut ubi quisque ordinatur, ibi permaneat.
(Cplio3.394)
394.
De Presbyteris et Ministris Ecclesiae, ut a suis et non ab aliis Episcopis chrisma petant vel accipiant. Et de Chorepiscoporum cassanda superstitione.
(Cplio3.395)
395.
De his qui rapiunt feminas, ut eas non habeant uxores.
(Cplio3.396)
396.
Quod in omnibus locis Deus orandus sit, et non in aliis quam in Deo dicatis ab Episcopis locis Missa sit celebranda.
(Cplio3.397)
397.
De secularibus qui Episcopis suis inobedientes existunt, et ad emendationem sui tardant venire, quid agendum sit.
(Cplio3.398)
398.
De Clericis, ut non utantur armis vel sagis.
(Cplio3.399)
399.
Ut ea quae Episcopus in sua dioecesi corrigere non valet, ad alios referat Praesules, vel, si necesse fuerit, Regi intimet.
(Cplio3.400)
400.
De his qui Deo famulantur, si in barathrum fornicationis ceciderint, qualiter corrigendi sunt. ||Sp. 1028||
(Cplio3.401)
401.
De his qui a Paganis baptizati fuerint.
(Cplio3.402)
402.
De his qui a Chorepiscopo confirmati fuerint.
(Cplio3.403)
403.
Ut qui ab haereticis baptizatus fuerit in nomine Sanctae Trinitatis, non rebaptizetur, sed sola impositione manus perficiatur.
(Cplio3.404)
404.
Ut baptizandi Symbolum discant fidei.
(Cplio3.405)
405.
Ut hi de quibus dubitatur utrum baptizati sint, an non, vel a Presbytero diis immolanti vel immolatitiis carnibus vescenti sunt baptizati, ut rebaptizentur.
(Cplio3.406)
406.
Ne nullus plusquam duas uxores accipiat.
(Cplio3.407)
407.
De orationibus et eleemosynis ac Missarum celebrationibus pro Fidelibus defunctis fideliter agendis; quibus impii carere debent; quoniam nec eorum eleemosyna a Sacerdotibus vel reliquis Fidelibus accipienda est.
(Cplio3.408)
408.
Ut nullus Episcopus, sive Presbyter, aliam causam in Synodo prius suggerat, quam ea quae ad emendationem vitae pertinent finiantur.
(Cplio3.409)
409.
De his qui facultatulam Ecclesiae petunt a Regibus, prava cupiditate inlecti, quid agendum sit.
(Cplio3.410)
410.
Ut nullus Episcopus alterius Episcopi res devastet aut plebes invadat.
(Cplio3.411)
411.
De eo qui munuscula Ecclesiae fraudaverit vel quolibet modo invaserit, ut ab Ecclesiae communione arceatur.
(Cplio3.412)
412.
De Episcopo iudicato, si apostolicam Sedem appellare voluerit.
(Cplio3.413)
413.
De his qui a Iudicibus quos Primates dederint, appellaverint, quid agendum sit.
(Cplio3.414)
414.
De Presbyteris, ut inconsulto Episcopo non praesumant celebrare agenda.
(Cplio3.415)
415.
Ne aliquis Presbyter civitatis sine Episcopi praecepto aliquid agat.
(Cplio3.416)
416.
Ne Presbyteri rem Ecclesiae sine sui consensu Episcopi vendant.
(Cplio3.417)
417.
De abiecto Clerico ab aliena Ecclesia non recipiendo.
(Cplio3.418)
418.
Ut semper ad Patrem oratio dirigatur.
(Cplio3.419)
419.
De rebus Ecclesiae a nullo iniuste retentandis vel diripiendis.
(Cplio3.420)
420.
Ut ab Ecclesiae societate extorris habeatur quicunque eius rebus damnum intulerit.
(Cplio3.421)
421.
De privilegiis Ecclesiarum inlibate servandis.
(Cplio3.422)
422.
De Clericis a propriis Episcopis corrigendis.
(Cplio3.423)
423.
Ut nullus Chorepiscopus per impositionem manus Spiritum sanctum tra||Sp. 1029||dat, aut consecrationem pontificalem faciat.
(Cplio3.424)
424.
De his qui a Chorepiscopis sunt ordinati Presbyteri, Diaconi, vel Subdiaconi.
(Cplio3.425)
425.
Ne Iudices de excessibus malorum iudicent aliquid extra conhibentiam Sacerdotum.
(Cplio3.426)
426.
De Presbyteris Episcoporum, quo ipsi ire non potuerint, ad corrigendum mittendis.
(Cplio3.427)
427.
De eo qui fallax in fide repertus fuerit.
(Cplio3.428)
428.
Quod non solum flagitia deflenda, sed etiam amaris poenitentiae fletibus sint eradicanda.
(Cplio3.429)
429.
De illo qui non solum furtum fecerit, verum et qui furi consenserit.
(Cplio3.430)
430.
Ut in sancto Paschae Sabbato, die et Parasceve, Missae non agantur.
(Cplio3.431)
431.
De his qui in locis inlicitis et minime consecratis, contra canonicam auctoritatem, Missas celebrare vel audire praesumunt.
(Cplio3.432)
432.
Quod incestum committat qui se consanguineae suae usque affinitatis lineam coniungit.
(Cplio3.433)
433.
Ut incesti, quandiu in scelere manent, non fidelium Christianorum, sed tantum aut Gentilium aut Catechumenorum, vel Energumenorum, locem teneant.
(Cplio3.434)
434.
De incestis nullo coniugii nomine praevalendis.
(Cplio3.435)
435.
De incestis coniunctionibus.
(Cplio3.436)
436.
De canonicae accusationis ordine.
(Cplio3.437)
437.
De servis et libertis, vel infamibus personis, non recipiendis.
(Cplio3.438)
438.
De Episcopis et reliquis Sacerdotibus vel Clericis, ad seculares Iudices minime accusandis.
(Cplio3.439)
439.
De Primatum et Metropolitanorum differentia.
(Cplio3.440)
440.
De familiaribus vel hominibus, tam liberis, quam servis, Dominum accusantibus, vel secreta eius prodentibus, quid agendum sit.
(Cplio3.441)
441.
Quod Episcopi a Deo, cuius servi existunt, sint iudicandi, accusandi, vel damnandi; quia, iuxta Apostolum, nemo alienum servom debet iudicare. Et quod non ab humanis aut pravae vitae hominibus sint lacerandi, ipso Domino regulam tribuente.
(Cplio3.442)
442.
De his qui se ipsos quocunque modo necant.
(Cplio3.443)
443.
De his qui Clericum iniuriaverint.
(Cplio3.444)
444.
Ne Laici intersint quando canonica iuraventilantur, vel regularia examinantur, nisi in propria accusentur persona. ||Sp. 1030||
(Cplio3.445)
445.
Ut ecclesiastica iura semper inlibata permaneant.
(Cplio3.446)
446.
Suggestio populi ad Imperatorem Karolum et Episcopos.
(Cplio3.447)
447.
De alienis Iudicibus non recipiendis, et peregrina iudicia vel examina respuenda.
(Cplio3.448)
448.
De Episcopo qui adversus proprium Metropolitanum, vel contra alios quosque, habuerit causam, quid agendum sit.
(Cplio3.449)
449.
Quod fundamentum totius bonitatis sit Christus Iesus, et qualiter in ovile ovium per ostium sit intrandum.
(Cplio3.450)
450.
De causis definitis minime recommovendis.
(Cplio3.451)
451.
De his qui contra Praepositos suos se erigunt, et de accusatoribus vel testibus inimicis, quid agendum sit.
(Cplio3.452)
452.
De regulis Clericorum.
(Cplio3.453)
453.
De neganda accusatorum licentia criminandi priusquam se ipsos purgaverint de his quae eis obiciuntur.
(Cplio3.454)
454.
De falsis testibus et periuris, quid agendum sit.
(Cplio3.455)
455.
De qualitate virginis in coniugio.
(Cplio3.456)
456.
Ut Clerici vel Laici in aliena Ecclesia non communicent sine litteris Episcopi sui.
(Cplio3.457)
457.
Ut Laici comtemptores Canonum excommunicentur, Clerici vero honore priventur.
(Cplio3.458)
458.
Ut qui Clericum alienum defendere nititur, communione privetur.
(Cplio3.459)
459.
De accusationibus in Clericorum causis non suscipiendis quae seculi Legibus prohibentur. Et de Clericis damnatis, a nemine defendendis.
(Cplio3.460)
460.
Ut non alii Metropolitani Primates appellentur, nisi illi qui primas sedes tenent; quia alii non possunt tres turmas facere de Episcopis, quam illi qui primas sedes tenent; qui tres turmas facere debent, sicut in hac sententia iubetur.
(Cplio3.461)
461.
Quod cum illis quibus Episcopus non loquitur, non sit loquendum, nec excommunicatis communicandum; ut ipsi humilient semetipsos, ut festinius reconcilientur.
(Cplio3.462)
462.
De non iniuriandis Episcopis aut lacerandis, sed potius tolerandis.
(Cplio3.463)
463.
De legitimo coniugio.
(Cplio3.464)
464.
De his qui de suspicione vel absque legitimo accusatore, aliquos iudicare praesumunt.
(Cplio3.465)
465.
Ut Episcopi per singulos annos circumeant parochias suas. ||Sp. 1031||
(Cplio3.466)
466.
Ut Presbyteri et Diaconi, quando per parochias constituuntur, stabilitatis et obedientiae suae atque statuta servare promissionem suo faciant Episcopo.
(Cplio3.467)
467.
Ne Iudices quoslibet Clericos vel Servos Ecclesiae in suis angariis, aut quibuslibet rebus, occupare praesumant.
(Cplio3.468)
468.
De Ecclesiis et dotibus earum, ut ad Episcopi semper dispositionem pertineant.
(Cplio3.469)
469.
Quod Clerici Iudices seculares adire non debeant.
(Cplio3.470)
470.
De his qui viduis vim inferunt, aut feminas invitas ducunt.
(Cplio3.471)
471.
De potentibus qui quoslibet expoliant.
(Cplio3.472)
472.
De his qui Ecclesiam intrant, et non communicant. ||Sp. 1032||
(Cplio3.473)
473.
De his qui acceperint Eucharistiam, et non sumpserint.
(Cplio3.474)
474.
Ut hi qui a Sacerdotibus excommunicantur, a Fidelibus usque ad reconciliationem, nisi quibus permissum fuerit, semper vitentur.
(Cplio3.475)
475.
De his qui pro munere aut favore alicuius iustitiam opprimunt.
(Cplio3.476)
476.
Qualiter haec statuta servanda sint. Et de his qui haec contemnunt, sive Clericis, sive Laicis, quid agendum sit.
(Cplio3.477)
477.
De his quae ab antecessoribus nostris circa cultum divinum statuta fuerunt, ut semper inlibata permaneant.
(Cplio3.478)
478.
De Capitulis apostolica auctoritate roboratis. ||Sp. 1031_1||
INCIPIT LIBER SEPTIMUS.
(3.0)
Nonnulla haec capitula pro brevitate libri Canonum atque levitate a Domno Karolo et a suis sapientissimis excerpta sunt, quaedam de capite Sententiae, quaedam vero de medio, quaedam autem de fine.

Quae valde necessaria habenda sunt, atque memoriter retinenda. Reliqua vero tam ab eisdem quam et postea a Domno Hludouvico eius filio, suisque Proceribus, aucta sunt.

(3.1)
I.
De primatu Ecclesiarum et Sacerdotum.

Ut unaquaeque Ecclesia, sive unusquisque Sacerdos suum primatum teneat, sicut in antiquis Canonibus constitutum est.

(3.2)
II.
Ut omnis ordo Clericorum Episcopo suo subiectus maneat.

Clerici qui praeficiuntur in ptochiis, vel qui ordinantur in monasteriis vel basilicis Martyrum, sub Episcoporum qui in unaquaque civitate sunt, secundum sanctorum Patrum traditiones, potestate permaneant, nec per contumaciam ab Episcopo suo dissiliant. Quicunque vero audent evertere huiuscemodi formam quocunque modo, nec proprio subiciuntur Episcopo, siquidem Clerici sunt, canonum correptionibus subiciant. Si vero Laici vel Monachi fuerint, communione priventur.

(3.3)
III.
Ut nemo Clericorum, relicto Episcopo proprio, ad negotia secularia migret.

Quod non oporteat Sacerdotem ||Sp. 1032_1||vel Clericum habentes adversus invicem negotia proprium Episcopum relinquere et ad secularia negotia convolare.

(3.4)
IV.
Ut Presbyter vel Diaconus, absque Episcopi proprii consensu, nihil praesumant.

Presbyteri et Diaconi praeter Episcopum nihil agere pertentent.

(3.5)
V.
Ut tempus poenitentum in consideratione Episcopi consistat.

Penes Episcopos erit potestas, modum conversationis poenitentum probantes, vel humanius erga eos agere, vel amplius tempus adicere. Ante omnia vero praecedens eorum vita et posterior inquiratur, et ita eis impertiatur humanitas.

(3.6)
VI.
De poenitentum conversatione et fide.

Conversatio poenitentum et fides tempus adbreviat.||Sp. 1033||

(3.7)
VII.
De fructum oblationibus quae Ministris Ecclesiae conferuntur.

Si quis oblationes Ecclesiae extra Ecclesiam accipere vel dare voluerit praeter Episcopi conscientiam vel eius cui huiuscemodi sunt officia commissa, nec cum eius voluerit agere consilio, anathema sit.

(3.8)
VIII.
De his quae in usus pauperum conferuntur.

Si quis oblata dederit vel acceperit praeter Episcopum, vel eum qui constitutus est ab eo ad dispensandam misericordiam pauperibus, et qui dat et qui accipit, anathema sit.

(3.9)
IX.
Ut quicunque synodalem excommunicationem transgressus fuerit, in alia synodo spem recuperationis amittat.

Si quis Episcopus damnatus a synodo, vel Presbyter aut Diaconus a suo Episcopo, ausi fuerint de sacro ministerio aliquid contingere, sive Episcopus iuxta praecendentem consuetudinem, sive Presbyter aut Diaconus, nullo modo liceat ei nec in alio Synodo restitutionis spem aut locum habere satisfactionis. Sed et communicantes ei omnes abici de Ecclesia; et maxime si postquam didicerint hoc factum esse, communicare tentaverint.

(3.10)
X.
Ut excommunicatis, sive his qui Ecclesias deserunt, nemo communicet.

Cum excommunicatis non licere communicare; nec cum his qui per domos conveniunt, devitantes orationes Ecclesiae, simul orandum est. Ab alia Ecclesia non suscipiendum qui in alia minime congregatur.

(3.11)
XI.
De conturbatoribus Ecclesiae opprimendis.

Si quis Ecclesiam Dei conturbare et sollicitare persistit, tamquam seditiosus per potestates exteras opprimatur.

(3.12)
XII.
Ut Monachi Episcopis suis ubique subiecti maneant.

Monachos per unamquamque civitatem aut regionem subiectos esse Episcopo, et quietem diligere, et intentos esse tantummodo ieiunio et orationi, in locis quibus renuntiaverunt seculo permanentes. Nec ecclesiasticis vero nec secularibus negotiis communicent, vel in aliqua sint molestia propria monasteria deserentes; nisi forte eis praecipiatur, propter opus necessarium, ab Episcopo civitatis.

||Sp. 1034||
(3.13)
XIII.
Ut unusquisque Ecclesiae cui ordinatus est ministret.

Clericum permanere oportet in Ecclesia cui in initio ab Episcopo praetitulatus est, et ad quam confugit quasi ad potiorem. Hoc autem refutantes revocari debere ad suam Ecclesiam in qua primitus ordinatus est, et ibi tantummodo ministrare. Si quis hanc definitionem transgressus fuerit, decrevit sancta Synodus a proprio gradu recedere.

(3.14)
XIV.
De suscipiendis his qui persecutionem patiuntur.

Statuimus per omnia ut hi qui persecutionem patiuntur a pravis quibusque vel infidelibus, suscipiantur a iustis et fidelibus.

(3.15)
XV.
De lege et consuetudine.

Aliqua canone et ordine tenentur, aliqua consuetudine firmata sunt.

(3.16)
XVI.
De alienis finibus non usurpandis.

Inhibitum est ne quis alienos fines usurpet, aut per praemium vel favorem alicuius terminos Patrum statutos transcendat. Quamquam novellae suggestiones, quae vel obscurae sunt, vel sub genere latent, inspectae a nobis formam accipiant, et quod in Laicis reprehenditur, id multo magis debet in Clericis praedamnari. Universum Concilium dixit: Nemo contra Prophetas, nemo contra Evangelium vel contra Apostolum, facit aliquid absque periculo.

(3.17)
XVII.
Ut transgressores Canonum excommunicentur.

Transgredientem Canonum definitionem excommunicatum esse praecipimus.

(3.18)
XVIII.
Ut Episcopus curam Monasteriorum gerat.

Episcopum convenit civitatis competentem Monasteriorum providentiam gerere.

(3.19)
XIX.
De monendis his qui ordinantur.

Si quis Clericus ordinatur, moneri debet constituta servare.

(3.20)
XX.
De satisfactione poenitentiae.

Satisfactio poenitentiae non est tam temporis longitudine quam cordis compunctione, pensanda.

(3.21)
XXI.
De mensura poenitentiae.

Tempora poenitudinis, habita moderatione, Episcopi arbitrio sunt constituenda, prout inspectorum animos viderit esse devotos: pariter etiam habentes aetatis senilis intuitum, et periculorum quorumque aut aegritudinem respicientes necessitates.

||Sp. 1035||
(3.22)
XXII.
De malorum ordinatione vitanda.

Qui tales ordinat Sacerdotes quales esse non debent, non est hoc consulere populis, sed nocere, nec praestare regimen, sed augere discrimen.

(3.23)
XXIII.
De Episcopis qui inutiles ordinaverint.

Qui in ordinandis Sacerdotibus sanctorum Patrum statuta neglexerunt, et quos refutare debuerunt consecrarunt. Unde si qui Episcopi talem ordinaverint Sacerdotem qualem esse non liceat, etiamsi aliquo modo damnum proprii honoris evaserint, ordinationis tamen vim ulterius non habebunt, nec ei sacramento umquam intererunt quod neglecto iudicio praestiterunt.

(3.24)
XXIV.
De cavendis inlicitis ordinationibus.

Ab inlicitis ordinationibus est abstinendum. Et si quae factae sunt ordinationes inlicitae, removeantur. Nec tantum putemus petitiones valere populorum ut cum his parere cupimus, contra voluntatem Domini Dei nostri, quae nos peccare prohibet, aliquid agamus.

(3.25)
XXV.
De rebaptizatis non ordinandis.

Non est permittendum ut rebaptizati ad clericatus gradum promoveantur.

(3.26)
XXVI.
Ut qui excommunicatis sine licentia communicaverit, damnetur.

Si quis excommunicatus fuerit pro suo neglectu, et tempore excommunicationis ante audientiam communicare praesumpserit, ipse in se damnationis iudicetur protulisse sententiam.

(3.27)
XXVII.
De non vendendis rebus Ecclesiae.

Placuit ut Presbyteri non vendant rem Ecclesiae, ubi sunt constituti, nescientibus Episcopis suis.

(3.28)
XXVIII.
Ut absque licentia Episcopi ad virgines vel viduas Clerici non accedant.

Clerici vel continentes ad viduas vel virgines, nisi ex iussu Episcoporum vel Presbyterorum, non accedant. Et hoc non soli faciant, sed cum Conclericis vel cum his quibus Episcopus aut Presbyter iusserit. Nec ipsi Episcopi vel Presbyteri soli habeant accessum ad huiuscemodi feminas, sed ubi Clerici praesentes sunt, aut graves aliqui Christiani.

(3.29)
XXIX.
De appellatione primae sedis.

Ut primae sedis Episcopus non appelletur princeps Sacerdotum, aut summus Sacerdos, aut aliquid huiuscemodi, ||Sp. 1036||sed tantum primae sedis Episcopus.

(3.30)
XXX.
De arbitrio Episcopi erga poenitentes.

Poenitentibus secundum differentiam peccatorum, Episcopi arbitrio poenitentiae tempora decernantur.

(3.31)
XXXI.
De manumissionibus.

Manumissiones in Ecclesia celebrandae.

(3.32)
XXXII.
Ut nemini sit facultas, relicta principali cathedra, in Ecclesia in sua dioecesi vel in re propria diutius residere.

Placuit ut nemini sit facultas, relicta principali cathedra, ad aliam Ecclesiam in dioecesi constitutam se conferre, vel in repropria diutius quam oportet constitutum curam vel frequentationem agere, et propriam plebem neglegere.

(3.33)
XXXIII.
De defensoribus Ecclesiae a Rege poscendis.

Defensores Ecclesiarum adversus potentias Secularium vel divitum ab Imperatore sunt poscendi.

(3.34)
XXXIV.
De occursu Clericorum ad Concilium.

Placuit ut quotienscunque Concilium congregandum est, Episcopi et Presbyteri, qui neque aetate nequae aegritudine aut alia graviori necessitate, impediuntur, competenter occurrant. Quod si occurrere non potuerint, excusationes suas in tractoria subscribant.

(3.35)
XXXV.
De Lectore unius Ecclesiae in alia Ecclesia non promovendo.

Placuit ut qui semel in Ecclesia legerit, ab alia Ecclesia ad clerum non teneatur aut promoveatur. Et ut ab electis Iudicibus non sit provocandum.

(3.36)
XXXVI.
De remissione poenitentium.

Poenitentes quicunque ex ||Sp. 1037||gravioribus sive ex levioribus culpis poenitentiam gerunt, si nulla interveniat aegritudo, quinta feria ante Pascha eis est remittendum. Caeterum de pondere aestimando delictorum Sacerdotis est iudicare.

(3.37)
XXXVII.
De non invadenda alterius parochia.

Non oportet transferri terminos a Patribus constitutos, ut alterius parochiam alter invadat, atque illic celebrare divina mysteria, inconsulto eo cui commissa est, praesumat.

(3.38)
XXXVIII.
De iusto baptismate non iterando.

Rite baptizatos illo dono iterari non posse. Et aliter sola aqua lotos baptizare in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti necesse est provideri.

(3.39)
XXXIX.
De ultione peccatorum.

In Ecclesia peccata populi inulta remanere non debere.

(3.40)
XL.
De prohibitis non despiciendis.

Si quis interdicta dispexerit, gradus sui periculo subiacebit.

(3.41)
XLI.
De praevaricatoribus Canonum submovendis.

Quisquis Sacerdotum contra interdicta Canonum fecerit, a suo est officio submovendus. Et veniam sibi deinceps noverit denegari.

(3.42)
XLII.
De dilatione temporum erga eos qui ad sacros ordines promoventur.

Qui se divinae militiae desiderat mancipari, sive inter Lectores, sive inter Exorcistas quinquennio teneatur. Exinde Acolythus vel Subdiaconus quatuor annis. Et sic ad benedictionem diaconatus, si meretur, accedat, in quo ordine quinque annis, si inculpate gesserit, adhaerere debebit. Et postea, si probus fuerit, Sacerdos efficiatur.

(3.43)
XLIII.
De confessione scelerum.

Manifestum est confiteri eum de crimine, qui indulto et delegato iudicio purgandi se occasione non utitur. Nihil enim interest utrum in praesenti examine omnia quae dicta sunt de eo comprobentur, cum ipsa absentia pro confessione constat.

(3.44)
XLIV.
Ut Doctoribus contraria non doceantur.

Non debere quemquam ad iniuriam doctorum vindicare doctrinam; quia timeo ne conhibere sit hoc tacere. ||Sp. 1038||Et alibi: Merito causa nos respicit, si silentio faveamus errori.

(3.45)
XLV.
De profundioribus quaestionibus.

Profundiores quaestiones nec contemnendae sunt, nec penitus asserendae.

(3.46)
XLVI.
De non neglegendis praeceptis Canonum, sed viriliter exercendis.

Nec otiosa nobis esse patitur qui exercenda, non neglegenda, donavit.

(3.47)
XLVII.
De non studendo novitati.

Si studere incipiamus novitati, traditum nobis a Patribus ordinem calcabimus.

(3.48)
XLVIII.
Ut nullus Sacerdos in alterius parochia aliquid praesumat.

Sit unusquisque Sacerdos concessis sibi contentus limitibus, nec in alterius parochia quicquam praesumat; ne usurpatione locus alicuius in alterius concedatur iniuriam.

(3.49)
XLIX.
De non ignorandis Canonibus.

Nulli Sacerdoti liceat Canones ignorare.

(3.50)
L.
De populo docendo.

Docendus est populus, non sequendus.

(3.51)
LI.
Ut aliqua conditione obligatus, absque petitione domini sui non ordinetur.

Qui originali aut alicuius conditione obligati sunt, non debent ab Episcopis ordinari, nisi forte eorum petitio aut voluntas accesserit qui aliquid sibi in eos vindicant potestatis: debet enim esse immunis ab aliis qui divinae militiae fuerit adgregandus.

(3.52)
LII.
De malis funditus abscidendis.

Ea quae male pullulant, radicitus evellantur, et messem dominicam zizania nulla corrumpant.

(3.53)
LIII.
De non exigendis usuris.

Usuram non solum Clerici, sed nec Laici christiani exigere debent.

(3.54)
LIV.
De pravis persequendis.

Aliter nobis commissos regere non possumus, nisi eos qui sunt perditores aut perditi zelo fidei dominicae persequamur, et sanis mentibus, ne pestis haec latius devulgetur, severitate qua possumus abscidamus.

||Sp. 1039||
(3.55)
LV.
De plebe adversus sacrilegos custodienda.

Ante tribunal Domini de reatu neglegentiae se non poterit excusare qui plebem suam contra sacrilegae persuasionis auctores noluerit custodire.

(3.56)
LVI.
De utilitate gregis et pastoris.

Aliter unus grex et unus pastor non sumus, nisi quemadmodum Apostolus docet dicens: Simus autem perfecti in eodem sensu et in eadem sapientia.

(3.57)
LVII.
De tepidis doctoribus.

Interiorum ordinum culpae ad nullos magis referendae sunt quam ad desides neglegentesque Doctores, qui multam saepe nutriunt pestilentiam, dum necessariam dissmulant adhibere medicinam.

(3.58)
LVIII.
Quomodo dubia vel obscura teneantur.

In his quae vel dubia vel obscura fuerint id noverimus sequendum quod nec praeceptis evangelicis contrarium, nec decretis Sanctorum invenitur adversum.

(3.59)
LIX.
De uxoribus et concubinis.

Non omnis mulier viro iuncta uxor est viri, neque omnis filius heres est patris. Itaque aliud est uxor, aliud concubina. Sic et aliud ancilla, aliud libera. Et alibi: Non est dubium eam mulierem non pertinere ad matrimonium, in qua docetur nuptiale non fuisse mysterium.

(3.60)
LX.
De concubinis relinquendis.

Non est coniugii duplicatio quando, ancilla relicta, uxor assumitur, sed profectus est honestatis.

(3.61)
LXI.
De abstinendo a licitis.

Oportet, qui pro inlicitis veniam poscit, etiam a multis licitis abstinere.

||Sp. 1040||
(3.62)
LXII.
Quod poenitentibus nulla lucra negotiationis exercere conveniat.

Nulla lucra negotiationis poenitentibus exercere convenit; quia difficile est inter vendentis ementisque commercium non intervenire peccatum.

(3.63)
LXIII.
De reatu potentum.

Reatu maiore delinquit qui potiore honore perfruitur; et maiora facit vitia delictorum sublimitas dignitatum.

(3.64)
LXIV.
Ut pravi non consecrentur.

Quisquis pravorum consecrator extiterit Sacerdotum, factum suum ipse dissolvat; et quod commisit inlicite, aut a decessoribus suis invenit admissum, si proprium periculum vult vitare, damnabit.

(3.65)
LXV.
Ut iniusta populi petitio effectu careat.

Nec tantum putemus petitiones valere populorum, ut, cum his parere cupimus, contra voluntatem Domini Dei nostri, qui peccare prohibet, aliquid agamus.

(3.66)
LXVI.
De potestate data non abutenda.

Privilegium meretur amittere qui permissa sibi abutitur potestate.

(3.67)
LXVII.
Ut nemo poenitentem alterius parochiae absolvat.

Nullus Sacerdos in alterius civitate vel dioecesi poenitentem, vel sub manu positum Sacerdotis, vel qui reconciliatum se esse dixerit, sine consensu et litteris Episcopi vel Presbyteri in parochia Presbyter, aut Episcopus in civitate suscipiat.

(3.68)
LXVIII.
De criminosis non promovendis.

Ad clerum criminosi nequeant promoveri; et in clero positi, si in aliquibus criminibus inventi fuerint, a suis officiis arceantur.

(3.69)
LXIX.
De iis qui variis passionibus inretiti sunt.

Daemoniis aliisque passioni||Sp. 1041||bus inretitis ministeria sacra tractare non licet.

(3.70)
LXX.
De mortuis temere non iudicandis.

Non est temere iudicandum de his qui ad Deum migraverunt.

(3.71)
LXXI.
De contentione vitanda.

Summopere contentio est vitanda.

(3.72)
LXXII.
Quod mali, bona ministrando, sibi noceant.

Mali, bona ministrando, sibi tantummodo nocent, nec Ecclesiae sacramenta commaculant.

(3.73)
LXXIII.
Ut vivente viro, vel uxore, nemo eorum alteri coniugio copuletur.

Qui, interveniente repudio, alio se matrimonio copularunt, hos in utraque parte adulteros esse manifestum est. Qui vero vel uxore vivente, quamvis dissociatum videatur esse coniugium, ad aliam copulam festinarunt, nec possunt adulteri non videri, in tantum ut etiam hae personae, quibus coniuncti sunt, adulteri esse monstrentur.

(3.74)
LXXIV.
De potestate Episcopi in parochia sua.

Ut unusquisque Episcopus habeat suae parochiae potestatem, et regat iuxta reverentiam singulis competentem, et providentiam gerat omnis possessionis quae sub eius est potestate.

(3.75)
LXXV.
Ut nemo Clericorum absque consensu Episcopi sui Principem adeat.

Si quis adire Principem necessaria causa deposcit, hoc agatur cum consilio et tractatu Metropolitani et caeterorum Episcoporum ipsius provinciae.

(3.76)
LXXVI.
De potestate Episcopi in rebus ecclesiasticis.

Episcopus ecclesiasticarum rerum habeat potestatem, ad dispensandum erga omnes qui indigent, cum summa reverentia et timore Dei. Participet autem et ipse quibus indiget, si tamen indiget.

(3.77)
LXXVII.
Ut Clericus extra suam parochiam absque Pontificis sui permissu, non proficiscatur.

Non oportet Sacerdotem vel Clericum sine iussione sui proficisci Pontificis.

(3.78)
LXXVIII.
Qualiter Episcopi provehantur.

Episcopi iudicio Metro||Sp. 1042||politanorum et eorum Episcoporum qui circum circa sunt, provehantur ad ecclesiasticam potestatem.

(3.79)
LXXIX.
Quod turbis electiones Episcoporum non concedantur.

Non est permittendum turbis electiones eorum facere qui sunt ad sacerdotium provehendi.

(3.80)
LXXX.
Ut Episcopi terminos parochiae suae non transeant.

Qui sunt supra dioecesim Episcopi, nequaquam ad Ecclesias quae sunt extra praefixos sibi terminos accedant, nec eos aliqua praesumptione transcendant.

(3.81)
LXXXI.
Ut Episcopi, nisi vocati, extra suam dioecesim nullas ordinationes faciant.

Non vocati Episcopi extra suam dioecesim accedant propter ordinationes faciendas, vel propter alias dispensationes ecclesiasticas.

(3.82)
LXXXII.
Quod ea quae in provincia agenda sunt, ipsius provinciae Synodus dispenset.

Servata vero quae scripta est de gubernationibus regula, manifestum est quod illa quae sunt per unamquamque provinciam ipsius provinciae synodus dispenset, sicut Nicaeno constat decretum esse Concilio.

(3.83)
LXXXIII.
De potestate Primatis dioeceseos.

Si quis a Metropolitano laeditur, apud Primatem dioeceseos iudicetur.

(3.84)
LXXXIV.
Ut accusatores Clericorum sine probatione non recipiantur.

Clericos vel Laicos accusantes Episcopos aut Clericos passim et sine probatione, ad accusationem recipi non debere, nisi prius eorum discutiatur existimationis opinio vel suspicio.

||Sp. 1043||
(3.85)
LXXXV.
Ut criminosus vocem accusandi non habeat.

Is qui in aliquibus criminibus inretitus est, vocem adversus maiorem natu non habeat accusandi. Ab universis Episcopis dictum est: Si criminosus est, non admittatur. Placet.

(3.86)
LXXXVI.
Ut accusato locus unde ipse est concedatur, ubi testes habere queat.

Placuit ut accusatus vel accusator in eo loco unde est ille qui accusatur, si metuit aliquam vim temerariae multitudinis, locum sibi eligat proximum, quo non sit difficile testes eius perducere, ubi causa finiatur.

(3.87)
LXXXVII.
Ut Episcopus ante iustam definitionem nullatenus propria potestate privetur.

Adimi Episcopo episcopatum, antequam causae eius exitus appareat, nulli Christiano videri iure potest.

(3.88)
LXXXVIII.
Ut nulli criminoso liceat accusare Episcopum.

Episcopum nulli criminoso liceat accusare.

(3.89)
LXXXIX.
De Primate in accusatione Episcopi expetendo.

Si quis Episcopus accusatur, ad Primates ipsius provinciae causam eius deferat accusator.

(3.90)
XC.
Ut accusator culpabilis non recipiatur.

Si accusatoris persona in iudicio Episcoporum culpabilis apparuerit, ad arguendum non admittatur nisi de propriis causis.

(3.91)
XCI.
Ut nemo ecclesiasticus testificari compellatur.

Ut nulla ad testimonia dicendum Ecclesiastici cuiuslibet pulsetur persona.

(3.92)
XCII.
De Concilio universali.

Concilium universale non, nisi necessitate faciendum.

||Sp. 1044||
(3.93)
XCIII.
De causis specialibus.

Causae quae communes non sunt, in suis provinciis iudicentur.

(3.94)
XCIV.
Ut Metropolitanus in alterius provincia nihil praesumat.

Unaquaeque provincia suo Metropolitano et suis comprovincialibus Episcopis sit contenta, nec aliquis in limitibus alterius provinciae quicquam praesumat.

(3.95)
XCV.
Ut contradicentibus non ordinetur Episcopus.

Nolentibus Clericis vel populis nemo debet Episcopus ordinari. Sit facultas Clericis renitendi, si se viderint praegravari. Et quos ex transverso cognoverint, non timeant refutare.

(3.96)
XCVI.
Quod tres Episcopi praecepto Archiepiscopi ordinare possint Episcopum.

Si necessitas fuerit, tres Episcopi, in quocunque loco sint, Archiepiscopi praecepto ordinare possunt Episcopum.

(3.97)
XCVII.
De contradictione ordinationis Episcopi.

Si de ordinatione Episcopi fuerit contradictio oborta, non praesumant ad purgandum eum qui ordinatus est tres iam, sed postuletur ad numerum unus vel duo in eadem plebe cui ordinandus est. Discutiantur ergo primo personae contradicentium: postremo vero illa quae obiciunt, pertractentur. Et cum purgatus fuerit sub conspectu publico, ita demum ordinetur Episcopus.

(3.98)
XCVIII.
Ut Chorepiscopi modum mensurae qui in sacris Canonibus praefixus est, non excedant.

Emersisse reprehensibilem et valde inolitum usum comperimus, eo quod quidam Chorepiscopi, ultra modum suum progredientes, et donum sancti Spiritus per impositionem manuum tradant, et alia quae solis Pontificibus debentur contra fas peragant, praesertim cum nullum ex septuaginta discipulis, quorum speciem in Ecclesia gerunt, legatur donum sancti Spiritus per manus impositionem tradidisse. Quod autem solis Apostolis eorumque successoribus proprii sit officii tradere Spiritum sanctum, liber Actuum Apostolorum docet. In Concilio vero Caesariensi ita de Chorepiscopis habetur scriptum: Chorepiscopi quoque ad exemplum quidem et formam septuaginta videntur esse. Ut comministri autem, propter||Sp. 1045|| studium quod erga pauperes exhibent, honorentur. Item in Concilio Antiocheno, capitulo decimo: Qui in vicis vel possessionibus Chorepiscopi nominantur, quamvis manus impositionem Episcoporum perceperint, et ut Episcopi consecrati sint, tamen sanctae synodo placuit ut modum proprium recognoscant, et gubernent subiectas sibi Ecclesias, earumque moderamine curaque contenti sint.

(3.99)
XCIX.
Quales personae ad accusationem non admittantur.

Placuit ut omnes servi vel liberti, omnesque infames personae, ad accusationem non admittantur, vel omnes quos ad accusanda publica crimina leges publicae non admittunt.

(3.100)
C.
Ut si unum crimen accusatores adprobare nequiverint, de caeteris non admittantur.

Placuit ut quotienscunque Clericis ab accusatoribus multa crimina obiciuntur, et unum ex ipsis, de quo prius egerint, adprobare non valuerint, ad caetera non admittantur.

(3.101)
CI.
Ut testes infra XIV. annos aetatis non recipiantur.

Testes ad testimonium non admittendos, qui nec ad accusationem admitti praecepti sunt, vel quos ipse accusator de sua domo produxerit. Ad testimonium autem infra XIV. aetatis suae annos nullus admittatur.

(3.102)
CII.
Ut Clerici sive Episcopi a suis Metropolitanis vel Comprovincialibus audiantur.

Canones Africanae provinciae, vel etiam decreta Nicaena inferioris gradus Clericos sive ipsos Episcopos, suis Metropolitanis apertissime commiserunt. Prudentissime enim iustissimeque definierunt quaecunque negotia in suis locis ubi orta sunt, finienda; maxime quia unicuique concessum est, si iudicio offensus fuerit cognitorum, ad Concilia suae provinciae vel etiam universale provocare.

(3.103)
CIII.
Si quis Episcopus depositus Romanum Pontificem appellaverit, causa eius iudicio Episcopi Romani determinetur.

Si quis Episcopus depositus fuerit eorum Episcoporum iudicio qui in vicinis locis commorantur, et proclamaverit agendum sibi negotium in urbe Roma,||Sp. 1046|| alter Episcopus in eius cathedra, post appellationem eius qui videtur esse depositus, omnino non ordinetur, nisi causa fuerit iudicio Episcopi Romani determinata.

(3.104)
CIV.
Ut accusatus Episcopus ab omnibus comprovincialibus, Coepiscopis videlicet suis, audiatur vel iudicetur.

Si quis Episcopus super certis criminibus accusatus fuerit, ab omnibus audiatur qui sunt in provincia Episcopis.

(3.105)
CV.
Quod legitima uxor sit nuptialiter ducenda.

Dubium non est eam mulierem non pertinere ad matrimonium, in qua docetur nuptiale non fuisse mysterium. Igitur quicunque filiam suam viro habenti concubinam in matrimonium dederit, non ita accipiendum est quasi eam coniugato dederit, nisi forte illa mulier et ingenua facta et dotata legitime, et publicis nuptiis honestata videatur. Paterno arbitrio viris iunctae carent culpa, si mulieres quae a viris habebantur in matrimonio non fuerunt, quia aliud est nupta, aliud concubina.

(3.106)
CVI.
De Metropolitanis, ne Comprovincialium causas absque proprio Episcopo audiant, neque alicuius Coepiscopi querelam vel crimen, praeter caeterorum omnium comprovincialium Coepiscoporum praesentiam, discutere praesumant.

Ut nullus Metropolitanus absque caeterorum omnium comprovincialium coepiscoporum instantia aliquorum audiat causas eorum, clamante canonum tuba: Metropolitanus praeter omnium conscientiam non faciat aliquid, (subauditur, comprovincialium Coepiscoporum) nisi quantum ad propriam pertinet parochiam.

(3.107)
CVII.
De accusatoribus Sacerdotum calumniosis vel suspectis.

Accusatores calumniosos vel suspectos nemo suscipiat, nemo audiat.

(3.108)
CVIII.
De accusatoribus et accusationibus submovendis quas Leges non admittunt.

Accusatores et accusationes||Sp. 1047|| quas seculi Leges non admittunt, et nos submovemus.

(3.109)
CIX.
De causis Episcoporum vel reliquorum Sacerdotum a Comprovincialibus infra propriam provinciam terminandis, et non ab aliis, nisi fuerit provocatum.

Si quae causae vel contentiones inter Clericos et Laicos, vel inter Clericos tam maioris ordinis quam etiam inferioris, fuerint exortae, placuit ut secundum synodum Nicaenam, congregatis omnibus eiusdem provinciae Episcopis, iurgium terminetur. Ne cui liceat, (sine praeiudicio tamen Romanae Ecclesiae, cui in omnibus causis debet reverentia custodire) relictis his sacerdotibus qui in eadem provincia Dei Ecclesias nutu divino gubernant, ad alias convolare provincias vel aliorum comprovincialium Episcoporum iudicium expeti vel pati, nisi suspecti fuerint. Quod si quis praesumpserit, et ab officio cleri depositus et iniuriarum reus ab omnibus iudicetur.

(3.110)
CX.
De accusatoribus in maiorum natu iudicio requirendis.

Quaerendum est in iudicio cuius sit conversationis et fidei is qui accusat et is qui accusatur.

(3.111)
CXI.
De accusatoribus pravae conversationis, vel quorum vita est accusabilis, non recipiendis in causa Sacerdotum.

Ut hi qui non sunt bonae conversationis, vel quorum vita est accusabilis, non permittantur maiores natu accusare.

(3.112)
CXII.
De accusatoribus quorum fides, vita, et libertas nescitur non admittendis in Sacerdotum pulsatione.

Quorum fides, vita, et libertas nescitur, non possunt Sacerdotes accusare.

(3.113)
CXIII.
De Canonibus a Sacerdotibus non ignorandis.

Placuit ut nulli Sacerdoti liceat Canones ignorare.

||Sp. 1048||
(3.114)
CXIV.
De Episcopo sibi soli praesumente cognitionem.

Placuit ut unus Episcopus non vindicet sibi cognitionem.

(3.115)
CXV.
De Episcopis damnare volentibus eos a quibus sunt consecrati.

Episcopi Pontifici a quo consecrati probantur, praeiudicium inferre nullum possunt. Quod si praesumptum fuisse cognoscitur, viribus carere non dubium est, nec posse inter ecclesiastica ullo modo statuta censeri.

(3.116)
CXVI.
De Episcopis eiectis vel suis rebus expoliatis, ut ante non accusentur quam legibus pleniter restituantur.

Si quis Episcopus suis fuerit rebus expoliatus et accusatione pulsatus, ordinatione Pontificum oportet prima fronte cedere, ut omnia quae super suggestiones inimicorum amiserat, legaliter potestati eius ab honorabili Concilio redintegrentur, et Praesul prius statui pristino reddatur; ipseque demum potestative, non subito, sed diu dispositis ordinatisque suis, tunc ad tempus veniat ad causam; et si iuste videtur, accusantium propositionibus respondeat.

(3.117)
CXVII.
De his quos Leges seculi non admittunt, in Clericorum causis non admittendis.

Quos Leges seculi non admittunt, his dicendi in cognitionem vel adsequendi aliquid deneganda est licentia.

(3.118)
CXVIII.
De non cogendo Clericos in publicum dicere testimonium.

Clerici de iudicii sui cognitione non cogantur in publicum dicere testimonium.

(3.119)
CXIX.
De accusatoris persona scelerum maculis aspersa ad Sacerdotum accusationem non admittenda.

Si accusatoris persona in iudicio Episcoporum culpabilis, id est, sceleribus inretita, apparuerit, ad arguendum non admittatur nisi de propriis causis.

(3.120)
CXX.
Ne interventor Episcopus cathedram ubi intercessor est, sedeat.

Item constitutum est ut nulli interventorum licitum sit cathedram cui intercessor datus est, quibuslibet populorum studiis vel seditionibus retinere.

(3.121)
CXXI.
Quotiens de minoribus Iudicibus ecclesiasticis ad maiores ecclesiasticos Iudices fuerit provocatum, non eis denegetur qui provocaverint.

Placuit ut a quibuscunque Iudicibus ecclesiasticis ad alios Iudices ecclesiasticos, ubi est maior auctoritas, fue||Sp. 1049||rit provocatum, non eis denegetur qui provocaverint.

(3.122)
CXXII.
De apostolicis et canonicis decretis minime violandis.

Providendum est in omnibus ne in aliquo apostolica vel canonica decreta violentur.

(3.123)
CXXIII.
Decretum Domni Karoli, Regis Francorum, ut servi Dei neque in hostem pergant neque armaturam baiulent.

Karolus, gratia Dei Rex, regnique Francorum Rector, et devotus sanctae Ecclesiae defensor atque adiutor in omnibus. Apostolicae Sedis hortatu, omniumque Fidelium nostrorum, et maxime Episcoporum ac reliquorum Sacerdotum consultu, servis Dei per omnia omnibus armaturam portare, vel pugnare, aut in exercitum et in hostem pergere omnino prohibemus, nisi illi tantummodo qui propter divinum ministerium, Missarum scilicet solemnia adimplenda et Sanctorum patrocinia portanda, ad hoc electi sunt; id est, unum vel duos Episcopos cum capellanis Presbyteris Princeps secum habeat, et unusquisque Praefectus unum Presbyterum, qui hominibus peccata confitentibus iudicare et indicare poenitentiam possit.

(3.124)
CXXIV.
Non esse fundendum sanguinem Christianorum vel Paganorum a Sacerdotibus.

Ut Sacerdotes neque Christianorum neque Paganorum sanguinem fundant.

(3.125)
CXXV.
Ut servi Dei venationes non exerceant.

Omnibus servis Dei venationes et silvaticas vagationes cum canibus, et ut accipitres et falcones non habeant, interdicimus.

(3.126)
CXXVI.
Ut ignoti Episcopi vel Presbyteri ante synodalem probationem non admittantur ad ministerium ecclesiasticum.

Statuimus ut secundum canonicam cautelam omnes undecunque supervenientes ignotos Episcopos vel Presbyteros, ante probationem synodalem in ecclesiasticum ministerium non admitteremus.

(3.127)
CXXVII.
De Sacerdotibus qui plures uxores habuerint.

Si Sacerdotes plures uxores habuerint, vel sanguinem Christia||Sp. 1050||norum vel Paganorum fuderint, aut canonibus obviaverint, sacerdotio priventur, quia deteriores sunt Secularibus.

(3.128)
CXXVIII.
Ut unusquisque sollicitus sit, adiuvante Defensore Ecclesiae, ne in sua parochia populus opera diabolica agat.

Decrevimus ut secundum canones unusquisque Episcopus in sua parochia sollicitudinem adhibeat, adiuvante Grafione qui Defensor Ecclesiae est, ut populus Dei paganias non faciat; sed ut omnes spurcitias gentilitatis abiciat et resputa, sive profana sacrificia mortuorum, sive sortilegos vel divinos, sive phylacteria et auguria, sive incantationes, sive hostias immolatitias, quas stulti homines iuxta Ecclesias ritu pagano faciunt sub nomine sanctorum Martyrum vel Confessorum Domini; qui potius quam ad misericordiam Sanctos suos ad iracundiam provocant.

(3.129)
CXXIX.
Ut parochiam suam unusquisque Episcopus singulis circumeat annis.

Statuimus ut singulis annis unusquisque Episcopus parochiam suam sollicite circumeat, et populum confirmare et plebes docere et investigare, et prohibere paganas observationes, divinosque vel sortilegos, aut auguria, phylacteria, incantationes, vel omnes spurcitias Gentilium studeat.

(3.130)
CXXX.
Ut Presbyteri Episcopis suis subiecti sint, et ut Quadragesimae tempore ministerii sui ordinem reddant.

Decrevimus iuxta Sanctorum Canones ut unusquisque Presbyter in parochia habitans Episcopo subiectus sit illi in cuius parochia habitat, et semper in Quadragesima rationem et ordinem ministerii sui, sive de baptismo, sive de fide catholica, sive de precibus et ordine Missarum, Episcopo reddat et ostendat. Et quandocunque iure canonico Episcopus circumeat parochiam populos ad confirmandos, Presbyter semper paratus sit ad suscipiendum Episcopum, cum collectione et adiutorio populi qui ibi confitmari debet. Et in Coena Domini semper novum chrisma ab Episcopo suo quaerat. Et de vetere nullus baptizare praesumat, sed ardere in luminaribus Ecclesiae vetus non tardet.

(3.131)
CXXXI.
Ne aliquis accipiat Ecclesiam infra parochiam sine consensu Episcopi sui.

Ut nemo accipiat Ecclesiam infra parochiam sine consensu Episcopi sui, nec de una ad aliam transeat.

||Sp. 1051||
(3.132)
CXXXII.
Ut de incestis et infirmis, et poenitentibus, curam gerant Sacerdotes.

Ut de incestis et criminosis curam gerant Sacerdotes magnam. Similiter de infirmis et poenitentibus, ut morientes sine sacrati olei unctione et reconciliatione atque viatico non transeant. Et de ieiunio quatuor Temporum.

(3.133)
CXXXIII.
Ut duabus vicibus in anno ad mallum omnes liberi veniant.

Ut ad mallum venire nemo tardet, unum circa aestatem, et alterum circa autumnum. Ad alia vero, si necessitas fuerit, vel denuntiatio Regis urgeat, vocatus venire nemo tardet.

(3.134)
CXXXIV.
Ut nullus neglegens sit quando pro Rege vel fidelibus suis orandum fuerit.

Ut quando denuntiatum fuerit pro Rege vel pro fidelibus suis qualibet causa orationes facere, nemo ex hoc neglegens appareat.

(3.135)
CXXXV.
De ieiunio quatuor Temporum et a Sacerdote plebi denuntiando, et ab omnibus observando.

Ut ieiunium quatuor Temporum et ipse Sacerdos observet, et plebi denuntiet observandum.

(3.136)
CXXXVI.
Ut Sacerdos nisi in locis consecratis, Missam non celebret.

Nullus Sacerdos, nisi in locis Deo dicatis, vel in itinere in tabernaculis et mensis lapideis ab Episcopis consecratis, Missas celebrare praesumat. Quod qui praesumpserit, gradus sui periculo subiacebit.

(3.137)
CXXXVII.
De Sacerdotibus qui ministerium suum adimplere non valent.

Sacerdotes qui rite non sapiunt adimplere ministerium suum, nec discere iuxta praecepta suorum Episcoporum pro viribus satagunt, vel contemptores canonum existunt, ab officio proprio sunt submovendi, quousque hoc pleniter emendatum habeant.

(3.138)
CXXXVIII.
De his qui poenitentia accepta moriuntur.

De his qui recedunt de corpore poenitentia accepta, placuit sine reconciliatoria manus impositione eis communicare: quod morientis sufficit consolationi, secundum definitiones Patrum, qui huiusmodi communionem congruenter viaticum nominarunt. Quod si supervixerint, stent in ordine poenitentum; ut ostensis necessariis poenitentiae fructibus, legitimam communionem cum reconciliatoria manus impositione recipiant.

||Sp. 1052||
(3.139)
CXXXIX.
Ut nullus Iudex neque Presbyterum, neque Diaconum, aut Clericum sine consensu Episcopi sui distringat.

Ut nullus Iudex neque Presbyterum neque Diaconum, aut Clericum aut iuniorem Ecclesiae sine scientia Pontificis per se distringat aut condemnare praesumat. Quod si fecerit, ab Ecclesia cui iniuriam inrogare dinoscitur tamdiu sit sequestratus quandiu reatum suum cognoscat et emendet.

(3.140)
CXL.
Ut nullus Episcoporum vel Secularum alterius Episcopi res tenere praesumat.

Ut nullus Episcoporum vel Secularium cuiuscunque alterius Episcopi sive Ecclesiae seu privati res, aut regnorum divisione aut provinciarum sequestratione, competere aut retinere praesumat. Quod si quis hoc facere tentaverit, tamdiu sit ab omnium caritate suspensus, et a communionis gratia sequestratus quoadusque res ablatas cum fructuum satisfactione restituat.

(3.141)
CXLI.
De hoste et pugna atque armis Sacerdotibus prohibitis.

Secunda vice, propter ampliorem observantiam, apostolica auctoritate et multa sanctorum Episcoporum admonitione instructi, sanctorumque Canonum regulis edocti, consultu videlicet omnium Nobilium nostrorum, nosmetipsos corrigentes, posterisque nostris exemplum dantes, volumus ut nullus Sacerdos in hostem pergat, nisi duo vel tres tantum Episcopi, electione caeterorum, propter benedictionem et praedicationem populique reconciliationem, et cum illis electi Sacerdotes, qui bene sciant populis poenitentias dare, Missas celebrare, de infirmis curam habere, sacratique olei cum sacris precibus unctionem impendere, et hoc maxime praevidere ne sine viatico quis de seculo recedat. Hi vero nec arma ferant, nec ad pugnam pergant, nec effusores sanguinum vel agitatores fiant; sed tantum Sanctorum pignora et sacra ministeria ferant, et orationibus pro viribus insistant; ut populus qui pugnare debet, auxiliante Domino victor existat, et non sit Sacerdos sicut populus. Reliqui vero qui ad Ecclesias suas remanent, suos homines bene armatos nobiscum, aut cum quibus iusserimus, dirigant; et ipsi pro nobis et cuncto exercitu nostro Missas, letanias, oblationes, eleemosynas faciant, orantes Deum coeli ut proficiamus in itinere quo pergimus, victoresque Deo adminiculante exis||Sp. 1053||tamus. Gentes enim et Reges earum quae Sacerdotes secum pugnare permiserunt, nec praevalebant in bello, nec victores extiterunt: quia non erat differentia inter Laicos et Sacerdotes, quibus pugnare non est licitum. Haec vero Galliarum, Hispaniarum, Langobardorum, nonnullasque alias gentes et Reges earum fecisse cognovimus; quae propter praedictum nefandissimum scelus nec victores fuerunt, nec patrias retinuerunt. Quam foveam caventes malumus cum paucis et licitis, Domino opem ferente, victores existere, quam cum multis et inlicitis terga, quod absit, vertere, et cum praedictis gentibus perire. Qualis enim victoria datur ubi Sacerdotes una hora dominica pertractant mysteria et Christianis dominicum porrigunt corpus pro suarum animarum redemptione, et post Christianos, quibus hoc ministrare debuerant, aut Paganos, quibus Christum praedicare, propriis sacrilegisque manibus necant; praecipue dicente eis Domino: Vos estis sal terrae. Quod si sal evanuerit, in quo condietur. Ad nihilum valet ultra nisi ut mittatur foras et conculcetur ab hominibus? Et dum haec ita se habeant, elegimus potius, Domino adminiculante nobisque illis et cunctis eorum Ecclesiis opem ferente, nec quicquam eis pro hoc de honoribus vel Ecclesiarum rebus minuente, ut gradus eorum et sanctorum Canonum decreta custodiant, quam illi aut nobis imperantibus aut consentientibus contra haec faciant, aut gradibus careant, aut pereant, et nos simul, quod absit, cum eis et victoria careamus vel pereamus. Quoniam, peccatis exigentibus, timemus, si talia et tam inlicita eis aut imperemus aut agere consentiamus, ut una cum eis pereamus; quia non solum qui faciunt, sed et qui consentiunt facientibus, aequo piaculo rei sunt in conspectu Dei et Sanctorum eius. Si vero ista veraciter ex utraque parte fuerint custodita, credimus quia corruent ante nos omnes Paganae gentes, et erimus victores; insuper et bene agentes, Domino auxiliante, vitam possidebimus sempiternam.

(3.142)
CXLII.
De his qui putaverunt idcirco praeceptum fuisse non ire ad pugnam Sacerdotes, ut honor eis minueretur.

Quia instigante antiquo hoste audivimus quosdam nos suspectos habere, propterea quod concessimus Episcopis et Sacerdotibus, ac reliquis Dei servis ut in hostes, nisi duo aut tres a caeteris ||Sp. 1054||electi, et Sacerdotes similiter perpauci ab eis electi, non irent, sicut in prioribus nostris continetur Capitularibus, nec ad pugnam properarent, nec arma ferrent, nec homines tam Christianos quam Paganos necarent, nec agitatores sanguinum fierent, vel quicquam contra Canones facerent, quod honores Sacerdotum et res Ecclesiarum auferre vel minuere eis voluissemus, quod nullatenus facere, vel facere volentibus consentire, omnes scire cupimus, sed quanto quis eorum amplius suam normam servaverit et Deo servierit, tanto eum plus honorare et cariorem habere volumus. Et ut haec certius credantur et per futura tempora conserventur, praecipimus ut nullus res Ecclesiae nisi precario, possideat. Et postquam ipsae precariae finitae fuerint, faciant potestative speculatores Ecclesiae utrum elegerint, aut ut ipsas res recipiant, aut posteris eorum sub precario et censu habere permittant: ita tamen ut ipsi proprias et utiles res eisdem Ecclesiis, de quarum iure esse videntur, legaliter tradant, et sic a Rectoribus earundem Ecclesiarum precariae, si renovandae sunt, canonice renoventur. Novimus ergo multa regna et Reges eorum propterea cecidisse, quia Ecclesias expoliaverunt, resque earum vastaverunt, abstulerunt, alienaverunt, vel diripuerunt, Episcopisque et Sacerdotibus atque, quod maius est, Ecclesiis eorum abstulerunt, et pugnantibus dederunt. Quapropter nec fortes in bello nec in fide stabiles fuerunt, nec victores extiterunt; sed terga multi vulnerati et plures interfecti verterunt, regnaque et regiones et, quod peius est, regna coelestia perdiderunt, atque propriis hereditatibus caruerunt et hactenus carent. Quae omnia vitantes, nec talia facere nec consentire nec infantibus aut successoribus nostris exemplum dare volumus; sed, quantum valemus et possumus, adiuncto Leonis Papae et omnium Episcoporum, quorum consilio usi hoc egimus, spiritu nostro spiritui eorum, per Deum et omnium Sanctorum merita prohibemus contestamurque ne talia faciant vel facere volentibus consentiant; sed adiutores et defensores atque sublimatores Ecclesiarum et cunctorum servorum Dei, pro viribus existant; ne in foveam in quam praedicti Reges et regna ceciderunt cadant, aut in profundum, quod absit, inferni demergantur. Et ut haec devotius per futura tempora conserventur, praecipientes iubemus ut nullus tam nostris ||Sp. 1055||quam futuris temporibus a nobis vel successoribus nostris ullo umquam tempore, absque consensu et voluntate Episcoporum in quorum parochiis esse noscuntur, res Ecclesiarum petere aut invadere, vel vastare aut quocunque ingenio alienare praesumat. Quod si quis fecerit, tam nostris quam et successorum nostrorum temporibus poenis sacrilegii subiaceat, et a nobis atque successoribus nostris nostrisque Iudicibus vel Comitibus, sicut sacrilegus et homicida vel fur sacrilegus legaliter puniatur, et ab Episcopis nostris anathematizetur, ita ut mortuus etiam sepultura et cunctis Dei Ecclesiae precibus et oblationibus careat, nec eleemosynam suam quisquam recipiat. Quod autem maximum sacrilegium sit res Ecclesiae auferre, invadere, alienare, vastare, vel subripi, maxime omnes scripturae divinae testantur. Et beatus Symmachus Papa synodali sententia cunctos feriendo dicit. Iniquum est, inquit, et sacrilegii instar, ut quae vel pro salute vel pro requie animarum suarum unusquisque venerabili Ecclesiae pauperum causa contulerit aut certe reliquerit, ab his quibus maxime servari convenerat, auferri aut in aliud transferri. Et multa sanctorum Canonum decreta et sanctorum patrum edicta haec eadem testantur:quae scrutari et scire cupientibus perfacile patent.

(3.143)
CXLIII.
De sceleribus nefandis ob quae regna percussa sunt, ut penitus caveantur.

Prohibemus omnino, sub poena sacrilegii, generaliter omnibus cunctarum Ecclesiarum rerum invasiones, vastationes, alienationes, Sacerdotumque et reliquorum servorum Dei oppressiones, vexationes, atque cunctorum generum iniurias, necnon et cunctis utriusque sexus hominibus adulteria, fornicationes, sodomiticasque luxurias, atque incesta vel cuncta inlicita coniugia, homicidia iniusta, periuria, falsa testimonia, et omnia inlicita, pro quibus non solum regna et Reges, sed etiam homines in eis commanentes perire cognovimus. Sed quia, Deo auxiliante, per merita et intercessionem Sanctorum servorumque Dei, quos sublimare et honorare curavimus atque curamus, hactenus nos et successores nostri regna et regiones adquisivimus, et victorias multas habuimus, deinceps summopere omnibus nobis providendum est ne pro dictis inlicitis et spurcissimis luxuriis, his, quod absit, careamus. Nam multae regiones, quae rerum Ecclesiarum invasiones,||Sp. 1056|| vastationes, alienationes, vexationesque, et Sacerdotum reliquorumque servorum Dei oppressiones vel quascunque iniurias, quae iamdicta inlicita et adulteria vel sodomiticam luxuriam vel commixtionem meretricum sectatae fuerunt, nec in bello seculari fortes, nec in fide stabiles perstiterunt. Et qualiter Dominus talium criminum patratoribus ultrices poenas per Sarracenos et alios populos venire et servire permisit, cunctis earum gesta legentibus liquet. Et nisi nos ab his caveamus, similia nobis supervenire non dubitamus; quia vindex est Deus de his omnibus. Quapropter sciat unusquisque nobis subiectus quia qui in uno ex his repertus atque convictus fuerit, et honores, si habet, omnes perdere et in carcerem se usque ad iustam emendationem atque per publicae poenitentiae satisfactionem retrudi et ab omni fidelium consortio fieri alienum. Valde enim cavenda est illa fovea in quam alios cecidisse cognovimus.

(3.144)
CXLIV.
De his Presbyteris qui contra Episcopos suos seculares defensores habere noscuntur.

Quod illi Presbyteri qui sine Episcopo proprio arbitrio viventes, seculares defensores habent contra Episcopos, et seorsum populos congregant, eorumque erroneum ministerium, non in Ecclesia, sed per agrestia loca et mansiunculas agunt, et Ecclesias conturbant, tales Sacerdotes vitandi et honore proprio sunt privandi, carceribusque vel monasticae vitae sub poenitentia diebus vitae suae tradendi, mala quae egerunt luituri.

(3.145)
CXLV.
Ut cuiuspiam gradus Clericus, sine Pontificis sui concessu nullum ad seculare iudicium attrahere praesumat.

Clericus cuiuslibet gradus, sine Pontificis sui permissu, nullum ad seculare iudicium praesumat adtrahere, nec Laico quemlibet Clericum in seculari iudicio liceat accusare, cum privatorum Christianorum causas magis Apostolus ad Ecclesias deferri atque ibidem terminari praecipiat.

(3.146)
CXLVI.
Ut Clerici venationes non faciant cum avibus vel canibus.

Ut Clerici venationes non agant, nec acceptores vel falcones habeant.

(3.147)
CXLVII.
Ut omni anno ministerii sui rationem Presbyteri Episcopo suo reddant.

Ut unusquisque Presbyter per singulos annos Episcopo suo rationem ministerii sui reddat, tam de fide catholi||Sp. 1057||ca, quam de baptismo, atque de omni ordine ministerii sui.

(3.148)
CXLVIII.
Ut omnes Episcopi parochias suas annis singulis circumeant.

Ut singulis annis unusquisque Episcopus parochiam suam circumeat, populumque confirmet ac doceat, et ea quae vitanda sunt prohibeat, et quae agenda sunt utiliter agere suadeat.

(3.149)
CXLIX.
De eo qui non coacte statuta transgressus fuerit.

Si quis statuta supergressus corruperit, vel pro nihilo habenda putaverit, si Laicus est, communione, si Clericus, honore privetur.

(3.150)
CL.
Ut Ecclesiarum negotia semper primo audiantur in causis.

De Ecclesiarum negotiis, ut absque dilatione ulla continuo audiantur a Iudice.

(3.151)
CLI.
De Episcopo non usurpando alterius fines Episcopi.

Ne Episcopus alterius Episcopi plebes vel fines usurpet.

(3.152)
CLII.
De non iudicando vel testificando quemquam in sua causa.

Ut nullus in sua causa iudicet aut testimonium dicat.

(3.153)
CLIII.
Ut Episcopus eiectus, vel suis carens rebus, ante plenam restitutionem non accusetur; nec ille qui suis libere et integerrime fruens bonis, antequam familiariter conveniatur; neque respondere compellatur, nisi canonice venerit evocatus.

Canonica testante tuba didicimus quod Episcopus eiectus, vel suis rebus expoliatus, nequaquam debet accusari vel iudicari antequam legaliter et pleniter restituatur. Si quis vero libere suis Ecclesiaeque sibi commissae et integerrime fruens rebus ac honoribus, super certis accusatus fuerit criminibus, prosequi ante non licet quam ab accusatoribus familiariter,ut ea emendare debeat super quibus res agitur, admonitus fuerit. Si inter se se minime ante pacaverint, canonice ad synodum convocentur, ut ab omnibus qui haec praetermiserint ex utraque parte publice arguantur et corrigantur qui familiariter se et secrete corrigi noluerunt. Quod si sponte, aut aliqua necessitate compulsus, aut in fratrum conventu aut in quolibet loco canonice vocatus, nec olim familiariter commonitus venerit, a nullo compellatur, antequam haec fiant, ut respondeat; sed prius, ut praelibatum est, familiariter conventus, ut de se et de suis||Sp. 1058|| ea sanet unde querimonia agitur. Deinde tempore in Nicaenis canonibus praefixo, ut canonice respondeat, ad synodalem convocetur conventum. Et ut Episcopum apud Iudices publicos nemo audeat accusare, sed aut apud Primates dioecesearum aut apud Sedem apostolicam; nec aliorum nisi suorum aut certe electorum Iudicum, sententia impetatur vel teneatur. Sane si circa haec secus actum fuerit, viribus carere in omnibus haud dubium est.

(3.154)
CLIV.
De superbis vel contumacibus Clericis vel Laicis coercendis.

Ut Clerici qui superbi vel contumaces sunt coerceantur; ut minores, qui maioribus inrogaverunt iniurias, metum habeant; quia manifestum est illum non esse Dei qui humilitatem contemnit, sed diaboli, qui superbiae inventor et princeps est. Unde si quis tumidus vel contumeliosus extiterit in maiorem natu, contemptus debet contumacia et superbia in omnibus frangi.

(3.155)
CLV.
Ut nullus Clericus vel Abbas ad iudicia secularia, sine iussione proprii Episcopi ire praesumat.Et ut nullus suo Episcopo contumax aut inobediens existat.

Statutum est in synodis a sanctis patribus ut nullus Clericus ad iudicia laicorum publica conveniat, nisi per iussionem Episcopi sui vel Abbatis, iuxta Canonum Carthaginensium capitulum nonum, ubi scriptum est: Qui, relicto ecclesiastico iudicio, publicis iudiciis purgari voluerit, etiamsi pro illo fuerit prolata sententia, locum suum amittat. Hoc in criminali iudicio. In civili vero perdat quod evincit, si locum suum obtinere voluerit. Cum enim ad eligendos Iudices undique Ecclesiae patet auctoritas, quia se indignum fraterno consortio iudicat qui de universa Ecclesia male sentiendo quidem, de seculari iudicio poscit auxilium, cum privatorum Christianorum causas Apostolus magis ad Ecclesiam deferri atque ibidem terminari praecipiat. Simul et hoc statutum est, ut nullus Presbyter, aut Diaconus, vel Subdiaconus, aut fidelis laicus, vel quicunque regulae mancipatur, suo Episcopo, inflatus, aut schisma faciens, aut contumax vel inobediens appareat, quoniam in Canonibus scriptum est: Presbyteri et Diaconi praeter Episcopum nil agere pertentent. Et per inobedientiam primus homo cecidit. Quicunque vero audent evertere huiusmodi formam quocunque modo, nec proprio subiciuntur Episcopo, si quidem Clerici sunt, cano||Sp. 1059||num correptionibus subiacebunt; si vero Laici vel Monachi fuerint, communione priventur.

(3.156)
CLVI.
De Episcopis non accusandis nisi ad summos Primates, quia non omnes Metropolitani summi sunt Primates. Et hoc summopere ab eis praevideatur ne aliqua cupiditate vel invidia fiat.

Si quis Episcoporum accusatur, ad summos Primates causam deferat accusator; qui adtentius discutiant si causa pietatis hoc fiat, necne. Quod si alicuius invidia, aut inimicitia, vel prava cupiditate, aut mala voluntate actum fuerit, nullo modo tale recipiatur negotium; quoniam inconveniens est ut hi qui throni Dei vocantur, et immobiles esse debent, pravorum accusationibus moveantur vel perturbentur. Nam si causa pietatis agi inventum fuerit, patienter audiatur; minus ne, reiciantur, et canonice corrigantur.

(3.157)
CLVII.
Quid de Advocato agendum dit qui in dolo vel fraude repertus fuerit.

Si Advocatus in causa suscepta iniqua cupiditate fuerit repertus, a conventu honestorum et a iudiciorum communione separetur, et videat ne Iudicis et assertoris personam accipiat.

(3.158)
CLVIII.
De his qui contra suam professionem vel subscriptionem venerunt.

Qui contra professionem vel subscriptionem suam venerit, in Concilio deponatur.

(3.159)
CLIX.
De Clericis vel Monachis aut Laicis conspirantibus.

Ut nec Clerici nec Monachi nec Laici conspirationem vel insidias contra Pastorem suum faciant. Quod si fecerint, canonicis subiaceant increpationibus.

(3.160)
CLX.
De pervasoribus finium aliorum.

Si quis pervasor adprobatus fuerit, tantum spatii restituat quantum praesumpsit invadere, horum fructibus duplis.

(3.161)
CLXI.
De Presbyteris inflatis vel schisma facientibus.

Si quis Presbyter contra Episcopum suum inflatus schisma fecerit, anathema sit. Quod si superbia, quod absit, inflatus secernendum se ab Episcopi sui communione duxerit, ac separatim cum aliquibus schisma faciens sacrificium Deo obtulerit, loco amisso, anathema habeatur. Nihilominus et de civitate et congregatione in qua fuerit longius repellatur; ||Sp. 1060||ne vel ignorantes vel simpliciter viventes sempiterna fraude decipiat.

(3.162)
CLXII.
Ut Presbyteri indiscrete ab Episcopis vel ab aliis, aut Laicis non mittantur.

Statutum est ut Presbyteri, sicut hactenus factum est, indiscrete per diversa non mittantur loca, nec ab Episcopis, nec ab aliis Praelatis, nec etiam a Laicis; ne forte, propter eorum absentiam, et animarum pericula et Ecclesiarum in quibus constituti sunt neglegantur officia.

(3.163)
CLXIII.
De criminibus definitis minime refricandis.

De his criminibus de quibus absolutus est accusatus refricari accusatio non potest.

(3.164)
CLXIV.
De adprobanda accusatione.

Si quis adversarium suum ita apud Iudicem crediderit accusandum ut se asserat violentiam pertulisse, ad probationem rei eum convenit adtineri.

(3.165)
CLXV.
De Presbyteris qui inconsultis propriis Episcopis in locis non consecratis Missas agunt.

Si quis Presbyter inconsulto Episcopo agendam in quolibet loco voluerit celebrare, ipse honorari suo contrarius extitit.

(3.166)
CLXVI.
Ut Presbyteri in Ecclesiis inconsulto Episcopo non constituantur, vel de Ecclesiis expellantur ab aliquo.

Sancitum est ut sine auctoritate vel consensu Episcoporum Presbyteri in quibuslibet Ecclesiis nec constituantur nec expellantur. Et si quis deinceps hoc facere tentaverit, synodali sententia districte feriatur.

(3.167)
CLXVII.
Quod Dei ordinationem accuset qui Episcopo detrahit vel accusat.

Dei ordinationem accusat, in qua constituuntur, qui Episcopos accusat aut condemnat. Non est itaque arguendus a plebe vel a malae conversationis aut pravae vitae accusandus hominibus Episcopus; sed Rectores Ecclesiae a Deo sunt iudicandi.

(3.168)
CLXVIII.
De homicidis infantum.

Si quis infantem necaverit, ut homicida teneatur.

(3.169)
CLXIX.
De his qui rapinam fecerint, aut iter agentes adsallierint, aut domorum nocturni spoliatores fuerint, quid sit agendum.

Si quis ad faciendam rapinam adgreditur, aut iter agentem in prae||Sp. 1061||diis adsallierit, aut domum alterius nocturnus spoliator intraverit, et occisus fuerit, mors latronis ipsius a nemine requiratur.

(3.170)
CLXX.
Ut Iudices prius capitalem non proferant sententiam, quam aut reus ipse confiteatur aut per testes innocentes convincatur.

Iudex criminosum discutiens non ante sententiam proferat capitalem quam aut reus ipse confiteatur, aut per innocentes testes convincatur. Si in maioribus personis crimen obiectum fuerit, Principis est expectanda sententia.

(3.171)
CLXXI.
De Episcopis, si in reatum incurrerint, quid agendum sit.

Si quis Episcopus a quoquam impetitur, vel ille aliquam quaestionem retulerit, per Episcopos Iudices causa finiatur, sive quos eis Primates dederint, sive quos ipsi vicinos ex consensu delegerint.

(3.172)
CLXXII.
De his qui viduas vel virgines inconsulto Episcopo velare praesumunt.

Statutum est viduas, inconsultis Episcopis, velari non debere. Simul et hoc constitutum est, ut si quispiam Presbyterorum deinceps huius constitutionis normam contumaciter transgressor extiterit, scilicet ut aliquas viduas inconsulto Episcopo velare praesumpserit, gradus sui periculum incurrat. Similiter et de puellis virginibus a Presbyteris non velandis, statutum est ut si quis hoc facere tentaverit, tamquam transgressor Canonum damnetur.

(3.173)
CLXXIII.
De accusato Episcopo, si Comprovinciales suspectos habuerit, ut Romanum appellat Pontificem.

Placuit ut quandocunque Episcopus accusatur, si Comprovinciales aut vicinos suspectos habuerit, sanctae et universalis Romanae Ecclesiae appellet Pontificem, ut ab eo quicquid iustum et Deo placitum fuerit, terminetur.

(3.174)
CLXXIV.
De reis ad Ecclesias vel altaria earum confugientibus, ut non abstrahantur.

Ut eos timoris necessitas non constringat circa altare manere, et loca veneratione digna polluere, depostis armis qui fugerint. Quod si non deposuerint, sciant se armatorum viribus extrahendos. Et quicunque eos de porticibus et de atriis et de hortulis, de balneis vel de adiacentiis Ecclesiarum abstrahere ||Sp. 1062||praesumpserit, capite puniatur.

(3.175)
CLXXV.
De non usurpandis plebibus alienis, et de non gravando Episcopo.

Ut nullus Episcopus alterius Episcopi plebes usurpet, aut alium conculcet Episcopum vel supergrediatur, aut aliquod ei incommodum in sua parochia vel alicubi faciat.

(3.176)
CLXXVI.
De his qui in recta fide suspecti sunt, in accusationem Sacerdotum vel testimonium non suscipiendis.

Ut omnes qui in fide Christi catholica suspecti sunt, in accusatione Sacerdotum vel testimonio humano dubii habeantur, nec recipiantur.

(3.177)
CLXXVII.
Quid sint delatores, vel quid de eis faciendum sit.

Delatores dicuntur qui aut facultates prodiderint alienas, aut caput impetunt alienum. Qui si convicti fuerint, continuo strangulentur. Servus si super dominum fuerit delator, etiamsi obiecta probaverit, puniatur.

(3.178)
CLXXVIII.
De Episcoporum causa per Episcopos Iudices terminanda.

Si quis Episcopus a quoquam impetatur, vel ille aliquam quaestionem retulerit, per Episcopos Iudices causa finiatur, sive quos eis Primates dederint, sive quos ipsi vicinos ex consensu delegerint.

(3.179)
CLXXIX.
Ut nullus occultas nuptias aut raptum faciat, vel quam propinquus habuit ducat uxorem; sed dotatam, et a parentibus traditam, per benedictionem Sacerdotum accipiat, qui vult nubere, uxorem.

Sancitum est ut publicae nuptiae ab his qui nubere cupiunt fiant: quia saepe in nuptiis clam factis gravia peccata, tam in sponsis aliorum, quam et in propinquis sive adulterinis coniugiis et, quod peius est dicere, consanguineis adcrescunt vel adcumulantur. Ex his autem procreari solent coeci, claudi, gibbi, et lippi, sive alii turpibus maculis aspersi. Et hoc ne deinceps fiat omnibus cavendum est. Sed prius conveniendus est Sacerdos in cuius parochia nuptiae fieri debent in Ecclesia coram populo. Et ibi inquirere una cum populo ipse Sacerdos debet si eius propinqua sit an non, aut alterius uxor, vel sponsa, vel adultera. Et si licita et honesta omnia pariter invenerit, tunc per consilium et benedictionem Sacerdotis, et consultu aliorum bonorum hominum, eam sponsare et legitime dotare debet. Scribit namque de legitimo matrimonio beatus||Sp. 1063|| Augustinus ita: Talis esse debet quae uxor habenda est, ut secundum Legem sit casta in virginitate, et dotata legitime, et a parentibus tradita sponso, et a paranymphis accipienda. Et ita secundum Legem et Evangelium publicis nuptiis honestata, in coniugio licite sumenda; et omnibus diebus vitae suae, nisi ex consensu et causa vacandi Deum, nunquam propter hominem separanda. Et si fornicata fuerit, et vir eius voluerit, dimittenda; sed, illa vivente, altera non ducenda, quia adulteri regnum Dei non possidebunt; et poenitentia illi accipienda. Nolite vos, viri, habere uxores quarum priores mariti vivant: adulterina enim sunt ista coniugia. Et hoc, ut diximus, omnino provindendum est, ne eius sit propinqua; quia scriptum est: Omnis homo ad proximam sanguinis sui non accedat, ut revelet turpitudinem eius. Similiter scriptum est: Cum uxore proximi tui non coibis, nec seminis eius commixtione maculaberis. Et in Decretalibus Papae Gregorii Legitur: Si quis Diaconam, aut Monacham, aut commatrem spiritalem, aut fratris uxorem, aut neptam, aut novercam, aut nurum suam, aut consobrinam, aut de propria cognatione, vel quam cognatus habuit, duxerit uxorem, anathema sit. Et responderunt omnes tertio Anathema sit. Item. Si quis viduam rapuerit vel furatus fuerit in uxorem, vel consentientes ei, anathema sit. Et responderunt omnes tertio: Anathema sit. Si quis virginem, nisi desponsaverit eam, rapuerit vel furatus fuerit in uxorem, vel consentientes ei, anathema sit. Et responderunt omnes tertio: Anathema sit. Et alibi in Canonibus praeceptum est ut nemo usque adfinitatis lineam ex propinquitate sui sanguinis connubia ducat, neque virginibus sine benedictione Sacerdotis quis nubere praesumat: oppido enim ista omnia cavenda sunt ne fiant. Sed postquam ista omnia probata fuerint, et nihil impedierit, tunc si virgo fuerit, cum benedictione Sacerdotis, sicut in Sacramentario continetur, et cum consilio multorum bonorum hominum, publice et non occulte ducenda est uxor; ut boni ex eis filii Domino miserante procreentur, et non tales sicut superius dictum est.

(3.180)
CLXXX.
Quod excommunitati a Sacerdote, antequam canonice reconcilientur, non possint maiores natu accusare.

Ut excommunicatus a Sacerdote, quandiu in ipsa est excommunicatione, maiores natu vel Episcopos accusare non praesumat. Quod si praesump||Sp. 1064||serit, non recipiatur; sed aut maiori excommunicationi subiaceat, aut ab Ecclesia pellatur.

(3.181)
CLXXXI.
De homicidis, maleficis, veneficis, convictis, appellare volentibus, non audiendis.

In civilibus causis, vel levioribus criminibus, legibus dilatio praestanda est. Homicidae, adulteri, malefici, venefici, convicti, si appellare voluerint, non audiantur.

(3.182)
CLXXXII.
Quod Presbyteri, Diaconi, et reliqui Clerici, sine iussione sui Pontificis nihil agere debeant.

Ut Presbyteri vel Diaconi sine conscientia Episcoporum suorum nihil agant.

(3.183)
CLXXXIII.
De his qui virgines opprimunt aut rapiunt. Et de aliorum sponsis raptis.

Statutum est ne oppressio virginum aut viduarum, vel raptus ab ullis hominibus de puellis aut viduis fiat. Scriptum est namque in Canonibus, in Concilio Chalcedonensi: Eos qui rapiunt puellas sub nomine simul habitandi, cooperantes et conhibentes raptoribus decrevit sancta Synodus, si quidem Clerici sunt, decidant a gradu proprio; si vero Laici, anathematizentur.Quibus verbis aperte datur intellegi qualiter huius mali auctores damnandi sint, quando participes et conhibentes tanto anathemate feriuntur, et quod iuxta canonicam auctoritatem ad coniugia legitima raptas sibi iure vindicare nullatenus possunt. De desponsatis quoque puellis et postea ab aliis raptis, in Canonibus Ancyrani Concilii legitur ita: Desponsatas puellas, et postea ab aliis raptas, placuit erui et eis reddi quibus antea fuerant desponsatae, etiamsi eis a raptoribus vis inlata constiterit. Proinde statutum est a sacro Conventu ut raptor publica poenitentia multetur. Rapta vero, si eam sponsus recipere noluerit, et ipsa eidem crimini consentiens minime fuit, licentia nubendi alii non negetur. Quod si illa consensit, simili sententiae subiaceat. Quod si post haec se iungere praesumpserint, utrique anathematizentur.

(3.184)
CLXXXIV.
De accusatoribus in iudicium praesentandis, et accusatis non modicum spatium accipiendis ad abluenda crimina.

Nemo debet iudicari aut damnari priusquam accusator praesens habeatur, et spatium non modicum defendendi accipiat accusatus ad abluenda crimina.||Sp. 1065||

(3.185)
CLXXXV.
De Clericis nullo fiscali aut publico subdendis officio.

Ut Clerici nullo fiscali aut publico subdantur officio; sed liberi ab omni humano servitio, Ecclesiae deserviant.

(3.186)
CLXXXVI.
Ut nullus Sacerdos feminam secum habitare permittat, aut cum eis frequentare praesumat.

Sancitum est de Presbyteris qui feminas secum indiscrete habitare permittunt, et propter hoc malae opinionis suspicione denotantur, ut si deinceps admoniti non se correxerint, velut contemptores sacrorum Canonum canonica invectione feriantur.

(3.187)
CLXXXVII.
De testibus vel accusatoribus qui cum inimicis morantur, in Sacerdotum accusatione non recipiendis.

Non sunt illi testes suscipiendi, neque accusatores, qui cum inimicis morantur, vel quos ipsi de domo produxerint, quia corrumpunt mores bonos conloquia mala.

(3.188)
CLXXXVIII.
De testibus non recipiendis qui Christianae religioni infesti extiterint.

Ut testandi licentia denegetur qui Christianae Religionis et nominis dignitatem neglexerint.

(3.189)
CLXXXIX.
De peregrinis Episcopis pie recipiendis.

Ut peregrino Episcopo locus sacrificandi detur.

(3.190)
CXC.
Ut inlicitus accessus feminarum ad altare non fiat, aut ullae feminae vasa sacra aut corpus et sanguinem Domini,contractare praesumant.

Statutum est ut inlicitus feminarum accessus ad altare non fiat; quia contra omnem auctoritatem divinam et canonicam institutionem est feminas sanctis altaribus se ultro ingerere, aut sacrata vasa impudenter contingere, sive indumenta sacerdotalia Presbyteris ministrare, aut corpus et sanguinem Domini contingere populisque porrigere:, quod omni ratione et auctoritate caret, et ne ulterius fiat omnimodis prohibitum est. Et quaecunque feminae deinceps hoc facere praesumpserint, iudicio canonico usque ad satisfactionem subdantur. Quod autem mulieres ingredi ad altare non debeant in Concilio Chalcedonensi et in Decretis Gelasii Papae copiosissime invenitur.

||Sp. 1066||
(3.191)
CXCI.
De accusatis Sacerdotibus, ut non prius in iudicium decidant quam accusatores secundum canonicas et regulares sanctiones pleniter inquirantur.

Si quis criminatur, non ante iudicio decidat quam accusator pertentetur atque secundum legem et canonicam sententiam exquiratur. Quod si indigna ad accusandum persona inveniatur, ad accusationem non admittatur, quia indignum est ut vita innocentis ulla maculetur pernicie.

(3.192)
CXCII.
De violatoribus sepulchrorum.

Qui sepulchra violaverint puniantur, tam ingenui quam servi. Si maior persona in hoc scelere fuerit deprehensa, amissa medietate bonorum suorum, perpetua notetur infamia. Si Clericus, depositus omni honore clericali, perenni exilio deputetur. Si Iudex hoc persequi aut implere distulerit, facultatibus et honore privetur. Et quicunque hoc scelus accusare voluerint, licentia tribuatur.

(3.193)
CXCIII.
Ut Sacerdotes suam non relinquant Ecclesiam.

Ut ne quis qualibet necessitate suam relinquat Ecclesiam.

(3.194)
CXCIV.
De Presbyteris gradum amittentibus, quia de eo deteriorari solent ut filii Belial efficiantur, quid agendum sit.

Sancitum est de Presbyteris gradum amittentibus ut unusquisque Episcoporum tam per se quam et per ministros suos, vitam et conversationem morumque emendationem eorum cognoscat, eosque canonicae poenitentiae subdere non neglegat, iuxta quod in Concilio Caesariensi titulo primo scribitur: Presbyter, si uxorem acceperit, ab ordine deponatur. Si vero fornicatus fuerit, aut adulterium perpetraverit, amplius pelli debet et ad poenitentiam redigi. Nonnulli enim, amisso gradu, adeo filii Belial efficiuntur, ut nec publicis, quia fas non est, nec canonicis, propter incuriam et neglegentiam Rectorum, legibus constringantur.

(3.195)
CXCV.
De Laicis de religione disputandi praesumentibus.

Nulli egresso ad publicum disceptandi de religione, vel tractandi, vel consilii aliquid deferendi, vel maiores natu accusandi patescat occasionis aditus. Si quis posthac contra haec veniendum crediderit, vel insistere motu pestiferae persuasionis tentaverit, competenti poena et digno supplicio coerceatur.

||Sp. 1067||
(3.196)
CXCVI.
De his qui falsa Principum rescripta detulerint. Et de nonnullis aliis causis.

Qui falsa Principum rescripta detulerint, ut falsarii puniantur. Qui falsum nesciens allegavit, falsi poena non teneatur. In caput domini patronive nec servus nec libertus interrogari potest. Ut praegnantem nemo torqueat. Qui de se confessus est, super alium credi non potest.

(3.197)
CXCVII.
De his qui falsa fratribus intulerint, quid agendum sit.

Eos qui falsa fratribus capitalia obiecisse convicti fuerint, placuit eos usque ad exitum non communicare et infames semper existere.

(3.198)
CXCVIII.
Ut nullus de alterius Presbyteri parochia populo persuadere audeat ut, relicta propria parochia, ad suam Ecclesiam conveniant, aut sibi eorum decimas dent.

Statutum est ut nullus Presbyter fidelibus sanctae Dei Ecclesiae de alterius Presbyteri parochia persuadeat ut ad suam Ecclesiam, relicta propria Ecclesia, conveniant, et suas decimas sibi dent. Sed unusquisque sua Ecclesia et populo sit contentus; et quod sibi non vult fieri, alteri nequaquam faciat, iuxta illud Evangelii: Quaecunque vultis ut faciant vobis homines, haec eadem facite illis. Quisquis autem contra haec constituta venerit, aut haec infrangere tentaverit, tanquam contemptor, gradus sui periculo subiacebit.

(3.199)
CXCIX.
Quod Laicis de viris Deo dicatis, vel ecclesiasticis facultatibus, aliquid disponendi nulla sit adtributa facultas.

De viris Deo dicatis, vel ecclesiasticis facultatibus aliquid disponendi nulla legitur Laicis, quamvis religiosis, umquam adtributa facultas.

(3.200)
CC.
De his qui in blasphemiam alterius aliquam scripturam vel cantica composuerint vel cantaverint.

Hi qui in blasphemiam alterius cantica composuerint, vel qui cantaverit ea, extra, ordinem vindicetur; nam lex exiliari iubet eos qui libellos famosos excogitant aut proponunt. Notatur infamia quicunque, dum appellat Iudicem, convitium dixerit. Non tantum is qui maledictum aut convitium dixerit, famosus||Sp. 1068|| efficitur, sed et is cuius consilio factum esse patuerit.

(3.201)
CCI.
Quid de Sacerdotibus vel Levitis de se crimen confitentibus agendum sit.

Ut Sacerdos vel Levita qui de se crimen aliquod confitetur, deponatur.

(3.202)
CCII.
Ut nullus Presbyter poenitentes inconsulto Episcopo reconciliare audeat. Et ut omnes publice poenitentes in Coena Domini ad Episcopum proprium conveniant, ut ab eo canonice absolvantur vel diiudicentur.

Statum est et in sanctis Canonibus prohibitum ut nullus Presbyter poenitentem publice, inconsulto Episcopo, reconciliare praesumat, nisi morte forte periclitantem, sed omnes publice poenitentes quinta feria ante Pascha, quae est Coena Domini, ad civitatem in cinere et cilicio in praesentiam Episcopi prostrato vultu conveniant, et ibi ab Episcopo canonice et ordinabiliter, sicut in Sacramentario et in Romano Ordine continetur, reconcilientur atque diiudicentur, consolenturque, et praedicentur quid deinceps agere, quidve vitare debeant instruantur, atque insuper divinis precibus per manus impositionem Episcopi sanentur. Nullo namque tempore Presbytero in publica Missa poenitentem reconciliare sine licentia Episcopi concessum est. Si quis hoc facere praesumpserit, canonica correctione multetur.

(3.203)
CCIII.
De Clericis vel Laicis qui suo Episcopo calumniatores extiterit.

Si quis Clericus vel Laicus exprobrator vel calumniator suo Episcopo extiterit, ut homicida habeatur.

(3.204)
CCIV.
De causis in iudicio convincendis. Et de sententia adversus absentes infirmanda. Et de sententia adversus absentes infirmanda. Et de causis in iudicio non revolvendis. Et ut absentes non damnentur. Et quod absentes per alium, nec accusare, nec accusari possint.

Convinci nemo potest iudicio sine testibus aut scriptura. Sententia absente parte alia a Iudice data, nullam obtinet firmitatem. Causa inter praesentes iudicata post decennium revolvi non potest, nec inter absentes post vicennium. In causa capitali absens nemo damnetur. Neque absens per alium accusatorem accusari potest.

(3.205)
CCV.
Quid de delatoribus fidelibus agendum sit.

Delator si quis extiterit fidelis, et per delationem eius aliquis fuerit praescriptus vel interfectus, placuit eum ||Sp. 1069||nec in finem accipere communionem.

(3.206)
CCVI.
De Sacerdotibus vel Clericis qui per pecunias aliorum Sacerdotum Ecclesias aut beneficia subripiunt vel subvertunt.

Sancitum est atque omnibus prohibitum ut si quis Presbyter praeventus fuerit alicui Clerico aut Laico munera dare, aut aliquam pecuniam tribuere, ut alterius Presbyteri Ecclesiam subripiat, pro hac cupiditate seu rapina, turpis lucri gratia, deiciatur a clero et alienus existat a regula. Nam si pro misericordia Episcopo placuerit longo tempore eum poenitendo quae gessit in carceris aerumna recludere, et usque ad satisfactionem ibi retinere, liceat. Et postea si se correxerit, et alia deinceps minime se facere promiserit, humanius erga eum agere poterit, si voluerit, et ipse dignus inventus fuerit.

(3.207)
CCVII.
Ut Seculares de viris Deo dicatis, Ecclesiaeque facultatibus, ad se nihil putent pertinere praeter reverentiam tantum.

Synodali decreto sancitum est ne laici vel seculares de viris Deo dicatis Ecclesiaeque facultatibus, aliquid ad se putent vel praesumant praeter reverentiam pertinere, quorum quarumque Sacerdotibus disponendi indiscusse a Deo cura commissa docetur. Si quis contra haec venire praesumpserit, anathemate feriatur.

(3.208)
CCVIII.
De servis Dominorum facinora confessis non audiendis.

Si servi facinora dominorum confessi sunt, nullo modo audiantur, nisi forte eos reos deferant maiestatis.

(3.209)
CCIX.
Quid de hominibus qui pauperes expoliant, et admonente Episcopo non reddiderint, agendum sit.

Si quis potentum quemlibet expoliaverit, et admonente Episcopo non reddiderit, excommunicetur.

(3.210)
CCX.
De his qui sine iussione Episcopi Iudices seculares adeunt, aut sine licentia et litteris Episcopi sui proficiscuntur. Et de Laicis Ecclesiis vel Clericis calumniam facientibus.

Sancitum est ut Presbyter vel Diaconus, sive quilibet Clericus regulae subiectus, inconsulto Episcopo ad Iudicem secularem non pergat. Necnon et hoc sancitum est, ut sine epistola Episcopi sui non liceat Clericum vel Monachum proficisci. Et alibi in Canonibus legitur ita:||Sp. 1070|| Presbyter aut Diaconus vel Clericus sine Antistitis sui epistolis ambulans, communionem ei nullus impendat. Simulque statutum est ut si quis Secularium per calumniam Ecclesiam aut Clericum fatigare tentaverit, et convictus fuerit, ab Ecclesiae liminibus et catholica communione, nisi digne poenituerit, coerceatur.

(3.211)
CCXI.
De Laicis vitiosis a Clericis, nisi sponte voluerint, non recipiendis.

Omnes Episcopi in tertia sessione adclamaverunt: Sane dignum est ut sicut Sacerdotes vel Clericos sua in accusatione vel secularibus iudiciis Laici non recipiunt, ita ipsi Sacerdotum vel Clericorum accusationibus seu ecclesiasticis negotiis, nisi sponte non recipiantur; quoniam inconveniens est ut hi qui hos respuunt, ab his recipiantur.

(3.212)
CCXII.
Ut hi qui sponte hominem occidere voluerint, et non potuerint perpetrare, ut homicidae habeantur.

Qui hominem voluntarie occidere voluerit, et perpetrare non potuerit, ut homicida punietur.

(3.213)
CCXIII.
De Clericis qui a suis recedunt Episcopis.

Ut nullus Clericus ab Episcopo suo recedat et ad alium se transferat.

(3.214)
CCXIV.
Ut nulli Sacerdotes eorum decimas, aut aliquid de rebus vel facultatibus Ecclesiae, sine licentia proprii Episcopi vendere praesumant.

Statutum est ut nullus Presbyter vel Diaconus eorum decimas, vel aliquid de rebus Ecclesiae, sine consilio proprii Episcopi inreverenter vendere praesumat; quia in Canonibus decretum est ita: Placuit ut Presbyteri vel Diaconi non vendant rem Ecclesiae ubi sunt constituti, nescientibus Episcopis suis. Et ne deinceps fiat cavendum est, sicut a quibusdam in aliquibus locis impudenter factum audivimus, eo quod quidam Sacerdotes, antequam messes maturae vel collectae essent, eorum decimas vendere causa ebrietatis tentaverunt: quod ne deinceps fiat pariter omnes inhibemus, sed ut prius cum gratiarum actione a Sacerdotibus recipiantur. Et si necessitas fuerit pro restauratione Ecclesiarum, vel pro redemptione captivorum, eas vendere, cum consilio proprii Episcopi et aliorum bonorum Sacerdotum hoc faciant; ne qualibet occasione occulte et sine testimonio fraudentur oblationes fidelium; et unde pauperes recreari debent, vel Ecclesiae restaurari, seu Clerici ||Sp. 1071||vivere, sive Episcopi recipi, hospites et peregrini pasci ac venerari, Presbyteri vel Diaconi aut quilibet fidelium in suis nimiis potationibus vel comessationibus seu carnalibus desideriis, quae multis modis aguntur, inflectere non praesumant, sed in praedictis rebus eas fideliter subministrent; et sciant se non suarum sed dominicarum rerum esse dispensatores. Propterea quasi dominicas res fideliter eas conservare, et utiliter dispensare, Domini Sacerdotes oportet. Et si, quod absit, aliter fecerint, canonica invectione districte feriantur.

(3.215)
CCXV.
De anathematis hominibus repellendis.

Omnium anathematum vox in accusatione vel testimonio aut humano iudicio penitus non audiatur, nec hi accusare quemquam permittantur. Sed si quis anathematis poenam parvi duxerit, aut in insulam religetur, aut exilio deputetur, ne possit Ecclesiam Dei eiusque famulos perturbare.

(3.216)
CCXVI.
De sententia adversus absentes vel minores iudicata non valenda.

Adversus absentes vel minores sententia iudicata non valebit.

(3.217)
CCXVII.
Quid de Clericis qui in seditione arma portaverint, faciendum sit.

Clerici qui in quacunque seditione arma volentes sumpsisse reperti fuerint, amisso ordinis sui gradu in Monasterio poenitentiae contradantur.

(3.218)
CCXVIII.
De his qui inebriantur, ut a communione, nisi se correxerint, suspendantur, aut corporali supplicio subdantur.

Sancitum est ut a Presbyteris vel Diaconibus seu a reliquis Clericis omni modo vitetur ebrietas, quae omnium vitiorum fomes ac nutrix est. Itaque eum quem ebrium fuisse constiterit, ut ordo patitur, aut quadraginta dierum spatio a communione statuimus submovendum aut corporali subdendum supplicio.

(3.219)
CCXIX.
Quid de his Ecclesiae Iudicibus faciendum sit qui absentes iudicare praesumunt.

Caveant Iudices Ecclesiae ne, absente eo cuius causa ventilatur, sententiam proferant; quia irrita erit: immo et causa in synodo profecto dabitur.

||Sp. 1072||
(3.220)
CCXX.
De his qui apud extraneos Iudices causam suam proponunt. Et de his qui prius in proprio foro non iurgaverint. Et de Iudicibus qui sua neglegentia causas differunt.

Si quis alium crediderit accusandum, apud provinciae illius Iudicem negotium suum proponat; et omnem iacturam litis incurrat qui non ante in proprio foro iurgaverit. Quod si per neglegentiam Iudicis causa definita non fuerit, tantum eum fisco nostro iubemus exsolvere, quantum res ipsa de qua agitur valuisse cognoscitur. Et qui consiliis suis adhaerent, exilio deputentur.

(3.221)
CCXXI.
Quod ruinis miserorum oppido succurrendum sit.

Occurrere certe miserorum ruinis debet subsidio unusquisque, quo valeat ex relevatione alienae vindictae a se Dei removere vindictam. Libat enim Domino prospera qui ab afflictis pellit adversa.

(3.222)
CCXXII.
Quid de vaticinatoribus falsis agendum sit.

Ut vaticinatores, qui se futura scire dicunt, caesi de civitate iactentur.

(3.223)
CCXXIII.
Quod in metropolitana sede, tempore quo omnes elegerint comprovinciales Episcopi, ad Synodum faciendam sit conveniendum.

Placuit definiri ut paternis institutionibus obsequentes in metropolitanam sedem, tempore quo omnes comprovincialiter elegerint Pontifices, ad synodum faciendam devotis studiis conferantur.

(3.224)
CCXXIV.
Quid de Episcopo qui alium conculcare vel calumniari aut iniuriare praesumpserit Episcopum, faciendum sit.

Ut nullus Episcopus alium Episcopum conculcet, eumque calumniare vel iniuriare praesumat. Quod si fecerit, gradus sui periculo subiacebit.

(3.225)
CCXXV.
Ut nullus Presbyter in Ecclesia benedictiones publicas super populum fundere aut altare consecrare, vel reconciliare, praesumat.

Statutum est ut Presbyteri benedictionem in Ecclesia super plebem fundere, aut altare consecrare aut reconciliare, aut submovere vel collocare, ullo modo non praesumant. Simul et hoc statutum est, ut altare erigere, vel de loco in locum transmutare, ut a quibusdam factum audivimus, sine Episcopi sui licentia vel consilio, cuius est et ipsum altare consecrare et post motionem vel violationem reconciliare, Presbyteri non perten||Sp. 1073||tent. Quod si aliter fecerint, gradus sui periculo subiacebunt.

(3.226)
CCXXVI.
Ut absentibus quod ablatum est pleniter restituatur.

Propter absentes Legem volumus iterare, ut quicquid fuerit eis a qualibet persona ablatum, totum amicis eorumque proximis vel servis, cum Iudicem interpellaverint, sine dilatione reddatur; ut res quas discedens dominus in sua proprietate dimisit, integre ab actoribus domini, quocunque sedeat, vindicentur. Quaecunque autem in militia constitutis vel absentibus pervasa fuerint, sine aliqua iubemus dilatione restitui.

(3.227)
CCXXVII.
Ut ea quae ad perpetuam utilitatem sunt instituta, inconvulsa permaneant.

Quae ad perpetuam utilitatem sunt instituta, nulla commutatione varientur; nec ad privatum trahantur commodum quae ad bonum sunt commune praefixa. Et manentibus terminis quos statuerunt patres, nemo damnet alienum; sed intra fines proprios atque legitimos, prout quis voluerit, in latitudine se caritatis exerceat.

(3.228)
CCXXVIII.
De neglegentibus officia divina, et non venientibus ad matutinalia vel vespertinalia, sive reliqua divina officia.

Sancitum est ut si quis Presbyter vel Diaconus, aut quilibet Clericus Ecclesiae deputatus, si intra civitatem fuerit, aut in quolibet loco in quo Ecclesia est, et ad quotidianum psallendi sacrificium matutinis vel vespertinis horis ad Ecclesiam non convenerit, deponatur a clero; si tamen castigatus veniam ab Episcopo per satisfactionem noluerit promereri.

(3.229)
CCXXIX.
De his qui in captivitatem ducti sunt, quid agendum sit.

Quicunque necessitate captivitatis ducti sunt, et non sua voluntate, sed hostili depraedatione ad adversarios transierunt, quaecunque in agris vel in mancipiis ante tenuerunt, sive a fisco possideantur, sive aliquid ex his per Principem cuicunque datum est, sine ullius contradictione personae tempore quo redierint vindicent ac praesumant; si tamen cum adversariis non sua voluntate fuerint, sed captivitate se detentos esse probaverint.

(3.230)
CCXXX.
Quod contra caput non sit surgendum.

Contra caput, etiamsi faciendum sit, non libenter admittimus.

||Sp. 1074||
(3.231)
CCXXXI.
Ut Presbyteri per singulas hebdomadas, sicut ab Episcopo, vel ab illo qui constitutus est ab eo, vocantur, ad civitatem conveniant, absque ulla dilatione, discendi gratia.

Statutum est ut omnes Presbyteri parochiae ad civitatem per turmas, et per hebdomadas ab Episcopo sibi constitutas, conveniant discendi gratia, ut aliqua pars in parochiis Presbyterorum remaneat, ne populi et Ecclesiae Dei absque officio sint, et aliqua utilia in civitate discant, ut meliores ad parochias demum et sapientiores atque populi utiliores absoluti revertantur. Et ibi ab Episcopo, id est, in civitate, sive a suis bene doctis Ministris bono animo instruantur de sacris lectionibus et divinis cultibus et sanctis canonibus, sive de baptismatis sacramentis, atque Missarum solemniis et precibus, et de reliquis officiis omnibus sibi necessariis pleniter et distincte ac singillatim imbuantur. Et omnia quae illi per parochias docere, praedicare, ac facere debent, eos Episcopus et sui bene docti ministri veraciter et discrete doceant, ut quid facere vel quid vitare debent sciant; quatinus eorum vitam bene et condigne atque inreprehensibiliter ducant, et aliis bene vivendo bonum exemplum absque ulla offensione praebeant, et eorum ministeria sapienter et rationabiliter adimpleant, ut in nullam, quod absit, offensionem incidant, sed Dei gratiam promereri valeant.

(3.232)
CCXXXII.
Quid de convictis in iudicio de evidenti violentia faciendum sit.

Convictus in iudicio de evidenti violentiae crimine, reus caput puniatur.

(3.233)
CCXXXIII.
Ut Sacerdotes de incognitis rebus nihil iudicare praesumant.

Nos, qui Sacerdotum Domini matura volumus esse iudicia, nihil possumus de incognitis rebus in cuiusquam partis praeiudicium definire, priusquam universa quae gesta sunt veraciter audiamus.

(3.234)
CCXXXIV.
De his qui relinquunt ecclesiastica officia, et ad Seculares confugiunt. Et de Clericis furtum Ecclesiae facientibus. Sive de Clericis comam nutrientibus vel habitum aut vestimenta clericalia mutantibus.

Sancitum est ut quisquis Clericus, relicto officio suo, propter districtionem ad Secularem quemlibet confugerit, et is ad quem recurrit solatium ei defensionis impenderit, cum eodem Ecclesiae de communione pellatur. ||Sp. 1075||Simulque sancitum est ut si quis Clericus furtum Ecclesiae fecerit, peregrina ei communio tribuatur. Simili modo decretum est ut Clerici qui comam nutriunt, ab Archidiacono, etiamsi noluerint, inviti detondantur. Vestimenta vero vel calciamenta eis, nisi quae religionem deceant, uti aut habere non liceat.

(3.235)
CCXXXV.
De servis, insciis vel consciis dominis, violentiam facientibus, et qualiter haec corrigantur.

Servi si inscio domino confessi vel convicti fuerint violentiam commisisse, addicti tormentis gravibus puniantur. Si vero iubentibus dominis violentiae crimen admiserint, domini qui inlicita praeceperunt, notantur infamia, et nobilitatis vel honoris sui dignitatem tenere non possunt. Servi autem qui talibus dominorum iussionibus paruerunt, in metallo detrudantur. Caeterum non liceat Iudicibus discussionem violentiae differre vel dimittere vel donare. Si, autem probaverint violentiam, et non statim vindicaverint, noverint se periculum subituros. Viles autem personae quae frequenter admisisse violentiam comprobantur, constituta legibus poena suprascripta omnimodis feriantur.

(3.236)
CCXXXVI.
Qualiter desides vel neglegentes curandi sint.

Si extiterint aliqui fratres desides vel neglegentes, quos oporteat maiori auctoritate curari, sic tamen est adhibenda correctio ut semper sit salva dilectio.

(3.237)
CCXXXVII.
Ut Clerici contumaces vel inflati contra Episcopum suum non sint, nec parvipendant eius excommunicationem. Et qualiter haec facientes suam recipere debeant dignitatem.

Statutum est ut contumaces Clerici, prout dignitatis ordo permiserit, ab Episcopis corrigantur. Et si qui prioris gradus, elati superbia, communionem fortasse contempserint, aut Ecclesiam frequentare vel officium suum implere neglexerint, peregrina eis communio tribuatur; ita ut cum eos poenitentia correxerit, rescripti in matricula, gradum suum dignitatemque recipiant.

(3.238)
CCXXXVIII.
Quod accusatoribus ante discussionem utriusque partis non sit credendum.

Quotiens quilibet accusator aliquid de adversario suo, eo absente, suggesserit, ei ante discussionem ||Sp. 1076||utriusque partis penitus non credatur.

(3.239)
CCXXXIX.
De Sacerdotibus non detrahendis.

Praecipimus ut nullo vel falso insimulatus crimine extrahatur Sacerdos.

(3.240)
CCXL.
Ut qui Iudices suspectos habuerit, vocem appellationis exhibeat.

Si quis Iudicem pro quibuscunque causis adversum sibi senserit aut habuerit forte suspectum, vocem appellationis exhibeat; ut, cum ei concessum fuerit, integro negotio apud alium Iudicem amotis dilationibus possit audiri.

(3.241)
CCXLI.
Ut caveat unusquisque, quantum fieri potest, ut alteri non faciat quod pati non vult.

Sicut non vult aliquis gravis oneris sarcinam ferre, ita non audeat alii grave pondus imponere.

(3.242)
CCXLII.
Ut discordantes ad altare sive gratiam sanctae communionis non accedant. Et si unus eorum se correxerit, et alter discordans inventus fuerit, quid de his agendum sit.

Sancitum est ut personarum discordantium nemo, antequam reconcilietur, ad altare Domini accedere audeat, vel gratiam communionis sanctae percipere; sed geminato tempore per poenitentiam compensabitur quo discordiae servierunt. Sed si unus eorum, alio contemnente, ad satisfactionem caritatis occurrerit, ex eo tempore ut pacificus in Ecclesiam recipiatur ex quo ad concordiam festinasse convincitur.

(3.243)
CCXLIII.
Quod poenitentes a conviviis et ornamentis atque alba veste abstinere debeant.

Qui luget, abstinere debet a conviviis ac ornamentis, et alba veste.

(3.244)
CCXLIV.
De divinis et apostolicis atque Canonum decretis minime violandis.

Iubemus ut ita omnes divinis et apostolicis constitutionibus serviatis ut in nullo patiamini pia Canonum decreta violari. Praecipimus etiam ut nulli fas sit sine status sui periculo vel divinas constitutiones vel apostolicae sedis decreta temerare.

(3.245)
CCXLV.
De his Sacerdotibus qui de Ecclesiis ad Ecclesias inrationabiliter transeunt, et de illis qui in loco eorum sunt ordinati.

Sancitum est ut illi Sacerdotes qui de Ecclesiis ad Ecclesias migrant vel migraverunt, et suos titulos absque licentia et consensu Episcopi dimittunt vel dimiserumt, tamdiu a communione habeantur alieni, quandiu ad eas redierint||Sp. 1077|| Ecclesias in quibus primo sunt constituti. Quod si alius, alio transmigrante, in locum viventis ordinatus est, tamdiu vacet sacerdotii dignitate qui suam deseruit Ecclesiam, quandiu successor eius quiescat in Domino.

(3.246)
CCXLVI.
Quod iniuriarum actiones nonnisi praesentes accusare possint.

Iniuriarum actiones nonnisi praesentes accusare possunt. Crimen enim quod vindictae aut calumniae iudicium expectat, per alios intendi non potest.

(3.247)
CCXLVII.
Quod amicitiam protegat omnis qui non contendit.

Omnis qui non contendit, protegit amicitiam. Nam et Apostolus ad Corinthios scribit: Cum sint inter vos aemulationes et contentionem, nonne carnales estis, et secundum hominem ambulatis? Nihil per contentionem, neque per inanem gloriam, sed in humilitate mentis invicem aestimantes semetipsos, non sua singuli respicientes, sed aliorum.

(3.248)
CCXLVIII.
Ut quod Ecclesia tricennali iure possederit, nulli liceat pro hoc deinceps appellare. Et de raptoribus viduarum vel virginum. Et ut feminae sacris altaribus non ministrent.

Statutum est ut facultates Ecclesiae, necnon et dioeceses quae ab aliquibus possidentur Sacerdotibus, iure sibi vindicent quod tricennalia lex conclusit, et ultra triginta annos nulli liceat pro id appellare quod legum tempus exclusit. Simulque sancitum est ut raptores viduarum vel virginum ab Ecclesiae communione pellantur. Et ut feminae sacris altaribus non ministrent, vel aliquid ex his quae virorum sunt officiis deputata praesumant.

(3.249)
CCXLIX.
De Iudicibus contra Legem iudicantibus, et Legem audire nolentibus.

Quicunque Iudex oblatas sibi in iudicio leges vel iuris species audire noluerit, et contra eas iudicaverit, ex hac re convictus, in carcerem deputetur.

(3.250)
CCL.
De imperitis, ut peritis non praeferantur.

Valde iniquum est ut imperiti magistris, novi antiquis, vel rudes praeferantur emeritis.

(3.251)
CCLI.
Ut liceat litigatoribus vitiatam causam appellationis remedio sublevare, et appellatores in nullam custodiam redigantur.

Iudices observare debent ut ||Sp. 1078||liceat litigatori vitiatam causam appellationis remedio sublevare, et appellatores nec in carcerem redigantur, nec a militibus faciant custodire, sed agendum negotium suum liberi observent. Nec etiam in supplicium destinatis appellandi vox denegetur.

(3.252)
CCLII.
Ut nullus falsum testimonium dicat. Et de periculo falsorum testium, seu poenitentia vel abiectione eorum.

Volumus atque praecipimus ut omnes a falso testimonio se abstineant, scientes et hoc gravissimum scelus esse, et ab ipso Domino in monte Sinai prohibitum, dicente eo: Non falsum testimonium dixeris. Sive: Falsus testis non erit impunitus. Sciat etiam se, quisquis hoc perpetraverit, tali poenitentia purgandum sicut de periurio, aut tali damnatione et excommunicatione feriendum sicut de homicidio vel periurio. Summa enim stultitia et nequitia est ut aliquis homo qui Christiano nomine censetur, pro cupiditate argenti et auri, aut vestimentorum sive agrorum vel cuiuslibet rei, sicut saepe contingere solet, propter ebrietatem aut ventris ingluviem, in tam grande scelus corruat ut aut septem annis in arcta aerumna sit, aut ab Ecclesia sit repulsus, dicente Domino: Quid prodest homini si lucretur universum mundum, animae vero suae detrimentum faciat?

(3.253)
CCLIII.
Quod eandem poenam passurus sit accusator, si convincere accusatum non potuerit, quam reus passurus erat.

Poenam quam reus passurus erat, accusator excipiat si convincere eum non potuerit. Nemo potest debitorem plus agnoscere, quam ille qui iniuriae sustinuit nequitiam.

(3.254)
CCLIV.
Quod prolator semper scripturam adfirmare debeat.

Statutum est ut scripturam prolator adfirmet. Nam si is qui scripturam protulit, eius non adstruxerit veritatem, ut falsitatis reum esse detinendum.

(3.255)
CCLV.
Ut omnes Fideles suis Episcopis fideliter obediant.

Qui Episcopum suum noluerit audire, et excommunicatus fuerit, et renuerit, perennem condemnationem Episcoporum apud Deum sustineat, et insuper a palatio nostro sit omnino extraneus, ||Sp. 1079||et omnes facultates eius ad legitimos parentes perveniant.

(3.256)
CCLVI.
De homicidis quid agendum sit.

De homicidis ita iussimus observare, ut quicunque ausu temerario alium sine causa occiderit, vitae periculo freriatur, et pretio nullo se redimere unquam valeat. Et si convenerit ut ad compositionem quisque descendat, nullus de parentibus aut amicis eum quicquam adiuvet. Quod si fecerit, suum wirgildum omnino componat.

(3.257)
CCLVII.
Quid de furibus et malefactoribus sit agendum.

De furibus et malefactoribus decrevimus observari, ut si quinque aut septem bonae fidei homines, absque inimicitia proposita criminosum cum sacramenti interpositione esse dixerint, quomodo contra legem furtum perpetravit, sic secundum legem moriatur. Et si Iudex comprehensum latronem laxaverit, vitam suam amittat, et ut caeteri disciplinam omnibus observent.

(3.258)
CCLVIII.
De incestis quid agendum sit.

Ut incestum nullus sibi umquam societ coniugium. Quod si contigerit, ab Episcopo loci illius separentur, et publicam septem annorum iuxta canonicos gradus ambo agant poenitentiam. Qui autem hoc agere noluerit, ab omnibus ut anathema habeatur.

(3.259)
CCLIX.
De accusatoribus non facile recipiendis, nec absque certa probatione quibusquam iudicandis vel damnandis.

Omnia primo diligenter cunctos oportet inquirere, ut cum iustitia definiantur. Nullus quemquam ante iustum iudicium damnet, nullum suspicionis arbitrio iudicet. Prius quidem probet, et sic iudicet, non enim qui accusatur, sed qui convincitur, reus est: pessimum namque et periculosum est quemquam de suspicione iudicare. In ambiguis Dei iudicio reservetur sententia: quod certe agnoscunt, suo; quod nesciunt, divino reservent iudicio. Quoniam non potest humano condemnari examine, quem Deus suo iudicio reservavit. Incerta namque non debemus iudicare quoadusque veniat Dominus, qui latentia producet in lucem, et inluminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium. Quamvis enim vera sint; non tamen credenda sunt nisi quae certis indiciis comprobantur, nisi ||Sp. 1080||quae manifesto iudicio convincuntur, nisi quae iudicario ordine publicantur.

(3.260)
CCLX.
De Chorepiscoporum superstitione atque damnatione.

Omnibus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus et nostris notum esse volumus quia non parva quaestio de Chorepiscoporum superstitione ad nos non semel aut bis aut ter venerat, sed saepissime nostris auribus molestiam intulerat. Ipsa enim quaestio non solum inter Clericos, sed etiam inter Laicos crebrius ventilabatur. Dicebant ergo Presbyteri, Diaconi, et Subdiaconi a regularibus Episcopis ordinati, non esse eos Presbyteros vel Diaconos aut Subdiaconos, qui a Chorepiscopis videbantur quasi sacrati, nec sacerdotale eos debere peragere officium, nisi forent a canonice ordinatis Episcopis consummati. Sumentes quoque de canonica auctoritate sanctionem, affirmabant a Chorepiscopis ordinatos vulneratum potius quam episcopaliter sanctificatum per illam manus impositionem habere caput. Ubi autem vulnus infixum est, medicina est adhibenda, qua possit recipere sanitatem. Similiter et Laici dicebant quod talium Ministrorum vel Sacerdotum, id est, qui a Chorepiscopis erant quasi ordinati, officia audire nollent, nec eorum infantes maiores vel minores aut familiam eorum per manus impositionem consignari vel confirmari usquam vellent, ne magis vulnus quam benedictionem acciperent. Quod iurgium cum enucleatius discutere voluissemus, placuit nobis ex hoc apostolicam Sedem consulere, iubente canonica auctoritate atque dicente: Si maiores causae in medio fuerint devolutae, ad Sedem apostolicam, ut sancta Synodus statuit et beata consuetudo exigit, incunctanter referatur. Quapropter Arnonem Archiepiscopum ad Leonem Apostolicum misimus, ut inter caetera quae ferebat, etiam eum ex hoc interrogaret; ut quicquid super his definiendum esset, apostolica auctoritate a nostris Episcopis regulariter sopiretur. Qui nobis verbis et scriptis ab eo renuntians haec non esse necesse iterare vel definire, quia saepissime a suis praedecessoribus et a multis sanctis Episcopis atque synodalibus sanctionibus eos esse prohibitos atque damnatos; et ideo non esse necesse ventilare, sed definita tenere. Dixit enim nullum fore Presbyterum vel Diaconum aut Subdiaconum ab eis ordinatum, nec Ecclesiam ab eis dedicatam, nec virginem ||Sp. 1081||consecratam, nec quemquam confirmatum, neque quicquam quod de episcopali ministerio praesumsere esse peractum, sed quicquid ex his ab eis inlicite erat praesumptum, omnia a canonice ordinatis Episcopis debere rite peragere et in meliorem statum reformare: quia quod non ostenditur gestum, ratio non sinit ut videatur iteratum. Praedictos autem Chorepiscopos omnes praecepit damnare, et in exilio detrudi. Ista vero omnes, maxime regni nobis a Deo commissi, Episcopi cum eodem Arnone permittente praefato Apostolico mitius tractantes, iamdictos villanos Episcopos inter Presbyteros statuerunt, ita ut amplius nihil de episcopali ministerio praesumerent, nec ipsi deinceps a quoquam fierent qui gradus sui periculum vitare vellet. Decretum namque est in illa Synodo quam Reginisburc pro eadem vel pro aliis causis apostolica auctoritate praefato praetexto habuimus, nihil ex praedictis a quoquam eorum agere nec facere volentibus consentire, sed quicquid ab his episcopaliter praesumptum est, a canonice ordinatis Episcopis peragi debere, nec ullum usquam de episcopali ministerio a Chorepiscopis aliquid accepisse, quia nihil in dante erat quod aliquis horum accipere potuisset; quoniam quod non habuit quis eorum, dare non potuit. Nam Episcopi non erant, quia nec ad quandam civitatis episcopalem sedem titulati erant, nec canonice a tribus Episcopis ordinati. Ideo de episcopali ministerio nihil agere potuerunt. Et idcirco non ostenditur gestum quod praefixi agere putaverunt; quia quod non habuerunt, nullatenus dare potuerunt. Ideo namque nulla causa permittit ut videatur iteratum quod de causis memoratis a canonice ordinatis Episcopis cognoscitur regulariter peractum. Unde et cum saepe quaestio de male accepto honore nascatur, quis ambigat nequaquam esse tribuendum quod non decet fuisse conlatum. Scimus enim, sicut et in antiquis Patrum legimus decretis, posse vera ac iusta legitimi Episcopi benedictione auferre omne vitium quod a vitioso fuerat iniectum.

(3.261)
CCLXI.
De rebus ecclesiasticis absque iussione proprii Episcopi non dispensandis.

Placuit ut Episcopi rerum ecclesiasticarum in omnibus, iuxta sanctorum canonum sanctiones, plenam semper habeant potestatem. Nullus eas dare vel ||Sp. 1082||accipere absque proprii Episcopi audeat iussione; nullus eas invadere vel vastare, aut quoquo modo deteriorare praesumat. Nam devastantibus Ecclesias earumque res nihil aliud intelligimus quam contra illum aeterni imperii Deum eiusque maiestatis homines movere certamen, cum illae aedes illi die noctuque famulentur, et illi sint consecratae. Videant ergo vastantes, easque invadentes, praenuntiamus, ne ab illo, si se commoveat, vastentur et disperdantur cuius percussionem montium dorsa ferre non possunt. Nos vero ista nec agere volumus, nec facere volentibus consentire; ne nos ipsos, quod absit, perdamus, aut se perdere volentibus consentiamus. Quapropter praecipimus ut si quis ex iure ecclesiastico hactenus nostra largitate aliquid possedit, si illa deinceps habere voluerit, ut ad proprios Episcopos veniat, et ab eis et a Praepositis Ecclesiarum unde esse videntur, quocunque modo iuste potuerit, haec impetrare satagat, et nihil ex eis aliter ambiat aut concupiscat, vel accipiat, ne cupidos sanctarum rerum ignis qui in eis est favillosius exurat. Unde et in sacris canonibus Spiritu Dei conditis decretum habetur ita: Si quis oblata dederit vel acceperit praeter Episcopum, vel eum qui constitutus est ab eo ad dispensandum misericordiam pauperibus, et qui dat et qui accipit anathema sit. Scimus enim anathematos homines, et in praesenti seculo infames esse ac perditos, et a consortio fidelium in omnibus absque pane et aqua fieri alienos, atque si absque Ecclesiae satisfactione de hac vita recesserint, a regno Dei fore extorres. Quam foveam cavere dissimulans vel recusans, nostra se sciat per omnia carere societate; quia non solum qui faciunt, sed qui facientibus prava consentiunt, rei sunt. Satius enim nobis est regnum non habere terrenum, quam aeternum perdere: plus vero me credo posse Deum per suorum Sanctorum merita adiuvare, quam omnem militiam secularem. Quapropter omnes scire cupimus, si super his quibus fruimur bonis universum mundum lucrari potuissemus, nostram vestrasque animas perdere noluissemus, nec se pro praedictis cupiditatibus perdere volentibus assentire. Testante namque evangelica tuba didicimus nihil prodesse homini universum mundum lucrari, si animae suae detrimentum patiatur. Et iterum: Quam dabit homo commutationem pro anima sua? Et iterum: Ibunt ||Sp. 1083||hi in supplicium sempiternum, iusti autem in vitam aeternam.

(3.262)
CCLXII.
Ut mulieres non ingrediantur ad altare. > Et ut baptizandi fidei sacramento instruantur, et post baptismum chrisma coeleste per Episcoporum manus impositionem percipiant.

Non oportet mulieres ingredi ad altare. Baptizatos vero oportet fidei Symbolum discere, et quinta feria septimanae maioris Episcopo vel Presbyteris reddere. Et qui in aegritudine constituti baptismum perceperint, sanati fidei Symbolo doceantur, ut noverint quanta natione digni sunt habiti. Oportet etiam baptizatos post baptismum chrisma coeleste percipere et regni Christi participes fieri.

(3.263)
CCLXIII.
Quod non conveniat catechumenis vel poenitentibus in Pascha vel Pentecosten, aut Nativitate Domini, baptismum vel ante canonicam reconciliationem Sacramentum dominici corporis dare, sed tantum sal benedictum.

Ut per solemnissimos paschales dies sacramentum catechumenis non detur, nec eis qui a liminibus Ecclesiae sunt exclusi, neque eis, ante canonicam reconciliationem, qui publicam gerunt poenitentiam, sed tantum benedictum sal a Sacerdotibus pro communione tribuatur. Et quia apud fideles per illos dies sacramenta non mutantur, nec apud catechumenos vel publice poenitentes oportet mutare.

(3.264)
CCLXIV.
Ut in Synodo prius generales causae, quae ad normam Ecclesiae pertinent, finiantur, et postea speciales ventilentur.

Placuit ut quotiens secundum statuta Patrum synodus congregata fuerit, nullus Episcoporum vel Presbyterorum aliquam prius causam suggerere audeat quam ea quae ad emendationem vitae et ad severitatem regulae animaeque remedia pertinent, finiantur.

(3.265)
CCLXV.
De his qui res Ecclesiae a Principibus petunt, ut irrita habeantur quae obtinent, et ipsi communione priventur.

Qui reculam Ecclesiae petunt a Regibus, et horrendae cupiditatis impulsu egentium substantiam rapiunt, irrita habeantur quae obtinent, et a communione Ecclesiae, cuius facultatem auferre cupiunt, excludantur.

||Sp. 1084||
(3.266)
CCLXVI.
Ut nullus Episcopus de alterius Episcopi dioecesi quicquam praesumat.

Ne parochias cuiuslibet Episcopi alterius civitatis Episcopus canonum temerator invadat, et vesanae cupiditatis facibus inflammatus, suisque admodum non contentus, rapiat aliena.

(3.267)
CCLXVII.
Ut hi qui res Ecclesiae invadunt, vastant, vel diripiunt, si monente Episcopo non se correxerint, communione priventur.

Si quis cuiuscunque munuscula Ecclesiae, sanctis scripturarum titulis conlata, nefaria calliditate abstulerit, fraudaverit, invaserit, retentaverit, atque suppresserit, et non statim a Sacerdote commonitus Deo auxiliante reddiderit, ab Ecclesiae catholicae communione pellatur.

(3.268)
CCLXVIII.
Ut posteriores Episcopi non se praeponant prioribus.

Ut nullus Episcopus prioribus suis se audeat anteponere.

(3.269)
CCLXIX.
Ut Clerici qui sine epistolis Episcopi sui extra propriam parochiam profecti fuerint, communione priventur. Et si incorrigibiles apparuerint, verberibus arceantur.

Clericis sine commendatitiis epistolis Episcopi sui licentia non pateat evagandi, et in omni loco ad quem sine epistolis Episcopi sui, ut dictum est, venerint, a communione habeantur alieni. In Monachis quoque par forma servetur; quos si verborum increpatio non emendaverit, etiam a verberibus statuimus coerceri.

(3.270)
CCLXX.
De Clericis, si ebrietatem non vitaverint, ut excommunicentur aut verberentur.

Ante omnia Clericis vitetur ebrietas, quae omnium vitiorum fomes ac nutrix est. Nec quis potest liberum corporis sui ac mentis habere iudicium, qui, captus vino, a sensu probatur alienus, et proclivius ad iudicium mens labefacta du||Sp. 1085||citur, ut plerumque possit peccatum aut crimen, dum nescit, incurrere. Ignorantia vero talis non potest effugere poenam, quam ex voluntaria amentia manasse constiterit. Itaque quemcunque ebrium fuisse constiterit, ut ordo patitur, aut quadraginta dierum spatio a communione statuimus submovendum aut corporali subdendum esse supplicio.

(3.271)
CCLXXI.
De his qui per calumniam Ecclesiam aut Clericum fatigare tentaverint.

Si quis per calumniam Ecclesiam aut Clericum fatigare tentaverit, et convictus fuerit, Ecclesiae liminibus et Catholicorum communione, nisi digne poenituerit, arceatur.

(3.272)
CCLXXII.
Ut Laici non ordinentur nisi religione praemissa. Et ut monasteriis puellarum probatae vitae homines praefigantur.

Praecipimus ne Laicus, nisi religione praemissa, Clericus fiat. In monasterium vero puellarum nonnisi probatae vitae et aetatis provectae ad quascunque earum necessitates vel ministrationes permittantur intrare. Ad faciendas vero Missas Clerici qui ingressi fuerint, statim peracto ministerio regredi festinent. Aliter autem nec Clericus nec Monachus iuvenis ullum ad puellarum congregationem habeat accessum, nisi hoc paterna aut germana necessitudo probetur admittere.

(3.273)
CCLXXIII.
De his qui districtionem Episcoporum circa se austeriorem putaverint, quid agendum sit.

Si quis Clericorum circa se aut districtionem aut retractationem Episcopi sui putat iniustam, iuxta antiquas Constitutiones recurrat ad synodum.

(3.274)
CCLXXIV.
De conspiratione Clericorum vel Monachorum, aut Laicorum.

Si quis Clericorum, ut in multis locis, Diabolo instigante actum fuisse perpatuit, rebelli auctoritate se in unum coniuratione intercedente collegerint, et aut sacramenta inter se data aut chartulam conscriptam fuisse patuerit, nullis excusationibus haec praesumptio praevellatur; sed res detecta, cum in synodum ventum fuerit, in praesumptoribus iuxta personarum et ordinum qualitatem ||Sp. 1086||a Pontificibus qui tunc in unum collecti fuerint vindicetur; quia sicut caritas ex praeceptis dominicis, corde, non chartulae conscriptione vel coniuratione, est exhibenda, ita quod supra sacras admittitur scripturas, auctoritate et districtione pontificali est reprimendum.

(3.275)
CCLXXV.
De his qui res Ecclesiae traditas invadunt vel vastant, aut absque proprii Episcopi consensu accipiunt, quid agendum sit.

Si quis res Ecclesiae debitas vel proprias Sacerdotis horrendae cupiditatis instinctu occupaverit, retinuerit, aut a potestate ex competitione perceperit, si eas non restituat, nullis se rebus excuset. Quod si agnito iure ecclesiastico non statim Ecclesiae vel Sacerdoti reformaverit, aut ut ipsum ius agnoscere possit, in iudicium electorum venire distulerit, tamdiu a communione ecclesiastica suspendatur, quandiu, restitutis rebus, tam Ecclesiam quam Sacerdotem reddat indemnem. Similis etiam his qui oblationes defunctorum Ecclesiis vel Sacerdotibus legaliter dimissas quolibet ordine adsignare tardaverint, vel retinere praesumpserint, districtionis ecclesiasticae iuxta priores canones forma servetur. Cui etiam sententiae subiacebit quisquis sibi quolibet ordine quod pro devotione sua Ecclesiis dedit, revocare praesumpserit. Abbatibus, Presbyteris, caeterisque Ministris de rebus ecclesiasticis vel sacro ministerio traditis nil alienare vel obligare absque permissione et subscriptione Episcopi sui liceat. Quod si praesumpserint, degradentur, communione concessa; et quod temere praesumptum aut alienatum est, ordinatione Episcopi revocetur.

(3.276)
CCLXXVI.
De his quae die dominico agi prohibentur vel permittuntur.

Audivimus persuasum esse populis die dominico agi cum caballis aut bubus vel vehiculis itinera non debere, neque ullam rem ad victum reparare, vel ea quae ad nitorem domus vel hominis pertinent nullatenus exercere; quae res ad Iudaicam superstitionem magis quam ad Christianam observantiam pertinere probatur. Quapropter statuimus ut die dominico quod ante fieri licuit liceat. A rurali tamen opere, id est, opere aratri vel vineae, vel sectione messis, excussione exarto, vel sepe censuimus abstinendum, quo facilius ad Ecclesiam venientes orationis gratia vacent. Quod si inventus fuerit aliquis in operibus suprascriptis, aut quae in||Sp. 1087||terdicta sunt exercere praesumpserit, qualiter haec emendare debeat, non in Laicorum districtione, sed in Sacerdotis castigatione consistat.

(3.277)
CCLXXVII.
De his qui ante finitam Missam de Ecclesia egredi praesumunt.

De Missis nullus Laicorum ante discedat, quam Dominica dicatur Oratio. Et si Episcopus praesens fuerit, eius benedictio expectetur. Neque ante Missam expletam quis egredi praesumat.

(3.278)
CCLXXVIII.
De his qui in Ecclesia cum armis intrare praesumunt.

Sacrificia matutina Missarum, sive vespertina, ne quis cum armis pertinentibus ad bellorum usum expectet. Quod qui fecerit, in Sacerdotis potestate consistat quali eum districtione debeat castigare.

(3.279)
CCLXXIX.
Ut Laici in Ecclesia infra cancellos stare non praesumant.

Ut Laici secus altare, quo sancta mysteria celebrantur, inter Clericos tam ad Vigilias quam ad Missas, stare penitus non praesumant. Sed pars illa quae a cancellis versus altare dividitur, choris tantum psallentium pateat Clericorum. Ad orandum vero et communicandum laicis et feminis, sicut mos est, pateant sancta sanctorum.

(3.280)
CCLXXX.
De his qui Sabbato sancto Paschae hora nona ieiunium solvunt.

Quidam sabbato sancto ab hora nona ieiunium solvunt, conviviis utuntur; et dum sol ipse eadem die tenebris palliatus lumina subduxerit, ipsaque elementa turbata moestitiam totius mundi ostenderint, illi ieiunium tamen diei polluunt, epulisque inserviunt. Et quia totum eundem diem universalis Ecclesia propter passionem Domini in moerore et abstinentia peragit, quicunque in eo ieiunium, praeter parvulos, senes, et languidos, ante peractas indulgentiae preces persolverit, a paschali gaudio depellatur; nec in eo sacramentum corporis et sanguinis Domini percipiat qui diem passionis eius per abstinentiam non honorat.

||Sp. 1088||
(3.281)
CCLXXXI.
De purgatione Sacerdotum, qualiter facta fuerit Vvarmacia secunda vice.

Omnis vobis tam praesentibus quam et futuris scire cupimus quia ideo consultu Sedis apostolicae, et omnium nostrorum Episcoporum ac reliquorum Sacerdotum atque maxime cunctorum fidelium nostrorum de purgatione criminatorum Sacerdotum tanta tractavimus, eamque cum testibus, sicut in anteriori Capitulari nostro continetur, fieri decrevimus, quoniam nesciebamus eandem causam a beato Gregorio papa esse definitam. Nam cum Warmatia generalem conventum habuissemus, adlata est nobis a Riculfo Mogontiacensi Metropolitano epistola beati Gregorii Papae, in qua inter caetera continebantur haec: De Presbytero vero vel quolibet Sacerdote a populo accusato, si certi non fuerint testes qui crimini inlato non adprobent veritatem, iusiurandum erit in medio, et illum testem proferat de innocentiae suae puritate cui nuda et aperta sunt omnia; sicque maneat in proprio gradu. Ista vero omnia, quia vires nostras excedunt, in iudicio Episcoporum iuxta canonicam sanctionem definienda relinquimus; ut haec, quando orta fuerint, ita definire satagant, ut nec secundum seculum iustam reprehensionem, nec penes Deum, quod absit, damnationem, sed aeternae beatitudinis, ipso auxiliante qui omnia infucata praestat, praemia consequantur.

(3.282)
CCLXXXII.
De recto iudicio ab omnibus iudicando. Et de litibus et contentionibus cavendis.

Omnes monemus ut lites vel contentiones non recte iudicatas ad patientiae culmem perducere studeant, sicut Dominus noster Iesus Christus in mandatis suis nos admonet dicens: Iuste iudicate filii hominum. Et: In quocunque iudicio iudicaveritis, iudicabitur de vobis. Et iterum: Munera excoecant oculos sapientium, et tollunt verba iustorum. Qui consentit, non recte iudicat. Sic docet praeceptum Domini: Quod tibi non vis fieri, alteri ne facias. Vae vobis, Iudices et Principes, qui ab impio accipitis munera, et iustitiam iusti aufertis ab eo. Et rememoramini quod dicitur: Reddet Deus unicuique secundum opera sua, vel secundum iustitiam suam.

(3.283)
CCLXXXIII.
Ut testes, priusquam de causa interrogentur, sacramento constringantur.

Testes, priusquam de causa interrogentur, sacramento debere constringi ut iurent se nihil esse contra veri||Sp. 1089||tatem dicturos. Haec etiam iubemus, ut honestioribus magis quam vilioribus testibus fides potius admittatur. Unius autem testimonium, quamlibet splendida et idonea videatur esse persona, nullatenus audiendum.

(3.284)
CCLXXXIV.
Ut Episcopos vel Sacerdotes, aut Clericos, in iudiciis secularibus nullus accuset.

Mansuetudinis nostrae lege prohibemus in iudiciis Episcopos accusari; ne dum adfutura ipsorum benficio impunitas aestimatur, libera sit ad arguendos eos animis furialibus copia. Si quid est igitur querelarum quod quispiam defert, apud alios potissimum Episcopos convenit explanari, ut opportuna atque commoda cunctorum quaestionibus audientia commodetur.

(3.285)
CCLXXXV.
De privilegiis Ecclesiarum et Clericorum non violandis.

Privilegia quae olim reverentia religionis obtinuit mutilari sub poenae etiam interminatione prohibemus; ita ut hi quoque qui Ecclesiae obtemperant, his quibus Ecclesia beneficiis perfruantur.

(3.286)
CCLXXXVI.
Ut mancipia quae Iudaei emerint aut circumciderint, ab eorum potestate auferantur.

Si quis Iudaeorum Christianum servum vel cuiuslibet alterius sectae emerit et circumciderit, a Iudaei ipsius potestate sublatus in libertate permaneat.

(3.287)
CCLXXXVII.
De his quae a prioribus Principibus circa Ecclesiarum utilitates sunt ordinata, ut immota permaneant semper.

Ea quae circa catholicam legem vel olim ordinavit antiquitas, vel parentum nostrorum auctoritas religiosa constituit, vel nostra serenitas roboravit, novella superstitione submota, integra et inviolata custodiri praecipimus.

(3.288)
CCLXXXVIII.
De integra restitutione.

Integra restitutio dicitur, si quando res quaelibet aut causa quae perierat, in priorem statum reparatur, vel id quod alicui sublatum est reformatur; ita ut eorum causae vel res in integrum revocentur qui aut per timorem potestatis alicuius compulsi sunt, aut fraude vel errore decepti sunt, aut per captivita||Sp. 1090||tem, vel quamcunque iniustam necessitatem substantiam suam aut statum ingenuitatis perdidisse noscuntur, aut si qui pro necessitate longae peregrinationis absentant, vel restauranda ea quae in damnis minorum gesta esse probantur.

(3.289)
CCLXXXIX.
De his quae iniuste ablata sunt, ut iuste Legibus in integrum restituantur.

Quotiens de revocanda re vel causa integrae restitutionis beneficium petitur, aut in rem aut in personam agendum est, ut res ipsa quae sublata est recipiatur. Et cum in persona actio coeperit intendi, is qui rem indebite abstulisse convincitur, id quod sublatum est intra annum in quadruplum reformet; post annum vero, in duplum reddendum est.

(3.290)
CCXC.
Ut Ecclesiarum vel Clericorum servos a Iudicibus non liceat vexari.

Ecclesiarum servos et Episcoporum vel omnium Clericorum a Iudicibus vel Actoribus publicis in diversis angariis non fatigari divina praecipimus auctoritate. Unde omne Concilium a pietate gloriosissimi Domini nostri poposcit ut tales deinceps ausus inhibeat, sed servi suprascriptorum officiorum in eorum usibus vel Ecclesiae laborent. Si quis vero Iudicum aut Actorum Clericum aut servum Clerici vel Ecclesiae in publicis ac privatis negotiis occupare voluerit, a communione ecclesiastica, cui impedimentum facit, efficiatur extraneus.

(3.291)
CCXCI.
Ut de criminibus definitis non liceat postmodum movere certamen.

De his criminibus de quibus quis absolutus est, ab eo qui accusavit refricari accusatio non potest.

(3.292)
CCXCII.
Ut dotes Ecclesiarum simul cum ipsis Ecclesiis semper ad proprii Episcopi pertineant dispositionem.

Multi, contra canonum constituta, Ecclesias quas aedificaverint postulant consecrari, ita ut dotem quam eidem Ecclesiae contulerint non censeant ad Episcopi ordinationem pertinere. Quod factum et in praeterito displicet, et in futuro prohibetur. Sed omnia, secundum constitutionem antiquam, ad Episcopi ordinationem et potestatem pertineant.

(3.293)
CCXCIII.
Ut Episcopi semper praevideant qualiter Iudices cum omnibus sibi commissis agant.

Oportet ut sint Episcopi ||Sp. 1091||semper perspectores, secundum Regis admonitionem, qualiter Iudices cum populis agant, et aut ipsos praemonitos corrigant, aut insolentias eorum auribus Principum innotescant. Quod si correptos emendare nequiverint, et ab Ecclesia et a communione eos suspendant.

(3.294)
CCXCIV.
De devotis peccantibus non recipiendis, nisi peccare desierint.

Devotam peccantem non recipiendam in Ecclesia, nisi peccare desierit. Et si desinens egerit aptam poenitentiam decem annis, recipiat communionem. Prius autem quam in Ecclesia admittatur ad orationem, ad nullius convivium Christianae mulieris accedat. Quod si admissa fuerit, etiam haec quae eam receperit habeatur absens. Corruptorem etiam par poena constringat. Quae autem maritum acceperit, non admittatur ad poenitentiam, nisi adhuc vivente ipso marito caste vivere coeperit, aut postquam ipse decesserit.

(3.295)
CCXCV.
De his qui excommunicantur a Sacerdotibus, ut nullus ad eos accedat.

Si quis Laicus per excommunicationem abstinet, ad domum eius Clericorum vel religiosorum nullus accedat. Similiter et Clericus si abstinet, a Clericis devitetur. Si quis cum illo conloqui aut convivari fuerit deprehensus, etiam ipse abstineatur. Sed hoc pertineat ad eos Clericos qui eius sunt Episcopi, et ad omnes qui commoniti fuerint de eo qui abstinet, sive Laico quolibet, sive Clerico.

(3.296)
CCXCVI.
De vagis et levibus Sacerdotibus ac Clericism, quid agendum sit.

Hoc etiam placuit, ut vagus atque instabilis Clericus, sive etiam in diaconali ministerio vel presbyterali officio constitutus, si Episcopi a quo ordinatus est praeceptis non obedierit, ut in delegata sibi Ecclesia officium dependat assiduum, quousque in vitio permanserit, et communione et honore privetur.

(3.297)
CCXCVII.
De tenendis ad solutionem qui debitum promittunt.

Si quis pro alterius debito se pecuniam promiserit redditurum, ad solutionem statutae promissionis est retinendus.

(3.298)
CCXCVIII.
De his qui ad vendendum alterius rem acceperint quid agendum sit.

Si facto pretio rem vendendam aliquis cuicunque tradiderit, et dum ab eo vendenda profertur, quacunque occasione perierit, ei perit qui ||Sp. 1092||eam dederat distrahendam. Caeterum si rem acceptam, non rogante domino, sed promittente eo qui accepit, dum vellet venundare, perdiderit, sibi rei perditae ingerit detrimentum.

(3.299)
CCXCIX.
Ut creditor rem debitoris non vendat prius quam eum de solutione ter conveniat.

Creditor si sine conditione pignus sibi depositum tenens, ter debitorem convenerit ut, ut soluto debito, pignora sua recipiat, et debitor noluerit post tres admonitiones soluto debito pignora sua recipere, creditor distrahendi pignoris habebit liberam potestatem.

(3.300)
CCC.
Ut cum rebaptizatis fideles non communicent.

Cum rebaptizatis fideles religiosi nec in cibo participent.

(3.301)
CCCI.
De his qui iubente Sacerdote de Ecclesia exire contempserint quid agendum sit.

Qui iubente Sacerdote pro quacunque culpa ab Ecclesia exire contempserint, pro noxa contumaciae tardius recipiantur ad veniam.

(3.302)
CCCII.
De Clericis increpationi inobedientibus verberandis.

Clerici, quos increpatio non emendaverit, verberibus coerceantur.

(3.303)
CCCIII.
De his qui aliis aliquid debent, et ipsis ab eis aliquid debetur, ut in solutionem computentur.

Si quis debeat alicui solidos decem, et ille qui debet de quacunque ratione debeantur illi a creditore suo solidi quinque, et veniens creditor totos decem solidos a debitore petat, si probaverit ille debitor sibi ab eo quinque solidos deberi quare illum in solidum pro totis decem solidis convenit, causam perdat qui noluit debitum compensare. Similis ratio est de frumento vel de aliis speciebus.

(3.304)
CCCIV.
De his qui filiofamilias aliquid commodaverint, quid agendum sit.

Qui filiofamilias contra interdicta legum inscio patre pecuniam commodavit, eam nec vivente nec mortuo patre ab eodem poterit postulare.

(3.305)
CCCV.
De Secularibus qui suas uxores derelinquunt.

Hi vero Seculares qui coniugale consortium absque culpa graviore dimittunt vel etiam dimiserunt, et nullas causas dissidii probabiliter proponentes, propterea sua matrimonia dimittunt ut aut inlicita aut aliena praesumant, si antequam apud Episcopos comprovinciales dissidii causas dixerint, et priusquam uxores iudi||Sp. 1093||cio damnentur, abiecerint, a communione Ecclesiae et sancti populi coetu, pro eo quod fidem et coniugium maculant, excludantur.

(3.306)
CCCVI.
Ut stipendia Clericis iuxta meritum distribuantur.

Clerici etiam omnes, qui Ecclesiae fideliter vigilanterque serviunt, stipendia sanctis laboribus debita secundum servitii sui meritum vel ordinem teneantur.

(3.307)
CCCVII.
De accusatoribus et accusationibus quas seculi Leges non admittunt, a Clericorum causis repellendis.

Accusationes et accusatores, atque earum negotia, quae seculares non adsciscunt Leges, divina ac synodica funditus a Clericis repellere auctoritate censemus; quia indignum est superioribus pati ab inferioribus quae inferiores ab eis uti despiciunt.

(3.308)
CCCVIII.
De Episcopo qui alterius parochianum praesumit retinere, vel ordinare, seu iudicare.

Nullus Episcopus alienum parochianum praesumat retinere aut ordinare, vel iudicare, absque proprii Episcopi voluntate; quia sicut irrita erit eius ordinatio, ita et iudicatio; quoniam censemus nullum alterius Iudicis nisi sui sententia teneri. Nam qui eum ordinare non potuit, nec iudicare nullatenus poterit.

(3.309)
CCCIX.
De peregrinis iudiciis non recipiendis.

Peregrina iudicia generali sanctione prohibemus; quia indignum est ut ab externis iudicetur qui provinciales et a se electos debet habere Iudices.

(3.310)
CCCX.
De poenitentibus, qualiter poenitentiam debeant accipere.

Poenitentes, tempore quo poenitentiam petunt, impositionem manus et cilicium a Sacerdote consequantur. Et si aut comas non deposuerint, aut vestimenta non mutaverint, abiciantur. Et nisi digne poenituerint, non recipiantur. Iuvenibus etiam non facile committenda est, propter aetatis fragilitatem. Viaticum tamen omnibus in morte positis non negandum.

(3.311)
CCCXI.
De contumacibus Clericis et ad officium tardis.

Contumaces vero Clerici, prout dignitatis ordo permiserit, ab Episcopis corrigantur. Et si qui prioris gradus ||Sp. 1094||elati superbia communionem fortasse contempserint, aut Ecclesiam frequentare vel officium suum implere neglexerint, peregrina eis communio tribuatur; ita ut cum eos poenitentia correxerit, rescripti in matricula, gradum suum dignitatemque recipiant.

(3.312)
CCCXII.
De his qui alienam pecuniam sibi commodatam attractare praesumunt.

Si quis sacculum vel argentum signatum deposuerit, et is penes quem depositum fuit, illud invito eo contrectaverit, et depositi et furti actio in eum competit.

(3.313)
CCCXIII.
De creditore qui, debitore tardante ad solutionem, pignus quod penes se retinet vendiderit, quod amplius acceptum est debitori reddendum.

Si quis creditor, debitore in solutionem tardante, rem sibi pro debito positam distraxerit, si quid amplius acceptum fuerit quam debebatur, quod amplius acceptum est restituatur debitori.

(3.314)
CCCXIV.
Ut Episcopus ultra suam provinciam ad iudicium minime devocetur, nisi fuerit provocatum; sed ab omnibus suis comprovincialibus Episcopis infra suam provinciam audiatur.

Nullus Episcopus extra suam provinciam ad iudicium devocetur. Sed vocato eo canonice in loco omnibus congruo tempore synodali, ab omnibus comprovincialibus Episcopis audiatur, qui concordem super eum canonicamque proferre debent sententiam. Quia si hoc minoribus, tam Clericis quam Laicis concessum est, quanto magis de Episcopis servari convenit? Nam si ipse Metropolitanum aut Iudices suspectos habuerit, aut infestos senserit, apud Primatem dioeceseos aut apud Romanae Sedis Pontificem iudicetur.

(3.315)
CCCXV.
De Episcopis qui Romanum appellant Pontificem.

Placuit ut si Episcopus accusatus appellaverit Romanum Pontificem, id statuendum quod ipse censuerit.

(3.316)
CCCXVI.
De Presbyteris qui in suis parochiis aliquid paganismi agere permittunt, et de agris in quibus haec acta esse noscuntur, quid agendum sit.

Si in alicuius Presbyteri parochia infideles aut faculas accenderint, aut arbores aut fontes aut saxa venerentur, si hoc eruere neglexerint, sacrilegii reum se esse cognoscat. Dominus aut ordinator rei ipsius, si admonitus hoc ||Sp. 1095||emendare noluerit, communione privetur.

(3.317)
CCCXVII.
De poenitentibus quae, defunctis viris, aliis nubere praesumunt.

Poenitens quae, defuncto viro, alio nubere praesumpserit, et quae vel suspecta vel interdicta familiaritate cum extraneo convixerit, cum eodem ab Ecclesiae liminibus arceatur. Haec etiam et de viro in poenitentia posito placuit observari.

(3.318)
CCCXVIII.
De his qui rem alterius vendendam acceperint, si eam minus vendiderint, pretium quod eis mandatum fuerat salvere cogantur.

Si quis cuilibet mandet ut rem suam decem solidos vendat, et ille eam octo vendiderit, pretium quod ei mandatum est, quicquid minus ab emptore percepit, mandatori complere compellatur. Venditio tamen rescindi non potest.

(3.319)
CCCXIX.
De eo qui servum bona fide comparaverit, si servus ex priori vitio fugerit, quid agendum sit.

Servus bona fide comparatus si ex veteri vitio fugerit, non tantum pretium dominus, sed et ea quae per fugam abstulit, reddere cogetur.

(3.320)
CCCXX.
De his qui indiscussos potestate tyrannica damnare praesumunt.

Et de Episcopis vel Sacerdotibus, quod non debeant ab aliis iudicari nisi a quibus et ordinari. Sunt nonnulli qui indiscussos potestate tyrannica, non canonica auctoritate, damnant; et sicut nonnullos gratia favoris sublimant, ita quosdam, odio invidiaque permoti, humiliant; et levi opinionis aura condemnant quorum crimina non adprobant. Ideoque communi decreto censemus ut quandocunque aliquis Episcoporum criminatur, congregatis omnibus eiusdem provinciae Episcopis causa eius audiatur; ut non occulte iudicetur vel damnetur; quia ab aliis iudicari prius non potest, nisi ab his a quibus ordinari potuit. Quod si aliter factum fuerit, nullas vires habebit.

(3.321)
CCCXXI.
De his qui habent causas adversus Episcopos proprios, vel adversus alios, apud Synodum provinciae audiendis; exceptis his qui adversus suum Metropolitanum querelam habuerint.

Si Clericus vel Laicus habuerit causam adversus Episcopum proprium, vel adversus alterum, aut Episcopus adversus quemquam, apud synodum provinciae iudicetur. Quod si adversus ||Sp. 1096||eiusdem provinciae Metropolitanum Episcopus vel Clericus habuerit querelam, petat Primatem dioeceseos; et apud ipsum iudicetur, aut apud Sedem apostolicam.

(3.322)
CCCXXII.
De ore eorum in accusatione vel testimonio obstruendo qui divinis vocibus mortui esse noscuntur.

Placuit eorum accusandi Sacerdotes et testificandi in eos vocem obstruere quos non humanis, sed divinis vocibus mortuos esse scimus; quia vocem funestam potius intercidi quam audiri oportet.

(3.323)
CCCXXIII.
De non neganda appellatione accusati.

Placuit ut accusato, si Iudices suspectos habuerit, liceat appellare. Quia non oportet negare audientiam roganti.

(3.324)
CCCXXIV.
Quod eis qui de se confessi sunt, super alios non sit credendum.

Non est credendum contra alios eorum confessioni qui criminibus implicantur, nisi se prius probaverint innocentes; quia periculosa est et admitti non debet rei adversus quemcumque professio.

(3.325)
CCCXXV.
De pervasoribus finium priusquam causae auditio terminetur.

Si quis pervasor finium fuerit adprobatus, eo quod priusquam aliquid iudicio terminetur, id quod alter tenuerat invasisset, non solum illud quod male praesumpserit amittat, sed, ut non unusquisque rem alienam occupet, cum fuerit in causa devictus pervasor iuris alieni, tantum spatii restituat quantum praesumpserit invadere.

(3.326)
CCCXXVI.
De his qui contra voluntatem defuncti faciunt, ut perdant hereditatem.

Omnibus qui contra voluntatem defuncti faciunt, ut indignis, auferatur hereditas.

(3.327)
CCCXXVII.
De his quibus per testamentum aliquid delegatum est, quod nihil contra voluntatem defuncti liceat agere.

Qui per testamentum sibi aliquid derelictum acceperit et vin||Sp. 1097||dicaverit, et voluerit contra voluntatem defuncti agere, licentiam penitus non habebit.

(3.328)
CCCXXVIII.
Quod voluntas defuncti ab heredibus in omnibus sit peragenda.

Nulli quidem de bonis usurpandis virorum, nec dividendi contra bonos mores, concessa licentia est; sed, praecipiente patre, divisionem ab eo factam durare, si modo usque ad extremum eius vivendi spatium voluntas eadem perseverasse doceatur.

(3.329)
CCCXXIX.
De filiis qui patrem laeserint donationibus carendis.

Si quis filius donatione patris aliquid fuerit consecutus, et eum postmodum laeserit, post probatas in iudicio laesionis causas, ad donationem pater, si voluerit, in integrum revocetur.

(3.330)
CCCXXX.
De donatione in filio a patre facta, si ab eo laesus fuerit, revocanda.

Donatio in filio a patre facta, si laesum se pater esse probaverit, revocetur.

(3.331)
CCCXXXI.
De detractione Principum ac maiorum natu ab omnibus cavenda.

Quod omnibus fidelibus omnibusque ordinibus summopere cavendum sit ne clanculo aut publice unctum Domini detractionibus et vituperationibus delanient, perpendentes illud exemplum Mariae, quae pro eo quod Moysi famulo Domini propter Aethiopissam detraxit, immunditia leprae multata sit. Et illud Psalmistae: Nolite tangere Christos meos, et in Prophetis meis nolite malignari.

(3.332)
CCCXXXII.
Quod omnibus qui lite pulsati fuerint non aliubi quam in proprio foro iurgandum sit.

Clericus vel Laicus, si crimine aut lite pulsatus fuerit, non aliubi quam in foro suo vocatus audiatur.

(3.333)
CCCXXXIII.
Ut appellantes nulla arceantur detentione.

Appellantem non debet afflictio ulla, aut carceris aut detentionis iniuriare custodia. Et liceat appellatori vitiatam causam appellationis remedio sublevare.

(3.334)
CCCXXXIV.
De his qui, contempto fideiussore, ad solutionem potius debitorem delegerint.

Si quis, contempto ||Sp. 1098||fideiussore, debitorem suum tenere maluerit, fideiussor vel heres eius a fideiussionis vinculo liberatur. Si vero procurator litis victus fuerit, mandator eius ad solutionem tenetur.

(3.335)
CCCXXXV.
Quod liberi homines statum suum et deteriorare et inmeliorare possint.

Homo liber, qui statum suum in potestate habet, et peiorare eum et meliorem facere potest; atque ideo operas suas diurnas nocturnasque locat.

(3.336)
CCCXXXVI.
De concubinis non habendis.

Qui uxorem habet, eo tempore concubinam habere non potest, ne ab uxore eum dilectio separet concubinae.

(3.337)
CCCXXXVII.
De Monachis qui monasteria contemnunt ab Episcopo revocandis.

Illud etiam unanimi consensu convenit observari, ut si quis Monachorum aut Monacharum in congregatione positi religiosam conversationem elegerint, et postea aut ad parentes aut quamcumque proprietatem se de congregatione ipsa subtraxerint, et ab Episcopo suo per epistolam admoniti ad septa monasterii sui redire distulerint, sint usque ad exitum vitae a communione suspensi, nec prius ad eucharistiae gratiam admittantur quam ad ovile suum, de quo se vagationis insolentia visi sunt subtraxisse cum humillima supplicatione debeant satisfactione reverti.

(3.338)
CCCXXXVIII.
De feminis quae religionis vestem in domibus propriis mutaverunt, si postea concubitum elegerint, quid agendum sit.

De viduis et puellis quae sibi in habitu religionis in domibus propriis, tam a parentibus quam per se, vestem mutaverint, et se postea contra instituta Patrum vel praecepta Canonum coniugia crediderint copulanda, tamdiu utrique habeantur a communione suspensi, quousque quod inlicite perpetraverunt, emendent. Quod si emendare neglexerint, a communione vel omnium Christianorum convivio in perpetuo sint sequestratae.

(3.339)
CCCXXXIX.
Quod quatuor personae in iudiciis semper adesse debeant.

Quot personae solent in iudiciis esse? Quatuor, accusator causae, defensor causae, testes, iudex. Quo quisque utitur officio? Iudex aequitate, testes veritate, accusator intentione ad amplificandam causam, defensor extenuatione ||Sp. 1099||ad minuendam causam. Saepe enim fit causa ratiocinationis, aut metu, aut gloria, aut pecunia, id est, aut commodi aliquid appetendi, vel incommodi aliquid vitandi.

(3.340)
CCCXL.
Quod non solum qui furtum fecerint, sed et qui ad hoc perficiendum adiutorium aut consilium dederint, furti actione sunt tenendi.

Non tantum qui furtum fecerit, sed etiam is cuius opere aut consilio furtum factum fuerit, furti actione tenebitur.

(3.341)
CCCXLI.
Qui sunt agnati, et qui sunt cognati.

Agnati sunt qui per virilem sexum descendunt, cognati autem qui per femineum. Et ideo patrui vel patruorum filii et agnati sunt et cognati Avunculi vero et avunculorum filii cognati sunt, non agnati.

(3.342)
CCCXLII.
De his qui se metu aut terrore servos esse mentiti sunt.

Qui metu et impressione alicuius terroris apud acta Praesidis servum se esse mentitus est, postea statum suum defendendi non praeiudicat.

(3.343)
CCCXLIII.
De his qui domos effregerint, vel villas expoliaverint aut expugnaverint, vel rapinas fecerint, quid agendum sit.

Hi qui aedes aliquas villasve expoliaverint, effregerint, expugnaverint, si quidem id turba cum telis coacta fecerint, capite puniantur. Telorum autem appellatione omnia ex quibus saluti hominis noceri possit, accipiuntur.

(3.344)
CCCXLIV.
De his qui latrones vel reliquos malefactores susceperint.

Receptores adgressorum, itemque latronum, eadem poena afficiuntur qua ipsi latrones: sublatis enim susceptoribus, crassantium cupido conquiescit.

(3.345)
CCCXLV.
De his qui incendium fecerint.

Si aliquis malitiae studio incendium miserit, de hoc crimine convictus, poenis gravissimis iubetur interfici. Quod si per neglegentiam factum incendium comprobatur, damnum quod cuicunque inlatum fuerit, res quae incendio perierit, dupli satisfactione sarciatur.

(3.346)
CCCXLVI.
De non valendis Constitutionibus contra Canones vel Decreta Praesulum aut bonos mores conditis.

Constitutiones contra ||Sp. 1100||Canones et decreta Praesulum Romanorum seu reliquorum Pontificum, vel bonos mores, nullius sunt momenti.

(3.347)
CCCXLVII.
Ut non constringat Clericum sententia non a suo Iudice dicta.

In Clericorum causa huiusmodi forma servetur, ut nec quemquam eorum sententia non a suo Iudice dicta constringat.

(3.348)
CCCXLVIII.
Ut hi qui falsa aliis inrogaverint puniantur, et falsitate infames efficiantur.

Omnis qui falsa aliis intulerit, puniatur, et pro falsitate ferat infamiam.

(3.349)
CCCXLIX.
De comprovinciali Synodo retractanda per Vicarios urbis Romae Episcopi.

Ut comprovincialis synodus retractetur per vicarios urbis Romae Episcopi, si ipse decreverit.

(3.350)
CCCL.
Ut nullus Episcopum aut Actores Ecclesiae apud alios prius accuset, quam eum familiariter conveniat, atque ab eo familiarem iustitiam petat.

Si quis adversus Episcopum causam habuerit, non prius alios Episcopos vel alios Iudices adeat, ut eum accuset, quam familiariter ei suam indicet querelam, et ab eo aut iustam emendationem aut rationabilem percipiat excusationem, ipsa nos instruente Veritate: Si peccaverit in te frater tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum. Si te non audierit, adhibe duos vel tres tecum. Et si vos non audierit, dic Ecclesiae; id est, accusa eum publice tunc, et non prius. Et reliqua.

(3.351)
CCCLI.
De infamibus vel sacrilegis, quod religiosos accusare non possunt.

Nulli infami atque sacrilego de quocunque negotio liceat quandoque adversus religiosum Christianum impetere.

||Sp. 1101||
(3.352)
CCCLII.
Ut causae quas Leges seculi non admittunt, a Iudicibus ecclesiasticis non audiantur.

Nullae causae a Iudicibus ecclesiasticis audiantur quae Legibus non continentur, vel quae prohibitae esse noscuntur.

(3.353)
CCCLIII.
Quod hi qui pro iniuria mediocri damna subire compelluntur, infames efficiantur.

Qui pro iniuria mediocri estimatae iniuriae damna subire compellitur, quamvis civiliter videatur addictus, tamen infamis efficitur.

(3.354)
CCCLIV.
De absentibus non damnandis.

In causa capitali absens nemo damnetur. Neque absens per alium accusare aut accusari potest.

(3.355)
CCCLV.
Ut hi qui res alienas violenter occupant, quicquid ibi perditum vel alienatum fuerit, eis quibus competebant pleniter restaurent.

Si ex rebus quas violenter aliquis occupat, quaelibet sub quacunque occasione perierint, aut arserint, vel servi violenter occupati mortui fuerint, quamlibet fraude illius qui occupavit id quod perit factum non videatur, tamen ab ipso quaecunque perierint reddenda sunt qui rem iuris alieni violenter visus est occupasse.

(3.356)
CCCLVI.
De his qui cum pecoribus coitu mixti sunt, aut more pecorum usque affinitatis lineam cum consanguineis incestum commiserunt, sive cum masculis concubuerunt.

In hoc titulo Graeca verba posita sunt, id est, peri ton alogeusamenon, e kai alogeuomenon. Quod nos Latine possumus dicere: De his qui inrationabiliter versati sunt sive versantur. In qua sententia sensus triplex est; id est, de his qui cum pecoribus coitu mixti sunt, aut more pecorum cum consanguineis usque adfinitatis lineam incestum commiserunt, aut cum masculis concubuerunt. Quisquis autem ex his unum egerit, aut capite puniatur; aut, si ei vita concessa fuerit, iuxta Ancyrani Concilii sententiam, quae in capitulo decimo sexto continetur, poenitentiam veraciter agat.

(3.357)
CCCLVII.
Quod in causa capitali, vel in causa status, non per Advocatos, sed per ipsos sit agendum.

Si quando in causa capitali vel in causa status interpellatum fuerit, non per procuratores sed per ipsos est agendum.

(3.358)
CCCLVIII.
Ut Metropolitani Episcoporum comprovincialium causas non praesumant audire, nisi praesentes omnes fuerint Episcopi comprovinciales.

Si quis Metropolitanus Episcopus, nisi quod ad suam solummodo propriam pertinet parochiam, sine consilio et voluntate omnium comprovincialium Episcoporum extra aliquid agere tentaverit, gradus sui periculo subiacebit; et quod egerit, irritum habeatur et vacuum. Sed quicquid de provincialium Coepiscoporum causis suarumque Ecclesiarum et Clericorum atque Secularium necessitatibus, agere aut disponere necesse fuerit, hoc cum omnium consensu comprovincialium agatur Pontificum, non aliquo dominationis fastu, sed humillima et concordi administratione, sicut Dominus ait: Non veni ministrari, sed ministrare. Et alibi: Qui maior est vestrum, erit minister vester. Et reliqua. Similiter et ipsi comprovinciales Episcopi cum eius consilio, nisi quantum ad proprias pertinet parochias, agant iuxta sanctorum constituta Patrum; ut uno animo, uno ore, concorditer sancta glorificetur Trinitas in secula.

(3.359)
CCCLIX.
Ut reprehensio qua Laici arguuntur, a Clericis respuatur.

Notum sit omnibus quia quod in Laicis reprehenditur, id multo magis debet in Clericis praedamnari.

(3.360)
CCCLX.
De delatoribus quid agendum sit, vel quid sint delatores.

Delatori aut lingua capuletur, aut convicto caput amputetur. Delatores autem sunt qui invidia produnt alios.

(3.361)
CCCLXI.
De his qui in alterius famam aut scripturam aut verba contumeliosa confinxerint.

Qui in alterius famam in publico sripturam aut verba contumeliosa confinxerit, et repertus scripta non probaverit, flagelletur. Et qui ea prius invenerit, rumpat, si non vult auctoris facti causam incurrere.

(3.362)
CCCLXII.
De his qui unam rem duobus dominis donaverint.

Si aliquis unam rem duobus per legitimas scripturas donaverit, uni prius, et alteri postea, non quaerendus est in his donationibus qui primus, qui posterior sit; sed qui rem tradente donatore possederit, is eam cui est ||Sp. 1103||tradita possidebit. Nec interest utrum in parentes an in extraneos talis sit facta donatio.

(3.363)
CCCLXIII.
De servis in caput Domini a quoquam non interrogandis.

Servi in caput domini neque a Praeside, neque a procuratore, neque tam in parvis quam in capitalibus causis, interrogari possunt.

(3.364)
CCCLXIV.
De his qui irati crimen aliquod cuilibet dixerint, si postea resipiscentes hoc perficere noluerint, quid agendum sit.

Si quis iratus crimen aliquod cuilibet temere obiecerit, convitium non est pro accusatione habendum. Sed permisso tractandi spatio, id quod iratus dixit, per scripturam se probaturum esse fateatur; ut si fortasse resipiscens post iracundiam, iterare ac scribere noluerit, non ut reus criminis teneatur.

(3.365)
CCCLXV.
Ut qui crimen obiecerint, scribant se probaturos. Et ut ibi causa agatur ubi crimen admissum esse dinoscitur.

Qui crimen obicit, scribat se probaturum. Revera, ut ibi causa agatur ubi crimen admittitur; ut qui non probaverit quod obiecit, poenam quam intulerit ipse patiatur.

(3.366)
CCCLXVI.
Ut nullus absque inevitabili necessitate suam relinquat Ecclesiam.

Ut ne quis, dum in ea durare potuerit, qualibet necessitate suam relinquat Ecclesiam.

(3.367)
CCCLXVII.
De his qui ante alterius Iudicem fuerint pulsati, quid agendum sit.

Pulsatus ante suum Iudicem, causam dicat. Et non ante suum Iudicem pulsatus, si noluerit, taceat. Et ut pulsato, quotiens appellaverit, induciae dentur.

(3.368)
CCCLXVIII.
De his qui famosos libellos legere aut cantica famosa cantare praesumunt.

Hi qui inventi fuerint ||Sp. 1104||libros famosos legere vel cantare, excommunicentur.

(3.369)
CCCLXIX.
De his qui a Clericorum accusatione sunt repellendi.

Homicidae, malefici, fures, sacrilegi, raptores, venefici, adulteri, et qui raptum fecerint, vel falsum testimonium dixerint, seu qui ad sortilegos magosque concurrerint, nullatenus ad accusationem vel ad testimonium erunt admittendi.

(3.370)
CCCLXX.
De his qui Divinos vel Mathematicos consulere praesumunt.

Qui de salute Principis vel summa reipublicae mathematicos, ariolos, aruspices, vaticinatores consulit, cum eo qui responderit, capite puniatur.

(3.371)
CCCLXXI.
De auctoribus vel concitatoribus seditionum vel tumultuum.

Auctores seditionis et tumultus, vel concitatores populi, pro qualitate dignitatis aut in crucem tollantur, aut bestiis obiciantur, aut in insulam deportentur.

(3.372)
CCCLXXII.
De periculo iudicantium et providentia eorum.

Maius periculum est iudicantis, quam eius qui iudicatur. Unde unicuique providendum est ne aliquem iniuste iudicet aut puniat.

(3.373)
CCCLXXIII.
De accusatione adversus Doctorem submovenda.

Accusationes adversus Doctorem nemo suscipiat, quia non potest humano condemnari examine quem Deus suo reservavit iudicio.

(3.374)
CCCLXXIV.
Quod hi qui adversus patres armantur, Deo existunt odiosi.

Sic odit Deus eos qui adversus patres armantur ut patrum invasores, qui in omni mundo infamia notantur.

(3.375)
CCCLXXV.
Qualiter decimae et oblationes fidelium a Sacerdotibus sint dispensandae.

Instruendi sunt Presbyteri pariterque admonendi quatinus noverint decimas et oblationes quas a fidelibus accipiunt, pauperum et hospitum et peregrinorum esse stipendia, non quasi suis sed quasi commendatis uti debere; de quibus omnibus sciant se rationem reddituros in conspectu divinae maiestatis, et nisi eas fideliter pauperibus et his quibus praemissum est administraverint, condemnationem patiendos. Qualiter vero dispensari debeant, canones sacri instituunt: scilicet ut quatuor partes ex omnibus ||Sp. 1105||fiant, una ad fabricam Ecclesiae relevandam, altera pauperibus distribuenda, tertia Presbytero cum suis Clericis habenda, quarta Episcopo reservanda. Et quicquid exinde Pontifex iusserit, prudenti consilio est faciendum.

(3.376)
CCCLXXVI.
Quod feminae cum Presbyteris vel reliquis Clericis non debeant habitare, nec eis ministrare, nec intra cancellos stare, neque ad altare accedere.

Inhibendum et modis omnibus tenendum est ut nullus Sacerdos eas personas feminarum, sicut in Canonibus insertum continetur, de quibus suspicio potest esse, in domo sua habeat, et non solum illas, sed neque illas quas antiqui Canones concedunt: quia, instigante Diabolo, etiam in illis scelus frequenter perpetratum reperitur, aut etiam in pedissequis earum. Nam si qua de his habuerit talem necessitatem cui sit necessaria sustentatio Presbyteri, habeat in villa aut in vico domum, longe a Presbyteri conversatione, et ibi ei subministret quae necessaria sunt. Sed et hoc secundum auctoritatem Canonum modis omnibus prohibendum, ut nulla femina ad altare praesumat accedere, aut Presbytero ministrare, vel infra cancellum stare aut sedere.

(3.377)
CCCLXXVII.
Ut incesti a Sacerdotibus per veraces et Deum timentes homines fideliter perquirantur et canonice puniantur.

De incestis omni studio perquirendum est Sacerdotibus per homines veraces et timorem Dei ante oculos habentes. Et si reperti fuerint, statim aut per se emendare studeant, aut cum adiutorio Archidiaconi sui vel Episcopi hoc ipsum extirpare satagant; ne tanto flagitio et scelere et illi polluantur et pereant, et alii in eorum vicinitate omnipotentis Dei iram incurrant.

(3.378)
CCCLXXVIII.
Ut Presbyteri et reliqui Clerici ab omnibus vitiis se caveant, et subiectos sibi fideliter instruant, atque bonis operibus omnibus ducatum praebeant.

Admonendi sunt Clerici et instruendi ut primum ipsi ab omni fornicatione et immunditia et luxuria et ab omni pollutione carnis sint alieni, et tunc plebem sibi subiectam et verbis praedicent, et exempla ostendant, ut ab omni fornicatione, et ab omni inrationabili vel inutili pecudum luxuria et pollutione abstineant, et mundo se corpore et mente Deo praeparent.

||Sp. 1106||
(3.379)
CCCLXXIX.
De confessionibus fidelium accipiendis et diiudicandis, et consilium dandis qualiter pro modulo et quantitate peccati sit poenitentia.

Quaerendum namque est Sacerdoti, cum accipit cuiuslibet fidelis confessionem peccatorum, qualiter primo peccatum perpetratum, aut si postea iteratum, aut frequenter actum sit, si sponte, si coacte, si per ebrietatem aut per quodlibet ingenium factum sit. Et cum viderit unde radix illius peccati processit, tunc congruam adhibeat medicinam. Qualis vero peccati adhibenda sit medicina, secundum canonum authenticorum sanctorum Patrum esse debet, et non secundum placitum hominis, sed secundum Dei voluntatem. Nec in hac parte voluntas aut gratia hominis sectanda est, sed voluntas Dei in omnibus exquirenda; quatinus dignis precibus et poenitudine digna placari possit omnipotentis Dei vindicta, quam suo vitio provocavit.

(3.380)
CCCLXXX.
De his qui prius non habentes odium, sed se defendentes, aliquem occiderint, qualiter corrigendum sit temporis institutio.

Si quis quiete gradiens per viam, aut si etiam in domo sua fuerit, aut in platea civitatis, aut in villa, subito aut ab alio superventus, aut litis commotione, volens se defendere, non habens contra illum antea odium, interfecerit hominem, septem annis secundum canonicam institutionem poeniteat, tres vero communione privetur; quatuor autem in communione orationum et oblationum susceptus, in Sacerdotis pendeat arbitrio utrum dignus sit corpus Christi accipere aut usque ad plenitudinem poenitentiae ab eo separari. Abstinentia ciborum in providentia Sacerdotis erit secundum possibilitatem poenitentis et devotionis et affectum lacrymarum.

(3.381)
CCCLXXXI.
De muliere quae duobus fratribus nupserit, et de viro eius, quid agendum sit.

Mulier quae duobus fratribus nupserit, abici debet usque ad diem mortis. Sed, propter humanitatem, in extremis suis sacramentis reconciliari oportet; ita tamen ut prius solvatur coniugium, et maneat innupta, et vir eius absque uxore simili poenitentiae sit subditus. Quod si duo fratres cum una femina fornicati fuerint, nescientes alter alterius fornicationem, statim ut cognoverint adulterium, qui eam habet uxorem, dimittat. Et ille quidem, post actam poenitentiam, ||Sp. 1107||si uxor defuncta fuerit, potest alteri sociari; illa vivente, nequaquam. Illa vero nunquam ulterius poterit in coniugium assumi; et iugi poenitentia submissa, ad exitum vitae communionis gratiam percipiat.

(3.382)
CCCLXXXII.
De mulieribus et viris infantes opprimentibus.

Mulier quae dormiens filium suum oppresserit, et mortuus fuerit, sex annis poeniteat. Vir eius, si in domo illius fuit, quatuor. Si vero in uno lecto, simili modo poeniteat, duos in pane et aqua, reliquos quatuor secundum quod Sacerdos illos viderit posse, abstinentiam imponat ciborum.

(3.382+1)
CCCLXXXII bis.
De muliere quae adulteravit virum suum, similiter et de viro qui uxorem suam adulteravit, qualiter de ambobus agendum sit.

Mulier habens virum, si adulterium perpetraverit, et occulte ad confessionem venerit, septem annos poeniteat, tres in pane et aqua; caeteros quatuor in providentia erit Sacerdotis qualiter eam viderit posse; et ita ei ciborum abstinentia imponatur. Similiter et vir habens uxorem, si adulterium perpetraverit, faciat, id est, per triennium non communicet. Si cuius uxor adulterium perpetraverit, et hoc a viro deprehensum fuerit et publicatum, dimittat uxorem, si voluerit propter fornicationem. Illa vero, secundum quod superius insertum est, publice agat poenitentiam. Vir vero eius, illa vivente, nullatenus habebit licentiam aliam ducere uxorem. Quod si voluerit adulteram sibi reconciliari, licentiam habeat, ita tamen ut pariter cum illa poenitentiam agat, et exacta poenitentia, ad communionis gratiam, sicut superius continetur insertum, utrique accedant. Similis forma et in muliere servabitur. Si eam vir eius adulteraverit, habet potestatem dimittendi virum propter fornicationem. Maneat tamen innupta quamdiu vir eius vixerit; quia nec ille habet potestatem aliam accipere prima vivente, nec illa primo. Habent tamen potestatem semetipsos reconciliari.

(3.383)
CCCLXXXIII.
Ut ad confirmationem Episcopi omnes devote conveniant, eique quae necessaria sunt ministrare non neglegant.

Praecipimus ut ad accipiendum per manus Pontificis impositionem, Spiritus sancti donum sollicite et devote omnes concurrant, et Episcopo ||Sp. 1108||sua ea quae necessaria sunt fideliter ministrent, eique ab omnibus et per omnia obediatur.

(3.384)
CCCLXXXIV.
De parvulorum instructione, tam fidei et baptismatis mysterio, quam sancti Spiritus dono.

Sciendum est omnibus quod parvuli instruendi sunt, cum ad intelligibilem aetatem venerint, et fidei sacramento et baptismatis mysterio et septiformis gratiae sancti Spiritus dono.

(3.385)
CCCLXXXV.
De frequenti peccatorum confessione.

Notum esse omnibus volumus quod confessio peccatorum, excepto ea quae Sacerdotibus ad consilium accipiendum Deumque placandum sit, Deo frequenter in oratione sit facienda.

(3.386)
CCCLXXXVI.
De manifestatione aliorum peccatorum, et quod ea celare peccatum sit.

Omnibus fidelibus notum fore desideramus quod quorundam peccatorum alienorum conscii, nisi ea emendationis et salutis causa prodiderint, delinquant. Unde scriptum est: Nihil prodest illi suo errore non pollui qui consensum praestat erranti. Et alibi: Non solum qui faciunt, sed qui consentiunt facientibus, rei sunt.

(3.387)
CCCLXXXVII.
Quod magis delinquant qui fidem perceperunt quam alii, si tamen in bono opere persistant.

Sciendum est omnibus et sine oblivione retinendum quod gravius puniantur qui fidem Christi perceperunt, et in malis vitam finierunt, quam illi qui sine fraude mortui sunt, et tamen bona egerunt opera; quoniam melius est fidem non percipere, quam post eius perceptionem retrorsum abire.

(3.388)
CCCLXXXVIII.
De coniugio, quod a Deo sit institutum.

Notum sit omnibus quod coniugium a Deo sit constitutum, et non sit appetendum causa luxuriae, sed procreatione filiorum, et quod bonorum coniugatorum vita per Iob sit designata.

(3.389)
CCCLXXXIX.
De castitate eorum qui coniugio sunt copulandi.

Sciendum est omnibus et firmiter retinendum quod hi qui uxores ducere voluerint, sicut eas castas et incorruptas cupiunt invenire, sic ad eas casti et incorrupti debent accedere, easque cum benedictione Sacerdotis, sicut in Sacramentario continetur, accipere. Sed prius eas dotali titulo debent conligare.

||Sp. 1109||
(3.390)
CCCXC.
Ut omnes a minore usque ad maiorem suis Sacerdotibus sicut ipsi Domino obedientes existant, cuius vice legatione in Ecclesia funguntur. Ex Capitulis Domni Karoli Theotonis villa firmatis.

Volumus atque praecipimus ut omnes suis Sacerdotibus tam maioris ordinis quam et inferioris, a minimo usque ad maximum, ut summo Deo, cuius vice in Ecclesia legatione funguntur, obedientes existant. Nam nullo pacto agnoscere possumus qualiter nobis fideles existere possunt, qui Deo infideles et suis Sacerdotibus inobedientes apparuerint; aut qualiter nobis obedientes nostrisque ministris ac legatis obtemperantes erunt qui illis in Dei causis et Ecclesiarum utilitatibus non obtemperant. Potius namque, iuxta Veritatis vocem, ille metuendus est qui potest animam et corpus perdere in gehenam quam ille qui corpus torquere et honores temporales potest auferre. De illis dictum est: Qui vos audit, me audit. Et qui vos spernit, me spernit. Et alibi: Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei. Et rursus: Qui scandalizaverit unum de pusillis istis, melius est illi ut suspendatur mola asinaria in collo eius. Et demergatur in profundo maris. Et iterum: Qui vos recipit, me recipit. Et qui me recipit, recipit eum qui me misit. Et multa alia horumque similia. His ergo fulti oraculis iubemus ut omnes eis pro viribus ad eorum peragenda ministeria, et ad malos et peccatores atque neglegentes homines distringendos, summopere obedientes existant. Qui autem in his, quod absit, aut neglegentes eisque inobedientes fuerint inventi, sciant se nec in nostro Imperio honores retinere, licet etiam filii nostri fuerint, nec in palatio locum neque nobiscum aut cum nostris societatem aut communionem ullam habere, sed magis sub magna districtione et ariditate poenas luere. In his namque omnium nostrorum fidelium volumus agnoscere fidem ac benevolentiam; quoniam si haec fideliter et utiliter impleverint, tunc Deo et nobis fideles erunt. Si autem, quod absit, secus egerint, tunc non solum infideles, sed infames atque reprobi manifeste apparentes notabuntur, eorumque domus publicabuntur, et ipsi exiliabuntur.

(3.391)
CCCXCI.
De infantum baptismo, et Ecclesiarum vel altarium seu fidelium consignandorum dubitatione, quid agendum sit.

Placuit ut infantes, quando non inveniuntur certissimi testes ||Sp. 1110||qui eos sine dubitatione baptizatos esse testentur, neque ipsi sunt per aetatem idonei de traditis sibi sacramentis respondere, absque ullo scrupulo tempore legitimo baptizari. Similiter et de Ecclesiis vel altaribus atque consignandis fidelibus, quotiens super his dubitatur, agendum est; id est, ut sine ulla trepidatione consecrentur, et fideles confirmentur, quoniam quod non ostenditur gestum, ratio non sinit ut videatur iteratum.

(3.392)
CCCXCII.
De Advocatis vel Defensoribus Ecclesiarum a Principe postulandis.

Pro Ecclesiarum causis ac necessitatibus earum, atque servorum Dei, Advocati, seu Defensores, quotiens necessitas ingruerit, a Principe postulentur, et ab eo fideliter atque libenter iuxta canonicas sanctiones fidelissimi dentur.

(3.393)
CCCXCIII.
Ut ubi quisque ordinatur, ibi permaneat.

Clerici cuiuslibet gradus in quibuscunque locis ordinati fuerint ministri, ad eadem loca pertineant, atque in ipsis locis perseverent.

(3.394)
CCCXCIV.
De Presbyteris et Ministris Ecclesiae, ut a suis et non ab aliis Episcopis chrisma petant vel accipiant. Et de Chorepiscoporum cassanda superstitione.

In singulis Episcoporum parochiis Presbyteri eorumque Ministri, non a quibuslibet Episcopis, sed a suis propriis, chrisma petant vel accipiant. Nec alio umquam tempore, iuxta sanctos canones, vel secundum morem Romanum, nisi in Coena Domini sanctum chrisma conficiatur. Quibus etiam diebus Presbyteris vel eorum Ministris canonice dispensandum est, sed non aliis tradendum nisi solummodo Presbyteris vel Diaconibus aut Subdiaconibus bene fidelibus. Indignum enim est ut alii illud suscipiant nisi illi qui hoc in tradendo usuri sunt. Similiter et hoc statutum est, ut a Chorepiscopis, qui iuxta sanctorum decreta locum septuaginta discipulorum id est Presbyterorum tenent, vel ab ipsis Presbyteris, nec virginum consecratio, nec sancti Spirirtus traditio, nec Ecclesiarum vel altarium consecratio, vel illa quae solis Episcopis debentur, fiat. Nam si a duobus Episcopis Episcopus non potest consecrari, quomodo ille Episcopus erit, aut aliquid de episcopali Ministerio, nisi quantum Presbyter, cuius locum in Ecclesia tenet, agere poterit? Omnia ergo quae isti praesumptiosi de episcopali ministerio egerunt, irrita esse ||Sp. 1111||comprobantur et effectu carere, atque per omnia tam ab apostolica Sede quam et omnium Episcoporum decreto, irrita esse, et potius nocumenta quam aliqua adiumenta sunt iudicata, ac saepius interdicta. Ideoque ne fiant sub anathematis vinculo interdicimus, atque qui ab eis sunt polluti potius quam sanctificati, in meliorem statum canonice, id est, a tribus ordinatis Episcopis, ut reformentur iubemus; quia reformatio non est iteratio, sed ecclesiastica et canonica perfectio.

(3.395)
CCCXCV.
De his qui rapiunt feminas, ut eas non habeant uxores.

Placuit ut hi qui rapiunt feminas, vel furantur, aut seducunt, ut eas nullatenus habeant uxores, quamvis eis postmodum conveniat, aut eas dotaverint, vel nuptialiter cum consensu parentum suorum acceperint. Si quis autem uxorem habere voluerit, canonice et legaliter eam accipiat, et non rapiat. Qui vero eam rapuerit, vel furatus fuerit, aut seduxerit, nunquam eam uxorem habeat; sed propinquis suis eam legalibus reddat, et in triplo plenum bannum dominicum componat, et insuper canonice publicam poenitentiam gerat. Ad quod omnes una voce clamaverunt, dicentes: Ista omnes firmiter tenere volumus, et in perpetuum ab omnibus conservari optamus.

(3.396)
CCCXCVI.
Quod in omnibus locis Deus orandus sit, et non in aliis quam in Deo dicatis ab Episcopis locis Missa sit celebranda.

Sciendum est omnibus quod et in aliis competentibus locis, si locus basilicae procul fuerit, oratio ad Deum et confessio peccatorum fieri debeat et possit; Missarum vero celebratio nonnisi in locis ab Episcopis Deo dicatis, excepto tempore hostilitatis, et hoc nonnisi in altaribus et tabernaculis ab Episcopis Deo dicatis ullatenus rite fieri possit aut debeat.

(3.397)
CCCXCVII.
De Secularibus qui Episcopis suis inobedientes existunt, et ad emendationem sui tardant venire, quid agendum sit.

Si quis secularium, tam maioris ordinis quam et inferioris, peccatum egerit, et vocatus sui Episcopi auctoritate ad emendationem ac poenitentiam venire distulerit, tamdiu sit ab Ecclesia extorris et a catholicorum consortio sequestratus, quousque quod inlicite commisit, emendet, ac reatum suum usque ad satisfactionem canonice diluat, atque reconciliatione proprii Episcopi divinis pre||Sp. 1112||cibus indulgentiam consequatur et veniam, Ecclesiaeque gremio, a cuius utero deviaverat, peracta satisfactione, ab eodem emendatus Episcopo, canonice reddatur.

(3.398)
CCCXCVIII.
De Clericis, ut non utantur armis vel sagis.

Ut Clerici pompis aut sagis vel armis non utantur.

(3.399)
CCCXCIX.
Ut ea quae Episcopus in sua dioecesi corrigere non valet, ad alios referat Praesules, vel, si necesse fuerit, Regi intimet.

Ut ea quae in sua dioecesi Episcopus per se suosque corrigere vel emendare nequiverit, coram reliquis Episcopis ad corrigendum insinuet, vel Regi indicare non tardet; ut qui ecclesiasticis regulis inobediens apparuerit, per potestates exteras corrigatur.

(3.400)
CCCC.
De his qui Deo famulantur, si in barathrum fornicationis ceciderint, qualiter corrigendi sunt.

Statuimus ut si quis servorum Dei vel ancillarum Christi in crimen fornicationis lapsus fuerit, quod in carcere poenitentiam faciat in pane et aqua. Et si ordinatus Presbyter sit, duos annos in carcere permaneat, ut ante flagellatus et scorticatus videatur; et post Episcopus adaugeat. Si autem Clericus vel Monachus in hoc peccatum inciderit, post tertiam verberationem in carcerem missus, vertente anno ibi poenitentiam agat. Similiter et Nonnanes velatae eadem poenitentia teneantur, et radantur omnes capilli capitis eius

(3.401)
CCCCI.
De his qui a Paganis baptizati fuerint.

Praecipimus ut qui a Paganis baptizati sunt, denuo a Christi Sacerdotibus in nomine sanctae Trinitatis baptizentur, et postea ab Episcopis chrismentur, quia aliter Christiani nec dici nec esse possunt.

(3.402)
CCCCII.
De his qui a Chorepiscopo confirmati fuerint.

Si quis ab Episcopo, et non a Chorepiscopo, qui non Episcopus, sed vicarius Episcopi, priusquam prohibiti essent, et erant et dicebantur, fuerit confirmatus, reiterari talis confirmatio non debet. Nam Chorepiscopi ante apostolicam atque synodalem prohibitionem non ex numero Apostolorum, sed ex septuaginta Discipulorum, ut sacri Canones testantur, ordine erant, quos nunquam Spiritum paraclitum tradidisse novimus. Sed quia olim, ut dictum est, iam dicti ||Sp. 1113||Chorepiscopi prohibiti sunt, ideo modo nihil sunt, nec sanctum Paraclitum ullo umquam tempore tradere potuerunt, nec modo possunt. Quapropter non apparet iteratum quod olim canonice non agnoscitur patratum.

(3.403)
CCCCIII.
Ut qui ab haereticis baptizatus fuerit in nomine sanctae Trinitatis, non rebaptizetur, sed sola impositione manus perficiatur.

Quicunque baptizatus fuerit ab haereticis in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, nullo modo rebaptizari debetur, sed per manus solam impositionem purgandus est.

(3.404)
CCCCIV.
Ut baptizandi Symbolum discant fidei.

Baptizandos oportet fidei symbolum discere, et quinta feria ultimae septimanae Episcopo vel Presbyteris reddere. Et qui in aegritudine constituti baptismum perceperint, sani facti fidei Symbolo doceantur, ut noverint quanta natione digni sunt habiti. Oportet etiam baptizatos post baptismum chrisma coeleste percipere et regni Christi participes fieri.

(3.405)
CCCCV.
Ut hi de quibus dubitatur utrum baptizati sint annon, vel a Presbytero diis immolanti vel immolatitiis carnibus vescenti sunt baptizati, ut rebaptizentur.

Quod hi qui dubitant utrum sint baptizati, an non, vel a Presbytero diis mactanti vel immolatitiis carnibus vescenti fuerint baptizati, ut baptizentur praeceptum est.

(3.406)
CCCCVI.
Ne nullus plusquam duas uxores accipiat.

Ne quisquam amplius quam duas accipiat uxores, quia iam tertia superflua est.

(3.407)
CCCCVII.
De orationibus et eleemosynis ac Missarum celebrationibus pro fidelibus defunctis fideliter agendis; quibus impii carere debent, quoniam nec eorum eleemosyna a Sacerdotibus vel reliquis fidelibus accipienda est.

Quod pro catholicis defunctis sint memoriae faciendae, et oblationes et orationes Deo offerendae. Non tamen pro impiis, quamvis sint Christiani, ex his aliquid agere licebit.

(3.408)
CCCCVIII.
Ut nullus Episcopus, sive Presbyter, aliam causam in synodo prius suggerat, quam ea quae ad emendationem vitae pertinent finiantur.

Nullus Episcoporum vel Presbyterorum aliquam prius causam suggerere audeat, quam ea quae ad emendationem vitae et ad severitatem regulae, atque ad animae remedia pertinent, finiantur.

||Sp. 1114||
(3.409)
CCCCIX.
De his qui facultatulam Ecclesiae petunt a Regibus, prava cupiditate inlecti, quid agendum sit.

Qui reculam Ecclesiae petunt a Regibus, et horrendae cupiditatis impulsu egentium substantiam rapiunt, irrita habeantur quae obtinent, et a communione Ecclesiae, cuius facultatem auferre cupiunt, excludantur.

(3.410)
CCCCX.
Ut nullus Episcopus alterius Episcopi res devastet aut plebes invadat.

Ne parochias cuiuslibet Episcopi alterius civitatis Episcopus, canonum temerator invadat, et vesanae cupiditatis facibus inflammatus, suisque admodum non contentus, rapiat aliena.

(3.411)
CCCCXI.
De eo qui munuscula Ecclesiae fraudaverit vel quolibet modo invaserit, ut ab Ecclesiae communione arceatur.

Si quis cuiusque munuscula Ecclesiae sanctis scripturarum titulis conlata nefaria calliditate abstulerit, fraudaverit, invaserit, retentaverit, atque suppresserit, et non statim a Sacerdote commonitus Deo conlata reddiderit, ab Ecclesiae catholicae communione pellatur.

(3.412)
CCCCXII.
De Episcopo iudicato, si apostolicam Sedem appellare voluerit.

Ut iudicatus Episcopus ad apostolicam Sedem, si voluerit, appellet. Ex Concilio Sardicense cap. V. Quod si appellaverit, in cathedra ipsius alter non ordinetur.

(3.413)
CCCCXIII.
De his qui a Iudicibus quos Primates dederint, appellaverint, quid agendum sit.

Ut si a Iudicibus quos Primas dederit quis appellaverit, alii Iudices amplioris numeri decernantur. Quod si et ab ipsis appellaverit, ad sententiam Concilii causa deferatur.

(3.414)
CCCCXIV.
De Presbyteris, ut inconsulto Episcopo non praesumant celebrare agenda.

Ut Presbyteri, inconsulto Episcopo in quolibet loco agenda non audeant celebrare.

(3.415)
CCCCXV.
Ne aliquis Presbyter civitatis sine Episcopi praecepto aliquid agat.

Ut Presbyter civitatis sine iussione sui Episcopi nihil iubeat, nec in unaquaque parochia aliquid agat.

(3.416)
CCCCXVI.
Ne Presbyteri rem Ecclesiae sine sui consensu Episcopi vendant.

Ut Presbyteri rem Ecclesiae sine consensu Episcopi sui non vendant.

||Sp. 1115||
(3.417)
CCCCXVII.
De abiecto Clerico ab aliena Ecclesia non recipiendo.

Ut abiectum Clericum aliena Ecclesia non admittat.

(3.418)
CCCCXVIII.
Ut semper ad Patrem oratio dirigatur.

Ut nullus in precibus nisi ad Patrem dirigat orationem. Et ut prius eas cum instructioribus tractet.

(3.419)
CCCCXIX.
De rebus Ecclesiae a nullo iniuste retentandis vel diripiendis.

Ne cui liceat res vel facultates Ecclesiis aut Monasteriis vel xenodochiis, pro quacunque eleemosyna cum iustitia delegatas, retentare, alienare, atque subtrahere. Quod si quis fecerit, tanquam necator pauperum, antiquorum canonum sententiis constrictus, ab Ecclesiae liminibus excludatur, donec ea quae sublata sunt aut retenta reddantur.

(3.420)
CCCCXX.
Ut ab Ecclesiae societate extorris habeatur quicunque eius rebus damnum intulerit.

Ut nullus Episcoporum aut cuiuslibet ordinis Clericus, vel alia quaecunque persona quibuslibet conditionibus, seu in uno regno seu in alio positas alterius cuiuscunque Ecclesiae res aut petat aut praesumat accipere. Quod si fecerit, tamdiu habeatur a communione altaris vel ab omnium fratrum ac filiorum caritate suspensus, donec ipse Ecclesiae cuius directo ordine iuris est, ablata restituat.

(3.421)
CCCCXXI.
De privilegiis Ecclesiarum inlibate servandis.

Privilegia atque praecepta Ecclesiarum manere semper incorrupta praecipimus. Et quicquid ab antecessoribus vel parentibus nostris circa sacrosanctarum Ecclesiarum utilitates constitutum est, vel quae singuli quique antistites pro causis ecclesiasticis impetrarunt, sub poena sacrilegii iugi solidata aeternitate serventur.

(3.422)
CCCCXXII.
De Clericis a propriis Episcopis corrigendis.

Placuit ut Clerici non distringantur vel diiudicentur nisi a propriis Episcopis. Fas enim non est ut divini muneris Ministri temporalium Potestatum subdantur arbitrio. Nam si propriorum Episcoporum iussionibus inobedientes extiterint, tunc, iuxta canonicas sanctiones, per Potestates exteras adducantur, id est, per Iudices seculares.

(3.423)
CCCCXXIII.
Ut nullus Chorepiscopus per impositionem manus Spiritum sanctum tradat, aut consecrationem pontificalem faciat.

Placuit, sicut Leonis Papae et omnium Episcoporum nostrorum atque reliquorum fidelium generali et ||Sp. 1116||synodali consultu decrevimus, ut nullus Chorepiscopus per manus impositionem Spiritum sanctum tradere, aut Sacerdotes vel Levitas aut Subdiaconos sacrare, vel virgines velare, aut sanctum chrisma conficere, vel Ecclesias aut altaria sacrare, aut benedictionem in publica Missa populis tribuere praesumat: quae omnia summis Pontificibus, id est, cathedralibus Episcopis, debentur, et non Chorepiscopis vel Presbyteris, quorum formam, iuxta sanctorum canonum decreta, Chorepiscopi gerunt. Si autem hi aliquid ex his agere tentaverint, irrita erunt quae ab eis geruntur, et ipsi omni ecclesiastico honore funditus priventur.

(3.424)
CCCCXXIV.
De his qui a Chorepiscopis sunt ordinati Presbyteri, Diaconi, vel Subdiaconi.

Ut hi qui a Chorepiscopis Presbyteri vel Diaconi aut Subdiaconi sunt ordinati, nullatenus in presbyteratus vel diaconatus aut subdiaconatus officio ministrare praesumant. Similiter homines qui ab imperitis ab eis videntur esse confirmati, vel virgines seu Ecclesiae sacratae, aut chrisma confectum, sive altaria dedicata, pro confirmatis vel sacratis aut dedicatis minime habeantur; quia quae illi non habuerunt, dare non potuerunt, quoniam ex his eis quicquam agere non licet, quae omnia summis Pontificibus debentur, et non Chorepiscopis, qui nec summi Pontifices vel Episcopi fuerunt, nec deinceps unquam fieri possunt. Nullum enim ex septuaginta ex his aliquid unquam fecisse legimus vel scimus; ad quorum exemplum et formam Presbyteros vel Chorepiscopos, antequam ipsi Chorepiscopi prohibiti essent, fuisse agnovimus. Haec vero omnia a cathedralibus Episcopis, qui a comprovincialibus Episcopis aut praesentia aut iudicio Metropolitani consecrati esse noscuntur, agenda sunt, et non a Presbyteris vel Chorepiscopis, qui ambo unius formae esse videntur. Quae si ab eis aut propter imperitiam aut propter praesumptionem acta, ut praedictum est, ab imperitis esse putantur, a cathedralibus tamen Episcopis reformanda vel peragenda sunt; quia quae illi in his agere cogitarunt, imperfecta remanserunt; et, ut iam praelibatum est, quod illi non habuerunt, dare non potuerunt. Episcopi namque non fuerunt, quia nec a tribus Episcopis nec ad aliquam episcopalem cathedram ordinati fuerunt. Et ideo ex his nihil agere potuerunt. Et ne alicui talis ordina||Sp. 1117||tio vel confirmatio, aut consecratio reiteratio esse videatur, adtendat illud quod scriptum est: Quod non ostenditur gestum, ratio non sinit ut videatur iteratum. Et reliqua talia, eorumque similia.

(3.425)
CCCCXXV.
Ne Iudices de excessibus malorum iudicent aliquid extra conhibentiam Sacerdotum.

Ne Iudices quicquam de perfidorum excessibus, extra Sacerdotum conhibentiam, iudicare praesumant.

(3.426)
CCCCXXVI.
De Presbyteris Episcoporum, quo ipsi ire non potuerint, ad corrigendum mittendis.

Ut Episcopi tunc immunes habeantur a damnis, cum eorum Presbyteros ad ea quae ipsi non correxerint remiserint corrigenda.

(3.427)
CCCCXXVII.
De eo qui fallax in fide repertus fuerit.

Si coram hominibus repertum mendacium et infamem facit et damnis affligit, quanto magis in divina fallax fide praeventus non erit penitus ad accusationem vel ad testimonium admittendus. Merito ergo accusare et testificare prohibentur qui in recta fide suspecti sunt.

(3.428)
CCCCXXVIII.
Quod non solum flagitia deflenda, sed etiam amaris poenitentiae fletibus sint eradicanda.

Sicut deflendum Christianis est eorum scelus qui in Christo praevaricatores existunt, ita modis omnibus decernendum ut absque satisfactione Ecclesiae nullus omnino veniam mereatur qui a meliori proposito ad deterius declinasse convincitur, quia crudelis et stupenda praesumptio crudeliori debet extirpari supplicio

(3.429)
CCCCXXIX.
De illo qui non solum furtum fecerit, verum et qui furi consenserit.

Non solum ille qui furtum fecerit, sed etiam et quicunque conscius fuerit, vel furto ablata sciens susceperit, in numero furantium habeatur, et simili vindictae subiaceat.

(3.430)
CCCCXXX.
Ut in sancto Paschae Sabbato, die et Parasceve, Missae non agantur.

Ut sabbato sancto, hoc est, in vigilia Paschae, ieiunium ante noctis initium, nisi a parvulis aut infirmis, non solvatur. Nec Missa in Parasceve, aut in eodem sabbato sancto, vel divina mysteria his duobus diebus celebrentur. Canonibus quippe iubentibus biduo ista sacramenta penitus non debent celebrari.

||Sp. 1118||
(3.431)
CCCCXXXI.
De his qui in locis inlicitis et minime consecratis, contra canonicam auctoritatem, Missas celebrare vel audire praesumunt.

Statutum saepissime et inhibitum est ut Missarum celebrationes in locis incongruentibus fieri omnino non debeant. Simul et hoc decretum est, ut si quis Presbyterorum, excepto quando in itinere pergitur, et locus basilicae procul est, et id in altaribus ab Episcopo consecratis fieri necessitas compellit, ne populus Dei sine Missarum celebratione et corporis et sanguinis dominici perceptione maneat, Missarum celebrationes in huiuscemodi inlicitis locis post tot tantasque prohibitiones facere tentaverit, gradus sui periculum incurrat. Et hoc populis denuntiandum est, ne Missas in praedictis inlicitis locis Sacerdotibus cantare suadeant, vel haec inlicita facere Presbyteros deprecentur; quoniam scriptum est: Vide ne offeras holocausta tua in omni loco quem videris, sed in loco quem elegerit Dominus ut ponat nomen suum ibi. Satius igitur est Missam non audire, quam eam ubi non licet, nec oportet, celebrare nec audire. Et in Canonibus legitur ut nullus Sacerdotum in domibus vel in aliis locis, nisi in Ecclesiis dedicatis, celebrare Missas audeat. Si quis contra haec decreta egerit, canonica correctione feriatur. Simul et hoc statutum est, ut nullus Sacerdos in aliis quam in Deo dicatis vasis, et ab Episcopis consecratis ministrare seu Missas celebrare praesumat: quia sicut non est concessum ut alii Missas cantent et sacrificia consecrent quam illi qui ab Episcopis sunt consecrati, ita non est licitum ut in aliis domibus vel altaribus aut vasis Missas Sacerdotes celebrare praesumant, quam ab Episcopis consecratis. Sunt etiam ab Episcopis consecranda et benedicenda corporales pallae ac alia vestimenta sacerdotalia, necnon et omnia quae in usus basilicae vel altaris, sive in ministerio Sacerdotum, ad divina mysteria explenda complectuntur, quatinus cum his sacris Deo sacratius sive placabilius ministrare valeant. Unde et in aliis sanctorum patrum decretis legitur: Quamquam Deum vera fide ubique orare liceat, sacrificia vero offerre aut corpus Domini confici nullo modo legimus aut veraciter scimus in aliis locis iuste fieri nisi in locis Deo ab Episcopo dicatis, nisi causa hostilitatis aut summae necessitatis: et hoc non in mansionibus aut in domibus non sacratis, sed in ta||Sp. 1119||bernaculis dedicatis ab Episcopis, et altaribus a Pontificibus sacra unctione unctis et divinis precibus consecratis, et hoc summa ex necessitate, et in itinere, procul ab Ecclesia positis, ne populus sine Missarum sollemnia et sacramenti corporis et sanguinis Domini nostri Iesu Christi perceptione remaneat. Ab antiquis autem Patribus et praedecessoribus nostris, nulla alia ex occasione, aut pigritia, seu praesumptione, sed propter dictam necessitatem, hoc concessum esse legimus. Aliter quoque, nisi ut praefixum est, in locis non consecratis Missarum sollemnia agere non licet. Et hoc nonnisi ex summis et pro praedictis necessitatibus fieri ullo modo licet; quoniam lex divina admodum praecipiens ait: Caveat quisque ne offerat holocausta sua in omni loco, sed in loco quem Dominus elegit. Et alibi: Recte offert qui ad Ecclesiam necessitate praeoccupante aut infirmitate venire non potest, et aliubi Deum orat. Sed non recte dividit qui in locis inlicitis et altaribus minime consecratis Missarum celebrationes peragit. Multo enim melius est Missas non cantare aut audire quam in locis inlicitis Missas cantare aut audire: quoniam qui inlicita agit et prohibita facit, non modicum errat, et nimis peccat; et nisi poenitentiam canonice et iuste in hoc seculo ex hoc egerit, maximam condemnationem in futuro iudicio propter hoc indubitanter percipiet. Multa vero et innumerabilia exempla ex his in supradictis legalibus et in aliis canonicis et divinis libris inveniuntur, quae hic pro prolixitate inserere distulimus, et pro fastidio ac labore scriptorum sive lectorum hic non inseruimus. Nam si quis ex his potiora et plura exempla invenire desiderat, in praefixis libris sufficienter legendo et diligenter quaerendo invenire poterit. Si quis ergo post tot prohibitiones haec decreta apostolica et synodali atque imperiali auctoritate renovata, et maxime omnium imperii nostri Populorum ac Procerum nostrorum consensu et hortatu conscripta atque firmata, temerare praesumpserit, si Clericus fuerit, gradus sui periculo subiacebit. Si vero Monachus aut Laicus fuerit, a liminibus Ecclesiae usque ad Ecclesiae satisfactionem extorris fiat. Si autem, quod absit, suo Episcopo vel reliquis Sacerdotibus inobediens vel contumax extiterit, a Comitibus vel Missis nostris comprehensus, in carcerem usque ad nostram et proprii Episcopi atque Ecclesiae satis||Sp. 1120||factionem sub magna aerumna retrusus maneat.

(3.432)
CCCCXXXII.
Quod incestum committat qui se consanguineae suae usque affinitatis lineam coniungit.

Nullus fidelium usque adfinitatis lineam, id est, usque in septimam progeniem, consanguineam suam ducat uxorem, vel eam quoquo modo incesti macula polluat. Si quis vero hoc scienter temerare praesumpserit, si liber est, bannum nostrum, id est, sexaginta solidos, fisco nostro persolvat, et insuper canonice ut incestus luat, ac publice iuxta canonicos gradus poeniteat. Si autem servus vel ecclesiasticus fuerit, publice flagelletur ac decalvetur, et iuxta proprii Episcopi iussionem poenitentiam publice et canonice gerat. Quod si aliquis, tam liber quam servus, aut ecclesiasticus vel fiscalinus, Episcopo proprio vel suo Sacerdoti aut suo Archidiacono inobediens vel contumax, sive de hoc sive de alio quolibet scelere, extiterit, omnes res eius a Comite et a Misso Episcopi ei contendantur usque dum Episcopo suo obediat, ut canonice poeniteat. Quod si nec se ita correxerit, et ad Episcopum et canonicam poenitentiam venire distulerit, a Comite comprehendatur, et in carcerem sub magna aerumna retrusus teneatur, nec rerum suarum potestatem habeat quousque Episcopus iusserit. Quod si Comes vel eius Ministri haec adimplere distulerint, canonice ab Episcopo vel a suo Ministro excommunicetur, et usque dum haec pleniter adimpleat, semper communione catholicorum careat, usque dum ipsi Episcopo humanius erga eum aliquid agere placuerit. Si vero, quod non optamus, ipse Comes aut de praedictis causis aut de ipsa excommunicatione inobediens aut neglegens apparuerit, honore Comitatus pariter et communione careat usque dum ambo in nostram praesentiam veniant, ut nos illum episcopali auctoritate atque imperiali metu ita corrigamus, ut et caeteri timorem habeant, nec deinceps talia committere ullatenus audeant.

(3.433)
CCCCXXXIII.
Ut incesti, quandiu in scelere manent, non fidelium Christianorum, sed tantum aut Gentilium aut Catechumenorum, vel Energumenorum locem teneant.

Incesti, dum in ipso detestando atque infando scelere manent, non inter fideles Christianos, sed inter Gentiles aut Catechumenos vel Energu||Sp. 1121||menos habeantur; id est, cum Christianis non cibum sumant, non potum, non in eodem vasculo edant aut bibant; sed soli hoc faciant. Non osculentur aut salutentur ab eis. Sed si suis Sacerdotibus inobedientes extiterint, et a tam nefandissimo se scelere segregare atque ad publicam poenitentiam redire noluerint, inter eos habeantur qui spiritu periclitantur immundo, vel etiam inter eos de quibus ipsa Veritas ait: Si te non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Nam cum fidelibus non debent orare, nec in Ecclesiam intrare, sed ad ianuam Ecclesiae excubare, et intrantibus in eam atque exeuntibus ex ea vultu in terra prostrato veniam postulare, et ut pro se orare non dedignentur flagitare, et lacrymis perfusi, vultu contrito, atque humiliato spiritu, semper omnibus apparere usque ad satisfactionem Ecclesiae et proprii Episcopi canonicam reconciliationem manere, et ad pristinum incestum numquam redire, nec secularia negotia exercere, nec placitis aut accusationibus vel testimoniis interesse, sed crebris Sacerdotum precibus, manusque Pontificis proprii impositionibus, et eleemosynarum largitionibus, atque caeterorum bonorum hominum exhibitionibus eos purgari sanarique oportet.

(3.434)
CCCCXXXIV.
De incestis nullo coniugii nomine praevalendis.

Incestos nullo coniugii nomine praevalendos esse censemus.

(3.435)
CCCCXXXV.
De incestis coniunctionibus.

Si quis eo gradu se incestuoso ordine cum his personis quibus a divinis regulis prohibitum est, coniunxerit, usquequo poenitentiam sequestratione testentur, utrique communione priventur, et neque in palatio habere militiam neque in foro agendarum causarum licentiam habebunt. Nam quoquo modo praedicto se incesto coniunxerint, Episcopi seu Presbyteri, in quorum dioecesi vel pago actum fuerit, Regi vel Iudicibus scelus perpetratum adnuntient; ut cum ipsis denuntiatum fuerit, se ab eorum communione aut cohabitatione sequestrent. Res autem eorum ad primos parentes usque ad sequestrationem perveniant, sub ea conditione, ut antequam segregentur, per nullum ingenium, neque per parentes, neque per emptionem, neque per auctoritatem regiam ad proprias perveniant facultates, nisi praefatum scelus sequestrationis separatione et poenitentia fateantur.

||Sp. 1122||
(3.436)
CCCCXXXVI.
De canonicae accusationis ordine.

Accusationis ordinem canonicis dudum regulis institutum servare iubemus; ut si quis Clericus in criminali vel in leviori causa pulsatur, vel in discrimine capitis arcessitur, non statim reus aestimetur quia accusari potuit, ne subiectam innocentiam faciamus; sed quisquis ille est qui crimen intendit, in iudicium episcopale veniat, nomen rei indicet, vinculum inscriptionis arripiat, custodiat similitudinem, habita tamen dignitatis aestimatione patiatur. Nec sibi fore noverit licentiam mentiendi, cum calumniantes ad vindictam poscat similitudo supplicii.

(3.437)
CCCCXXXVII.
De servis et libertis, vel infamibus personis, non recipiendis.

Omnes servi vel liberti omnesque infames personae non permittantur maiores natu accusare, vel omnes quos ad accusanda publica crimina leges publicae non admittunt. Infames sunt cuncti quos decreta canonica et ecclesiastica atque leges seculares, adscribunt infames esse.

(3.438)
CCCCXXXVIII.
De Episcopis et reliquis Sacerdotibus, vel Clericis, ad seculares Iudices minime accusandis.

Si quis Episcopus, Presbyter, aut Diaconus, vel quilibet Clerici apud Episcopos, quia alibi non oportet, a qualibet persona fuerint accusati, quicunque fuerit sive ille sublimis vir honoris, sive ullius alterius dignitatis, qui hoc genus inlaudabilis intentionis arripuit, noverit docenda probationibus, monstranda documentis se debere inferre. Si quis ergo circa huiusmodi personas non probanda detulerit, auctoritate huius sanctionis intelligat se iacturam famae propriae sustinere; ut damno pudoris, existimationis dispendio, discat sibi alienae verecundiae impune insidiari saltem de caetero non licere. Nam sicut Episcopos, Presbyteros, Diaconos, caeterosque, si his obiecta potuerint comprobare, ab ecclesiasticis gradibus aequum est removeri, ita similis videri debet iustitiae modus quod appetitae innocentiae moderatam deferri iussimus ultionem. Ideo huiuscemodi duntaxat causas Episcopi sub testificatione multorum actis audire debebunt.

(3.439)
CCCCXXXIX.
De Primatum et Metropolitanorum differentia.

Nulli alii Metropolitani appellentur Primates, nisi illi qui ||Sp. 1123||primas sedes tenent, et quos sancti Patres synodali et apostolica auctoritate Primates esse decreverunt. Reliqui vero qui alias metropolitanas sedes sunt adepti, non Primates, sed Metropolitani vocentur.

(3.440)
CCCCXL.
De familiaribus vel hominibus, tam liberis, quam servis, Dominum accusantibus, vel secreta eius prodentibus, quid agendum sit.

Si quis ex familiaribus vel ex servis cuiuslibet domus cuiuscunque criminis delator atque accusator emerserit, eius existimatione caput atque fortunas petiturus cuius familiaritati vel dominio inhaeserit, ante exhibitionem testium, ante examinatum iudicium, in ipsa expositione criminum atque accusationis exordio, ultore gladio feriatur. Vocem enim funestam potius intercidi quam audiri oportet. Eorum vero accusandi Sacerdotes vel testificandi in eos os obstruimus quos non humanis sed divinis vocibus, mortuos esse scimus.

(3.441)
CCCCXLI.
Quod Episcopi a Deo, cuius servi existunt, sint iudicandi, accusandi, vel damnandi; quia, iuxta Apostolum, nemo alienum servum debet accusare. Et quod non ab humanis aut pravae vitae hominibus sint lacerandi, ipso Domino regulam tribuente.

Episcopi a Deo iudicandi sunt, non ab humanis aut pravae vitae hominibus sunt lacerandi, ipso Domino exemplum dante, quando per ipsum, et non per alios, vendentes et ementes eiecit de templo, et mensas nummulariorum proprio evertit flagello, et eiecit de templo. Et sicut alibi ait: Deus stetit in synagoga Deorum, in medio autem Deos discernit.

(3.442)
CCCCXLII.
De his qui se ipsos quocunque modo necant.

Quicunque se propria voluntate aut in aquam iactaverit, aut collum ligaverit, aut de arbore praecipitaverit, aut ferro percusserit, aut cuilibet voluntariae se morti tradiderit, istorum oblatio non recipietur.

(3.443)
CCCCXLIII.
De his qui Clericum iniuriaverint.

Quicunque Iudex aut Secularis Presbytero aut Diacono aut cuilibet de clero aut de iunioribus matris Ecclesiae, absque audientia Episcopi vel Archidiaconi vel Archipresbyteri, iniuriam inferre praesumpserit, anathema ab omnium Christianorum consortio habeatur.

(3.444)
CCCCXLIV.
Ne Laici intersint quando canonica iura ventilantur, vel regularia examinantur, nisi in propria accusentur persona.

Quando ea quae cano||Sp. 1124||nica sunt ventilantur, vel quaedam regularia examinantur, nec Iudices seculares neque aliquos Laicos interesse oportet, nisi eos tantummodo qui in propria accusantur persona.

(3.445)
CCCCXLV.
Ut ecclesiastica iura semper inlibata permaneant.

Monemus ut iura Ecclesiarum, sicut a Patribus divinitus inspiratis sunt ordinata, inviolata permaneant. Nihil alienum improbus ambitus concupiscat, nec per alterius imitationem suum aliquis quaerat augmentum.

(3.446)
CCCCXLVI.
Suggestio populi ad Imperatorem Karolum et Episcopos.

Deus ad hoc vestram religiositatem ordinavit ut et iniustitias removeatis, et praesumptiones abscidatis, et Sacerdotibus laborantibus succurratis, et multis opprobriis locum non praebeatis, sed post agnitionem, ei qui calumniam patitur adiutorium feratis, illum vero qui calumniam facit, si vere est calumniator, abscidatis.

(3.447)
CCCCXLVII.
De alienis Iudicibus non recipiendis, et peregrina iudicia vel examina respuenda.

Episcopis singulorum locorum, omnium qui sub eorum degunt moderamine curae sit causas utilitatesque disponere. Valde enim est incongruum ut, omissis suis, alii quilibet illorum se causis admisceant; sed illi eorum vitam competenti regularique debeant moderatione disponere qui eos ordinare canonice possunt, vel a quibus ordinati sunt, et qui pro commissis eorumque animabus compelluntur reddere rationem.

(3.448)
CCCCXLVIII.
De Episcopo qui adversus proprium Metropolitanum, vel contra alios quosque, habuerit causam, quid agendum sit.

Si forte, quod non optamus, aliquem Episcopum contra proprium Metropolitanum vel contra alios quosque contingat aliquid habere causae, decrevimus ut ob hoc Sedis apostolicae iudicium hi qui petere festinant licentiam habeant: quod scitis canonum etiam antiquorum Patrum institutione permissum.

(3.449)
CCCCXLIX.
Quod fundamentum totius bonitatis sit Christus Iesus, et qualiter in ovile ovium per ostium sit intrandum.

Fundamentum aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, qui est Christus Iesus. Quisquis ergo cum dilectione Dei et Proximi, fidei quae in Christo est firmitatem tenet, eundem Iesum Christum Dei et hominis filium ||Sp. 1125||apud se posuit fundamentum. Sperandum ergo est quia ubi Christus fundamentum est, bonorum quoque operum sequatur officium. Ipsa quoque per se Veritas dicit: Qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro. Qui autem intrat per ostium, pastor est ovium. Et paulo post subiecit dicens: Ego sum ostium. Ille ergo in ovile ovium intrat per ostium qui intrat per Christum. Ipse autem per Christum ingreditur, qui de eodem creatore ac Redemptore humani generis vera sentit et praedicat, et praedicata custodit; culmen regiminis ad officium portandi oneris suscepit, non ad appetitum gloriae transitorii honoris; curae quoque suscepti ovilis sollerter invigilat, ne oves Dei aut perversi homines prava loquentes dilanient, aut maligni spiritus oblectamenta vitiorum suadentes devastent.

(3.450)
CCCCL.
De causis definitis minime recommovendis.

Flagitari iudicium non debet de causa quae diffinita vel iudicata est.

(3.451)
CCCCLI.
De his qui contra Praepositos suos se erigunt, et de accusatoribus vel testibus inimicis, quid agendum sit.

Qui se contra Praepositos suos erigunt, profecto ostenditur quia esse servi Dei contemnunt. Filius Dei in sancto ait Evangelio: Ego non accuso nec iudico quemquam. Nihil enim sine Patre facit Filius, quia communis eorum operatio est et unita voluntas. Hoc vero in loco quasi Iudex loquitur, dicens qualis iudex, quales testes Deo esse debeant, ut cognoscant homines in iudicando quod non ex voluntate et potestate sua, sed ex aequitate debeant formare sententiam. Iustitia in iudicando est manifestanda, non potentia.

(3.452)
CCCCLII.
De regulis Clericorum.

Clerici lege Patrum monentur ut a vulgari vita seclusi, a mundi voluptatibus sese abstineant, non spectaculis, non pompis intersint, convivia publica fugiant, privata, non tantum pudica, sed sobria colant, usuris nequaquam incumbant, qui nec turpium occupationes lucrorum fraudesque cuiusquam studiose appetant, amorem pecuniae quasi materiam cunctorum criminum fugiant, secularia officia negotiaque abiciant, honorum gradus per ambitiones non appetant, pro beneficiis medicinae Dei munera non accipiant, dolos et coniurationes caveant; odium, aemulationem, detractionem, et invidiam fugiant; non vanis oculis, non ||Sp. 1126||infrenata lingua, aut petulanti tumidoque gestu incedant; sed pudorem ac verecundiam mentis simplici habitu et incessu ostendant. Obscoenitatem etiam verborum, sicut et operum, penitus execrentur. Viduarum ac virginum visitationes fresquentationesque fugiant, et contubernia extranearum feminarum nullatenus appetant. Castimoniam quoque immolati corporis perpetuo conservare studeant, aut certe unius matrimonii vinculo foederentur. Senioribus quoque debitam praebeant obedientiam, neque ullo iactantiae studio semetipsos attollant. Postremo in doctrina, in lectionibus, psalmis, hymnis, canticis spiritalibus, exercitio iugi incumbant. Tales enim esse debent qui divinis cultibus sese mancipandos studeant; scilicet ut dum scientiae operam dant, doctrinae gratiam populis administrent.

(3.453)
CCCCLIII.
De neganda accusatorum licentia criminandi priusquam se ipsos purgaverint de his quae eis obiciuntur.

Neganda est accusatis licentia criminandi priusquam se crimine quo premuntur exuerint.

(3.454)
CCCCLIV.
De falsis testibus et periuris quid agendum sit.

Si quis convictus fuerit aliquos ad falsum testimonium vel periurium adtraxisse aut per quamcunque corruptionem sollicitasse, ipse quidem usque ad exitum non communicet.

(3.455)
CCCCLV.
De qualitate virginis in coniugio.

Sciscitandum est si vult pater virginis, quia caput mulieris vir. Requirenda est a Patre voluntas virginum, dum Deus relinquat hominem in manibus consilii sui.

(3.456)
CCCCLVI.
Ut Clerici vel Laici in aliena Ecclesia non communicent sine litteris Episcopi sui.

Statutum est ut unusquisque Clericus vel Laicus non communicet in aliena plebe sine litteris Episcopi sui.

(3.457)
CCCCLVII.
Ut Laici comtemptores canonum excommunicentur, Clerici vero honore priventur.

Si quis statuta supergressus corruperit vel pro nihilo habenda putaverit, si Laicus est, communione, si Clericus, honore privetur.

||Sp. 1127||
(3.458)
CCCCLVIII.
Ut qui Clericum alienum defendere nititur, communione privetur.

Si forte aliquis Clericorum regulam disciplinae ecclesiasticae subterfugiens fuerit evagatus, quicunque eum susceperit, et illum Pontifici suo non reconciliaverit, sed magis defensare praesumpserit, Ecclesiae communione privetur.

(3.459)
CCCCLIX.
De accusationibus in Clericorum causis non suscipiendis quae seculi Legibus prohibentur. Et de Clericis damnatis a nemine defendendis.

Statutum est ut nullae accusationes a Iudicibus audiantur ecclesiasticis quae legibus seculi prohibentur. Et ut si quis cuiuslibet honoris Clericus iudicio Episcoporum quocunque crimine fuerit damnatus, non liceat eum sive ab Ecclesiis quibus praefuit sive a quolibet homine defensari; interposita poena damni pecuniae atque honoris, quo nec aetatem nec sexum excusandum esse praecipimus.

(3.460)
CCCCLX.
Ut non alii Metropolitani Primates appellentur nisi illi qui primas sedes tenent: quia alii non possunt tres turmas facere de Episcopis, quam illi qui primas sedes tenent; qui tres turmas facere debent, sicut in hac sententia iubetur.

Placuit ut quotiescunque Concilium congregandum est, Episcopi qui neque aetate neque aegritudine, neque alia graviore necessitate impediuntur, competenter occurrant. Primatibusque suarum provinciarum intimetur ut de universis Episcopis vel duae vel tres turmae fiant, ac de singulis turmis vicissim quotquot electi fuerint, ad diem Concilii instantissime occurrant.

(3.461)
CCCCLXI.
Quod cum illis quibus Episcopus non loquitur, non sit loquendum, nec excommunicatis communicandum; ut ipsi humilient semetipsos, ut festinius reconcilientur.

Ex epistola sancti Clementis utilia, quae praesenti tempore Ecclesiis necessaria sunt, honorifice proferenda, et cum reverentia ab omnibus fidelibus ac praecipue Clericis recipienda; ex quibus quod specialiter placuit propter venerandam antiquitatem, statutis praesentibus roboremus quod suprascriptus beatus Martyr de beatissimi Petri Apostoli constitutione commemorat, dicens: Quidam autem etiam ex vobis ipsis intellegere debetis si qua sunt quae ipse propter insidias hominum malorum non potest evidentius et manifestius proloqui. Verbi gratia, inimicus ||Sp. 1128||est alicui pro actibus suis. Vos nolite expectare ut ipse vobis dicat, cum illo nolite amici esse. Sed prudenter observare debetis et voluntati eius, videlicet qui Ecclesiae curam gerit, absque commonitione obsecundare, et averti ab eo cui ipsum sentitis adversum, sed nec loqui his quibus ipse non loquitur; ut unusquisque qui in culpa est, dum cupit omnium vel vestram sibi gratiam reparare, festinet citius reconciliari ei qui omnibus praeest; ut per hoc redeat ad salutem cum obedire coeperit monitis praesidentis. Et caetera quae in consequentibus denotantur amicis eorum qui veritati inimici sunt. Sciat itaque deinceps clerus ad reatum, sed et fidelium populus ad culpam sibi ascribendum, si quis in hoc vitium malorum computatur, et disciplinae subversor fore agnoscitur.

(3.462)
CCCCLXII.
De non iniuriandis Episcopis aut lacerandis, sed potius tolerandis.

Episcopum vero oportet oportune et importune, atque sine intermissione Ecclesiam suam docere, eamque prudenter regere, et admonere ut a vitiis se abstineat, et salutem consequi possit aeternam. Et illa cum tanta reverentia eius doctrinam debet suscipere eumque amare et diligere ut legatum Dei et praeconem veritatis; qui, testante veritate, quodcunque ligaverit super terram, erit ligatum et in coelo, et quodcunque solverit super terram, erit solutum et in coelo. Nimis timenda est haec sententia, et providendum vobis ne offendatis eos qui tantam a Domino habent potestatem. Et ideo potius obediendi et summopere sunt venerandi, non detrahendi, vel lacerandi, aut eiciendi, sed portandi et amandi, ipso dicente Domino: Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit. Ideo haec vobis et omnibus fidelibus praecipimus, ut ab his vos caveatis, et posteris vestris non malum, sed bonum exemplum relinquatis, quoniam iniuria Episcoporum ad Christum pertinet, cuius vice funguntur. Unde et vos, qui veri Dei estis discipuli, abicite a cordibus ante omnia discordias et animorum dissensiones, ex quibus omne opus malum procedit, et benignitatem ac simplicitatem tota mente servate. Veruntamen scitote cuncti quod supra omnes vos laboret Episcopus, quia unusquisque vestrum suum proprium fert laborem, ille vero et suum et singulorum. Et ideo sicut ille pro vobis omnibus, ita et vos omnes pro eo summopere laborare debetis, in tantum ut si etiam necesse fue||Sp. 1129||rit, animas vestras pro eo ponatis; sicut et ipse animam suam pro vobis, si necesse fuerit, ponere debet, ipso dicente salvatore: Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis. Vos vero obedite eis, et vigilate pro eis; quia ipsi vigilant quasi rationem pro animabus vestris reddituri; ut cum gaudio hoc faciant, et non gementes.

(3.463)
CCCCLXIII.
De legitimo coniugio.

Decretum est ut uxor legitime viro coniungatur. Aliter enim legitimum, ut a Patribus accepimus et a sanctis Apostolis eorumque successoribus traditum invenimus, non fit coniugium, nisi ab his qui super ipsam feminam dominationem habere videntur, et a quibus custoditur, uxor petatur, et a parentibus propinquioribus sponsetur, et legibus dotetur, et suo tempore sacerdotaliter, ut mos est, cum precibus et oblationibus a Sacerdote benedicatur, et a paranymphis, ut consuetudo docet, custodita, et sociata a proximis, quae tempore congruo petita legibus detur et sollemniter accipiatur. Et biduo vel triduo orationibus vacent, et castitatem custodiant; ut boni soboles generentur, et Domino suis in actibus placeant. Taliter enim et Domino placebunt, et filios, non spurios, sed legitimos atque hereditabiles generabunt.

(3.464)
CCCCLXIV.
De his qui de suspicione, vel absque legitimo accusatore, aliquos iudicare praesumunt.

Placuit ut nullus quemquam Clericorum vel Laicorum de suspicione aliqua iudicare praesumat; similiter, ne sine accusatore legitimo quispiam condemnetur: quia pessimum et periculosum est quempiam de suspicione iudicare, aut sine legitimo accusatore quemquam damnare.

(3.465)
CCCCLXV.
Ut Episcopi per singulos annos circumeant parochias suas.

Placuit ut unusquisque Episcopus per singulos annos cunctas dioeceses parochiasque suas circuire non neglegat; sed docendo, confirmando, singula quaeque quae necessaria sunt restaurando, et corrigendo, prout melius valuerit, reformare satagat.

(3.466)
CCCCLXVI.
Ut Presbyteri et Diaconi, quando per parochias constituuntur, stabilitatis et obedientiae suae atque statuta servare promissionem suo faciant Episcopo.

Quando Presbyteri aut ||Sp. 1130||Diaconi per parochias constituuntur, oportet eos professionem Episcopo suo facere.

(3.467)
CCCCLXVII.
Ne Iudices quoslibet Clericos vel Servos Ecclesiae in suis angariis, aut quibuslibet rebus occupare praesumant.

Ut non liceat Iudicibus Clericos vel servos Ecclesiae in suis angariis occupare.

(3.468)
CCCCLXVIII.
De Ecclesiis et dotibus earum, ut ad Episcopi semper dispositionem pertineant.

Placuit ut omnes Ecclesiae cum dotibus et omnibus rebus suis in Episcopi proprii potestate consistant atque ad ordinationem vel dispositionem suam semper pertineant.

(3.469)
CCCCLXIX.
Quod Clerici Iudices seculares adire non debeant.

Ut Clerici qui seculares Iudices appetunt excommunicentur.

(3.470)
CCCCLXX.
De his qui viduis vim inferunt, aut feminas invitas ducunt.

Placuit ut viduis pro castitate violentiam nullus inferat, et ut mulier invita virum non ducat. Quod si quis fecerit, in triplo nobis bannum nostrum persolvat, et ab Episcopo, atque, si necesse fuerit, distringente Comite, publicam per gradus canonicos poenitentiam agere cogatur. Et si inobediens extiterit, nobis per firmissimos fideiussores praesentetur; ut aut in carcerem retrudatur, aut in exilium deportetur; ut et caeteri timorem habeant, ne unquam talia agere praesumant.

(3.471)
CCCCLXXI.
De potentibus qui quoslibet expoliant.

Placuit ut si quis potentum quemlibet expoliaverit, et admonente Episcopo non reddiderit, excommunicetur.

(3.472)
CCCCLXXII.
De his qui Ecclesiam intrant, et non communicant.

Placuit ut omnes qui in Ecclesiam intrant, nisi a suo fuerint excommunicati Sacerdote, communicent. Si qui autem hoc facere noluerint, tamdiu a communione et a Christianorum consortio habeantur alieni, quandiu per satisfactionem Ecclesiae a proprio mereantur per manus impositionem reconciliari Episcopo et sanctae restitui communioni.

(3.473)
CCCCLXXIII.
De his qui acceperint Eucharistiam et non sumpserint.

Placuit omnes qui ||Sp. 1131||sacram acceperint Eucharistiam, et non sumpserint, ut sacrilegi repellantur.

(3.474)
CCCCLXXIV.
Ut hi qui a Sacerdotibus excommunicantur, a Fidelibus usque ad reconciliationem, nisi quibus permissum fuerit, semper vitentur.

Placuit ut his qui a suis excommunicantur Sacerdotibus nullus fidelium communicet, nisi quibus permissum ab eis fuerit, nec priusquam canonice reconcilientur ad eos accedat. Quod si quis facere tentaverit, simili sententiae subiaceat.

(3.475)
CCCCLXXV.
De his qui pro munere aut favore alicuius iustitiam opprimunt.

Quam sit extraneus a Christianae fidei regula qui se defensorem veritatis insimulat, et veritatem ipsam munerum acceptione commaculat, audiat contra se Prophetam dicentem: Pro eo quod vendidistis argento iustum et pauperem pro calciamentis, ecce stridebo ego super vos sicut stridet plaustrum onustum foeno; et peribit fuga a veloce, et fortis non obtinebit virtutem suam, et robustus corde inter fortes nudus effugiet.

(3.476)
CCCCLXXVI.
Qualiter haec statuta servanda sint. Et de his qui haec contemnunt, sive Clericis, sive Laicis, quid agendum sit.

Has omnes constitutiones ecclesiasticas, quas summatim breviterque perstrinximus, sicut plenius in canone continentur, manere perenni stabilitate sancimus. Si quis ergo Clericus aut Laicus harum sanctionum obediens esse noluerit, si Clericus fuerit, excommunicationi subiaceat. Si vero Laicus fuerit et honestioris loci persona, medietatem fa||Sp. 1132||cultatum suarum amittat, fisci viribus profuturam. Si vero minoris loci persona est, amissione rerum suarum multatus, in exilio deputetur.

(3.477)
CCCCLXXVII.
De his quae ab antecessoribus nostris circa cultum divinum statuta fuerunt, ut semper inlibata permaneant.

Quaecunque a parentibus nostris diversis sunt statuta temporibus manere inviolata atque incorrupta circa sacrosanctas Ecclesias praecipimus. Nihil igitur a privilegiis immutetur. Omnibus qui Ecclesiis serviunt tuitio deferatur, quia temporibus nostris addi potius reverentiae cupimus quam his quae olim praestita sunt immutari. ?

(3.478)
CCCCLXXVIII.
De Capitulis apostolica auctoritate roboratis.

Maxime trium ultimorum capitula istorum librorum apostolica sunt cuncta auctoritate roborata, quia his cudendis maxime apostolica interfuit legatio. Nam eorum nomina, praeter trium, id est, Leonis, Sergii, et Georgii, hic non inseruimus, licet ea per singulos conventus inserta invenissemus, vitantes legentium atque scribentium fastidia. Si quis autem plenius ea nosse voluerit, istorum legat authentica, quibus illa inserta reperiet. Interdum haec dictando et amando atque operibus complendo non neglegat; quia, ut Dominus novit, pro amore et utilitate sanctae Dei Ecclesiae, ut horum in prooemio praelibatum est, sunt collecta isticque inserta. Legentibus pax, custodientibus gloria, operibusque haec complentibus vita attribuatur aeterna oramus.

||Sp. 579||
ADDITIO PRIMA.
(Ad1.0)
INCIPIUNT CAPITULA.
(Ad1.1)
I.
De Abbatibus, mox ut ad monasteria sua remeaverint, ut regulam discutiant, et efficaciter legant, et quod legerint et intellexerint, cum suis observent Monachis.

Ut Abbates, mox ut ad monasteria sua remeaverint, regulam per singula verba discutientes pleniter legant, et intelligentes Domino opitulante efficaciter cum Monachis suis implere studeant.

(Ad1.2)
II.
De Monachis, ut regulam sancti Benedicti, qui valuerint, memoriter discant.

Ut Monachi omnes, qui possunt, regulam memoriter discant.

(Ad1.3)
III.
De regulari officio, ut iuxta praeceptum sancti Benedicti continetur celebrant Monachi.

Ut officium iuxta quod in regula sancti Benedicti continetur celebrent Monachi.

||Sp. 580||
(Ad1.4)
IV.
Ut tam in coquina, quamque et in cuntis monasterii officinis, Monachi operentur, et ut ipsi vestimenta sua lavent.

Ut in coquina, in pistrino, et in caeteris officinis propriis operentur manibus, et vestimenta sua opportuno tempore lavent.

(Ad1.5)
V.
De Monachis, ut post matutinalem expletionem, nisi ante constitutam surrexerint horam, denuo ad lectos suos non praesumant causa dormiendi redire.

Ut nullo umquam tempore post vigilias causa dormiendi, nisi contigerit eos ante horam constitutam surgere, ad lectos redeant suos.

(Ad1.6)
VI.
Ut Monachi, nisi in sabbato sancto Paschae, per totam quadragesimam non radantur. Alio tempore post finitos quindecim dies licito radantur, tam in sabbatis, quam et (in octavis Paschae.)

Ut in quadragesima, nisi in sabbato sancto, non radantur. Alio autem ||Sp. 581||tempore, semel per quindecim dies radantur, et in octavis Paschae.

(Ad1.7)
VII.
De balnearum usu.

Ut balnearum usus in arbitrio Prioris consistat.

(Ad1.8)
VIII.
De non edendis volatilibus a Monachis intus forisve, nisi infirmitatis causa.

Ut volatilia intus forisve, nisi pro infirmitate, nullo tempore comedant.

(Ad1.9)
IX.
Ne Episcopi Monachis volatilia comedere praecipiant.

Ut nullus Episcoporum Monachis volatilia comedere praecipiat.

(Ad1.10)
X.
Ne a Monachis poma et lactucae, nisi quando alius cibus sumitur, manducentur.

Ut poma et lactucae, nisi quando alius sumitur cibus, non comedantur.

(Ad1.11)
XI.
De certo tempore phlebotomandi observando. Et ut Monachis tunc ibi cibus potusque magis in supplementum largiatur.

Ut certum phlebotomiae tempus non observent; sed unicuique secundum quod necessitas expostulat concedatur, et specialis in cibo et in potu tunc consolatio praebeatur.

(Ad1.12)
XII.
Ut si necessitas postulaverit, Monachis post vespertinum cibum ante lectionem completorum potus tribuatur. Similiter quadragesimali tempore, vel quando mortuorum officium egerint.

Ut si necessitas poposcerit ob operis laborem, post refectionem vespertinam, etiam et in Quadragesima pari modo, et quando officium mortuorum celebratur, priusquam lectio completorii legatur, bibant.

(Ad1.13)
XIII.
De Monacho a Priore suo increpato.

Ut cum a quocunque Priore suo increpatus quis eorum fuerit, Mea culpa primo dicat; dehinc prosternens se illius pedibus cum cappa, si habuerit, veniam petat. Et tunc iubente Priore surgat, et unde interrogatus fuerit rationem humiliter reddat.

(Ad1.14)
XIV.
Ut nudi pro qualibet culpa coram aliis non vapulent Monachi.

Ut nudi pro qualibet culpa coram fratrum obtulibus non flagellentur.

(Ad1.15)
XV.
Ne soli in itinere dirigantur Monachi.

Ut soli sine alio fratre in viam non dirigantur.

(Ad1.16)
XVI.
Ne sibi compatres vel commatres Monachi faciant.

Ut sibi compatres commatresve non faciant, neque osculentur feminas.

||Sp. 582||
(Ad1.17)
XVII.
Ne murmurent Monachi tempore legendi et meridiano occupati ad colligendas fruges.

Ut si necessitas fuerit eos occupari in fruges colligendo, (constitutum legendi et meridie pausandi tempus praetermittatur, et operantes) non murmurent.

(Ad1.18)
XVIII.
De Monachis quarta et sexta feria ieiunantibus.

Ut quarta et sexta feria ieiunantes, ante nonam, aut post nonam, si necessitas fuerit, iuxta Prioris arbitrium, levia opera exerceant.

(Ad1.19)
XIX.
Ut in quadragesimali tempore Monachi libros accipiant.

Ut in Quadragesima libris de bibliotheca secundum Prioris dispositionem acceptis, alios, nisi Prior decreverit expedire, non accipiant.

(Ad1.20)
XX.
De vestimento Monachis nec satis pretioso nec satis vili dando.

Ut eis vestimenta nec multum vilia, nec multum pretiosa, sed mediocria dentur.

(Ad1.21)
XXI.
De cucullae mensura.

Ut mensura cucullae duobus consistat cubitis.

(Ad1.22)
XXII.
De potestate Abbatis, si extra mensuram infra positam aliquid addendum decreverit.

Ut si infra positae mensurae quantitatem decreverit Abbas causa necessitatis quippiam augeri, in illius maneat potestate. Alioquin hoc omnino provideat, ut camisias duas, et tunicas duas, et cucullas duas, et cappas duas unusquisque Monachorum habeat; quibus vero necesse est addatur et tertia, et pedules quatuor paria, et femoralia duo paria, roccum unum, pellicias usque ad talos duas, fasciolas duas; quibus autem necesse est itineris causa, alias duas manicas, quas vulgo wantos appellamus, in aestate, muffulas in hyeme vervecinas, calciamenta diurna paria duo, subtalares per noctem in aestate duas, in hyeme vero soccos, saponem et uncturam sufficienter, pinguedinem ad esum; excepto sexta feria et viginti diebus ante nativitatem Domini, et septimana illa quae ante quadragesimam vocatur quinquagesima. Ubi autem vinum non est unde emina detur, duplicem mensuram de cervisia bona. Et quaecunque praeter haec regula iubet, singuli, cum necessitas postulaverit, absque dilatione accipiant.

(Ad1.23)
XXIII.
De pedibus fratrum vicissim lavandis.

Ut in Quadragesima, sicut et in alio tempore, vicissim sibi pedes lavent, ||Sp. 583||et antiphonas huic officio congruentes decantent. In Coena vero Domini pedes fratrum, si valet, Abbas lavet et osculetur, et demum propria manu poculum eis porrigat.

(Ad1.24)
XXIV.
De mandato post coenam faciendo.

Ut mandatum, si tempus coenae est, tam fratrum quam etiam peregrinorum post coenam fiat.

(Ad1.25)
XXV.
De mensura Monachorum, ut ea Abbates illorum sint contenti.

Ut ea quam Monachi sui habent mensura sint Abbates contenti, in manducando, in bibendo, in dormiendo, in vestiendo, in operando, quando in aliis utilitatibus non fuerint occupati.

(Ad1.26)
XXVI.
De villis fratrum, ut eas non circumeant Monachi.

Ut villas frequenter, et nisi necessitas coegerit, non circumeant, neque suis illas Monachis custodiendas committant. Et si eos ire ad eas necessitas fuerit, expleto necessitatis negotio ad sua mox monasteria redeant.

(Ad1.27)
XXVII.
De Abbate vel quolibet Monacho, ne ad portam monasterii cum quocunque hospite manducare praesumat.

Ut Abbas vel quispiam fratrum ad portam monasterii cum hospitibus non reficiant. In refectorio autem omnem eis humanitatem manducandi ac bibendi exhibeat. (Ipse tamen ea cibi potusque mensura contentus sit quam reliqui fratres accipiunt.) Si vero propter hospitem voluerit ad solitam mensuram fratribus sibique augere aliquid, in sua maneat potestate.

(Ad1.28)
XXVIII.
Ne servitores fratrum post refectionem eorum ad unam mensam, sed in propriis sedeant locis.

Ut servitores, non ad unam mensam, sed in propriis locis, post refectionem fratrum reficiant; quibus eadem lectio quae fratribus recitata est, recitetur.

(Ad1.29)
XXIX.
De lectore, ut nihil nisi quod regula decernit accipiat.

Ut nihil lectori, nisi quod regula iubet, detur.

(Ad1.30)
XXX.
De Alleluya in Septuagesima dimittendo.

Ut Alleluya in Septuagesima dimittatur.

(Ad1.31)
XXXI.
De Praeposito, ut maiorem quam caeteri habeat potestatem.

Ut Praepositus intra et extra monasterium post Abbatem maiorem reliquis Abbati subditis habeat potestatem.

||Sp. 584||
(Ad1.32)
XXXII.
De Praeposito Monachis non constituendo, nisi et ipse Monachus sit.

Ut Monachis non nisi Monachus constituatur Praepositus.

(Ad1.33)
XXXIII.
De senioribus fratribus monasterium circumeuntibus.

Ut de senioribus monasterium circumeuntibus quidam cum fratribus in obedientiam exeant, quidam in monasterio propter custodiam remaneant.

(Ad1.34)
XXXIV.
De novitio fratre, ut non facilis ei in monasterium tribuatur ingressus.

Ut Novitio non facilis in monasterio tribuatur ingressus, et ut in cella (hospitum probationis causa) hospitibus serviat paucis diebus. Res vero, si quas habet, parentibus suis commendet. Expleto autem probationis suae anno, secundum quod regula praecipit inde faciat. Ipse vero nec tondeatur, nec vestimenta pristina immutet, priusquam obedientiam promittat.

(Ad1.35)
XXXV.
De Monacho, quid agat post factam professionem.

Ut Monachus, professione facta, tribus diebus cuculla coopertum habeat caput.

(Ad1.36)
XXXVI.
De puero, ut pater et mater eum ad altare offerant.

Ut puerum pater aut mater tempore oblationis offerant ad altare, et petitionem pro eo coram laicis testibus faciant, quam tempore intelligibili ipse puer confirmet.

(Ad1.37)
XXXVII.
De infantibus oblatis, ut carnem non comedant.

Ut infantes oblati carnem, non nisi causa infirmitatis, manducent.

(Ad1.38)
XXXVIII.
De fratribus post sextam dormientibus.

Ut quando fratres post sextam dormiunt, si quis eorum voluerit legere, in Ecclesia aut in lecto suo legat.

(Ad1.39)
XXXIX.
De fratribus, ut usque nonam in Quadragesima operentur.

Ut in Quadragesima usque ad nonam operentur fratres, quatenus Missa celebrata tempore congruo reficiant.

(Ad1.40)
XL.
De his fratribus qui quolibet modo, tamen graviter delinquunt.

Ut domus semota his qui fugere, aut pugnis baculisve inter se voluerint confligere, aut quibus ex integro factae sunt regulares disciplinae, habeatur huiusmodi qua in hyeme ignis possit accendi, et atrium iuxta sit in quo valeant quod eis iniungitur operari.

||Sp. 585||
(Ad1.41)
XLI.
De eo qui in refectorio negligenter coram fratribus aliquid excesserit.

Ut si quis negligenter sonitum fecerit, aut aliud quid excesserit in refectorio, mox a Priore veniam petat.

(Ad1.42)
XLII.
De plebeio non recipiendo in monasterio, nisi Monachus fieri voluerit.

Ut nullus plebeius seu Clericus secularis in monasterio ad habitandum recipiatur, nisi voluerit fieri Monachus.

(Ad1.43)
XLIII.
Ne Monachus iurando sermonem proferat, nisi sicut sancti Patres constituerunt loqui.

Ut nemini liceat sermonem iuramenti aut affirmationis proferre, nisi sicut sancti Patres soliti fuerunt loqui.

(Ad1.44)
XLIV.
De Abbatibus cellulas Monachorum vel Canonicorum habentibus.

Ut Abbatibus liceat habere cellas in quibus aut Monachi sint aut Canonici. Et Abbas provideat ne minus de Monachis ibi habitare permittat quam sex.

(Ad1.45)
XLV.
De schola in monasterio non habenda nisi de his qui oblati fuerint.

Ut schola in monasterio non habeatur, nisi eorum qui oblati sunt.

(Ad1.46)
XLVI.
De praecipuis solemnitatibus Sanctorum, ut plenarium in eis officium fiat, et bis Monachi edant.

Ut in praecipuis solemnitatibus, id est, in Natale et in octavis Domini, in Epiphania, in Pascha quoque, et Ascensione Domini, et in Pentecosten, et in Sanctorum festivitatibus, id est, sancti Stephani, et in beati Iohannis Evangelistae, et in natale Infantium, in Purificatione et Assumptione sanctae Mariae, similiter et in beatorum Apostolorum festis, et in sancti Iohannis Baptistae nativitate, in sancti quoque Laurentii atque Martini, seu in natalitiis cuiuslibet sancti cuius honor in qualicunque parochia specialiter celebratur, plenarium officium agatur, et bis reficiatur.

(Ad1.47)
XLVII.
De ieiunio Parasceve.

Ut in Parasceve non aliud nisi panis et aqua sumatur.

(Ad1.48)
XLVIII.
De benedictione post Completorium dicenda.

Ut benedictio post Completorium a Sacerdote dicatur.

(Ad1.49)
XLIX.
De decimis dandis tam Ecclesiae quam pauperibus.

Ut de omnibus in eleemosynam datis, tam Ecclesiae quam fratribus, decimae pauperibus dentur.

(Ad1.50)
L.
De specialibus psalmis pro eleemosynariis et defunctis cantandis.

Ut praetermissis partitionibus psalte||Sp. 586||rii, psalmi speciales pro eleemosynariis et defunctis cantentur.

(Ad1.51)
LI.
De Pentecoste, ut per hebdomadam non flectantur genua, neque ieiunetur, nisi dies ieiunii extiterint.

Ut in hebdomada Pentecosten non flectantur genua et non ieiunetur, nisi statuti fuerint dies ieiunii.

(Ad1.52)
LII.
De laicis in refectorium Monachorum, manducandi vel bibendi causa, non ducendis.

Ut laici causa manducandi ac bibendi in refectorium non ducantur.

(Ad1.53)
LIII.
De vestimentis et calciamentis, ut fratribus quoties expedit dentur.

Ut quoties exposcit necessitas, vestimenta et calciamenta et omnia necessaria fratribus dentur.

(Ad1.54)
LIV.
De his qui praeponuntur, ut Nonni vocentur.

Ut qui Praeponuntur, Nonni vocentur: Hoc ex paterna reverentia.

(Ad1.55)
LV.
De seniore Decano.

Ut senior Decanus reliquis Decanis praeponatur, et Abbate vel Praeposito praesente locum proprium teneat.

(Ad1.56)
LVI.
De Praeposito, Decano, et Cellarario.

Ut Praepositus, Decanus, Cellararius de eorum ministerio, nisi causa utilitatis aut necessitatis, non removeantur.

(Ad1.57)
LVII.
De libra panis, ut triginta solidos penset antequam coquatur.

Ut libra panis triginta solidis per duodecim denarios metiatur.

(Ad1.58)
LVIII.
De dormitorio hospitum.

Ut dormitorium iuxta oratorium constituatur, ubi supervenientes Monachi dormiant.

(Ad1.59)
LIX.
De Abbatibus, ut secum Monachos in itinere non nisi ad synodum ducant.

Ut Abbates Monachos secum in itinere, nisi ad generalem synodum, non ducant.

(Ad1.60)
LX.
De duobus signis ad tertiam, sextam, et nonam pulsandis.

Ut duo tantum signa ad tertiam, sextam, nonamque pulsentur.

(Ad1.61)
LXI.
De Monachis, ut disconsutas cappas non habeant, nisi tantum villosas.

Ut Monachi cappas dissutas praeter villosas non habeant.

(Ad1.62)
LXII.
De Abbatibus et Praepositis atque Decanis, ut benedictionem lectoribus tribuant, licet Presbyteri non sint.

Ut Abbas, Praepositus, vel Decanus, quamvis Presbyteri non sint, Lectoribus benedictionem tribuant.

||Sp. 587||
(Ad1.63)
LXIII.
Ut e fratribus docti eligantur qui supervenientibus Monachis loquantur.

Ut docti fratres eligantur qui cum supervenientibus Monachis loquantur.

(Ad1.64)
LXIV.
De incerto furto ut oratio et excommunicatio fiat, quousque qui culpabilis existit manifestetur.

Ut de furto incerto oratio et excommunicatio a corpore et sanguine Christi fiat, quousque culpabilis confiteatur.

(Ad1.65)
LXV.
De Monacho qui adversus Monachum alium testimonium protulerit.

Ut si frater adversus fratrem pro qualibet culpa testimonium protulerit, fratri perfectiori credatur.

(Ad1.66)
LXVI.
De psalmo invitatorio et Gloria pro defunctis non cantandis.

Ut psalmus invitatorius et Gloria pro defunctis non cantetur.

(Ad1.67)
LXVII.
De lectore, ut stans benedictionem petat.

Ut lector stando benedictionem postulet.

(Ad1.68)
LXVIII.
De eulogiis in refectorio fratribus a Presbyteris dandis.

Ut eulogiae fratribus a Presbyteris in refectorio dentur.

(Ad1.69)
LXIX.
Quod ad Capitulum primo Martyrologium legendum sit, et versus postea dicendus, inde regula.

Ut ad Capitulum primitus Martyrologium legatur, et dicatur versus, deinde regula, aut homelia quaelibet legatur. (Novissime Tu autem, Domine, dicatur.)

(Ad1.70)
LXX.
De lectione in Capitulo exponenda.

Ut ad Capitulum lectio tradatur, similiter ad conlationem, si tempus fuerit opportunum.

(Ad1.71)
LXXI.
De ieiunio fratrum aestivo tempore.

Ut quando fratres aestivo tempore ieiunant, post sextam dormiant.

(Ad1.72)
LXXII.
De eo qui culpae noxa tenetur, ut die dominico remissius habeat.

Ut is qui noxae culpa tenetur, die dominico remissius habeat, et veniam non petat.

(Ad1.73)
LXXIII.
De anniversaria die pro defuncto Abbate celebranda.

Ut pro Abbate defuncto anniversarium fiat officium.

(Ad1.74)
LXXIV.
De eo ut ad Missam inclinati Sanctus dicant, et ad Pater noster genua flectant.

Ut ad Missam Sanctus stantes et Pater noster genua flectentes dicant.

||Sp. 588||
(Ad1.75)
LXXV.
Non debet aliquis pro munere in monasterio recipi.

Ut nullus pro munere recipiatur in monasterio, nisi quem bona voluntas et morum commendat probitas.

(Ad1.76)
LXXVI.
De mensura cibi ac potus, quae separatim Monachis debet tribui.

Ut unicuique fratri in cibo et in potu sua mensura separatim detur, et de ipsa mensura sibi data alicui nihil tribuat.

(Ad1.77)
LXXVII.
De fratrum pinguedine, quam accipere debeant in victu quotidiano.

Ut fratres aliquid pinguedinis in victu quotidiano habeant; excepto sexta feria, et diebus octo ante Natale Domini, et a Quinquagesima usque ad Pascha.

(Ad1.78)
LXXVIII.
In natale Domini, et in festivitate Paschae, Monachis volatilia sumere quatuor diebus concessum est.

Ut volatilia in Natale Domini et in Pascha (tantum quatuor) diebus, si est unde, comedant. Si vero non fuerit unde, non requiratur per debitum. Si autem Abbas aut Monachi abstinere se voluerint, in eorum sit arbitrio.

(Ad1.79)
LXXIX.
De muffulis Monachis dandis.

Ut muffulae vervecinae fratribus dentur.

(Ad1.80)
LXXX.
De disciplinae modo.

In doctrina sua Abbas apostolicam debet illam semper formulam servare, in qua dicit: Argue, obsecra, increpa. Id est, indisciplinatos et inquietos debet, durius arguere, obedientes autem et mites et patientes ut in melius proficiant obsecrare. Negligentes vero et contemnentes ut increpet et corripiat admonemus; neque dissimulet peccata delinquentium; sed mox ut coeperint oriri, radicitus ea ut praevalet amputet, memor periculi Heli Sacerdotis de Silo. Improbos autem et duros ac superbos vel inobedientes verberum vel corporis castigatione in ipso initio peccati coerceat, sciens scriptum: Stultus verbis non corrigitur; et iterum: Percute filium tuum virga, et liberabis animam eius a morte. In omnibus igitur omnes magistram sequantur regulam, neque ab ea temere declinetur a quoquam. Nullus in monasterio proprii cordis sequatur voluntatem, neque praesumat quisquam cum Abbate suo proterve infra monasterium aut foris contendere. Quod si praesumpserit, regulari disciplinae subiaceat. Si quis frequenter cor||Sp. 589||reptus pro qualibet culpa, si etiam excommunicatus non emendaverit, acrior ei accedat correctio, id est, verberum vindictae in eum procedant. Similiter et qui praesumpserit claustra monasterii egredi vel quocunque ire, vel quippiam, quam||Sp. 590||vis parum, sine iussione Abbatis facere, vindictae regulari subiaceat. Peccantes autem coram omnibus arguantur, ut caeteri metum habeant.

||Sp. 1133||
ADDITIO SECUNDA.
Capitula quae deinceps sequentur, non tunc, quando praescripta velut in subsequentibus habentur, inventa, collecta, ordinata, hucque inserta esse noscuntur; sed postmodum a Fidelibus reperta, hac in schedula, sicut acta erant, sunt inserta, ut facilius a Fidelibus, quotiens necesse fuerit, reperiantur.
(CplioAd2.1)
1
Ut fidei sacramento baptizandi imbuantur, et ut parvuli de sacris fontibus ab his non suscipiantur, vel homines ad confirmationem teneantur, qui in publica poenitentia adhuc canonice inreconciliati manserunt.
(CplioAd2.2)
2
Quo tempore baptisma celebrari oporteat.
(CplioAd2.3)
3
Ut pactum in baptismate factum cum Deo a baptizatis observetur.
(CplioAd2.4)
4
Quid sit abrenuntiatio in baptismo, et quomodo observanda sit.
(CplioAd2.5)
5
De scholis per singulas urbes habendis.
(CplioAd2.6)
6
Quod ab Episcopis ieiunis impositionem manuum fieri oporteat.
(CplioAd2.7)
7
De Presbyteris indiscrete per diversa non mittendis.
(CplioAd2.8)
8
Ut Presbyteri qui gradum amiserint, canonicae poenitentiae subdantur.
(CplioAd2.9)
9
Ut nullus Presbyterorum Missam solus celebrare praesumat.
(CplioAd2.10)
10
Ut in unaquaque Ecclesia proprius Presbyter habeatur.
(CplioAd2.11)
11
Ut in die dominico rurale opus non fiat. ||Sp. 1134||
(CplioAd2.12)
12
De Missarum celebrationibus in locis incongruentibus minime agendis.
(CplioAd2.13)
13
Quod Presbyteri inconsultis Episcopis viduas velare non debeant.
(CplioAd2.14)
14
De puellis virginibus a Presbyteris non velandis.
(CplioAd2.15)
15
Quod quaedam feminae sibi velum absque assensu Sacerdotum imponunt.
(CplioAd2.16)
16
De Abbatissis et Sanctimonialibus quae contra Canones viduis et puellis velum imponunt.
(CplioAd2.17)
17
De feminis nobilibus quae post mortem virorum suorum capita velant statim.
(CplioAd2.18)
18
De inlicito accessu feminarum ad altare.
(CplioAd2.19)
19
Ut nullus Canonicorum vel Monachorum, nisi praedicationis aut alicuius certae necessitatis causa, et hoc cum licentia Episcopi, vel eius qui ab eo sua vice fungitur, Monasterium Monacharum aut Canonicarum adire praesumat.
(CplioAd2.20)
20
Quod pecunia a paupere non sit exigenda cum usura.
(CplioAd2.21)
21
De diversis malorum flagitiis. ||Sp. 1135||
(CplioAd2.22)
22
De aliis vitiis quae in usu quasi per naturam habentur.
(CplioAd2.23)
23
Quod Laici uxores sola causa filiorum habere debeant, et quod coniugium a Deo est institutum.
(CplioAd2.24)
24
De Regis vocabulo, et qualis esse debeat ipse. ||Sp. 1136||
(CplioAd2.25)
25
De ministerio regali, quale sit.
(CplioAd2.26)
26
Quod in eligendis et constituendis Ecclesiae Rectoribus Regem magnam vigilantiam adhibere oporteat.
(CplioAd2.27)
27
De Abbatis constituendis.
(CplioAd2.28)
28
De adiutoribus reipublicae et ministris eligendis. ||Sp. 1135_1||
(Ad2.0)
Incipiunt capitula, quae sunt generaliter per parochias populis denuntianda.
(Ad2.1)
I.
Ut fidei sacramento baptizandi imbuantur. Et ut parvuli de sacris fontibus ab his non suscipiantur, vel homines ad confirmationem teneantur, qui in publica poenitentia adhuc canonice inreconciliati manserunt.

Hoc admonendum vel denuntiandum fidelibus necessario praevidimus, ut hi qui fidem Christi expetunt, et provectae aetatis sunt, priusquam ad baptismum accedant, instruantur et fidei et baptismatis sacramento. Similiter et illi instruendi sunt qui parvulos de sacro fonte suscipere voluerint, ut intellegant et vim eiusdem sacramenti, et quid pro aliis spoponderint, vel pro quo fideiussores extiterint. Illos tamen specialiter ab his officiis removendos iudicamus, ne alios de sacrosancto fonte baptismatis suscipiant, nec etiam ad percipiendum sancti Spiritus donum aliorum patroni existant, qui et communione canonica privati et poenitentiae publicae sunt subacti, donec per poenitentiae satisfactionem reconciliationem mereantur. Quos enim lex divina et canonica auctoritas ab Ecclesiarum liminibus et a castris militaribus, ne ruina sint populi, sequestrat, multo magis ab his sacris officiis usque ad tempus poenitentiae, ut iam dictum est, peractum, sunt sequestrandi.

(Ad2.2)
II.
Quo tempore baptisma celebrari oporteat.

Ut extra statuta tempora Canonum baptismata non celebrentur: quia sacri Canones hoc modis omnibus, nisi aliquod periculum institerit, fieri prohibent; in tantum ut etiam eos qui alio tempore baptizantur, a gradibus ecclesiasticis arceant.

(Ad2.3)
III.
Ut pactum in baptismate factum cum Deo a baptizatis observetur.

De eo etiam instruendos fideles necessario providimus, ut intellegant pactum quod cum Deo in baptismate fecerunt. Pactum quod cum Deo in baptis||Sp. 1136_1||mate fit, a multis ex toto, a multis ex parte transgreditur. Ex toto quippe transgreditur, quando quis post acceptam baptismatis gratiam aut ad infidelitatem, aut haeresim aut certe ad schisma prolabitur. Ex parte vero, quando quis aut ad superbiam aut ad invidiam aut ad caetera vitia spiritalia, quae ex radice superbiae prodeunt, labitur.

(Ad2.4)
IV.
Quid sit abrenuntiatio in baptismo, et quomodo observanda sit.

Quid sit abrenuntiare Diabolo, operibus et pompis eius, valde omnes fideles intellegere oportet. Quapropter necesse est ut praedicatores in admonendo et auditores in discendo et opere complendo, abhinc, ut suum cavere possint periculum, magnum adhibeant studium. Abrenuntiare igitur Diabolo est penitus eum respuere, spernere, reicere, eique contradicere, seque unumquemque ab eo alienare, sive aliud quid quod hoc verbo in hoc sensu exprimi potest. Opera eius sunt, quae utique operibus Salvatoris contraria existunt. Primum superbia, cuius ille auctor est, et quae eum ex Angelo Daemonem fecit, quae est etiam initium omnis peccati, et caetera vitia, quae ex radice procedunt superbiae. Pompa Diaboli haec est quae et pompa mundi, id est, ambitio, arrogantia, vana gloria, omnisque cuiuslibet rei superfluitas in humanis usibus: unde crescit elatio, quae multoties honestati solet adscribi, et caetera huiusmodi quae de fonte superbiae procedere noscuntur. Haec et his similia sunt quae unusquisque fidelis tempore baptismatis a se reiecit, Christoque se mancipavit, pactumque cum Deo fecit ne penitus ad ea quibus abrenuntiavit rediret. Verum si iura humanae pactionis firmiter conservantur, fixius tamen atque ferventius iura tanti pacti, quae cum Deo facta sunt, inviolabiliter sunt observanda.

||Sp. 1137||
(Ad2.5)
V.
De Scholis per singulas urbes habendis.

Inter nos pari consensu decrevimus ut unusquisque Episcoporum in scholis habendis et ad utilitatem Ecclesiae militibus Christi praeparandis et educandis abhinc maius studium adhiberet. Et in hoc uniuscuiusque studium volumus probare, ut quando ad provinciale Episcoporum Concilium ventum fuerit, unusquisque Rectorum Scholasticos suos eidem Concilio adesse faciat; quatenus et caeteris Ecclesiis noti sint, et eius solers studium circa divinum cultum omnibus manifestum fiat.

(Ad2.6)
VI.
Quod ab Episcopis ieiunis impositionem manuum fieri oporteat.

Ut Episcopi, nonnisi ieiuni, per impositionem manuum Spiritum sanctum tradant, exceptis infirmis et morte periclitantibus. Sicut autem duobus temporibus, Pascha videlicet et Pentecosten, baptismum, ita etiam traditionem sancti Spiritus a ieiunis Pontificibus convenit celebrari.

(Ad2.7)
VII.
De Presbyteris indiscrete per diversa non mittendis.

Ut Presbyteri, sicut hactenus factum est, indiscrete per diversa non mittantur, nec ab Episcopis, nec ab aliis Praelatis, nec etiam a Laicis; ne forte, propter eorum absentiam, et animarum pericula et Ecclesiarum in quibus constituti sunt neglegantur officia.

(Ad2.8)
VIII.
Ut Presbyteri qui gradum amiserint, canonicae poenitentiae subdantur.

De Presbyteris gradum amittentibus visum est nobis ut unusquisque Episcoporum vitam et conversationem, morumque emendationem eorum qui gradum amittunt, tam ipse quam per Ministros suos noverit, eosque poenitentiae canonicae subdere non neglegat, iuxta quod in Concilio Caesariensi, titulo primo scribitur: Presbyter, si uxorem acceperit, ab ordine deponatur. Si vero fornicatus fuerit aut adulterium perpetraverit, amplius pelli debet et sub poenitentia redigi. Nonnulli enim, amisso, gradu, adeo filii Belial efficiuntur ut nec publicis, quia fas non est, nec canonicis, propter quorundam Episcoporum incuriam, legibus constringantur.

(Ad2.9)
IX.
Ut nullus Presbyterorum Missam solus celebrare praesumat.

Visum etiam nobis fuit illud inhibendum, ut nullus Presbyterorum solus ||Sp. 1138||Missam celebrare praesumat; quia ita nec verba Domini salvatoris, quibus mysteria corporis et sanguinis sui discipulis suis celebranda contradidit, nec Apostoli Pauli documenta declarant, nec etiam in ipsis Actis Apostolorum, si enucleatim legantur, ita fieri debere ullo modo invenitur. Unde conveniendus, immo interrogandus nobis videtur huiusmodi corporis et sanguinis Domini solitarius consecrator, quibus dicit, Dominus vobiscum, et a quo illi respondetur et cum spiritu tuo, vel pro quibus supplicando Domino inter caetera, Memento, Domine, famulorum famularumque tuarum, et omnium circumstantium, cum nullus circumstet, dicit. Quae consuetudo, quia apostolicae et ecclesiasticae auctoritati refragatur, et tanto mysterio quandam dehonorationem inrogare videtur, omnibus nobis in commune visum est ut deinceps huiuscemodi usus inhibeatur.

(Ad2.10)
X.
Ut in unaquaque Ecclesia proprius Presbyter habeatur.

Saepe namque in aliis Conciliis et nunc in nostris conventibus, constitutum est ut unaquaeque Ecclesia, si facultas suppetit, proprium habeat Presbyterum, et unusquisque Presbyter una tantum sit contentus Ecclesia.

(Ad2.11)
XI.
Ut in die dominico rurale opus non fiat.

Inter caetera vero admonitionis nostrae officia satis illud necessarium visum est, ut populis fidelibus terribiliter denuntietur ut diem dominicum, in quo auctor vitae resurrexit a mortuis, honorabiliter et venerabiliter colant. Nam si Pagani ob memoriam et reverentiam Deorum suorum dies colere, et Iudaei more carnali sabbatum carnaliter observare satagunt, quanto magis Christianae religionis devotio ob memoriam dominicae resurrectionis eundem diem venerabiliter atque honorabiliter colere debet! Multi namque nostrorum visu, multi etiam quorundam relatu didicimus quosdam in hoc die opera ruralia exercentes fulmine interemptos, quosdam artuum contractione multatos, quosdam etiam visibili igne absumptos, subito in cinerem resolutos poenaliter occubuisse. Proinde necesse est ut primum Sacerdotes, Reges, et Principes, cunctique fideles huic diei debitam observationem atque reverentiam devotissime exhibeant.

(Ad2.12)
XII.
De Missarum celebrationibus in locis incongruentibus minime agendis.

Illud etiam, quamquam saepe ad||Sp. 1139||monitum sit, iterum inculcandum populisque denuntiandum summopere visum fuit, ut Missarum celebrationes in locis incongruentibus fieri omnino non debeant; et necesse est ut unusquisque Episcoporum huiuscemodi temerariam consuetudinem a parochia sua penitus amoveat. Et si quis Presbyterorum ab hinc (excepto quando in itinere pergitur, et locus basilicae procul est, et id in altaribus ab Episcopo consecratis fieri necessitas compellit, ne populus Dei sine Missarum celebratione et corporis et sanguinis dominici perceptione maneat) Missarum celebrationes in huiusmodi inlicitis locis post tot tantasque prohibitiones facere attentaverit, dignum est ut gradus sui periculum incurrat. Satius igitur est Missam non audire quam eam ubi non licet nec oportet, celebrare aut audire.

(Ad2.13)
XIII.
Quod Presbyteri inconsultis Episcopis viduas velare non debeant.

Quia ergo quod saepe in nostris Conciliis prohibitum est, viduas inconsultis Episcopis velari non debere, et eandem constitutionem a quibusdam praevaricari nunc cognovimus, prorsus ne deinceps fieret interdiximus; ut si quispiam Presbyterorum deinceps huius constitutionis contumaciter transgressor extiterit, scilicet ut aliquam viduam inconsulto Episcopo velare praesumat, gradus sui periculum incurrat.

(Ad2.14)
XIV.
De puellis virginibus a Presbyteris non velandis.

Similiter et de puellis virginibus a Presbyteris non velandis inhibuimus, in qua re hactenus multos Presbyterorum partim ignorantia, partim temeritate deliquisse deprehendimus.

(Ad2.15)
XV.
Quod quaedam feminae sibi velum absque assensu Sacerdotum imponunt.

Deprehendimus et aliam neglegentiam, eo quod quaedam feminae sine consensu Sacerdotum velum sibi incaute imponant, quod similiter ne ulterius fieret inhibuimus.

(Ad2.16)
XVI.
De Abbatissis et Sanctimonialibus quae contra Canones viduis et puellis velum imponunt.

Nihilominus etiam in quibusdam locis inolitum invenimus usum stultitiae plenum, et ecclesiasticae auctoritati contrarium, eo quod videlicet nonnullae Abbatissae et aliquae ex Sanctimonialibus viduis et puellis virginibus contra fas velum imponere praesumant, et ideo nonnullae ||Sp. 1140||taliter velatae putant se liberius suis carnalibus desideriis posse vacare, et suas voluntates explere. Quapropter statuimus ut si aut Abbatissa aut quaelibet Sanctimonialis, post hanc diffinitionem, in tantam audaciam proruperit ut aut viduam, aut puellam virginem velare praesumat, iudicio canonico usque ad satisfactionem subdatur.

(Ad2.17)
XVII.
De feminis nobilibus quae post mortem virorum suorum capita velant statim.

De nobilibus feminis quae amissis viris repente velantur, et in propriis domibus diversas necessitates opponentes residere delectantur, de quibus in aliis conventibus coram serenitate vestra iamdudum ventilatum et definitum est, maiori sollertique studio admonendas esse et instruendas ab Episcopis statuimus quatenus suae saluti consulant, nec sic indiscrete vivendo, et propria noxiaque libertate utendo, et per diversa vagando, periculum animarum suarum incurrant, semper illud apostolicum ante oculos habentes, quo dicitur: Vidua quae in delitiis est, vivens mortua est.

(Ad2.18)
XVIII.
De inlicito accessu feminarum ad altare.

Ut inlicitus accessus feminarum ad altare non fiat modis omnibus inhibuimus. Quia quorundam relatu didicimus in quibusdam provinciis contra Legem divinam canonicamque institutionem feminas sanctis altaribus se ultro ingerere, sacrataque vasa impudenter contingere et indumenta sacerdotalia Presbyteris administrare; et, quod his magis indecentius ineptiusque est, corpus et sanguinem Domini populis porrigere, et alia quaeque, quae ipso dictu turpia sunt, exercere, inhibemus ne ulterius fieri praesumatur. Quod autem mulieres ingredi ad altare non debeant, in Concilio Chalcedonensi et in decretis Gelasii Papae copiose invenitur.

(Ad2.19)
XIX.
Ut nullus Canonicorum vel Monachorum, nisi praedicationis aut alicuius certae necessitatis causa, et hoc cum licentia Episcopi, vel eius qui ab eo sua vice fungitur, Monasterium Monacharum aut Canonicarum adire praesumat.

Quia etiam comperimus quosdam Canonicos et Monachos, postposito religionis suae pudore, monasteria sanctimonialium, tam monacharum, quam Canonicarum, inconsulto Episcopo suo impudenter atque inreverenter adire; qui obtendere solent se non ob aliud illuc accedere nisi aut propinquitatis aut familia||Sp. 1141||ritatis, aut certe nescio cuius conlocutionis gratia; quod factum, quia nec canonico nec monastico congruit proposito, prorsus interdicimus, nisi forte causa praedicationis aut certe inevitabilis necessitas id facere coegerit: et hoc nullatenus sine licentia Episcopi, aut illius qui vice illius fungitur, fieri praesumatur. Quod si sermo praedicationis faciendus est, congruo in loco coram omnibus fiat. Si vero conloquendum cum aliqua Sanctimonialium ratio expostulat, id non alibi nisi in constituto loco, id est, in auditorio, sub testimonio virorum religiosorum et religiosarum feminarum, fiat. Quando vero Sacerdotibus in Monasteriis puellaribus Missarum celebrationes faciendae sunt, cum Ministris sibi deputatis illuc ingrediantur. Quibus rite peractis, non ad secretas conlocutiones Sanctimonialium se ullo modo divertant, sed cum Ministris suis illico egrediantur. Porro si Sacerdotibus Sanctimoniales peccata sua confiteri voluerint, id non nisi in Ecclesia coram sancto altari, adstantibus haud procul testibus, faciant. Si autem infirmitas praepedierit ut in Ecclesia eadem confessio fieri nequeat, in quacunque libet domo facienda est, non nisi testibus similiter haud procul adstantibus fiat. Nullo modo quippe videtur nobis convenire ut Monachus, relicto monasterio suo, idcirco Sanctimonialium monasteria adeat ut confitentibus peccata sua modum poenitentiae imponat.

(Ad2.20)
XX.
Quod pecunia a paupere non sit exigenda cum usura.

Quia ergo in multimodis usurarum adinventionibus quosdam Clericos et Laicos oblitos praeceptionis dominicae, qua dicitur: Pecuniam tuam non dabis ad usuram, et frugum superabundantiam non exiges; ego Dominus Deus vester, in tantam turpissimi lucri rabiem exarsisse cognovimus, ut in multiplicibus atque innumeris usurarum generibus sua adinventione et cupiditate repertis, pauperes affligant, opprimant, et exhauriant, adeo ut multi fame confecti pereant, multi etiam, propriis derelictis, alienas terras expetant, in quibuscunque locis hoc fieri didicimus, ne ulterius fieret, cum ingenti protestatione modis omnibus inhibuimus, attendentes illud quod in libro Exodi Dominus per legislatorem dicit: Si pecuniam tuam dederis populo meo pauperi, qui habitat tecum, non urgeas eum quasi exactor, nec usuris opprimas. In libro quoque Levitici: Si attenuatus fuerit frater tuus et infirmus manu, et ||Sp. 1142||susceperis eum quasi advenam et peregrinum, et vixerit tecum, non accipias ab eo usuram nec amplius quam dedisti. Time Dominum Deum tuum, ut vivere possit frater tuus apud te. Et in libro Deuteronomii: Si unus, inquit, de fratribus tuis qui morantur intra portas civitatis tuae, in terra quam Dominus Deus daturus est tibi, ad paupertatem venerit, non obdurabis cor tuum, nec contrahes manum, sed aperies eam pauperi, et dabis mutuum quo indigere eum perspexeris. Item in eodem: Cave ne forte subrepat tibi impia cogitatio, et dicas in corde tuo, Appropinquat septimus annus remissionis, et avertas oculos tuos a paupere fratre tuo, nolens ei mutuum quod postulat commodare, ne clamet contra te ad Dominum, et fiat tibi in peccatum; sed dabis ei, nec ages quippiam callide in eius necessitatibus sublevandis, ut benedicat tibi Dominus Deus tuus in omni tempore in cunctis ad quae manum miseris. Amos Propheta ait: Audite hoc, qui conteritis pauperem, et deficere facitis egenos terrae dicentes: Quando transibit messis, et venundabimus merces, et sabbatum, et aperiemus frumentum, ut imminuamus mensuram, et augeamus siclum, et supponamus stateras dolosas, ut possideamus in argento egenos et pauperes pro calciamentis, et quisquilias frumenti vendamus? Hieronymus in expositione Ezechielis Prophetae: Putant quidam usuram tantum esse in pecunia. Quod praevidens scriptura, omnis rei aufert superabundantiam, ut plus non recipias quam dedisti. Solent in agris frumenti et milii, vini et olei, caeterarumque specierum usurae exigi, sive, ut appellat sermo divinus, superabundantiae: verbi gratia, ut hyemis tempore demus decem modios, et in messe recipiamus quindecim; hoc est, amplius parte media: qui iustissimum se putaverit, quartam plus accipiet portionem. Et solent argumentari ac dicere: Dedi unum modium, qui satus fecit decem modios. Nonne iustum est ut medium modium de meo plus accipiam, cum ille mea liberalitate novem et semis de meo habeat? Nolite errare, inquit Apostolus, Deus non irridetur. Respondeat enim nobis breviter foenerator misericors, utrum habenti dederit, an non habenti. Habenti utique dare non debuerat; sed dedit quasi non habenti. Ergo quare plus exigit quasi ab habente? Alii pecunia foenerata solent munuscula accipere diversi generis, et non intellegunt usuram appellari et superabundantiam quicquid illud est, si ab eo quod dederint, plus acceperint. De mensurarum namque inaequalitate, et modiis iniustis et sextariis, quae ||Sp. 1143||Domini Lege haberi prohibentur, qualiter res ad certam correctionem perduci possit, non satis perspicue nobis patet, eo quod in diversis provinciis diversae ab omnibus pene habeantur. Hoc tamen modis omnibus optamus et admonemus, ut saltem nullus duplices mensuras in sua dominatione aut habeat aut haberi permittat, quoniam hac occasione multos pauperes affligi in plerisque locis cognovimus.

(Ad2.21)
XXI.
De diversis malorum flagitiis.

Sunt sane diversorum malorum patratores, quos et Lex divina improbat et condemnat, pro quorum etiam diversis sceleribus et flagitiis populus fame et pestilentia flagellatur, et Ecclesiae status infirmatur, et regnum periclitatur. Contra quos nos eorum malitiam exagerantes, quanquam in sacris eloquiis satis sint exsecrata, necessarium praevidimus iterum nostra admonitione et exhortatione praecaveri omnino oportere; sicut sunt diversarum pollutionum patratores, quas cum masculis et pecoribus nonnulli diversissimis modis admittunt, quae incomparabilem dulcedinem piissimi Creatoris ad amaritudinem provocantes, tanto gravius delinquunt quanto contra naturam peccant: pro quo etiam scelere igne coelesti conflagratae infernique hiatu absorptae sunt civitates, necnon et quadraginta et eo amplius millia stirpis Beniamineae mucrone fraterno confossa sunt. Haec porro indicia et evidentes vindictae declarant quam detestabile et exsecrabile apud divinam maiestatem hoc vitium extet. Extant et alia perniciosissima mala, quae ex ritu Gentilium remansisse non dubium est; ut sunt magi, arioli, sortilegi, venefici, divini, incantatores, somniatorum coniectores, quos divina Lex inretractabiliter puniri iubet. De quibus in Lege dicitur: Anima quae declinaverit ad magos et ariolos, et fornicata fuerit cum eis, ponam faciem meam contra eam, et interficiam illam de medio populi sui. Sanctificamini et estote sancti, quia ego sanctus sum Dominus Deus vester. Custodite praecepta mea, et facite ea, quia ego Dominus qui sanctifico vos. Et alibi: Magos et ariolos et maleficos terrae vivere ne patiamini. Dubium etenim non est, sicut multis est notum, quod quibusdam praestigiis atque diabolicis illusionibus ita mentes quorundam inficiunt poculis amatoriis, cibis, vel phylacteriis, ut in insaniam versi a plerisque iudicentur, dum proprias non sentiunt contumelias. Ferunt enim suis ma||Sp. 1144||leficiis aera posse conturbare, et grandines immittere, futura praedicere, fructus et lac auferre, aliisque dare, et innumera a talibus fieri dicuntur. Qui ut fuerint huiusmodi reperti viri seu feminae, in tantum disciplina et vigore Principis acrius corrigendi sunt in quantum manifestius ausu nefando ac temerario servire Diabolo non metuunt. De his quoque in Concilio Ancyrano, titulo XXIII, ita scriptum est: Qui divinationes expetunt, et morem gentilium subsequuntur, aut in domos suas huiuscemodi homines introducunt, inquirendi aliquid arte malefica, aut expiandi causa, sub regula quinquennii iaceant secundum gradus poenitentiae definitos. Oportet enim haec in omnibus, et maxime in his locis ubi licite et impune multi se posse aut perpetrare hoc confidunt, ut studiosius et diligentius admoneantur et severius corrigantur.

(Ad2.22)
XXII.
De aliis vitiis quae in usu quasi per naturam habentur.

Sunt et alia detestanda vitia, quae ita habentur quasi naturaliter in usu, ut ea perpetrantes quanti sint discriminis non advertant; sicut sunt ea quae Apostolus aperte enumerat, id est, ebrietates, comessationes, contentiones, irae, rixae, dissensiones, detractiones, invidiae, inimicitiae, quae homines, iuxta eundem Apostolum, a regno Dei excludunt, ita inquientem: Qui enim talia agunt, regnum Dei non consequuntur. In tantum enim ea impudenter et fidenter quidam committunt ut merito de illis dici possit: Laetantur cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis. Unde oportet ut omnes Christiani haec et subtiliter intellegant et studiosissime caveant, ne forte ea perpetrantes, et alia bona quae agunt perdant, et propter haec a regno Dei se alienos faciant. Similiter etiam de otioso sermone, iuxta Domini vocem, omnes reddituri sumus in die iudicii rationem: de scurrilitate et stultiloquio et maledictionibus, quoniam iuxta Apostolum, maledicentes regnum Dei non possidebunt: de mendacio, de periculoso, noxio, assiduoque iuramento, et obscoenis turpibusque canticis, omnibus Christianis intellegendum et observandum est ut summopere ab his se caveant, ne his studentes per neglegentiam detrimentum suarum patiantur animarum. Haec igitur quae breviter praemissa sunt, primum adiuvante divina gratia a nobismetipsis abdicando, formam et exemplum aliis praebere volumus, et fidelibus vestris humiliter ||Sp. 1145||innotescere et fideliter denuntiare necessario iudicavimus. Sed et per parochias nostras omnes admonendo instruere cupimus, ne, quod absit, per suam ignorantiam et nostram neglegentiam huiuscemodi mortiferis subiaceant vitiis.

(Ad2.23)
XXIII.
Quod Laici uxores sola causa filiorum habere debeant, et quod coniugium a Deo est institutum.

Congessimus etiam in opere conventus nostri nonnulla alia capitula ad Laicorum fidelium observationem et salutem pertinentia, quorum hic omissa prolixitate mentionem tantum facimus; scilicet quod nosse eos oporteat coniugium a Deo esse constitutum, et quod non sit causa luxuriae, sed causa potius filiorum appetendum, et ut virginitas, sicut Doctores nostri tradunt, usque ad nuptias sit custodienda, et ut uxores habentes neque pellicem neque concubinam habere debeant; quomodo etiam in castitate uxores suas diligere, eisque ut pote vasi infirmiori honorem debitum debeant impendere; et quod commixtio carnalis cum uxoribus, gratia fieri debeat prolis, non voluptatis; et qualiter a coitu praegnantium uxorum viris abstinendum sit, (necnon et qualiter menstruo tempore viris ab uxoribus suis abstinendum sit,) et quod nisi causa fornicationis, ut Dominus ait, non sit uxor dimittenda, sed potius sustinenda; et quod hi qui causa fornicationis dimissis uxoribus suis alias ducunt, Domini sententia adulteri esse notentur; sive etiam qualiter incesta Christianis cavenda sint, et quod loca Deo dicata frequentius devotiusque a fidelibus, ad Deum exorandum sibique propitium faciendum sint adeunda; et quod in basilicis Deo dicatis non sit fabulis otiosis turpibusque et obscoenis sermocinationibus vacandum, et negotia secularia publicaque placita habenda; et quod qui haec in Ecclesiis Dei faciunt, maiora sibi peccata accumulent. De iusto iudicio iudicando, et munerum acceptione cavenda. De falso testimonio vitando, et de detractione vitanda, necnon et de caeteris quae longum est dinumerare. Sunt etiam alia plura flagitia pernecessario corrigenda, quae nos ideo hic inserere non necessarium duximus, quoniam satis evidenter in vestris Capitulis ea comprehensa esse scimus, quae vos vestra auctoritate et fidelium consultu per strenuos Missos vestros corrigenda esse censuistis. Haec nos fideles et devotissimi famuli et ||Sp. 1146||oratores vestri, iuxta parvitatem sensus nostri, prout brevitas temporis permisit, secundum sanctam ordinationem vestram, de his quae ad nostram et Consacerdotum subiectorumque nostrorum correctionem et emendationem pertinere perspeximus, necnon et de his quae populis necessario annuntianda et admonenda praevidimus, illud etiam quod vestrae pietati deposcendum modo iudicavimus, pauca de multis quae in nostris conventibus gesta sunt excerpentes, in unum redigendo succincte et ordinatim adnotavimus. Sed quamquam ordine praepostero de his quae praemissa sunt, vestro ardentissimo desiderio prius satisfacere elegerimus illud tamen quod in capite prius ponendum fuerat, et ad vestram specialiter personam ministeriumque pertinere cognovimus, nullatenus oblivioni tradidimus; sed potius vestrae saluti prospicientes, nonnulla capitula necessaria fideliter collegimus, et vobis familiariter admonitionis gratia porrigenda devovimus; ut aperte atque distincte inspiciendo, legendo, et audiendo vestra cognoscere possit sollertia de quibus et pro quibus in memoratis conventibus nostris, secundum virium possibilitatem nostrarum, fideliter egerimus.

(Ad2.24)
XXIV.
De Regis vocabulo, et qualis esse debeat ipse.

Ut quid Rex dictus sit, Isidorus in libro sententiarum scribit. Rex enim, inquit, a recte agendo vocatur. Si enim pie et iuste et misericorditer agit, merito Rex appellatur. Si his caruerit, non Rex, sed tyrannus est. Antiqui autem, ut idem Isidorus in libro Etymologiarum scribit, omnes Reges Tyrannos vocabant. Sed postea pie et iuste et misericorditer regentes Regis sunt nomen adepti; impie vero, iniuste, crudeliterque principantibus, non Regis, sed tyrannicum aptatum est nomen. Unde et beatus Gregorius ait in Moralibus: Viros namque sanctos proinde Reges vocari in sacris eloquiis didicimus, eo quod recte agant, sensusque proprios bene regant, et motus resistentes sibi rationabili discretione componant. Recte igitur illi Reges vocantur qui tam semetipsos quam subiectos bene regendo pacificare noverunt. Ad quid etiam constitutus sit Imperator, Fulgentius in libro de veritate praedestinationis et gratiae scribit: Clementissimus quoque Imperator non ideo est vas misericordiae praeparatum in gloria, quia apicem terreni principatus accepit, sed ||Sp. 1147||si in imperiali culmine recta fide vivat, et vera cordis humilitate praeditus, culmen regiae dignitatis sanctae religioni subiiciat, si magis in timore servire Deo quam in tumore dominari populo delectetur, si in eo lenitas iracundiam mitigat, ornat benignitas potestatem, si se magis diligendum quam metuendum cunctis exhibeat; si subiectis salubriter consulat, si iustitiam sic teneat ut misericordiam non relinquat; si prae omnibus ita se sanctae matris Ecclesiae catholicae meminerit filium,ut eius paci atque tranquillitati per universum mundum prodesse suum faciat principatum. Magis enim Christianum regitur ac progagatur imperium dum ecclesiastico statui per omnem terram consulitur, quam cum in parte quacunque terrarum pro temporali securitate pugnatur. Unde et Isidorus scribit: Principes namque seculi nonnunquam intra Ecclesiam potestatis adeptae culmina tenent ut per eandem potestatem disciplinam ecclesiasticam muniant. Caeterum intra Ecclesiam Potestates necessariae non essent, nisi ut quod non praevalet Sacerdos efficere per doctrinae sermonem, Potestas hoc imperet per disciplinae terrorem. Saepe per regnum terrenum coeleste regnum proficit; ut qui intra Ecclesiam positi contra fidem et disciplinam Ecclesiae agunt, rigore Principum conterantur, ipsamque disciplinam, quam Ecclesiae utilitas exercere non praevalet, cervicibus superborum Potestas principalis imponat. Salomon in Proverbiis: Misericordia et veritas custodiunt Regem, et roborabitur clementia thronus eius.

(Ad2.25)
XXV.
De ministerio regali, quale sit.

Regale namque ministerium specialiter est populum Dei gubernare et regere cum aequitate et iustitia, et ut pacem et concordiam habeant studere. Ipse enim debet primo defensor esse Ecclesiarum et servorum Dei, viduarum, orphanorum, caeterorumque pauperum, necnon et omnium indigentium. Ipsius enim terror et studium huiusmodi, in quantum possibile est, esse debet; primo, ut nulla iniustitia fiat; deinde, si evenerit, ut nullo modo eam subsistere permittat, nec spem delitescendi sive audaciam male agendi cuiquam relinquat; sed sciant omnes quoniam si ad ipsius notitiam pervenerit quippiam mali quod admiserint, nequaquam incorrectum aut inultum remanebit, sed iuxta facti qualitatem erit et modus iustae correctionis. Unde oportet ut ipse qui Iudex est Iudicum, causam pauperum ad se ingredi faciat, et diligenter ||Sp. 1148||inquirat, ne forte illi qui ab eo constituti sunt, et vicem eius agere debent in populo, iniuste aut neglegenter pauperes oppressiones pati permittant. Scire autem et unumquemque, cuiuslibet sit ordinis, oportet quia si de otioso sermone Deo rationem redditurus est, multo magis de ministerio sibi divinitus commisso. De ministerio autem Regis ita Iob loquitur: Cumque sederem quasi Rex circumstante exercitu, eram tamen moerentium consolator; auris audiens beatificabat me, et oculus videns testimonium reddebat mihi quod liberassem pauperem vociferantem et pupillum cui non esset adiutor. Benedictio perituri super me veniebat, et cor viduae consolatus sum. Iustitia indutus sum, et vestivit me sicut vestimento et diademate iudicio meo. Oculus fui coeco, et pes claudo. Pater eram pauperum, et causam quam nesciebam diligentissime investigabam. Conterebam molas iniqui, et de dentibus illius auferebam praedam. Salomon ait: Rex qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Item idem in libro Sapientiae: Diligite iustitiam qui iudicatis terram: sentite de Domino in bonitate, et in simplicitate cordis quaerite illum. Item ibi: Audite ergo Reges et intelligite, discite Iudices finium terrae, praebete aures vos qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis nationum, quoniam data est a Domino potestas vobis et virtus ab altissimo, qui interrogabit opera vestra, et cogitationes scrutabitur; quoniam cum essetis Ministri eius, non recte iudicastis, neque custodistis legem iustitiae, neque secundum voluntatem Dei ambulastis. Horrende et cito apparebit vobis Dominus, quoniam iudicium durissimum in his qui praesunt fiet. Exiguo enim conceditur misericordia; potentes autem potenter tormenta patientur. Non enim subtrahet personam cuiusquam Dominus, nec reverebitur cuiusquam magnitudinem: quoniam pusillum et magnum ipse fecit, et aequaliter pro omnibus cura est illi. Extant et alia innumera sanctarum scripturarum testimonia regio nomini et officio convenientia; super quibus colligendis vestra sancta devotio idcirco magnum nobis ademit laborem, eo quod divina gratia adeo tot virtutum praerogativis vestrum repleverit animum et exornaverit dignitatem ut non sit necesse Sacerdotibus Domini copiosioribus exemplis qualibet exaggeratione vestrum animum onerare. Quare Deo omnipotenti gratias uberrimas ac multiplices referi||Sp. 1149||mus, qui ita vos pia religione, sancta devotione, benigna humilitate, amore iustitiae, operibus misericordiae, caeterarumque sanctarum virtutum perfectione sua gratuita, pietate ditavit ut merito ab omnibus amandi et imitandi sitis. Verum quod si haec vobis coelitus adtributa non fuissent, cum temporali periculo propter auctoritatem ministerii nostri vos ad ea peragenda admonere, immo admonendo exigere a vobis quoquo modo debueramus, vos e contra, propter divinum amorem et honorem, et admonendo nos ad potiora provocatis, et pium opportunumque adiutorium nobis ferre devotissime curatis. Proinde humillimis precibus specialiter pietati vestrae suggerimus ut bonum quod coepistis, Deo opitulante indesinenter perficere non gravemini, et in adimplendis operibus iustitiae et pietatis ac misericordiae nullatenus deficiatis; quoniam non inchoantibus, sed perficientibus, praemium aeternae vitae datur. Et iuxta Veritatis vocem: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit.

(Ad2.26)
XXVI.
Quod in eligendis et constituendis Ecclesiae Rectoribus, Regem magnam vigilantiam adhibere oporteat.

Iterum monendo magnitudini vestrae suppliciter suggerimus ut deinceps in bonis Pastoribus Rectoribusque in Ecclesiis Dei constituendis magnum studium atque sollertissimam adhibeatis curam: quia si aliter factum fuerit, et ordo ecclesiasticus suam non habebit dignitatem, et religio Christiana in multis labefactando damna detrimenti sui patietur, et animae vestrae, quod non optamus, periculum generabitur.

(Ad2.27)
XXVII.
De Abbatissis constituendis.

Similiter deposcimus ut in Abbatissis constituendis vestrum specialiter caveatis periculum, sicut vobis saepe est admonitum, et per divinam auctoritatem crebrius manifestatum.

(Ad2.28)
XXVIII.
De adiutoribus reipublicae et ministris eligendis.

Sed et hoc obsecramus, ut in eligendis adiutoribus vestris et reipublicae ministris, qui vice vestra populum Dei regere et gubernare atque iudicare debent, sollertissimam providentiam habeatis, semper illud attendentes quod in libro Exodi ad Moysem dicitur: Provide, inquit, de omni populo viros prudentes et timentes Deum, in quibus sit veritas, et qui oderint avaritiam, et constitue ex eis Tribunos et Cen||Sp. 1150||turiones et Quinquagenarios, qui iudicent populum omni tempore. Quicquid autem maius fuerit, referant ad te, et ipsi minora tantummodo iudicent, leviusque tibi sit partito in alios onere. Si hoc feceris, implebis imperium Domini, et praecepta eius poteris sustentare. Unde et in libro Deuteronomii: Iudices, inquit, et magistros constitues in omnibus portis tuis quas Dominus Deus tuus dederit tibi, per singulas Tribus tuas, ut iudicent populum iusto iudicio, nec in aliquam partem declinent. Item ibi: Dixique vobis in illo tempore: Non possum solus sustinere vos, quoniam Dominus Deus vester multiplicavit vos, et estis hodie sicut stellae coeli plurimae. Dominus Deus patrum vestrorum addat ad hunc numerum multa millia, et faciat vobis sicut locutus est. Non valeo solus vestra negotia sustinere, et pondus et iurgia. Date e vobis viros sapientes et gnaros et quorum conversatio sit probata in Tribubus vestris. Sed et in libro Paralipomenon ita legitur: Constituitque Rex Iosaphat Iudices terrae in cunctis civitatibus Iuda munitis per singula loca. Et praecipiens Iudicibus, Videte, ait, quid facitis: non enim hominis exercetis iudicium, sed Domini; et quodcunque iudicaveritis, in vos redundabit. Sit timor Domini vobiscum, et cum diligentia cuncta facite; non enim est apud Dominum Deum vestrum iniquitas, nec personarum acceptio, nec cupido munerum. Rogamus etiam vestram pietatem propter divinam misericordiam, vestramque salutem, ac totius populi utilitatem, necnon et regni honorem atque stabilitatem, ut vestra pietas sollertissimam vigilantiam adhibeat quatenus Consiliarii et dignitatis vestrae Ministri, custodesque animae vestrae et corporis, qui debent esse intra regnum aliis decus et bonitatis exemplum, et in exteris nationibus bonae opinionis condimentum, caritatem, pacem, atque concordiam, omni simulatione et calliditate postposita, ad invicem habeant; ut secundum Dei voluntatem et vestram honestatem atque totius regni profectum communiter decertent, et veri vobis adiutores in omnibus concorditer existant. Tunc etenim veri consiliarii verique adiutores vestri et totius regni salubriter esse poterunt, si unanimes extiterint et invicem dilectionem habuerint. Decet quippe ut sacra domus vestra cunctis spectabilis appareat et imitabilis existat, et fama suae bonae opinionis, sive alios imperii vestri subiectos sive exteras nationes abundan||Sp. 1151||tissime perfundat. Ubi igitur omnes dissensiones et discordiae dirimendae, et omnis militia imperiali auctoritate est comprimenda, necesse est ut quod in aliis corrigere decernit, in ea minime reperiatur. Nam et hoc humiliter obsecrando admonemus, ut liberos vestros, quos vobis divina pietas largiri voluit, in timore Dei iugiter diligenterque erudiatis, sicuti et facitis et ut in mutuae dilectionis caritate et fraternitatis amore atque unanimitatis, concordia vicissim consistant, sedula paternaque admonitione insistatis; et ne inlicitis actibus Creatoris sui offensam incurrant, provida solertique circumspectione nihilominus invigiletis; attendentes beatum Iob, cuius studium, ut Beatus Gregorius in Moralibus Libris scripsit, circa filios erudiendos tale extitit ut non solum eos exterius perfectos opere et sermone efficeret, verum etiam eorum corda sacrificii oblatione mundaret. Attendite etiam et David instruentem Salomonem filium suum, de quo in primo libro Malachim legitur: Ego, inquit, ingredior viam universae terrae. Confortare, et esto vir fortis, et observa custodias Domini Dei tui, ut ambules in viis eius, et custodias ceremonias eius et iudicia eius et praecepta et testimonia, sicut scriptum est in lege Moysi. Et in libro Paralipomenon: Tu autem, Salomon fili mi, scito Deum Patris tui, et servi ei corde perfecto et animo voluntario. Attendite etiam Tobi, de quo legitur quod cum factus esset vir, accepit uxorem Annam ex tribu sua, et genuit ex ea filium, nomen suum imponens ei, quem ab infantia timere Deum docuit, et abstinere ab omni peccato. Item idem alloquens eundem filium suum. Omnibus, inquit, diebus vitae tuae habeto Deum in mente, et cave ne aliquando peccato consentias, et praetermittas praecepta Dei nostri. Ex substantia tua fac eleemosynam, et noli avertere faciem tuam ab ullo paupere: ita enim fiet ut nec a te avertatur facies Domini. Quomodo potueris, ita esto misericors. Et caetera. Item paulo post. Attende tibi, fili, ab omni fornicatione, et praeter uxorem tuam nequaquam patiaris crimen scire. Superbiam nunquam in tuo sensu aut in corde dominari permittas. Ex ipsa enim initium sumpsit omnis perditio. Et idem non post multa: Consilium semper a sapiente perquire, omni tempore benedic Deo, et pete ab eo ut vias tuas dirigat, et omnia consilia tua in ipso permaneant. Item idem: Audite ergo, filii mei, patrem vestrum; servite ||Sp. 1152||Domino in veritate, et inquirite ut faciatis quae sunt placita illi; et filiis vestris mandate ut faciant iustitias et eleemosynas, et ut sint memores Dei, et benedicant eum in omni tempore in veritate et in tota virtute sua. His omnibus praelibatis, notescimus vobis quod ea quae in Capitulis vestris nobis tractanda commisistis, scilicet quid a Principibus et reliquo populo, vel ita ut divina auctoritas doceat aut aliter teneatur, vel quid inde ex parte aut ex toto dimissum sit ut non teneatur, fatemur quia in his capitulis quae superius continentur, necnon et in his quae praesenti anno conscribi, et per Missos vestros ob vitia comprimenda per Imperium vestrum direxistis, multa demonstrata sunt quae a Pastoribus Ecclesiarum et a Principibus et a reliquo populo, hactenus neglecta extiterunt, et aliter quam divina auctoritas se habeat, in his eos egisse et agere novimus. Sed si haec nostra sacerdotalis admonitio effectum, Deo operante per vestrum bonum studium ab hinc obtinuerit, credimus quod multa quae a multis aliter quam divina auctoritas se habeat dimissa sunt, quae non tenebant, corrigentur. Nam et illud quod in eisdem Capitulis continetur, ut manifestum fieret quae causae id effecerint ut Sacerdotes et Principes a recto tramite deviassent, exceptis praemissis Capitulis, in quibus, sicut diximus, multa negligebantur, specialiter tamen unum obstaculum ex multo tempore iam inolevisse cognovimus, id est, quia et principalis potestas, diversis occasionibus intervenientibus, secus quam auctoritas divina se habeat in causas ecclesiasticas prosilierit, et Sacerdotes partim negligentia partim ignorantia in cupiditate, in secularibus negotiis et sollicitudinibus ultra quam debuerant se occupaverint, et hac occasione aliter quam divina auctoritas doceat, in utraque parte actum extitisse dubium non est. Sed quia, Deo miserante, a progenitoribus et genitore vestro et a vobis multa correcta gratulamur, si ea quae admonemus prosperum successum habuerint, credimus quod ad perfectionis statum vestra intentio nostraque devotio, Deo cooperante, pervenire possit. Verumtamen quia novimus statum huius regni sub tali conditione et tenore crevisse atque dilatatum esse, et a prudentissimis sanctisque praedecessoribus vestris, sive scilicet ab Episcopis, sive a Principibus hanc causam ex toto correctam non fuisse propter haec quae suo tempore dici ||Sp. 1153||possunt, et pondus tantae considerationis parvitatis nostrae vires excessit, quoniam nec otium nec spatium temporis, nec plenitudinem Consacerdotum nostrorum, sicut ipsa necessitas exposcebat, habuimus, ideo haec congruentiori et aptiori tempori, vita comite, si Deus ita annuerit, tractanda ac consideranda distulimus quoniam tantae considerationis perfectio indiget assensu et adiutorio Principum et multitudine atque devotione necnon et studio Sacerdotum et obedientia vel concordia populi et congruentia loci temporisque ||Sp. 1154||spatio. Porro de episcopali libertate, quam Deo annuente vestroque adminiculo suffragante adipisci ad Dei servitium peragendum cupimus, suo in tempore vobis dicenda atque vobiscum conferenda reservavimus, quatenus ita sit, ut et nosmetipsos salvare, populoque nobis subiecto utiliter prodesse, atque pro vobis et stabilitate imperii vestri liberius valeamus exorare, et de vestris obsequiis et regni adiutorio solatium debitum minime subtrahatur, sed, si possibile fuerit, potius augeatur.

||Sp. 1153_1||
(CplioAd3.0)
ADDITIO TERTIA.
Haec Capitula proprie sunt ad Episcopos vel ad Ordines quosque ecclesiasticos pertinentia; quae non solum observare, sed etiam sibi subiectis vel commissis facienda perdocere debent.
ORDO CAPITULORUM.
(CplioAd3.1)
1
De rebus Ecclesiae.
(CplioAd3.2)
2
Ut Episcopi per electionem cleri et populi vitae merito et sapientiae eligantur.
(CplioAd3.3)
3
De canonica professione a multis deturpata.
(CplioAd3.4)
4
Quod Episcopi in Longobardia positi ab eis quos ordinabant sacramenta et munera exigere solerent.
(CplioAd3.5)
5
De capitulis quae de incestis nuptiis et aliis causis agenda essent.
(CplioAd3.6)
6
De causa Monachorum, quibus eligendi sibi Abbates licentia data sit ex se ipsis.
(CplioAd3.7)
7
De his qui a proprio Episcopo non accipiunt chrisma.
(CplioAd3.8)
8
Ut nullus nisi iusto iudicio expolietur.
(CplioAd3.9)
9
De eo qui post veritatem repertam aliquid deinceps discutit.
(CplioAd3.10)
10
De causis quae lege non continentur a Iudicibus ecclesiasticis minime iudicandis.
(CplioAd3.11)
11
De conversatione accusati vel accusatoris.
(CplioAd3.12)
12
De his qui Christiani nominis honorem neglexerunt.
(CplioAd3.13)
13
Ut oblationes in domibus ab Episcopis vel Presbyteris non fiant.
(CplioAd3.14)
14
Quod posteriore pacto omne pactum dissolvatur.
(CplioAd3.15)
15
De accusatoribus de inimici domo prodeuntibus.
(CplioAd3.16)
16
De fratrum provisione, ne inrationabiliter fiat.
(CplioAd3.17)
17
De Clericis qui in seditione arma volentes sumpserunt. ||Sp. 1154_1||
(CplioAd3.18)
18
Quod lex Imperatorum non sit supra legem Dei.
(CplioAd3.19)
19
De confessione peccatorum in oratione Deo cotidie agenda.
(CplioAd3.20)
20
Quod spiritalis examinet omnia, et ipse a nullo examinetur.
(CplioAd3.21)
21
Ut tempore menstruo ab uxoribus abstineatur.
(CplioAd3.22)
22
De his qui erga Episcopos vel erga Actores Ecclesiae aliquam querelam iustam habuerint.
(CplioAd3.23)
23
De potestate ligandi atque solvendi concessa Sacerdotibus a Christo.
(CplioAd3.24)
24
Ut Presbyteri qui sine praecepto Episcoporum ad externas Ecclesias transierint, a communione suspendantur.
(CplioAd3.25)
25
De eo qui sibi Iudicem contrarium senserit.
(CplioAd3.26)
26
De pace et concordia et unanimitate.
(CplioAd3.27)
27
De potestate Episcoporum pro rebus ecclesiasticis, ac de convenientia Episcoporum cum laicis.
(CplioAd3.28)
28
De iniuria Episcopi et letania subversa.
(CplioAd3.29)
29
De decimis.
(CplioAd3.30)
30
Ut Ecclesiae pacem habeant.
(CplioAd3.31)
31
De incestato Episcopo.
(CplioAd3.32)
32
Iterum de pace Ecclesiarum.
(CplioAd3.33)
33
De beneficiis Ecclesiasticis.
(CplioAd3.34)
34
De ordinibus sacris.
(CplioAd3.35)
35
De oblatione et pace in Ecclesia facienda.
(CplioAd3.36)
36
Ut malum ebrietatis omnino vitetur.
(CplioAd3.37)
37
De multitudine Clericorum. ||Sp. 1155||
(CplioAd3.38)
38
De spiritalibus filiolis.
(CplioAd3.39)
39
Ut canticum luxuriosum circa Ecclesias deseratur.
(CplioAd3.40)
40
Quales sint Clerici.
(CplioAd3.41)
41
De Episcopis et Abbatibus, ut ante se ioca turpia fieri non permittant.
(CplioAd3.42)
42
De iustis iudiciis ab Episcopis agendis.
(CplioAd3.43)
43
De Clericis qui de Ecclesia desistunt.
(CplioAd3.44)
44
De Monachorum et Canonicorum militia cum consilio utiliter implenda.
(CplioAd3.45)
45
Viduas in delitiis non oportere vivere.
(CplioAd3.46)
46
Ut Clerici non habeant actiones seculares.
(CplioAd3.47)
47
De eo qui contra canonica statuta egerit.
(CplioAd3.48)
48
De eo qui res Ecclesiae per falsam precariam vel fraudem adipiscitur.
(CplioAd3.49)
49
Quod antiquus mos poenitendi, qui iuxta canonicam auctoritatem agendus est, iam ab usu recesserit.
(CplioAd3.50)
50
De Clerico ad tutelam vocato.
(CplioAd3.51)
51
De Ecclesiis in rebus propriis constitutis et inter heredes divisis.
(CplioAd3.52)
52
De his qui bis aut ter ab Episcopis confirmantur, ignorantibus tamen eisdem Episcopis.
(CplioAd3.53)
53
De Clericis ad tabulas ludentibus.
(CplioAd3.54)
54
De his qui servorum matrimonia dirimunt.
(CplioAd3.55)
55
De his qui pleniter peccata non confitentur.
(CplioAd3.56)
56
De sanctis Ecclesiis.
(CplioAd3.57)
57
De his qui solummodo confiteri Deo peccata debere dicunt.
(CplioAd3.58)
58
Quod personarum acceptio in omnibus cavenda sit Iudiciis.
(CplioAd3.59)
59
De Monachis et Sanctimonialibus.
(CplioAd3.60)
60
Quod multi in poenitentia delitiis indulgeant.
(CplioAd3.61)
61
De his qui ex industria peccant.
(CplioAd3.62)
62
De Monacho qui monasterium suum dimiserit.
(CplioAd3.63)
63
Quod poenitentia secundum Canonum statuta agi debeat.
(CplioAd3.64)
64
Quod quidam Presbyteris absque consensu Episcoporum Ecclesias dent vel auferant.
(CplioAd3.65)
65
De Scottis, qui se Episcopos esse dicunt, et quosdam absque licentia dominorum suorum ordinant.
(CplioAd3.66)
66
De Monachis laicis.
(CplioAd3.67)
67
De his qui in Coena Domini Eucharistiam neglegunt.
(CplioAd3.68)
68
Quod infirmi et aegroti oleo benedicto perunguendi sint.
(CplioAd3.69)
69
De sponso vel sponsa in monasterio ingressa. ||Sp. 1156||
(CplioAd3.70)
70
De locis in quibus Missae celebrandae sunt.
(CplioAd3.71)
71
De his quae ad aurium et oculorum pertinent oblectamentum, quaeque Sacerdotes vitare debent.
(CplioAd3.72)
72
De Ecclesia aedificanda.
(CplioAd3.73)
73
Ut Sacerdotes a ludis secularibus se caveant.
(CplioAd3.74)
74
De Presbyteris et Diaconibus, ut Episcoporum suorum in bonis operibus vestigia sectentur.
(CplioAd3.75)
75
De eo qui in domo sua oratorium fecerit.
(CplioAd3.76)
76
Quantam curam Episcopi circa indigas habeant.
(CplioAd3.77)
77
De erogatione Episcopi in pauperibus et familia Ecclesiae.
(CplioAd3.78)
78
De Diaconissa.
(CplioAd3.79)
79
De Presbytero non ordinando ante legitimum tempus.
(CplioAd3.80)
80
De Episcopis, qualiter parochias suas diligenter perscrutentur.
(CplioAd3.81)
81
De religiosa muliere decepta.
(CplioAd3.82)
82
Ut decimae semper consulto Episcoporum dispensentur.
(CplioAd3.83)
83
Ne quilibet Presbyter de titulo minore ad maiorem transeat.
(CplioAd3.84)
84
De blasphemia in Deum.
(CplioAd3.85)
85
De viduis iuvenibus, ne cito velentur.
(CplioAd3.86)
86
Ut Comites et Iudices Episcopis suis consentiant, ipsique eos honorifice recipiant.
(CplioAd3.87)
87
De herede, si quippiam dispositione non implet.
(CplioAd3.88)
88
Ut Comites et Iudices viles personas non admittant ad testimonium.
(CplioAd3.89)
89
Ut nullus Christianus munera exigat pro quolibet placito.
(CplioAd3.90)
90
De rebus quae Paganis non conceduntur.
(CplioAd3.91)
91
De placitis secularibus, ne in Ecclesia fiant.
(CplioAd3.92)
92
De incestuosis, parricidis, atque homicidis.
(CplioAd3.93)
93
De magicis artibus et incantationibus.
(CplioAd3.94)
94
Ne nomen Dei in vanum iurando assumatur.
(CplioAd3.95)
95
De Laicis, ne munera a Presbyteris exigant.
(CplioAd3.96)
96
De pace et concordia.
(CplioAd3.97)
97
De Comitibus et Iudicibus, ut obedientes sint suo Episcopo.
(CplioAd3.98)
98
Ut Episcopi semel in anno parochias suas circumeant.
(CplioAd3.99)
99
De chrismate a Presbyteris custodiendo sub sigillo.
(CplioAd3.100)
100
De his qui beneficium habent de rebus Ecclesiae.
(CplioAd3.101)
101
De eo qui infamis furto efficitur. ||Sp. 1157||
(CplioAd3.102)
102
De eo qui absens fuerit minime damnando.
(CplioAd3.103)
103
De omnibus possessionibus a praeceptore possessori reddendis.
(CplioAd3.104)
104
De incestis, quod non sint legitimi heredes.
(CplioAd3.105)
105
Ut liceat litigatori vitiatam causam appellationis remedio sublevare.
(CplioAd3.106)
106
De oratione obedientis.
(CplioAd3.107)
107
Ut unaquaeque provincia a Iudicibus propriis iudicetur.
(CplioAd3.108)
108
Quod unumquemque iuste et pie vivere oporteat.
(CplioAd3.109)
109
De grafiae prolatore, ut eam adfirmet.
(CplioAd3.110)
110
Quod Sacerdos in habitu religionis persistere debeat.
(CplioAd3.111)
111
De eo qui causam habuerit, ut a propriis Episcopis iudicetur.
(CplioAd3.112)
112
De Canonicis Clericis qui in civitatibus vel in monasteriis degunt. ||Sp. 1158||
(CplioAd3.113)
113
De communicatione Ecclesiae cum nihil habentibus.
(CplioAd3.114)
114
De his qui sua possident, et sibi aliquid dari volunt.
(CplioAd3.115)
115
De damnatis nuptiis.
(CplioAd3.116)
116
Ne proprius filius de baptismo suscipiatur.
(CplioAd3.117)
117
De subintroductis mulieribus.
(CplioAd3.118)
118
Iterum de pace Ecclesiarum.
(CplioAd3.119)
119
De fugitivis Clericis.
(CplioAd3.120)
120
Quid sint letaniae.
(CplioAd3.121)
121
De Clericis iniuste tonsoratis.
(CplioAd3.122)
122
De eo quid sit relinquere mundum.
(CplioAd3.123)
123
Quod incestum committit qui se consanguineae suae usque affinitatis lineam coniungit.
(CplioAd3.124)
124
Ut incesti, quandiu in scelere manent, non fidelium Christianorum, sed tantum aut gentilium aut catechumenorum ver energumenorum locum teneant. ||Sp. 1157_1||
(Ad3.0)
Haec capitula proprie sunt ad episcopos vel ad ordines quosque ecclesiasticos pertinentia, quae non solum observare, sed etiam sibi subiectis vel commissis facienda perdocere debent.
(Ad3.1)
I.
De rebus Ecclesiae.

Quia iuxta sanctorum Patrum traditionem novimus res Ecclesiae vota esse fidelium, pretia peccatorum, et patrimonia pauperum, cui non solum habita conservare, verum etiam multa, Deo opitulante, conferre optamus; tamen ut ab ecclesiasticis de non dividendis rebus ullius Ecclesiae suspicionem dudum conceptam penitus amoveremus, statuimus ut neque nostris neque filiorum et Deo dispensante successorum nostrorum temporibus, qui nostram vel progenitorum nostrorum voluntatem vel exemplum imitari voluerint, nullam penitus divisionem aut iacturam patiantur.

(Ad3.2)
II.
Ut Episcopi per electionem cleri et populi vitae merito et sapientiae eligantur.

Sacrorum canonum non ignari, ut in Dei nomine sancta Ecclesia suo liberius potiretur honore, adsensum ordini ecclesiastico praebuimus, ut scilicet Episcopi per electionem cleri et populi secundum statuta canonum de propria dioecesi, remota personarum et munerum acceptione, ob vitae meritum et sapientiae donum eligantur, ut exemplo et verbo sibi subiectis usquequaque prodesse valeant.

(Ad3.3)
III.
De Canonica professione a multis deturpata.

Quia vero Canonica professio a multis, partim ignorantia, partim desidia, dehonestabatur, operae pretium duximus, Deo annuente, apud sacrum conventum ut ex dictis sanctorum Patrum, velut ex diversis pratis, quosdam vernantes floscu||Sp. 1158_1||los carpendo, tractando in unam regulam Canonicorum et Canonicarum congerere, et Canonicis vel Sanctimonialibus servandam contradere, ut per eam canonicus ordo absque ambiguitate possit servari. Et quoniam illam sacer Conventus ita etiam laudibus extulit ut usque ad unum iota observandam percenseret, statuimus ut ab omnibus in eadem professione degentibus indubitanter teneatur et modis omnibus sive a Canonicis sive a Sanctimonialibus canonice degentibus deinceps observetur. Sed et de Ecclesiarum honore, quomodo, Deo adiuvante, quantum in nobis est, vigeat, similiter in subter adnotatis capitulis insertum esse dinoscitur.

(Ad3.4)
IV.
Quod Episcopi in Longobardia positi ab eis quos ordinabant sacramenta et munera exigere solerent.

De Episcopis vero in Longobarida constitutis, qui ab his quos ordinabant sacramenta et munera, contra divinam et canonicam auctoritatem accipere vel exigere soliti erant, modis omnibus inhibitum est ne ulterius fiat; quia, iuxta sacros canones, uterque a gradu proprio talia facientes deici debent.

(Ad3.5)
V.
De capitulis quae de incestis nuptiis et aliis causis agenda essent.

Nonnulla vero capitula, sicut de incestis nuptiis, necnon et de Ecclesiis quae inter coheredes dividuntur, et tali occasione proprio honore carent, sive de his Ecclesiis quae nimium rebus propriis sunt adtenuatae, vel certe de his rebus quae ||Sp. 1159||nuper necessitate compellente a nonnullis Ecclesiis sunt ablatae, et si qua sunt alia sive in ecclesiasticis sive in publicis rebus emendatione digna, quae temporis brevitate efficere nequimus, in tantum differendum illud dignum iudicavimus donec, Domino favente, consulto fidelium facultas nobis id efficiendi ab eo tribuatur. Inventa vero, ut Deo opitulante effectum obtineant per tempora, hic inserenda censuimus.

(Ad3.6)
VI.
De causa Monachorum, quibus eligendi sibi Abbates licentia data sit ex se ipsis.

Monachorum siquidem causam qualiter, Deo opitulante, ex parte disposuerimus, et quomodo constitutum fuerit, ex se ipsis sibi eligendi Abbatis licentiam dederimus, et qualiter Deo opitulante quieti vivere, propositumque suum indefesse custodire valeant ordinaverimus, in alia scedula diligenter adnotari fecimus, et ut apud successores nostros ratum foret et inviolabiliter conservaretur confirmavimus.

(Ad3.7)
VII.
De his qui a proprio Episcopo non accipiunt chrisma.

Si quis de alio chrismate quam de illo novo quod proprii Episcopi largitione vel concessione accipit baptizare, nisi praeoccupante morte, tentaverit, pro temeritatis ausu ipse in se suae damnationis protulisse sententiam manifestatur.

(Ad3.8)
VIII.
Ut nullus nisi iusto iudicio expolietur.

Non est privilegium quo spoliari possit iam nudatus. Ideo, nisi iusto iudicio decernente, nullus expolietur.

(Ad3.9)
IX.
De eo qui post veritatem repertam aliquid deinceps discutit.

Quisquis enim post veritatem repertam aliquid ulterius discutit, mendacium quaerit. Idcirco ab omnibus caute agendum est.

(Ad3.10)
X.
De causis quae Lege non continentur a Iudicibus ecclesiasticis minime iudicandis.

Ut nullae causae a Iudicibus ecclesiasticis audiantur quae legibus non continentur, vel quae prohibitae esse noscuntur.

(Ad3.11)
XI.
De conversatione accusati vel accusatoris.

Quaerendum est in iudicio cuius sit conversationis et fidei is qui accusat et is qui accusatur.

||Sp. 1160||
(Ad3.12)
XII.
De his qui Christiani nominis honorem neglexerunt.

Ut accusandi vel testificandi licentia denegetur qui Christianae religionis et nominis dignitatem neglexerint.

(Ad3.13)
XIII.
Ut oblationes in domibus ab Episcopis vel Presbyteris non fiant.

Quod non oporteat in domibus oblationes celebrari ab Episcopis vel a Presbyteris.

(Ad3.14)
XIV.
Quod posteriore pacto omne pactum dissolvatur.

Omne pactum posteriori dissolvitur pacto. Homo vero liber statum suum et peiorare et immeliorare potest.

(Ad3.15)
XV.
De accusatoribus de inimici domo prodeuntibus.

Accusatoribus de inimici domo prodeuntibus non est credendum.

(Ad3.16)
XVI.
De fratrum provisione, ne inrationabiliter fiat.

Ita consulendum est fratribus, ut non videamur destruere quod aedificatum est. Si enim quod aedificavi destruo, praevaricatorem me ipse constituo.

(Ad3.17)
XVII.
De Clericis qui in seditione arma volentes sumpserunt.

Clerici qui in quacunque seditione arma volentes sumpserint, reperti, amisso ordinis sui gradu, in Monasterium poenitentiae contradantur.

(Ad3.18)
XVIII.
Quod Lex Imperatorum non sit supra Legem Dei.

Lex Imperatorum non est supra Legem Dei, sed subtus.

(Ad3.19)
XIX.
De confessione peccatorum in oratione Deo cotidie agenda.

Quod confessio peccatorum, excepta ea quae Sacerdotibus ad consilium accipiendum Deumque placandum fit, Deo frequenter in oratione sit facienda.

||Sp. 1161||
(Ad3.20)
XX.
Quod Spiritalis examinet omnia, et ipse a nullo examinetur.

Spiritalis iudicat omnia. Ipse autem a nemine iudicatur.

(Ad3.21)
XXI.
Ut tempore menstruo ab uxoribus abstineatur.

Quod tempore menstruo omnino ab uxoribus sit abstinendum.

(Ad3.22)
XXII.
De his qui erga Episcopos vel erga Actores Ecclesiae aliquam querelam iustam habuerint.

Si qui erga Episcopum vel Actores Ecclesiae quamlibet querelam habere iustam se crediderint, non Primates aut alios addeant Iudices priusquam ipsos conveniant familiariter, non semel, sed saepissime, ut ab eis aut suam iustitiam aut iustam recipiant excusationem. Si autem secus egerint, ab ipsis et ab aliis communione priventur, tanquam Apostolorum Patrumque aliorum contemptores, de quibus ait Propheta: Erunt quasi non sint, et peribunt viri qui contradicunt vobis.

(Ad3.23)
XXIII.
De potestate ligandi atque solvendi concessa Sacerdotibus a Christo.

Quod nosse oporteat Laicos Sacerdotibus ligandi atque solvendi potestatem a Domino esse collatam, et quod eorum monitis parere atque excommunicationi humiliter subcumbere debeant.

(Ad3.24)
XXIV.
Ut Presbyteri qui sine praecepto Episcoporum ad externas Ecclesias transierint, a communione suspendantur.

Presbyteri qui sine iussione proprii Episcopi de Ecclesiis ad alias Eccclesias migraverint, tamdiu a communione habeantur alieni quandiu ad easdem redierint Ecclesias in quibus primitus sunt instituti.

(Ad3.25)
XXV.
De eo qui sibi Iudicem contrarium senserit.

Si quis Iudicem pro quibuscunque causis adversum sibi senserit, aut habuerit forte suspectum, vocem appellationis exhibeat.

(Ad3.26)
XXVI.
De pace et concordia et unanimitate.

Ut pax et concordia sit atque unanimitas in populo Christiano. Quia unum Deum Patrem habemus in coelis, et unam matrem Ecclesiam, unam fidem, unum baptismum, ideo in una pace et in unanimitate concorditer vivere debemus, si ad unam veram hereditatem regni coelestis cupimus pervenire: quia non est dissensionis Deus, sed pacis, ut ipse ait: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur.

||Sp. 1162||
(Ad3.27)
XXVII.
De potestate Episcoporum pro rebus ecclesiasticis, ac de convenientia Episcoporum cum Laicis.

Ut Episcopi potestatem habeant res ecclesiasticas praevidere, regere, et gubernare, atque dispensare secundum canonum auctoritatem. Volumus ut et Laici in eorum ministerio obediant Episcopis ad regendas Ecclesias Dei, viduas et orphanos defensandos, et ut obedientes sint eis ad eorum Christianitatem servandam. Et Episcopi consentientes sint Comitibus et Iudicibus ad iustitias faciendas. Et ut nullatenus per aliquorum mendacium, vel falsum testimonium, neque per periurium, aut per praemium, lex iusta in aliquo depravetur.

(Ad3.28)
XXVIII.
De iniuria Episcopi et letania subversa.

Si quis Episcopo vel aliis ministris intra Ecclesiam iniuriam fecerit, iubemus eum tormentis subiectum in exilio mori. Sed et si ipsa sancta oratoria vel divina ministeria conturbaverit, vel letaniam everterit, capitali periculo subiaceat. Sin autem contumeliam tantum fecerit, tormentis et exilio tradatur.

(Ad3.29)
XXIX.
De decimis.

Admonemus atque praecipimus ut decima Deo omnino dari non neglegatur, quam Deus ipse sibi dari constituit, quia timendum est ut quisquis Deo suum debitum abstrahit, ne forte Deus per peccatum suum auferat ei necessaria sua.

(Ad3.30)
XXX.
Ut Ecclesiae pacem habeant.

Reum confugientem ad Ecclesiam nemo extrahere audeat, neque inde donare ad poenam vel ad mortem, ut honor Dei et Sanctorum eius conservetur. Sed Rectores Ecclesiarum pacem et vitam ac membra eis obtinere studeant. Tamen legitime componant quod inique fecerunt.

(Ad3.31)
XXXI.
De incestato Episcopo.

Si quicunque ex gradu ecclesiastico sine testamento et sine cognitione discesserit, hereditas eius ad Ecclesiam ubi servivit devolvatur. Similiter de Sanctimonialibus.

(Ad3.32)
XXXII.
Iterum de pace Ecclesiarum.

Praecipimus ut in Ecclesiis aut in domibus Ecclesiarum, vel atriis placita secularia minime fiant.

(Ad3.33)
XXXIII.
De beneficiis ecclesiasticis.

Quicunque beneficium ||Sp. 1163||ecclesiasticum habent, ad tecta Ecclesiae restauranda vel ipsas Ecclesias emendandas omnino adiuvent, et nonam et decimam reddant.

(Ad3.34)
XXXIV.
De ordinibus sacris.

Lector, Subdiaconus, Diaconus, Presbyter, si clericatus honorem contempserint, curiali conditioni cum suis facultatibus subiciantur.

(Ad3.35)
XXXV.
De oblatione et pace in Ecclesia facienda.

Oblationem quoque et pacem in Ecclesia facere iugiter admoneatur populus Christianus; quia ipsa oblatio sibi et suis magnum est remedium animarum, et in ipsa pace vera unanimitas et concordia demonstratur.

(Ad3.36)
XXXVI.
Ut malum ebrietatis omnino vitetur.

Magnum malum ebrietatis, unde omnia vitia pullulant, modis omnibus cavere praecipimus. Qui autem hoc vitare noluerit, excommunicandum esse decrevimus usque ad emendationem congruam.

(Ad3.37)
XXXVII.
De multitudine Clericorum.

Ne passim Episcopus multitudinem Clericorum faciat, sed secundum meritum vel reditum Ecclesiarum numerus moderetur.

(Ad3.38)
XXXVIII.
De spiritalibus filiolis.

Praecipimus ut unusquisque compater vel proximi spiritales filiolos suos catholice instruant.

(Ad3.39)
XXXIX.
Ut canticum luxuriosum circa Ecclesias deseratur.

Canticum turpe atque luxuriosum circa Ecclesias agere omnino contradicimus: quod ubique vitandum est.

(Ad3.40)
XL.
Quales sint Clerici.

Nemo fiat Clericus nisi qui bonum testimonium habet, et litteratus est.

(Ad3.41)
XLI.
De Episcopis et Abbatibus, ut ante se ioca turpia fieri non permittant.

Ut Episcopi et Abbates ante se ioca turpia facere non permittant; sed pauperes et indigentes secum ad mensam habeant, et lectio divina ibi personet, et sumant cibum cum benedictione et laude Dei secundum Apostolum: Sive manducatis, sive bibitis, omnia in laudem Dei facite.

(Ad3.42)
XLII.
De iustis Iudiciis ab Episcopis agendis.

Ut Episcopi Iudices iudicia iusta discernant. Quia sunt quaedam modo iudicanda, quaedam Dei iudicio reservanda. Scriptum est enim: Nolite iudicare ante tempus, quoadusque veniat Dominus, qui et inluminabit abscondita tenebrarum, ||Sp. 1164||et manifestabit consilia cordium. Et tunc laus erit unicuique a Deo. Et illud memores sint: In quo enim iudicio iudicaveritis, iudicabitur de vobis.

(Ad3.43)
XLIII.
De Clericis qui de Ecclesia desistunt.

Clericis de Ecclesia desistentibus, et aliis in loco revocatis, si redierint discessi, nil eis praestetur. Hoc vero quod discedentes reliquerunt, non in usu rectorum, sed succedentibus cedat.

(Ad3.44)
XLIV.
De Monachorum et Canonicorum militia cum consilio utiliter implenda.

Ut Monachi et Canonici pleniter consilium habeant qualiter Deo militare animasque eorum melius valeant custodire; nec propter aliquam necessitatem occasionem quaerant vagandi, et inter ipsos propter hoc locus tentandi detur diabolo.

(Ad3.45)
XLV.
Viduas in delitiis non oportere vivere.

Ut viduae non sint in delitiis, sed secundum Apostolum sub potestate Episcopi vivant, sicuti decet.

(Ad3.46)
XLVI.
Ut Clerici non habeant actiones seculares.

Clericus vel Monachus neque exactor publicarum rerum, neque conductor, aut vectigalium vel curationis domus, vel procurator litis, vel fideiussor in talibus causis fiat.

(Ad3.47)
XLVII.
De eo qui contra canonica statuta egerit.

Si quis contra haec statuta fecerit, si Episcopus est, omnes res eius ex quacunque causa vel persona, sive ante episcopatum, sive postea ad eum pervenerint, Ecclesiae suae eas vindicare sancimus. Si vero Clerici ibi hoc fecerint, poenam pecuniarum, quam Episcopus existimaverit exigere, Ecclesiae vindicandam. Hi vero qui actiones suas eis commiserunt, vel fideiussores eos pro supradictis causis acceperunt, nullam contra Ecclesiam vel administratores eius, vel adversus ipsas personas quos crediderunt, habeant actionem. Si vero quis eos pro publico debito vel exactione crediderit, vel fideiussores receperit, de substantia fisci debitum compellatur exsolvere.

(Ad3.48)
XLVIII.
De eo qui res Ecclesiae per falsam precariam vel fraudem adipiscitur.

Ut si quislibet hominum res Ecclesiae per mendacia vel mala ingenia in precariam sibi adquirere et habere voluerit, et post factas precarias eadem mendacia ad aures eiusdem Rectoris Eccle||Sp. 1165||siae delata fuerint, ipsa Ecclesia res suas, quae ei mendaciter abstractae fuerunt, pleniter absque ullius contradictione omnimodis recipiat. Ille vero qui res suas per eadem mendacia, propter cupiditatem ipsius precariae, eidem Ecclesiae tradidit, simili modo in suam recipiat dominationem.

(Ad3.49)
XLIX.
Quod antiquus mos poenitendi, qui iuxta canonicam auctoritatem agendus est, iam ab usu recesserit.

Modo poenitentiam agere iuxta antiquam Canonum institutionem in plerisque locis ab usu recessit, et neque excommunicandi neque reconciliandi antiqui moris ordo servatur; ut a Domino Imperatore impetretur adiutorium qualiter, si quis publice peccat, publica multetur poenitentia, ut secundum ordinem canonum pro merito suo quis excommunicetur et reconcilietur.

(Ad3.50)
L.
De Clerico ad tutelam vocato.

Si Episcopus, Presbyter, Diaconus, Subdiaconus ad tutelam vel curationem vocentur, tantum munus administrationis in hoc conceditur suscipere; si tamen intra quatuor menses per competentem iudicem in scriptis manifestaverit quod huiusmodi munus sua sponte recepit. Et tunc circa aliam tutelam praeiudicium non patiatur.

(Ad3.51)
LI.
De Ecclesiis in rebus propriis constitutis et inter heredes divisis.

Perlatum ad nos est quod inter heredes Ecclesiae in rebus propriis constitutae dividantur, et tanta per eandem divisionem simultas oriatur, ut unius altaris quatuor partes fiant, et singulae partes singulos habeant Presbyteros: quod sine discordia et simultate nullo modo geri potest. Unde nobis visum est quod huiuscemodi Ecclesiae inter heredes dividi non debeant. Et si in contentionem venerint, et simultates inter eos surrexerint, per quas sacerdos suo ibi officio fungi non possit, praecipiatur ab Episcopo civitatis ut nullo modo ibi Missarum solemnia celebrentur donec illi ad concordiam redeant et pari voto atque consilio Ecclesia illa Sacerdotem canonice habeat, qui libere suum ministerium ibi peragere possit.

(Ad3.52)
LII.
De his qui bis aut ter ab Episcopis confirmantur, ignorantibus tamen eisdem Episcopis.

Dictum nobis est quod quidam de plebe bis aut ter ab Episcopis, ignorantibus tamen eisdem Episcopis, confir||Sp. 1166||mentur. Unde nobis visum est eandem confirmationem, sicut nec baptismum, iterari minime debere; quia qui bis vel amplius baptizantur aut confirmantur, non seculo, sed soli Domino sub habitu regulari vel clericali religiossime famulari decretum est.

(Ad3.53)
LIII.
De Clericis ad tabulas ludentibus.

Si quis Clericus ad tabulas ludat, vel spectaculis adtendat, per tres annos a sacro ministerio prohibeatur. Et si dignam poenitentiam fecerit, reconcilietur.

(Ad3.54)
LIV.
De his qui servorum matrimonia dirimunt.

Dictum est nobis quod quidam legitima servorum matrimonia potestativa quadam praesumptione dirimant, non adtendentes illud evangelicum: Quod Deus coniunxit, homo non separet. Unde nobis visum est ut coniugia servorum non dirimantur, etiamsi diversos dominos habeant; sed in uno coniugio permanentes, dominis suis serviant. Et hoc in illis observandum est ubi legalis coniunctio fuit et per voluntatem dominorum.

(Ad3.55)
LV.
De his qui pleniter peccata non confitentur.

Sed et hoc emendatione indigere perspeximus quod quidam, dum confitentur peccata sua Sacerdotibus, non plene id faciunt. Quia ergo constat hominem ex duabus esse substantiis, anima videlicet et corpore, et interdum animi motu, interdum carnis fragilitate peccatur, solerti indagatione debent inquiri ipsa peccata, ut ex utrisque plena fiat confessio; scilicet ut ea confiteantur quae per corpus gesta sunt, et ea quibus in sola cogitatione delinquitur. Instruendus est itaque peccatorum suorum confessor ut de octo principalibus vitiis, sine quibus in hac vita difficile vivitur, confessionem faciat; quia aut cogitatione, aut, quod est gravius, opere, eorum instinctu peccavit. Odium etenim, invidia, superbia, vel certe huiuscemodi animae pestes tanto periculosius laedunt quanto subtilius serpunt.

(Ad3.56)
LVI.
De sanctis Ecclesiis.

Nullus sub Romana ditione constitutae Ecclesiae, vel synodochiae, vel monasteriorum Rectores, earum rem immobilem nequaquam liceat alienare, id est, agrum, domum, mancipium, panes civiles, neque creditori obligare: (alienatio enim est venditio, donatio, permutatio, emphyteuseos perpetuus contractus) omnes omnino convenit ut se ab huiuscemodi alienatione abstineant. Tabellio vero qui ||Sp. 1167||talia instrumenta conscripserit, perpetuo exilio tradatur. Magistratus vero Iudices, qui talia instrumenta consenserint, et dignitatem et facultates amittant.

(Ad3.57)
LVII.
De his qui solummodo confiteri Deo peccata debere dicunt.

Quidam Deo solummodo confiteri debere dicunt peccata, quidam vero sacerdotibus confitenda esse percensent. Quod utrumque non sine magno fructu intra sanctam fit Ecclesiam, ita duntaxat ut et Deo, a quo remissio est peccatorum, confiteamur peccata nostra, et cum David dicamus: Delictum meum cognitum tibi feci, et iniustitiam meam non abscondi. Dixi: Confitebor adversus me iniustitias meas Domine; et tu remisisti impietatem peccati mei. Et secundum Apostoli institutionem confiteamur alterutrum peccata nostra, et oremus pro invicem ut salvemur. Confessio itaque quae Deo fit, purgat peccata. Ea vero quae Sacerdoti fit, docet qualiter ipsa purgantur peccata: Deus namque salutis et sanitatis auctor et largitor plerunque hanc praebet suae potentiae invisibili administratione, plerunque medicorum operatione.

(Ad3.58)
LVIII.
Quod personarum acceptio in omnibus cavenda sit iudiciis.

Quia igitur, Apostolo testante, non est personarum acceptio apud Deum, et in omnibus Iudiciis cavenda est, multo magis in hoc poenitentiae iudicio praecaveri debet ut nullus Sacerdotum umquam aut gratia, aut odio alicuius personae secus iudicet quam quod in Canonibus sacris invenerit, aut quod illi secundum sanctarum Scripturarum auctoritatem et ecclesiasticam consuetudinem rectius visum fuerit. Si ergo medici, qui corporibus medicinam inferre conantur, nequaquam propter personae cuiuslibet acceptionem his quos sanare cupiunt, cauterio aut ferro aut duris aliis quibuslibet rebus parcunt, multo magis his observandum est qui, non corporum, sed animarum medici existunt. Neque pensanda est poenitentia quantitate temporis, sed ardore mentis et mortificatione corporis. Cor autem contritum et humiliatum Deus non spernit.

(Ad3.59)
LIX.
De Monachis et Sanctimonialibus.

Nemo audeat Monachum vel Sanctimoniales feminas ad civile iudicium accusare, sed ad Episcopum. Et ipse ex lege vel canonibus consentaniam sententiam proferat. Haec omnes Episcopi custodiant, et omnes Praefecti Romani, et ||Sp. 1168||Praetores populi, et provinciarum Praesides, ut curent citius Monachorum et Sanctimonialium lites dirimere. Si quis hanc Constitutionem violaverit, in magistratu positus, decem librarum auri poena multabitur. Si exsecutor est, in catenis Ecclesiarum recludatur, poenas luiturus, et officium perdat.

(Ad3.60)
LX.
Quod multi in poenitentia delitiis indulgeant.

Multi, quod non sine dolore dicendum est, in poenitentia non tam peccati remissionem quam temporis constituti expectant expletionem. Et si carnium et vini usus eis interdictus est, mutata, non voluntate, sed eiusdem cibi aut potus perceptione, in tantum delitiis suis indulgent ut delitiosius, his interdictis, aliorum ciborum vel potionum appetitu vivere cognoscantur. Spiritalis autem abstinentia, quae in poenitentibus potissimum vigere debet, et quorundam ciborum ac potionum perceptiones et desiderium fugere debet. Ille inquam, ille magis parsimoniae servire censendus est qui sibi non solum quarundam rerum perceptiones sed delectationes corporis penitus interdicit.

(Ad3.61)
LXI.
De his qui ex industria peccant.

Sed nec hoc praetereundum putamus, quod quidam ex industria peccantes, propter eleemosynarum largitionem quandam sibi promittunt impunitatem. Eleemosyna enim extinguit peccata, iuxta illud: Ignem ardentem extinguit aqua, et eleemosyna extinguit peccata, sed ea quae aut necessitate, aut quae casu, aut qualibet fiunt fragilitate. Ea vero quae ex industria ad cuiuslibet libidinem explendam idcirco fiunt ut eleemosynis redimantur, nequaquam eis redimi possunt: quia qui hoc perpetrant, videntur Deum mercede conducere, ut eis impune peccare liceat. Non ergo idcirco quis peccare debet ut eleemosynam faciat; sed ideo eleemosynam facere debet quia peccavit: mentem enim et corpus, quae libido traxit ad culpam, afflictio et contritio debet reducere ad veniam.

(Ad3.62)
LXII.
De Monacho qui monasterium suum dimiserit.

Si Monachus monasterium suum dimiserit, omnia bona ipsius, et quae in monasterio introduxit, et quae non introduxit, dominio monasterii sint, et ipse officio Praesidis servire cogatur. Si vero Monachus ad alium monasterium migraverit, substantiam eius prius monasterium possideat, et in alio monasterio ipse non recipiatur.

||Sp. 1169||
(Ad3.63)
LXIII.
Quod poenitentia secundum canonum statuta agi debeat.

Modus autem poenitentiae peccata sua confitentibus, aut per antiquorum Canonum institutionem, aut per sanctarum Scripturarum auctoritatem, aut per ecclesiasticam consuetudinem, sicut superius dictum est, imponi debet, repudiatis ac penitus eliminatis libellis quos poenitentiales vocant, quorum sunt certi errores, incerti auctores; de quibus rite dici potest: Mortificabant animas quae non moriebantur, et vivificabant animas quae non vivebant. Qui dum peccatis gravibus leves quosdam et inusitatos imponunt poenitentiae modos, consuunt pulvillos, secundum propheticum sermonem, sub omni cubito manus, et faciunt cervicalia sub capite universae aetatis ad capiendas animas.

(Ad3.64)
LXIV.
Quod quidam Presbyteris absque consensu Episcoporum Ecclesias dent vel auferant.

Inventum est quod multi arbitrii sui temeritate, et, quod est gravius, ducti cupiditate, Presbyteris quibuslibet absque consensu Episcoporum Ecclesias dant vel auferunt. Unde oportet ut, canonica regula servata, nullus absque consensu Episcopi cuilibet Presbytero Ecclesiam det. Quam si iniuste adeptus fuerit, hanc non sine culpa sua coram Episcopo canonica severitate amittat.

(Ad3.65)
LXV.
De Scottis, qui se Episcopos esse dicunt, et quosdam absque licentia dominorum suorum ordinant.

Sunt in quibusdam locis Scotti, qui se dicunt Episcopos esse, et multos neglegentes absque licentia dominorum suorum sive magistrorum Presbyteros et Diaconos ordinant. Quorum ordinationem, quia plerunque in simoniacam incidit haeresem, et multis erroribus subiacet, modis omnibus irritam fieri debere omnes uno consensu decrevimus.

(Ad3.66)
LXVI.
De Monachis Laicis.

Si Monachus Laicus factus fuerit, honore et cingulo expolietur, et res eius monasterio adiciantur. Quod si monasticam vitam reliquerit, Praeses provinciae eum teneat, et taxeotas vel curiae suae connumeret.

(Ad3.67)
LXVII.
De his qui in Coena Domini Eucharistiam neglegunt.

In coena Domini a quibusdam perceptio eucharistiae neglegitur. Quae quoniam in eadem die ab omnibus fidelibus, exceptis his quibus pro gravibus ||Sp. 1170||criminibus inhibitum est, percipienda sit, ecclesiasticus usus demonstrat; cum etiam poenitentes eadem die ad percipienda corporis et sanguinis dominici sacramenta reconciliat.

(Ad3.68)
LXVIII.
Quod infirmi et aegroti oleo benedicto perunguendi sint.

Secundum beati Iacobi Apostoli documentum, cui etiam decreta Patrum consonant, infirmi oleo, quod ab Episcopis benedicitur, a Presbyteris ungi debent. Sic enim ait: Infirmatur aliquis in vobis? inducat Presbyteros Ecclesiae, et orent super eum, unguentes eum oleo in nomine Domini; et oratio fidei salvabit infirmum, et allevabit eum Dominus. Et si in peccatis sit, dimittentur ei. Non est itaque parvipendenda huiusmodi medicina, quae animae corporisque medetur languoribus.

(Ad3.69)
LXIX.
De sponso vel sponsa in monasterio ingressa.

Si sponsus vel sponsa intraverit in monasterium, id quod arrarum nomine datum est, in simplum tantum reddatur.

(Ad3.70)
LXX.
De locis in quibus Missae celebrandae sunt.

In quibus locis et quo apparatu Missarum solemnitates, exceptis basilicis, celebrari debeant, et utrum celebrari debeant, in Concilio Laodicensi ita scribitur: Quod non oporteat in domibus oblationes celebrari ab Episcopis vel Presbyteris.

(Ad3.71)
LXXI.
De his quae ad aurium et oculorum pertinent oblectamentum, quaeque Sacerdotes vitare debent.

Quaecunque ad aurium et ad oculorum pertinent inlecebras, unde vigor animi emolliri posse credatur, ut de aliquibus generibus musicorum aliisque nonnullis rebus sentiri potest, ab omnibus Dei Sacerdotes se abstinere debent; quia per aurium oculorumque inlecebras vitiorum turba ad animum ingredi solet. Histrionum quoque turpium et obscoenorum insolentias iocorum et ipsi animo effugere caeterisque Sacerdotibus effugienda praedicare debent.

(Ad3.72)
LXXII.
De Ecclesia aedificanda.

Nemo Ecclesiam aedificet antequam civitatis Episcopus veniat et ibidem crucem figat publice. Et ante praefiniat qui aedificare vult quid ad luminaria et ad custodiam et stipendia custodum sufficiat. Et facta donatione, sic domum aedificet.

(Ad3.73)
LXXIII.
Ut Sacerdotes a ludis secularibus se caveant.

Sacerdotibus non expedit secularibus et turpibus quibuslibet inter||Sp. 1171||esse iocis. Venationes quoque ferarum vel avium minime sectentur.

(Ad3.74)
LXXIV.
De Presbyteris et Diaconibus, ut Episcoporum suorum in bonis operibus vestigia sectentur.

Presbyteri quoque et Diaconi in omnibus bonorum operum exhibitionibus sui Episcopi vestigia sectentur, et in bonorum morum probitate, quae Episcopo observanda sunt, eadem et sibi observanda esse cognoscant.

(Ad3.75)
LXXV.
De eo qui in domo sua oratorium fecerit.

Qui in domo sua oratorium habuerit, orare ibi potest. Tamen non audeat in eo sacras facere Missas sine permissu Episcopi loci illius. Quod si fecerit, domus illius fisci viribus addicatur. Praefectus Praetorii, qui hoc cognovit, et non prohibuit, librarum auri multabitur.

(Ad3.76)
LXXVI.
Quantam curam Episcopi circa indigas habeant.

Episcopi quidem maximam curam et sollicitudinem circa pauperes habeant, et res ecclesiasticis Ecclesiis collatas cauta circumspectione dispensent, quasi Dei ministri, non quasi turpis lucri gratia sectatores. Illis itaque utantur, non ut propriis, sed ut sibi ad dispensandum commissis.

(Ad3.77)
LXXVII.
De erogatione Episcopi in pauperibus et familia Ecclesiae.

Quod liceat Episcopis, praesentibus Presbyteris et Diaconibus, de thesauro Ecclesiae familiae et pauperibus eiusdem Ecclesiae secundum canonicam institutionem, iuxta quod indiguerint, erogare.

(Ad3.78)
LXXVIII.
De Diaconissa.

Si Diaconissa nupserit, gladio ultoris sternatur, et facultas eius Ecclesiae ubi servivit addicatur. Corruptores earum similiter puniantur. Bona vero eorum fisci viribus vindicentur.

(Ad3.79)
LXXIX.
De Presbytero non ordinando ante legitimum tempus.

Presbyterum ordinari non debere ante legitimum tempus, hoc est, trigesimum aetatis annum. Sed priusquam ad consecrationem presbyteratus accedat, maneat in episcopio discendi gratia officium suum tamdiu donec possint et mores et actus eius animadverti. Et tunc, si dignus fuerit, ad sacerdotium promoveatur.

(Ad3.80)
LXXX.
De Episcopis, qualiter parochias suas diligenter perscrutentur.

Ut unusquisque Episcopo||Sp. 1172||rum parochiam suam diligenter perscrutari nitatur; ne aliquis Presbyter ab alterius parochia in suam commigrans officium celebrare praesumat sine litteris commendatitiis, sicut olim multis in locis actum esse repertum est.

(Ad3.81)
LXXXI.
De religiosa muliere decepta.

Si quis rapuerit vel sollicitaverit vel corruperit religiosam feminam, bona amborum Ecclesia vindicet in qua talis mulier habitavit: ipsi tamen periculo capitali subiciantur. Quod si haec mulier non consensit, cum suis rebus monasterii cautioni tradatur. Si vero liberos habet, pars legitima eis reservetur. Quod si intra annum post cognitum tale scelus a religiosis laicis non vindicetur, Comes privatarum hoc nostro fisco addicat. Si vero Praeses provinciae vindictam tali crimini imponere neglexerit, cingulo careat, et quinque libras auri fisci viribus dare compellatur.

(Ad3.82)
LXXXII.
Ut decimae semper consulto Episcoporum dispensentur.

Ut decimae quae singulis dabuntur Ecclesiis, per consulta Episcoporum a Presbyteris ad usum Ecclesiae et pauperum summa diligentia dispensentur.

(Ad3.83)
LXXXIII.
Ne quilibet Presbyter de titulo minore ad maiorem transeat.

De titulo minori ad maiorem migrare nulli Presbytero licitum sit, sed in eo permaneat ad quem ordinatus est. Quod si inventus fuerit contra statuta id facere, eadem feriatur sententia qua et Episcopus qui de minori ad maiorem transmigraverit sedem.

(Ad3.84)
LXXXIV.
De blasphemia in Deum.

Si quis quolibet modo blasphemiam in Deum iactaverit, a Praefecto Urbis ultimo supplicio subiciatur. Qui vero talem cognoscens non manifestaverit, similiter coerceatur. Si Praefectus Urbis haec punire neglexerit, post Dei iudicium nostram indignationem incurrat.

(Ad3.85)
LXXXV.
De viduis iuvenibus, ne cito velentur.

Ut iuvenes viduae cito nequaquam velentur, usque dum probetur illarum religio, et bona ab eis nota sit conversatio; ne forte de eisdem dici possit ab Apostolo: Quae autem in delitiis sunt, viventes mortuae sunt.

(Ad3.86)
LXXXVI.
Ut Comites et Iudices Episcopis suis consentiant, ipsique eos honorifice recipiant.

Comitibus, Iudicibus, reliquoque populo expedit ut suis sint Episcopis consentientes et obedientes propter Dei amorem suique gradus honorem, et semper ab eis utile quaerant consilium, illorumque salubria non spernant monita, sed intenta cordis aure audiant. Similiter vero et Episcopi praedictas personas humiliter suscipiant, honorificeque erga eas in omnibus agant, et sic se mutuis sublevare studeant consolationibus.

(Ad3.87)
LXXXVII.
De herede, si quippiam dispositione non implet.

Si heredes iussa testatoris non impleverint, ab Episcopo loci illius omnis res quae his relicta est auferatur, cum fructibus et caeteris emolumentis, ut vota defuncti impleantur.

(Ad3.88)
LXXXVIII.
Ut Comites et Iudices viles personas non admittant ad testimonium.

Summopere admonendi sunt Comites et Iudices ne viles et indignas personas coram se permittant ad testimonium accedere; quoniam multi sunt qui periurare pro nihilo ducunt, in tantum ut pro unius diei satietate aut pro quolibet parvo pretio ad iuramentum conduci possint, animasque suas periurio perdere minime formidant. Quam ob rem tales nequaquam ad quodlibet testimonium admittendi sunt. Et hoc notandum, quod non solum illi qui periurant, sed etiam qui periuris consentiunt, simili plectendi sunt damnatione.

(Ad3.89)
LXXXIX.
Ut nullus Christianus munera exigat pro quolibet placito.

Nullus Christianus pro quolibet placito vel iudicio a qualibet persona munera exigere aut accipere debet, quoniam id divina Scriptura multis in locis magna interdicit auctoritate, testante scriptura, quae ait: Munera excoecant oculos sapientium, et subvertunt verba iustorum.

(Ad3.90)
XC.
De rebus quae Paganis non conceduntur.

Non liceat Christianis Iudaeorum neque Paganorum vel Haereticorum res emphyteoseos vel conductionis titula habere, neque suorum similiter eis accommodare.

(Ad3.91)
XCI.
De placitis secularibus, ne in Ecclesia fiant.

Placita quidem secularia in Ecclesiis, vel in atriis Ecclesiarum a Comitibus Vicariisque usque modo multis in locis habita, ne ultra fiant interdicendum est cum auctoritate dominica, qui expulsis de templo negotiatoribus adserit debere domum Dei domum esse orationis.

||Sp. 1174||
(Ad3.92)
XCII.
De incestuosis, paricidis, atque homicidis.

Incestuosi, parricidae, homicidae multi apud nos, heu proh dolor! reperiuntur. Sed aliqui ex illis Sacerdotum nolunt admonitionibus aurem accommodare, volentes in pristinis durare criminibus; quos oportet per secularis potentiae disciplinam a tam prava consuetudine coerceri, qui per salutifera Sacerdotum monita noluerint revocari: quorum aliquos iam excommunicavimus. Sed illi hoc parvipendentes, in eisdem perdurarunt criminibus. Quam ob rem vestra decernat mansuetudo quid de talibus deinceps agendum sit.

(Ad3.93)
XCIII.
De magicis artibus et incantationibus.

Admoneant Sacerdotes fideles populos ut noverint magicas artes incantationesque quibuslibet infirmitatibus hominum nihil posse remedii conferre, non animalibus languentibus, claudicantibusve, vel etiam moribundis quicquam mederi; non ligaturas ossuum vel herbarum cuiquam adhibitas prodesse, sed haec esse laqueos et insidias antiqui hostis, quibus ille perfidus genus humanum decipere nititur.

(Ad3.94)
XCIV.
Ne nomen Dei in vanum iurando assumatur.

Omnes homines admonemus ne per singula verba, quasi ad confirmationem suae assertionis, nomen Domini in vanum assumant; quod ipse Dominus interdicit faciendum, ubi ait: Ne assumas nomen Dei tui in vanum. In vanum etenim nomen Dei assumitur quando aliquis ad singula verba quibus vult ut sibi ab alio credatur, Deum omnipotentem testem rei de qua ait, invocat, eumque sibi ita esse adiutorem sicut ea vera sunt quae loquitur. Nam et ipse Dominus in evangelio hoc modo prohibens omne genus iuramenti, Nolite, inquit, omnino iurare neque per coelum, neque per terram, neque per caput tuum; et caetera.

(Ad3.95)
XCV.
De Laicis, ne munera a Presbyteris exigant.

Ut Laici omnino a Presbyteris non audeant munera exigere propter commendationem Ecclesiae; quia propter cupiditatem plerunque a Laicis talibus Presbyteris Ecclesiae dantur qui ad peragendum sacerdotale officium indigni sunt.

(Ad3.96)
XCVI.
De pace et concordia.

De pacis bono atque concordia, ut ab omnibus omnino indisrupta teneatur inter Episcopos et Comites, inter Clericos et Monachos, et omnem populum Christianum, ut beatus Apostolus Paulus docuit, dicens: Sectamini caritatem ||Sp. 1175||et sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum. Et idcirco quidquid illud est quod nos ad verae pacis studium et caritatis perfectionem provocat, totis viribus nostris sectandum est; quicquid nos vero ab illa disiungit, ut venenum mortiferum a nobis cavendum est.

(Ad3.97)
XCVII.
De Comitibus et Iudicibus, ut obedientes sint suo Episcopo.

Ut Comites et Iudices reliquusque populus obedientes sint Episcopo, et invicem consentiant ad faciendas iustitias, et munera pro iudicio non accipiant, nec falsos testes, ne per hoc pervertant iudicia iustorum, quia scriptum est: Iustitia elevat gentem, iniustitia vero miseros facit populos. Et Psalmista: Beati qui custodiunt iudicium et faciunt iustitias in omni tempore.

(Ad3.98)
XCVIII.
Ut Episcopi semel in anno parochias suas circumeant.

Unusquisque Episcopus semel in anno circumeat parochiam suam. Noverint sibi curam populorum et pauperum in protegendis ac defendendis impositam. Ideoque dum conspiciunt Iudices ac Potentes pauperum oppressores existere, prius eos sacerdotali admonitione redarguant. Etsi contempserint emendari, eorum insolentia Regis auribus intimetur; ut quos sacerdotalis admonitio non flectit ad iustitiam, regalis potestas ab improbitate coerceat.

(Ad3.99)
XCIX.
De chrismate a Presbyteris custodiendo sub sigillo.

Ut Presbyteri sub sigillo custodiant chrisma, et nulli sub praetextu medicinae vel sub cuiuslibet rei donare praesumant. Genus enim sacramenti est, et non ab aliis nisi a Sacerdotibus contingi debet. Quod si fecerint, honore priventur.

(Ad3.100)
C.
De his qui beneficium habent de rebus Ecclesiae.

Ut quisquis beneficium de rebus Ecclesiae habet, ad tecta eiusdem Ecclesiae restauranda vel ad ipsas Ecclesias aedificandas omnino adiuvent.

(Ad3.101)
CI.
De eo qui infamis furto efficitur.

Furti quocunque genere condemnatus infamis efficitur.

(Ad3.102)
CII.
De eo qui absens fuerit minime damnando.

Iubemus in causa capitali ut absens nemo damnetur, quia neque absens per alium accusare aut accusari potest.

||Sp. 1176||
(Ad3.103)
CIII.
De omnibus possessionibus a praeceptore possessori reddendis.

Omnes possessiones, et omnia sibi sublata, atque fructus cunctos ante litem contestatam praeceptor possessori restituat. In isto loco desunt quaedam capitula.

(Ad3.104)
CIV.
De incestis, quod non sint legitimi heredes.

Omnes nosse volumus quod incesti non sint legitimi heredes, sed infamia sint notatae utraeque personae. Ideoque proximorum copula vel stupra, quasi quaedam turpissima pestis, cavenda est: quoniam incesti usque ad canonicam separationem Ecclesiaeque per publicam poenitentiae satisfactionem magis inter energumenos vel audientes quam inter Christianos catholicos utrique cum omnibus suis sunt habendi.

(Ad3.105)
CV.
Ut liceat litigatori vitiatam causam appellationis remedio sublevare.

Iudices observare debent ut liceat litigatori vitiatam causam appellationis remedio sublevare, et appellatores nec in carcerem redigant nec a militibus faciant custodiri. Sed agendum negotium suum liberi observent; nec etiam in supplicium destinatis appellandi vox denegetur.

(Ad3.106)
CVI.
De oratione obedientis.

Sciendum sane est omnibus quia citius exauditur una obedientis oratio, quam decem millia contemptoris.

(Ad3.107)
CVII.
Ut unaquaeque provincia a Iudicibus propriis iudicetur.

Praecipimus ut non degradetur unaquaeque provincia, sed apud semetipsam habeat Iudices Episcopos. Et quicunque causam habuerit, a suis Iudicibus iudicetur, et non ab alienis, id est, a suae iustis iudicibus provinciae, et non ab externis, nisi fueri appellatum.

(Ad3.108)
CVIII.
Quod unumquemque iuste et pie vivere oporteat.

Notum esse omnibus volumus quam iuste, sobrie, quam etiam pie vivere debeant. Iuste enim vivere oportet secundum sermonem dominicum praecipientem: Luceat, inquit, lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent patrem vestrum qui in coelis est. Hoc est. Sic iuste vivite ut filii lucis nominari valeatis. Quod vero sobrie vivere debeat quisque monet Evangelium dicens: Videte ne graventur corda vestra in crapula et ebrietate et curis huius vitae. Pie etiam vivere vel patienter monet Paulus ||Sp. 1177||exhortando dicens: In omni patientia et doctrina. Et cum pietate regere domum monet. Et ne ipsa pietas indiscreta videatur, praemittit sententiam dicens: Argue cum omni imperio.

(Ad3.109)
CIX.
De grafiae prolatore, ut eam adfirmet.

Statutum est ut scripturam prolator adfirmet. Nam si is qui scripturam protulit, eius non adstruxerit veritatem, ut falsitatis reum esse retinendum.

(Ad3.110)
CX.
Quod Sacerdos in habitu religionis persistere debeat.

Studendum sane omnibus est ut in habitu religionis quisque Sacerdos permaneat, et ore prophetico sibimet praecipi constat dicente: Clama, ne cesses; quasi tuba exalta vocem tuam. Quando dixit, Clama, ne cesses, omne tempus exclusit, quod nemo potest excusare. Etenim de libris officialibus, ut novimus, patet ratio; quia nequaquam corporeo usu haec requirenda ab illis erant qui spiritaliter vivebant, dicente Graphopsalmo: In me sunt, Deus, vota tua, quae reddam laudationes tibi. Nos tamen, qui in medio positi sumus, scilicet inter spiritalem et corporalem intellectum, in omnibus exhibeamus nosmetipsos sicut Dei Ministros, ut non vituperetur ministerium nostrum, et propheticum sermonem impleamus dicentem: Iustitiam discite qui habitatis terram. Et, quod avertat Deus a nobis, idem Propheta dicit: Zelus adprehendit populum ineruditum. Et iterum alius Propheta: Sacerdotes ignoraverunt intelligentiam. Et idem Propheta: Sacerdotes non dixerunt, ubi est Dominus? Et tenentes leges meas, nescierunt me. Qua ergo fronte, qua conscientia Sacerdotem nominari se fatetur, quem Dominus per Prophetam nescire se dicit?

(Ad3.111)
CXI.
De eo qui causam habuerit, ut a propriis Episcopis iudicetur.

Quicunque causam habuerit, a propriis Iudicibus iudicetur; et non ad alienos causa vagandi et proterviae, dimittens suam patriam, transeat; sed apud Metropolitanum et reliquos Episcopos suae provinciae iudicetur.

(Ad3.112)
CXII.
De Canonicis Clericis qui in civitatibus vel in monasteriis degunt.

Volumus atque praecipimus, sicut synodali atque canonica auctoritate a Pastoribus sanctae Ecclesiae saepissime admoniti sumus, ut Canonici Clerici, qui in civitatibus vel in monasteriis degunt, qui beneficia habent unde victum et vestitutum habere possunt, ut hoc iuxta Aposto||Sp. 1178||lum contenti sint, et stipendia fratrum, unde pauperiores et hi qui assidue in praedictis locis Domino famulantes excubant, atque ibi assiduum divinum explent officium, nequaquam assumant aut in suis usibus convertant: scimus enim quia absque periculo atque dispendio animarum suarum hoc nullatenus facere possunt. Si quis haec statuta contempserit, utrisque careat, id est, et beneficio et praebenda; atque si gradibus fruitur ecclesiasticis, ipsis privetur.

(Ad3.113)
CXIII.
De communicatione Ecclesiae cum nihil habentibus.

Quod habet Ecclesia, cum omnibus nihil habentibus habet commune; nec aliquid inde eis qui sibi de suo sufficiunt convenit erogare; quando nihil aliud sit habentibus dare quam perdere.

(Ad3.114)
CXIV.
De his qui sua possident, et sibi aliquid dari volunt.

Nec illi qui, sua possidentes, dari sibi aliquid volunt, sine grandi peccato suo unde pauper victurus erat accipiunt.

(Ad3.115)
CXV.
De damnatis nuptiis.

Si quis viduam uxorem duxerit, et postea cum filiastra sua fornicatus fuerit, seu duabus sororibus nupserit, aut si qua duobus fratribus nupserit, seu cum patre et filio, tales copulationes anathematizari, nec unquam amplius coniugio copulari, sed sub magna districtione fieri.

(Ad3.116)
CXVI.
Ne proprius filius de baptismo suscipiatur.

Nullus igitur proprium filium vel filiam de fonte baptismatis suscipiat, nec filiolam nec commatrem ducat uxorem, nec illam cuius filium aut filiam ad confirmationem tenuerit. Ubi autem factum fuerit, separentur.

(Ad3.117)
CXVII.
De subintroductis mulieribus.

Omnibus igitur Clericis feminam secum in domibus suis habere ultra licentiam Canonum firmiter sit contradictum.

(Ad3.118)
CXVIII.
Iterum de pace Ecclesiarum.

Praecipimus ut in Ecclesiis aut in domibus Ecclesiarum vel atriis placita secularia minime fiant.

(Ad3.119)
CXIX.
De fugitivis Clericis.

Unusquisque Episcopus in sua parochia diligenter Presbyteros vel Clericos inquirat unde sint. Et si aliquem fugitivum invenerit, ad suum Episcopum redire faciat.

||Sp. 1179||
(Ad3.120)
CXX.
Quid sint letaniae.

Letaniae autem Graeco nomine appellantur, quae Latine dicuntur Rogationes. Inter letanias autem et exomologesim hoc differt, quod exomologesis pro sola peccatorum confessione aguntur; letaniae vero, quae indicantur propter rogandum Deum et impetrandam in aliquo misericordiam eius. Sed nunc iam utrumque vocabulum sub una designatione habetur.

(Ad3.121)
CXXI.
De Clericis iniuste tonsoratis.

De Clericis vero hoc statuimus, ut hi qui hactenus inventi sunt sive in canonico sive in Monachico ordine tonsorati sine eorum voluntate, si liberi sunt, ut ita permaneant. Et deinceps cavendum est ut nullus tondatur nisi legitima aetate spontaneaque voluntate, vel cum licentia domini sui.

(Ad3.122)
CXXII.
De eo quid sit relinquere mundum.

Seculum autem relinquere est, sicut Gregorius dixit, seculi voluptatibus contraire. Hinc Paulus admonet, dicens: Qui emunt, tanquam non possidentes; et qui utuntur hoc mundo, tanquam non utantur. Et Gregorius in libro Pastorum: Sic vobis ea quae suppetunt exterius serviant, quatenus a supernae dilectionis studio animum non flectant.

(Ad3.123)
CXXIII.
Quod incestum committit qui se consanguineae suae usque affinitatis lineam coniungit.

Nullus fidelium usque affinitatis lineam, id est, usque in septimam progeniem, consanguineam suam ducat uxorem, vel eam quoquo modo incesti macula polluat. Si quis vero hoc scienter temerare praesumpserit, si liber fuerit, bannum nostrum, id est, sexaginta solidos fisco nostro persolvat, et insuper canonice ut incestus luat, ac publice iuxta canonicos gradus poeniteat. Si autem servus vel ecclesiasticus fuerit, publice flagelletur ac decaluetur, et iuxta Episcopi proprii iussionem poenitentiam publice et canonice gerat. Quod si aliquis tam liber quam servus aut ecclesiasticus vel fiscalinus Episcopo proprio vel suo Sacerdoti aut Archidiacono inobediens vel contumax sive de hoc sive de alio quolibet scelere extiterit, omnes res eius a Comite et a Misso dominico ei contendantur usque dum Episcopo suo obediat, ut canonice poeniteat. Quod si nec se ita correxerit, et ad Episcopum et canonicam poenitentiam venire distulerit, a Comite comprehendatur, et in carcerem sub magna ||Sp. 1180||aerumna retrusus teneatur, nec rerum suarum potestatem habeat, quousque Episcopus iusserit. Quod si Comes vel eius Minister hoc adimplere distulerint, canonice ab Episcopo suo vel a suo ministro excommunicetur; et usque dum haec pleniter adimpleat, semper communione catholicorum careat, usque dum ipsi Episcopo humanius erga eum aliquid agere placuerit. Si vero, quod non optamus, ipse Comes aut de praedictis causis aut de ipsa excommunicatione inobediens aut negelegens apparuerit, honore comitatus pariter et communione careat, usque dum ambo in nostram praesentiam veniant, ut nos illum episcopali auctoritate atque imperiali metu ita corrigamus, ut caeteri timorem habeant, ne deinceps talia committere ullatenus audeant.

(Ad3.124)
CXXIV.
Ut incesti, quandiu in scelere manent, non fidelium Christianorum, sed tantum aut Gentilium aut Catechumenorum, vel Energumenorum locum teneant.

Incesti, dum in ipso detestando atque nefando scelere manent, non inter fideles Christianos, sed inter Gentiles aut Catechumenos vel Energumenos habeantur, id est, cum Christianis non cibum sumant, non potum, non in eodem vasculo edant aut bibant, sed soli haec faciant. Non osculentur aut salutentur ab eis. Sed si suis Sacerdotibus inobedientes extiterint, et a tam nefandissimo scelere se segregare atque ad publicam poenitentiam redire noluerint, inter eos habeantur qui spiritu periclitantur immundo, vel etiam inter eos de quibus ipsa per se Veritas ait: Si te non audierit, sit tibi sicut Ethnicus et Publicanus. Nam cum fidelibus non debent orare, nec in Ecclesiam intrare, sed ante ianuam Ecclesiae excubare, et intrantibus in eam atque exeuntibus ex ea, vultu in terra prostrato, veniam postulare, et ut pro se orare non dedignentur flagitare; et lacrymis perfusi, vultu contrito, atque humiliato spiritu semper omnibus apparere usque ad satisfactionem Ecclesiae et proprii Episcopi canonicam reconciliationem, et ad pristinum incestum nunquam redire, nec secularia negotia exercere, nec placitis aut accusationibus vel testimoniis interesse, sed crebris Sacerdotum precibus manusque Pontificis proprii impositionibus, et eleemosynarum largitionibus, atque caeterorum bonorum operum exhibitionibus eos purgari sanarique oportet.

||Sp. 1181||
(CplioAd4.0)
ADDITIO QUARTA.
Sequentia quaedam Capitula ex sanctorum Patrum decretis et Imperatorum Edictis colligere curavimus, atque inter nostra Capitula lege firmissima tenenda generali consultu Erchembaldo, Cancellario nostro, inserere iussimus.
ORDO CAPITULORUM.
(CplioAd4.1)
1
Ex sacrarum institutione legum, libro XII.
(CplioAd4.2)
2
Ex eodem libro, titulationis tertiae capitulo XV.
(CplioAd4.3)
3
In libro VII, tripertitae historiae capitulo XII.
(CplioAd4.4)
4
Ex epistola Leonis Papae, Chalcedonensi Concilio directa.
(CplioAd4.5)
5
Ex epistola Stephani Papae, scripta generaliter omnibus Episcopis.
(CplioAd4.6)
6
Augustinus ad Bonifacium, de lapsorum restitutione.
(CplioAd4.7)
7
Ex epistola Leonis Papae, Aquileiensi Episcopo directa.
(CplioAd4.8)
8
Ut nullus derogetur aut temere accusetur Episcopus, nec a Primatibus facile eorum suscipiatur accusatio; quia iniuria Episcoporum ad Christum pertinet, cuius vice legatione funguntur. Ex decretis Anastasii Papae, Papae capitulo IV.
(CplioAd4.9)
9
Ut quicunque habens querelam in Episcopum vel in Actores Ecclesiae, non prius adeat Iudices eorum, quam ipsos quibus aliquid opponit familiariter conveniat, ut ab eis caritative aut emendationem aut rationabilem recipiat excusationem.
(CplioAd4.10)
10
Ut non accusetur Episcopus apud Iudicem secularem.
(CplioAd4.11)
11
Ut si quis se gravari putaverint, vocem appellationis exhibeat.
(CplioAd4.12)
12
De retractanda comprovinciali synodo per Apostolici Legatos.
(CplioAd4.13)
13
Ut nullus criminosus accuset Episcopum.
(CplioAd4.14)
14
Ut criminalia negotia non per procuratores sed per ipsos agantur.
(CplioAd4.15)
15
De maiore Iudicum appellatione.
(CplioAd4.16)
16
Ut nullus Metropolitanus sine caeterorum omnium provincialium Episcoporum praesentia aut consilio, nisi quantum ad suam propriam pertinet parochiam, quicquam agere praesumat. Similiter et reliqui Episcopi agant circa eum. Ex synodo Romana quinta. ||Sp. 1182||
(CplioAd4.17)
17
Qualiter Episcopus ad synodem convocetur, et qualiter in ea de illo agatur.
(CplioAd4.18)
18
Ut accusatio Clericorum intra provinciam fiat, nisi forte accusatus maiorem appellaverit auctoritatem.
(CplioAd4.19)
19
Ut peregrina iudicia non fiant.
(CplioAd4.20)
20
Ut nullus Metropolitanorum aliquorum Pontificum, suorumque Clericorum aut Ecclesiarum, causas audiat absque omnium comprovincialium Episcoporum praesentia. Ex synodo Romana tertia, capitulo VI.
(CplioAd4.21)
21
De rimanda accusatoris persona. Ex decretis Sixti Papae, capitulo VIII.
(CplioAd4.22)
22
De personis et accusationum querelis non recipiendis. Ex sexta synodo Romana, capitulo XI; cum qua Nicoena synodus, et decreta Iulii et Symmachi Papae et alia synodica concordant.
(CplioAd4.23)
23
Ut nullus Episcopus alterius parochianum retinere, ordinare, aut iudicare praesumat. Ex decima synodo Romana, capitulo VII; cum qua concordat Antiochenum Concilium, capitulo XXII.
(CplioAd4.24)
24
De primatu Sedis apostolicae, cui Episcoporum finitiva iudicia et congregandarum synodorum privilegia sunt reservata. Et de canonica Episcopi vocatione. Ex synodis Romanis, capitulo XLIX, et decretis Iulii Papae.
(CplioAd4.25)
25
Ut si quis Metropolitanum suspectum habuerit, apud Primatem audiatur. Ex Concilio Chalcedonense, capitulo XVII.
(CplioAd4.26)
26
De accusationis ordine, et ut non facile quisquam accusetur. Ex sexta synodo Romana, capitulo IX; cum qua et aliae sanctiones Imperatorum et synodalium Episcoporum concordant.
(CplioAd4.27)
27
Ut accusato Episcopo liceat appellare apostolicam Sedem, si voluerit. Ex edictis synodalibus sub Theodosio Imperatore decretis, eiusque auctoritate roboratis: quae si quis quaesierit, in suis inveniet epistolarum libris. ||Sp. 1183||
(CplioAd4.28)
28
De accusato vel iudicato Episcopo, si bonam putaverit habere causam, et voluerit a Romano audiri Pontifice, a nullo prohibeatur, sed libere hoc ei et absque ullo impedimento concedatur. Ex quibus supra, cum quibus et Sardicense Concilium, et alia decreta canonum et sanctorum Patrum concordant.
(CplioAd4.29)
29
Ut dum accusatus vel iudicatus Episcopus Romanum appellaverit Pontificem, nulla ei laesio fiat, neque aliquis eius arripiat sedem, aut in eius loco ordinetur Episcopus, antequam eius causa Romani Papae sit terminata iudicio. Ex quibus supra, cum quibus et multa sanctorum Patrum et canonum decreta consentiunt.
(CplioAd4.30)
30
De Episcoporum appellatione ad Romanam Ecclesiam, quoties necessitas exposcerit, cui Episcoporum et summa negotia singulari privilegio a Patribus reservata sunt. Ex quibus supra, cum quibus maxime cuncta canonum et sanctorum Patrum decreta concinunt.
(CplioAd4.31)
31
De causa Lupicini Episcopi. Ex epistola Leonis Papae, Africanis Episcopis directa.
(CplioAd4.32)
32
De Laicis praesumentibus disputare de religione. Ex synodalibus statutis et Imperatorum edictis, ex libro XVI. Theodosii Imperatoris, de his qui super religione contendunt.
(CplioAd4.33)
33
Nullus Monachus, praeter Domini Sacerdotes, audeat praedicare. De epistola Leonis Papae ad Theodoritum Cyri Episcopum directa.
(CplioAd4.34)
34
De Delatoribus. Ex Concilio Heliberitano.
(CplioAd4.35)
35
Clerici accusatores fratrum ad communionem recipiantur, non ad Clerum. Ex Concilio Carthaginis.
(CplioAd4.36)
36
De Praesidibus vel caeteris rempublicam agere volentibus, ne sine litteris Episcopi sui communicent. Et cum contra disciplinam egerint, excommunicentur. Ex Concilio Arelatense.
(CplioAd4.37)
37
Ut Clerici vel Laici in aliena Ecclesia non communicent sine litteris Episcopi sui. Ex Concilio Carthaginis.
(CplioAd4.38)
38
Item ex Capitulis Domni Karoli Imperatoris.
(CplioAd4.39)
39
De honore et pace sanctae Ecclesiae.
(CplioAd4.40)
40
De Dei Sacerdotibus et Ministris altaris.
(CplioAd4.41)
41
De concordia Episcoporum et Comitum.
(CplioAd4.42)
42
De incendio et rapina.
(CplioAd4.43)
43
De pace custodienda.
(CplioAd4.44)
44
De puella virgine vel vidua.
(CplioAd4.45)
45
De banno persolvendo.
(CplioAd4.46)
46
De negotio seculari.
(CplioAd4.47)
47
De imitatione apostolica.
(CplioAd4.48)
48
De Canonicis Clericis, ut canonice vivant.
(CplioAd4.49)
49
De his qui servos suos extra Iudicem necant.
(CplioAd4.50)
50
De his qui ad pacem non revertuntur.
(CplioAd4.51)
51
De his qui intrant in Ecclesiam, et propter nimiam luxuriam suam a sacramento se abstinent.
(CplioAd4.52)
52
De Clericis vel Laicis.
(CplioAd4.53)
53
De Clericis adversus invicem negotia propria habentibus.
(CplioAd4.54)
54
De eo qui excommunicatus ante audientiam communicare praesumpserit.
(CplioAd4.55)
55
De potente qui aliquem expoliaverit.
(CplioAd4.56)
56
Quod Ecclesiarum omnium dotes ad Episcopi ordinationem debeant pertinere.
(CplioAd4.57)
57
De his quae a fidelibus in parochitanis basilicis offeruntur.
(CplioAd4.58)
58
De quatuor portionibus ecclesiasticis. Ex epistola Gelasii Papae.
(CplioAd4.59)
59
De eo qui anathematis poenam parvit duxerit.
(CplioAd4.60)
60
De his Laicis qui contemptores Canonum extiterint.
(CplioAd4.61)
61
Ut populus ante completam Missam et benedictionem acceptam egredi non praesumat.
(CplioAd4.62)
62
De his qui ecclesiastica ieiunia absque necessitate dissolvunt.
(CplioAd4.63)
63
Ut sacramentum Catechumenis non praebeatur.
(CplioAd4.64)
64
De his qui rebaptizati vel reconfirmati sunt quid sit agendum.
(CplioAd4.65)
65
De Clericis qui ad Secularium defensionem confugiunt propter districtionem Episcopi.
(CplioAd4.66)
66
De turpiloquiis.
(CplioAd4.67)
67
De Clericis qui in convivio cantare praesumpserint.
(CplioAd4.68)
68
Ne Clericus per creaturas iuret.
(CplioAd4.69)
69
Ne ante horam diei tertiam quis ad convivium pergat, nec ante benedictionem manducet.
(CplioAd4.70)
70
Ut Presbyter, si inconsulto Episcopo agendam celebraverit, honore privetur.
(CplioAd4.71)
71
Ne Presbyter benedictionem vel poenitentiam in Ecclesia dare praesumat.
(CplioAd4.72)
72
Iudicio multitudinis ordinationes fieri non debere.
(CplioAd4.73)
73
Si qui Clerici ab Episcopis suis pro||Sp. 1185||moti contempserint, nec illic maneant unde recedere noluerint. Ex Concilio Carthaginis.
(CplioAd4.74)
74
Ex decretis Papae Gregorii iunioris. De incestis.
(CplioAd4.75)
75
Item de incestis. Ex epistolis Gregorii Papae Bonifacio Mogontiae Archiepiscopo missis.
(CplioAd4.76)
76
De sacramento catechumenis non dando in diebus solemnibus Paschae.
(CplioAd4.77)
77
De his qui solo convivio Gentilium vel escis immolatitiis usi sunt. Aut quod hi qui homicidia vel alia capitalia perpetrant flagitia, non nisi per publicam poenitentiam sanari possunt.
(CplioAd4.78)
78
De familiaritate extranearum mulierum.
(CplioAd4.79)
79
Ne mulieres monasterium Monachorum ingrediantur.
(CplioAd4.80)
80
Ut omnibus vespertinis et matutinis horis Oratio Dominica dicatur.
(CplioAd4.81)
81
De his qui sibi quacunque negligentia mortem inferunt, ut eorum commemoratio in oblatione non fiat. Similiter et de his qui pro suis sceleribus puniuntur.
(CplioAd4.82)
82
De verbo otioso.
(CplioAd4.83)
83
De eo qui hominem peremerit.
(CplioAd4.84)
84
De sartatectis Ecclesiarum quae ex donis fiunt eisdem conlatis, ut in potestate Episcopi revocentur quaecunque conligata fuerint.
(CplioAd4.85)
85
Ne Presbyterum, Diaconum, aut Clericum aliquem ullus Iudex secularis absque consensu Episcopi sui distringat.
(CplioAd4.86)
86
De libertis, ut a Sacerdotibus defensentur.
(CplioAd4.87)
87
Ne aliquis Clericus pro quacunque occasione extraneam mulierem in domo sua habeat.
(CplioAd4.88)
88
De viduis. Ex epistola beati Gregorii Papae Bonifacio Archiepiscopo missa.
(CplioAd4.89)
89
De decimis quae Ecclesiis dantur, ne eas Presbyteri vendere praesumant.
(CplioAd4.90)
90
De pauperibus a Presbyteris colligendis.
(CplioAd4.91)
91
De praediis quae Presbyteri post ordinationem suam emerint.
(CplioAd4.92)
92
Ut Presbyteri ad tractanda eorum ministeria ad civitatem veniant.
(CplioAd4.93)
93
De his qui communicaverint, ut tribus horis suspendantur, propter cibi commixtionem.
(CplioAd4.94)
94
De satisfactione cotidiana Sacerdotum.
(CplioAd4.95)
95
De eo qui sine consensu Episcopi Presbyterum de Ecclesia eiecerit vel constituerit. ||Sp. 1186||
(CplioAd4.96)
96
De Ecclesiis inter heredes divisis.
(CplioAd4.97)
97
De destructione Ecclesiarum.
(CplioAd4.98)
98
Ne de manso Ecclesiae dato contra sancita servitium exigatur.
(CplioAd4.99)
99
De nonis et decimis quas quidam dare neglegunt.
(CplioAd4.100)
100
De eo qui decimam dare neglexerit Ecclesiae cuius esse debet, alterique Ecclesiae eam dederit.
(CplioAd4.101)
101
De decimis a populo dandis.
(CplioAd4.102)
102
De his qui Ecclesias restaurare neglegunt de rebus earum quas in beneficium habent.
(CplioAd4.103)
103
De his qui agros dominicatos excolere neglegunt, ne nonas ex eis persolvant.
(CplioAd4.104)
104
De beneficiis destructis.
(CplioAd4.105)
105
De malis Scabinis eiciendis.
(CplioAd4.106)
106
De melioribus et veracibus eligendis.
(CplioAd4.107)
107
De Scabinis qui propter munera aut amicitiam iniuste iudicaverint.
(CplioAd4.108)
108
De legitimis et rationabilibus commutationibus Ecclesiarum Dei.
(CplioAd4.109)
109
De eo qui comprobatus fuerit testes in periurium scienter induxisse.
(CplioAd4.110)
110
Ut nummos bonos nullus respuat.
(CplioAd4.111)
111
De collectis malis omnimodis inhibendis.
(CplioAd4.112)
112
Ut pontes publici qui destructi fuerint, iterum extruantur.
(CplioAd4.113)
113
De examine aquae frigidae.
(CplioAd4.114)
114
De reversione Comitis et pagensium de hostili expeditione, ut ex eo die super quadraginta dies sit bannus resisus.
(CplioAd4.115)
115
De audientia Regis. Et ut Comites et Missi dominici maximam curam habeant pauperum.
(CplioAd4.116)
116
De inferenda a Vicariis vel aliis Missis Comitum exigenda.
(CplioAd4.117)
117
De eo qui propter cupiditatem rerum quemcunque propinquorum suorum interfecerit.
(CplioAd4.118)
118
De cuiuslibet propria uxore dimissa, vel sine culpa interfecta.
(CplioAd4.119)
119
De eo qui res alienas cuilibet homini vendiderit.
(CplioAd4.120)
120
De Metropolitanis.
(CplioAd4.121)
121
De Episcopis ordinandis.
(CplioAd4.122)
122
De monasteriis sub regula constitutis.
(CplioAd4.123)
123
De potestate Episcoporum super Presbyteros et Clericos.
(CplioAd4.124)
124
De incestuosis hominibus.
(CplioAd4.125)
125
De alterius Clerico Episcopi non recipiendo nec ordinando.
(CplioAd4.126)
126
De homicidis qui secundum legem mori debent.
(CplioAd4.127)
127
De decimis dandis. ||Sp. 1187||
(CplioAd4.128)
128
De latronibus ad placitum Comitis exhibendis.
(CplioAd4.129)
129
Ut periuria quis faciens manum perdat.
(CplioAd4.130)
130
De vindicta et iudicio latronum.
(CplioAd4.131)
131
Ut regia sancita inviolate custodiantur.
(CplioAd4.132)
132
De rebus Ecclesiarum, de quibus census exeunt, decimae et nonae solvantur.
(CplioAd4.133)
133
Ut de cerariis ita fiat sicut constitutum est.
(CplioAd4.134)
134
Ne aliquis pro gildoma sacramentum facere audeat.
(CplioAd4.135)
135
Ut ad palatium pergentes nemo adsallire audeat.
(CplioAd4.136)
136
De teloneis, sicut a longo decretum est, servetur.
(CplioAd4.137)
137
De mancipiis non vendendis nisi in praesentia Rectorum.
(CplioAd4.138)
138
De loricis extra regnum non vendendis.
(CplioAd4.139)
139
De Comite iustitias non faciente.
(CplioAd4.140)
140
De eo qui pro faida pretium recipere noluerit.
(CplioAd4.141)
141
De eo qui pro faida pretium solvere noluerit.
(CplioAd4.142)
142
Quid agendum sit de latronibus.
(CplioAd4.143)
143
Qualiter pro Rege et exercitu eius hac instanti tribulatione a fidelibus in orationibus et eleemosynis Deo supplicandum sit.
(CplioAd4.144)
144
Ne Presbyter vel reliqui Clerici aut ullus fidelium praesumat, decimas vendere, vel donare, aut pignorare, Ecclesiaeque quoquo modo alienare.
(CplioAd4.145)
145
De providentia Episcopi circa Archidiaconos.
(CplioAd4.146)
146
De non eiciendis de sepulchris ossibus mortuorum.
(CplioAd4.147)
147
De non iurando.
(CplioAd4.148)
148
De praediis a Presbyteris emptis, Ecclesiis propriis confirmandis.
(CplioAd4.149)
149
De satisfactione cotidianorum delictorum.
(CplioAd4.150)
150
De communicantium suspensione.
(CplioAd4.151)
151
De conventu Presbyterorum ad civitatem causa discendi.
(CplioAd4.152)
152
De pauperum collectione a Presbyteris.
(CplioAd4.153)
153
De non vendendis Ecclesiarum decimis.
(CplioAd4.154)
154
De formatis faciendis. Et ut sine Formata nullus proficiscatur Clericus. Ex Concilio Africano vel Milevitano, capitulo XX. Ut sine Formatis nemo ad comitatum proficiscatur, vel qualiter fiant Formatae.
(CplioAd4.155)
155
De Clericis neglegentibus. Ex Concilio Agathensi, capitulo II. De contumacibus Clericis ad officium tardis.
(CplioAd4.156)
156
De non pergendum Clericis sine permis||Sp. 1188||su Episcopi ad Iudices seculares. Ex Concilio Agathensi, capitulo XXXII. Ut Clericus inconsulto Episcopo ad iudicem secularem non pergat.
(CplioAd4.157)
157
Ne Clericus vel Monachus sine licentia Episcopi sui proficiscatur. Ex Concilio Agathensi, capitulo XXXIII. Ut sine epistola Episcopi sui non liceat Clerico vel Monacho proficisci.
(CplioAd4.158)
158
Ne Clericus sine permissu Episcopi sui proficiscatur. Ex Concilio Agathensi, capitulo LII. De Clericis qui sine epistola Pontificis sui proficiscuntur.
(CplioAd4.159)
159
De his qui in propriis provinciis non communicant. Ex Concilio Africano, capitulo XVIII.
(CplioAd4.160)
160
De patratoribus diversorum malorum.
(CplioAd4.161)
161
De eo qui, propria uxore derelicta, vel sine culpa interfecta, aliam ducit.
(CplioAd4.162)
162
De eo qui res alienas malo ingenio emptas filio suo, aut cuilibet personae legitimos annos non habenti, tradiderit.
(CplioAd4.163)
163
Ut de uno manso ad Ecclesiam dato nullum humanum exigatur servitium. Quod qui fecerit, cum sua lege emendet.
(CplioAd4.164)
164
De his qui nonas et decimas vel restaurationes aut census dare neglegunt, ut hoc legibus emendent, et insuper bannum nostrum persolvant.
(CplioAd4.165)
165
Ut qui Ecclesiarum beneficia habent, nonam et decimam ex eis Ecclesiae cuius res sunt, donent. Et de nonis et decimis non redimendis, nisi Episcopo placuerit.
(CplioAd4.166)
166
De his qui decimam Ecclesiae iniuste, non secundum dispositionem Episcopi, cui debetur auferunt, et aliubi aut propter amicitiam aut propter munera dare praesumunt.
(CplioAd4.167)
167
De his qui decimas, nisi a se quoquo modo redimantur, dare neglegunt, ut firmiter distringantur, qualiter vel inviti hoc emendent.
(CplioAd4.168)
168
De his qui restaurationes Ecclesiarum earumque domorum facere, vel decimas et nonas dare neglegunt, si se non correxerint, ut beneficia perdant.
(CplioAd4.169)
169
Ut hi qui terras dominicatas propterea excolere nolunt ut nonas et decimas inde solvant, pleniter constringantur ut haec de tribus annis legibus persolvant.
(CplioAd4.170)
170
De teloneis, ubi non exigantur.
(CplioAd4.171)
171
De rebus Ecclesiae quae absque ulla repetitione ab eadem Ecclesia per triginta annos possessae sunt, ut nulla testimonia super hanc deinceps possessionem recipiantur. ||Sp. 1189||
(Ad4.0)
Hic desunt quaedam Capitula, quae in aliis Libris inveniuntur: quae ideo praetermisimus, quia in fine septimi Libri superius habentur inserta.
(Ad4.1)
I.
Ex sacrarum institutione legum, libro XII, capitulo X.

Quam sit extraneus a Christianae fidei regula qui se defensorem veritatis insimulat, et veritatem ipsam munerum acceptione commaculat, audiat contra se Prophetam dicentem: Pro eo quod vendidistis argento iustum, et pauperem pro calciamentis, ecce ego stridebo super vos sicut stridet plaustrum onustum foeno; et peribit fuga a veloce, et fortis non obtinebit virtutem suam, et robustus non salvabit animam suam, et robustus corde inter fortes nudus effugiet.

(Ad4.2)
II.
Ex eodem libro, titulationis tertiae capitulo XV.

Nulli Christianorum vel Iudaeorum in utroque sexu permittimus ex propinquitate sanguinis sui vel uxoris suae, atque etiam virorum, iuxta legem quae in Christianis est lata, usque ad septimi generis gradum connubia ducere vel incesti maculam operari. Huius igitur permixtionis inlecebra tali multabitur poena, ut separati ab invicem, et centena publice decalvati flagella suscipiant, et exilio religati, sub publica poenitentia maneant, eorumque bona ad filios quos de praecedenti coniugio habuerint redeant; si tamen et ipsos aut in nullo Iudaicae praevaricationis maculaverit noxa, aut nulla incestivae nationis sordidaverit macula. Quod si aut nullos habuerint filios, aut habitos, ut dictum est, vel Iudaicus involverit error, vel incesti foedaverit natio, tunc facultas praedictorum omnimoda in Principis potestate consistat, qualiter principali discretione res ipsa aut in Christianis eorumve heredibus concessa permaneat. Quod si heredes huiusmodi dignitatis defuerint, fisco nostro sociata deserviat. Illud tamen modis omnibus observandum fore praecipimus, ut si quis Christianus vel Christiana, aut Iudaeus vel Iudaea, noviter nuptiale festum celebrare voluerint, non aliter quam cum praemisso dotis titulo, quo in Christianis salubri institutione praeceptum est, vel sacerdotali benedictione intra sinum sanctae Dei Ecclesiae percepta, coniugium cuiquam ex his adire permittimus. Quod si ||Sp. 1190||absque benedictione Sacerdotis quisquam Christianorum vel Hebraeorum noviter coniugium duxerit, vel solemnitatem legis pro dotali titulo in quocunque transcenderit, aut centum Principi solidos coactus exsolvat, aut centum publice verberatus flagella suscipiat. Haec scilicet damna vel verbera singillatim unusquisque percipiat, videlicet tam ille qui nupsit, quam ea quae nupta est, vel etiam consentanei parentes eorum, unusquisque pro se iacturam legis huius suscipiat.

(Ad4.3)
III.
In libro VII, tripertitae historiae capitulo XII.

Igitur Valentinianus, cum ita saperet sicut Nicaeni patres, similia profitentibus proderat, aliter vero sapientibus non erat importunus. Qui dum initio regni de urbe Constantinopolitana per Thracias properaret ad Romam, tunc Episcopi recte sapientes legatum miserunt Hicpaucianum Episcopum quatinus dignaretur ad emendationem dogmatis interesse. Is cum adisset Imperatorem, et Episcoporum legationem intimasset, respondens Imperator ait: Mihi quidem, cum unus de populo sim, fas non est, talia perscrutari. Verum Sacerdotes, quibus haec cura est, apud semetipsos congregentur ubi voluerint. Cum haec itaque respondisset Princeps, in Lampsacum convenerunt Episcopi. Cumque per duos menses tractassent, inter caetera, iuxta priores canones, Episcopos eiectos atque suis rebus expoliatos sedes proprias recipere et primo sua omnia eis reddi decreverunt. Et si quis post haec eos accusare vellet, eos periculo facere sanciverunt, Iudices esse decernentes Episcopos recte sapientes in Ecclesiam convenientes, ubi testes essent singulorum qui dicebantur oppressi. Et reliqua.

(Ad4.4)
IV.
Ex epistola Leonis Papae Chalcedonensi Concilio directa.

Plurimos fratres sedibus suis pulsos et in exilia audivimus deportatos, atque in locum superstitum alios substitutos. His primitus vulneribus adhibeatur medicina iustitiae, ne quisquam ita careat propriis, ut alter utatur alienis. Quem errorem ita omnes relinquant Sacerdotes, ut nemini quidem perire honor debeat; sed illis qui pro fide laboraverunt, prius cum omni pri||Sp. 1191||vilegio suo oportet ius proprium reformari. Et reliqua.

(Ad4.5)
V.
Ex epistola Stephani Papae, scripta generaliter omnibus Episcopis.

Quicquid in sacratis Deo rebus et Episcopis iniuste agitur, pro sacrilegio deputabitur; quia sacra sunt, et violari a quoquam non debent. Nullus enim Episcoporum, dum suis fuerit rebus expoliatus, aut a sede propria qualibet occasione pulsus, debet accusari, aut a quoquam ei potest crimen obici, priusquam integerrime restauretur, et omnia quae ei ablata quocunque sunt ingenio legibus redintegrentur, et ipse propriae sedi et pristino statui regulariter reddatur, ita ut omnes possessiones et cuncta sibi iniuste sublata atque fructus omnes ante coeptam accusationem per Primates et synodi Episcopos funditus restituantur; quia hoc non solum ecclesiasticae sed etiam seculi leges fieri docent.

(Ad4.6)
VI.
Augustinus ad Bonifacium de lapsorum restitutione.

Ut enim constitueretur in Ecclesia ne quisquam post alicuius criminis poenitentiam clericatum accipiat, vel ad clericatum redeat, vel in clericatu maneat, non desperatione indulgentiae, sed rigore factum est disciplinae: alioquin contra claves datas Ecclesiae disputabitur, de quibus dictum est: Quae solveritis in terra, soluta erunt et in coelo. Sed ne forsitan etiam de caeteris criminibus spe honoris ecclesiastici animus intumescens superbe ageret poenitentiam, severissime placuit ut post actam de crimine damnabili poenitentiam nemo sit Clericus; ut desperatione temporalis altitudinis medicina maior et verior esset humilitas. Nam et sanctus David de criminibus mortiferis egit poenitentiam, et tamen in honore superstitit. Et beatum Petrum, quando amarissimas lacrymas fudit, utique Deum negasse poenituit; et tamen Apostolus mansit. Sed non ideo supervacua putanda est posterorum diligentia; quia ubi saluti nihil detrahebatur, humilitati aliquid addiderunt, quo salus tutius muniretur, experti, credo, aliquorum fictas poenitentias per affectatas honorum potentias. Cogunt enim multas invenire medicinas multorum experimenta morborum.

(Ad4.7)
VII.
Ex epistola Leonis Papae Aquileiensi Episcopo directa.

Illam partem ecclesiasticae disciplinae, qua olim a sanctis Patribus et a no||Sp. 1192||bis saepe decretum est ut nec in presbyteratus gradu nec in diaconatus nec in subsequenti ordine Clericorum ad aliam Ecclesiam transire cuiquam sit liberum, ut in integrum revoces admonemus; ut unusquisque, non ambitione inlectus, non cupiditate seductus, non persuasione hominum depravatus, ubi ordinatus est perseveret; ita ut si quis, sua quaerens; non quae Iesu Christi, ad plebem et ad Ecclesiam suam redire neglexerit, et ab honoris privilegio et a communionis vinculo habeatur extraneus.

(Ad4.8)
VIII.
Ut nullus derogetur aut temere accusetur Episcopus, nec a Primatibus facile eorum suscipiatur accusatio: quia iniuria Episcoporum ad Christum pertinet, cuius vice legatione funguntur. Ex decretis Anastasii Papae, capitulo VI.

Placuit ut nullus temere accuset Episcopum, neque a Primatibus passim aut indifferenter super quibuslibet impetitionibus audiatur, dicente Domino: Non suscipias vocem mendacii. Et ipsa Veritas ait: Quod tibi non vis fieri, alteri ne facias. Et reliqua. Et alibi scriptum est: Quid prodest illi suo errore non pollui, qui consensum praestat erranti? Procul dubio contra mandata dimittit qui habet peccatum proprium et qui sequitur alienum. Et reliqua. Sed si quis in Episcopum causam habuerit, primitus eum caritative conveniat, et ei aut suam inculcet iniuriam, aut eius correptionem, dicente Domino: Si peccaverit in te frater tuus, vade, et corripe eum inter te et ipsum solum. Si autem te non audierit, adhibe denuo duos aut tres tecum. Et reliqua. Prius ergo quam haec fiant nemo praesumat Episcopum manifeste accusare, quia nemo contra evangelium vel contra Apostolum aut decreta patrum facit absque periculo. Paulus quoque Apostolus praecipit dicens: Seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem. Et alibi scriptum est: Si quis fidelis est, videat ne falsa aut nociva loquatur, aut cuiquam insidias ponat. Et alibi. Sapiens non est qui nocet. Et Dominus in lege: Non facias calumniam proximo tuo. Et idem: Non eris criminator aut susurro in populis. Non stabis contra sanguinem proximi tui. Leges meas custodite: Ego Dominus. Si haec de omnibus hominibus dicta sunt, quanto magis super Episcopos sunt custodienda, de quibus Salvator ait: Qui vos contristavit, me contristavit. Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei. Et caetera. Item: ||Sp. 1193|| Qui facit iniuriam eis, recipiet id quod inique gessit. Et in Daniele legitur: Confundantur omnes qui ostendunt servis tuis mala. Confundantur in omnipotentia, et robur eorum conteratur, ut sciant quia tu es Dominum Deus solus et gloriosus super orbem terrarum. Et iuxta antiquae institutionis edictum plus erga corrigendos agere debet benevolentia quam severitas, plus cohortatio quam commotio; plus caritas quam potestas. Et Dominus per Prophetam monet, dicens: Cohibe linguam tuam a malo, et labia tua ne loquantur dolum. Diverte quoque a malo, et fac bonum. Nemo enim bonum faciens, alteri verbo aut facto nocere vult. Si quis haec non observaverit, hostis est animae suae. Si quidem Clerici fuerint, gradu proprio decidant. Si vero Laici vel Monachi fuerint, amplius pelli debent, vel extorres fiant.

(Ad4.9)
IX.
Ut quicunque habens querelam in Episcopum vel in actores Ecclesiae, non prius adeat Iudices eorum, quam ipsos quibus aliquid opponit, familiariter conveniat, ut ab eis caritative aut emendationem aut rationabilem recipiat excusationem.

Placuit ut si quaecunque persona contra Episcopum vel Actores Ecclesiae se proprium crediderit habere negotium, prius ad eum recurrat caritatis studio, ut familiari colloquio commonitus ea sanare debeat quae in querimoniam deducuntur. Quam rem si differre voluerit, sententiam suscipiat excommunicationis.

(Ad4.10)
X.
Ut non accusetur Episcopus apud Iudicem secularem.

Ut nullus Episcopum apud Iudices seculares accusare praesumat, sed apud summos Primates.

(Ad4.11)
XI.
Ut si quis se gravari putaverint, vocem appellationis exhibeat.

Placuit ut accusato, si Iudicem suspectum habuerit, liceat appellare: quia non oportet negari audientiam roganti.

(Ad4.12)
XII.
De retractanda comprovinciali Synodo per Apostolici Legatos.

Ut provincialis synodus retractetur per Vicarios urbis Romae Episcopi, si ipse decreverit.

||Sp. 1194||
(Ad4.13)
XIII.
Ut nullus criminosus accuset Episcopum.

De his qui in accusationem maioris natu veniunt. Placuit ut Episcopum nulli criminoso liceat accusare.

(Ad4.14)
XIV.
Ut criminalia negotia non per procuratores sed per ipsos agantur.

Si quando in causa capitali vel in causa status interpellatum fuerit, non per procuratores sed per ipsos est agenda.

(Ad4.15)
XV.
De maiore Iudicum appellatione.

Placuit ut a quibuscunque Iudicibus ecclesiasticis ad alios Iudices ecclesiasticos, ubi est maior auctoritas, fuerit provocatum, audientia non negetur.

(Ad4.16)
XVI.
Ut nullus Metropolitanus sine caeterorum omnium provincialium Episcoporum praesentia aut consilio, nisi quantum ad suam propriam pertinet parochiam, quicquam agere praesumat. Similiter et reliqui Episcopi agant circa eum. Ex synodo Romana quinta.

Si quis metropolitanus Episcopus, nisi quod ad suam solummodo propriam pertinet parochiam, sine consilio et voluntate omnium comprovincialium Episcoporum extra aliquid agere tentaverit, gradus sui periculo subiacebit, et quod egerit, irritum habeatur et vacuum. Sed quicquid de comprovincialium Coepiscoporum causis suarumque Ecclesiarum et Clericorum atque Secularium necessitatibus, agere aut disponere necesse fuerit, hoc cum omnium consensu comprovincialium agatur Pontificum, non aliquo dominationis fastu, sed humillima et concordi administratione, sicut Dominus ait: Non veni ministrari, sed ministrare. Et alibi: Qui maior est vestrum, erit minister. Et reliqua. Similiter et ipsi comprovinciales Episcopi cum eius consilio, nisi quantum ad proprias pertinet parochias, agant iuxta sanctorum constituta patrum, ut uno animo, uno ore, concorditer sancta glorificetur Trinitas in secula.

(Ad4.17)
XVII.
Qualiter Episcopus ad Synodem convocetur, et qualiter in ea de illo agatur.

Sancta Synodus Romana dixit. Haec sunt quae deinceps propter malorum hominum insidias, qui in Ecclesiam et in Ecclesiasticos indifferenter saeviunt viros, conservari firmissime volumus in secula. Si quis Episcopus ab illis accusatoribus qui recipiendi sunt fuerit accusatus, postquam ipse ab eis caritative conventus fuerit ut ipsam causam emendare debeat, et eam corrigere noluerit, non olim, sed tunc ad ||Sp. 1195||summos Primates causa eius canonice deferatur; qui in congruo loco infra ipsam provinciam, tempore in canonibus praefixo Nicaenis, Concilium canonice convocare debebunt, ita ut ab omnibus eiusdem provinciae Episcopis in ea audiatur: in quam et ipse canonice convocatus, si eum aut infirmitas aut alia gravis necessitas non detinuerit, adesse debebit; quia ultra provinciae terminos accusandi ante licentia non est quam audientia rogetur. Nam si suis fuerit rebus expoliatus, quod absit, aut, quod alienum ab omnibus esse debet fidelibus, a sede propria eiectus, aut in detentione aliqua a suis ovibus fuerit sequestratus, tunc canonice, antequam in pristinum restituatur honorem, et sua omnia, quae ab insidiis inimicorum suorum ei ablata fuerint, redintegrentur, nec convocari nec iudicari poterit, nisi ipse pro sua necessitate, minime tamen iudicandi, advenire sponte elegerit. Nec omnino a quoquam respondere rogetur antequam integerrime omnia quae per suggestiones inimicorum suorum amiserat, potestati eius ab honorabili Concilio redintegrentur, et praesul prius statui pristino reddatur. Et ipse, dispositis ordinatisque libere ac secure suis, tunc canonice convocatus ad tempus, synodo in legitima et canonica, veniat ad causam. Et si ita iuste videtur, accusantium propositionibus respondeat. Nam hoc summopere providendum est, ne antequam omnia haec fiant coactus respondeat; quia contentio semper vitanda est. Adimi namque Episcopo episcopatum, antequam causae eius exitus appareat, nulli Christiano videri iure potest. Quod si aegrotans fuerit Episcopus, aut aliqua eum gravis necessitas detinuerit, pro se legatum ad synodum mittat. Nec a communione suspendatur cui crimen intenditur nisi ad causam suam dicendam electorum Iudicum die statuta litteris evocatus minime occurrerit; hoc est, nisi alia praeoccupaverit necessitas, infra spatium duorum vel trium mensium, et eo amplius, prout causa dictaverit. Quod si ex utraque parte ad causam dicendam venerint, quia unus absque altero audiri non debet, quaerendum est in iudicio cuius sint conversationis et fidei atque suspicionis accusatores, aut qua intentione hoc faciant: quia ad hoc admitti non debent nisi bonae conversationis et rectae fidei viri, et qui omni suspicione careant, et bona vita clareant, neque infames exis||Sp. 1196||tant. Quod si accusatorum personae in iudicio Episcoporum culpabiles apparuerint, ad arguendum non admittantur, nisi proprias causas, non tamen criminales vel ecclesiasticas, obiecerint. Infamis enim persona nec procurator potest esse nec cognitor. Absente vero adversario, non audiatur accusator; nec sententia, absente parte alia a Iudice dicta ullam obtinebit firmitatem. Neque absens per alium accusare aut accusari potest, nec affinis testis admitti. Neminem ergo exhiberi de provincia ad provinciam vel ad comitatum oportet, nisi ad relationem Iudicis, ad quem fuerit appellatum, id est, ut actor semper rei forum sequatur. Si quis autem iudicem adversum sibi senserit, vocem appellationis exhibeat, quam nulli oportet negari. Et reliqua.

(Ad4.18)
XVIII.
Ut accusatio Clericorum intra provinciam fiat, nisi forte accusatus maiorem appellaverit auctoritatem.

Si quis Clericus super quibuslibet criminibus pulsatus fuerit, in provincia qua consistit ille qui pulsatur suas exerat actiones; nec aestimet eum accusator suus alibi aut longius pertrahendum ad iudicium. Ille vero qui pulsatus fuerit, si Iudicem suspectum habuerit, liceat appellare.

(Ad4.19)
XIX.
Ut peregrina iudicia non fiant.

Peregrina iudicia generali sanctione inhibemus: quia indignum est ut ab externis iudicetur qui provinciales a se electos debet habere Iudices.

(Ad4.20)
XX.
Ut nullus Metropolitanorum aliquorum Pontificum, suorumque Clericorum aut Ecclesiarum, causas audiat absque omnium comprovincialium Episcoporum praesentia. Ex synodo Romana tertia, capitulo VI.

Nullus metropolitanus Episcopus absque caeterorum omnium comprovincialium Episcoporum instantia, aliquorum audiat causas Episcoporum; quia irritae erunt. Immo nec suorum Sacerdotum causas audiat absque praesentia Clericorum suorum, quia irrita erit sententia Episcopi, nisi praesentia Clericorum confirmetur.

(Ad4.21)
XXI.
De rimanda accusatoris persona. Ex decretis Sixti Papae, capitulo VIII.

Placuit ut semper primo in accusatione Clericorum persona, fides, conversatio, et vita blasphemantium perscrutetur: nam fides omnes actus hominis debet praecedere; quia dubius in fide, infidelis est: nec eis omnino esse credendum qui veritatis fidem ignorant, nec rectae ||Sp. 1197||conversationis vitam ducunt; quoniam tales facile et indifferenter lacerant quosque, et criminantur recte et pie viventes. Ideo suspicio eorum discutienda est primo, et corrigenda.

(Ad4.22)
XXII.
De personis et accusationum querelis non recipiendis. Ex sexta synodo Romana, capitulo XI; cum qua Nicaena Synodus et decreta Iulii et Symmachi Papae et alia synodica concordant.

Accusatores et accusationes quas leges seculi non adsciscunt, et nos submovemus.

(Ad4.23)
XXIII.
Ut nullus Episcopus alterius parochianum retinere, ordinare, aut iudicare praesumat. Ex decima synodo Romana, capitulo VII; cum qua concordat Antiochenum Concilium capitulo XXII.

Nullus Episcopus alterius parochianum praesumat retinere aut ordinare absque eius voluntate vel iudicare; quia sicut irrita erit eius ordinatio, ita et diiudicatio; quoniam censemus nullum alterius Iudicis nisi sui sententia teneri. Nam qui eum ordinare non potuit, nec iudicare ullatenus poterit.

(Ad4.24)
XXIV.
De primatu Sedis apostolicae, cui Episcoporum finitiva iudicia et congregandarum synodorum privilegia sunt reservata. Et de canonica Episcopi vocatione. Ex Synodis Romanis, capitulo XLIX. Et ex decretis Iulii Papae.

Nullus Episcopus, nisi canonice vocatus, et in legitima synodo suo tempore apostolica auctoritate convocata, cui iussione Domini et meritis beati Petri Apostoli singularis congregandorum Conciliorum auctoritas et sanctorum Canonum ac venerandorum patrum decretis multipliciter privata tradita est potestas, super quibuslibet criminibus pulsetur, id est, iudicetur, audiatur, vel impetatur. Sin aliter praesumptum a quibuslibet fuerit, in vanum deducatur quod egerint; nec inter ecclesiastica ullo modo reputabitur nec ullas habebit vires quicquid ei obviaverit: quoniam eadem Sedes, testante Veritatis voce, primum primatum obtinuit. Nec prima diceretur si aliam super se haberet; quae etiam caput est omnium Ecclesiarum, a qua omnes sumpsere originem: primatum enim non synodalibus aut aliquibus commentis meruit institutis, sed Domino largiente, qui ait: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Et reliqua talia et his similia. Quibus si aliquis superbo spiritu obviaverit ||Sp. 1198||praeceptionibus, non exeat impunitus, sed gradus sui periculo subiacebit.

(Ad4.25)
XXV.
Ut si quis Metropolitanum suspectum habuerit, apud Primatem audiatur. Ex Concilio Chalcedonense capitulo XVII.

Si quis putaverit se a proprio Metropolitano gravari, apud Primatem dioeceseos aut apud Constantinopolitanae civitatis sedem agat iudicium. Et reliqua.

(Ad4.26)
XXVI.
De accusationis ordine, et ut non facile quisquam accusetur. Ex sexta Synodo Romana capitulo IX; cum qua et aliae sanctiones Imperatorum et synodalium Episcoporum concordant.

Accusationis ordinem dudum canonicis institutum decretis servare iubemus; ut si forte aliquis Clericorum in civili aut criminali causa pulsatur, vel in crimine capitis arcersitur, non statim reus aestimetur qui accusari potuit, ne subiectam innocentiam faciamus. Sed quisquis ille est qui crimen intendit, in iudicium veniat, nomen rei indicet, vinculum inscriptionis arripiat, custodiat similitudinem, habita tamen dignitatis aestimatione patiatur. Nec sibi fore noverit licentiam mentiendi, cum calumniantes ad vindictam poscat similitudo supplicii.

(Ad4.27)
XXVII.
Ut accusato Episcopo liceat appellare apostolicam Sedem, si voluerit. Ex edictis synodalibus sub Theodosio decretis Imperatore, eiusque auctoritate roboratis: quae si quis quaesierit, in suis inveniet Epistolarum libris.

Placuit ut si Episcopus accusatus appellaverit Romanum Pontificem, id statuendum quod ipse censuerit.

(Ad4.28)
XXVIII.
De accusato vel iudicato Episcopo, si bonam putaverit habere causam, et voluerit a Romano audiri Pontifice, a nullo probibeatur, sed libere hoc ei et absque ullo impedimento concedatur. Ex quibus supra, cum quibus et Sardicense Concilium et alia decreta Canonum et sanctorum Patrum concordant.

Ut accusato vel iudicato in aliqua causa Episcopo liceat iterare iudicium et, si necesse fuerit, aut ipse voluerit, absque ulla detentione aut impeditione Romanum adire Pontificem. Et dum iterato iudicio Pontifex causam suam agit, sua non privetur sede aut dignitate; quoniam dudum a sanctis Patribus statutum est ut accusati nullus usurpet sedem Episcopi, Et alibi: Adimi Episcopo episcopatum, antequam causae eius exitus ap||Sp. 1199||pareat, nulli Christiano videri iure potest. Et reliqua.

(Ad4.29)
XXIX.
Ut dum accusatus vel iudicatus Episcopus Romanum appellaverunt Pontificem, nulla ei laesio fiat, neque aliquis eius arripiat sedem, aut in eius loco ordinetur Episcopus, antequam eius causa Romani Papae sit terminata iudicio. Ex quibus supra, cum quibus et multa sanctorum patrum et canonum decreta consentiunt.

Placuit ut accusatus vel iudicatus a comprovincialibus in aliqua causa Episcopus licenter appellet et adeat apostolicae sedis Pontificem; qui aut per se aut per Vicarios suos eius retractari negotium procuret. Et dum iterato iudicio Pontifex causam suam agit, nullus alius in eius loco ponatur aut ordinetur Episcopus; quoniam quamquam comprovincialibus Episcopis accusati causam Pontificis scrutari liceat, non tamen definire inconsulto Romano Pontifice permissum est, cum beato Petro Apostolo non ab alio quam ab ipso Domino dictum est: Quaecunque ligaveris super terram, erunt ligata et in coelis; et quaecunque solveris super terram, erunt soluta et in coelis.

(Ad4.30)
XXX.
De Episcoporum appellatione ad Romanam Ecclesiam, quoties necessitas exposcerit, cui Episcoporum et summa negotia singulari privilegio a patribus reservata sunt. Ex quibus supra, cum quibus maxime cuncta canonum et sanctorum patrum decreta concinunt.

Ut omnes Episcopi qui in quibusdam gravioribus pulsantur vel criminantur causis, quoties necesse fuerit, libere apostolicam appellent sedem, atque ad eam quasi ad matrem confugiant, ut ab ea, sicut semper fuit, pie fulciantur, defendantur, et liberentur, cuius dispositioni omnes maiores ecclesiasticas causas et Episcoporum iudicia antiqua Apostolorum eorumque successorum atque canonum auctoritas reservavit. Quoniam culpantur Episcopi qui aliter erga fratres egerint quam eiusdem sedis Papae fieri placuerit; Canonibus quippe iubentibus in talibus absque Romano nihil decerni Pontifice, nec ad synodum Episcopum convocari debere, et quicquid ex his eo inconsulto praesumptum fuerit, viribus carere.

(Ad4.31)
XXXI.
De causa Lupicini Episcopi. Ex epistola Leonis Papae Africanis Episcopis directa.

Causam Lupicini Episcopi, ||Sp. 1200||quia sic nobis placuit, illic iubemus audiri; cui multum et saepius postulanti communionem hac ratione reddidimus, quoniam cum ad nostrum iudicium provocasset, immerito eum pendente negotio a communione videbamus fuisse suspensum. Adiectum etiam illud est, quod huic temere superordinatus esse cognoscitur; qui non debuit ordinari antequam Lupicinus in praesenti positus aut confutatus aut certe confessus iustae possit subiacere sententiae; ut vacantem locum, quemadmodum disciplina ecclesiastica exigit, is qui consecrabatur acciperet. Si quae vero aliae emerserint causae quae ad statum Ecclesiarum et ad concordiam pertineant Sacerdotum, illic ob timorem Domini volumus ut modo ventilentur, et de componendis atque compositis omnibus ad nos relatio plena mittatur; ut ea quae iuxta ecclesiasticum morem iuste et rationabiliter fuerint definita, nostra quoque sententia roborentur. Ex his enim possumus cognoscere, qualiter de caeteris agatur, qualiter nos nil contra statuta Maiorum egisse poeniteat. Data IV. Idus Augusti.

(Ad4.32)
XXXII.
De Laicis praesumentibus disputare de religione. Ex synodalibus statutis et Imperatorum edictis, ex libro XVI. Theodosii Imperatoris, de his qui super religione contendunt.

Imperatores Valtentinianus, Theodosius, et Arcadius AAA. una cum decreto Episcoporum Tatiano Praefecto praetorii. Nulli egresso ad publicum disceptandi de religione vel tractandi vel consilii aliquid deferendi patescat occasio. Et si quis posthac ausu gravi atque damnabili contra huiusmodi Legem veniendum esse crediderit vel insistere motu pestiferae perseverationis audebit, competenti poena et digno supplicio coerceatur. Data XVI. Kal. Iulii Theodosio Augusto bis et Quinegio Conss.

(Ad4.33)
XXXIII.
Nullus Monachus, praeter Domini Sacerdotes, audeat praedicare. De epistola Leonis Papae ad Theodoritum Cyri Episcopum directa.

Illud quod nobis propter improbitatem quorundam Monachorum verbo mandasti, specialiter praedictorum patrum statuta firmantes, statuimus ut praeter Domini Sacerdotes, ab Episcopo eiusdem videlicet loci electos, nullus audeat praedicare, sive sit Monachus, sive Laicus, qui cuiuslibet scientiae nomine glorietur.

(Ad4.34)
XXXIV.
De Delatoribus. Ex Concilio Heliberritano.

Delator si quis extiterit fidelis, et per delationem eius aliquis fuerit praescriptus vel interfectus, placuit eum nec in finem accipere communionem. Si levior quoque causa fuerit, intra quinquennium accipere poterit communionem. Si catechumenus fuerit, per quinquennii tempora admittatur ad baptismum.

(Ad4.35)
XXXV.
Clerici accusatores fratrum ad communionem recipiantur, non ad clerum. Ex Concilio Carthaginis.

Ut Episcopi accusatores fratrum excommunicent. Et si emendaverint vitium, recipiant eos ad communionem, non ad clerum.

(Ad4.36)
XXXVI.
De Praesidibus vel caeteris rem publicam agere volentibus, ne sine litteris Episcopi sui communicent. Et cum contra disciplinam egerint, excommunicentur. Ex Concilio Arelatense.

De praesidibus qui fideles ad praesidatum prosiliunt ita placuit, ut cum promoti fuerint, litteras accipiant ecclesiasticas, id est, communicatorias; ita tamen ut in quibuscunque locis gesserint, ab Episcopo eiusdem loci cura illis agatur; ut cum coeperint contra disciplinam publicam agere, tum demum a communione excludantur. Similiter et de his qui rempublicam agere volunt.

(Ad4.37)
XXXVII.
Ut Clerici vel laici in aliena Ecclesia non communicent sine litteris Episcopi sui. Ex Concilio Carthaginis.

Cassianus Velenensis Episcopus dixit: Statuat gravitas vestra ut unusquisque Clericus vel Laicus non communicent in alia plebe sine litteris Episcopi sui.

(Ad4.38)
XXXVIII.
Item ex Capitulis Domni Karoli Imperatoris.

Si quis Secularium tam maioris ordinis quam et inferioris peccatum egerit, et vocatus sui Episcopi auctoritate ad emendationem ac poenitentiam venire distulerit, tamdiu sit ab Ecclesia extorris et a catholicorum consortio sequestratus, quousque quod inlicite commisit emendet, ac reatum suum usque ad satisfactionem canonice diluat, atque reconciliatione proprii Episcopi divinis precibus indulgentiam consequatur et veniam, Ecclesiaeque gremio, a cuius ute||Sp. 1202||ro deviaverat, peracta satisfactione, ab eodem per satisfactionem emendatus Episcopo canonice reddatur.

(Ad4.39)
XXXIX.
De honore et pace sanctae Ecclesiae.

Ut honor et pax atque iustitia sanctae Dei Ecclesiae et servorum eius inlaesus ab omnibus conservetur.

(Ad4.40)
XL.
De Dei Sacerdotibus et Ministris altaris.

Ut Dei Sacerdotibus et Ministris altaris contra canonicam auctoritatem nulla laesio a quoquam fiat.

(Ad4.41)
XLI.
De concordia Episcoporum et Comitum.

Ut Episcopi et Comites concordes sint. Et Comites eorumque Ministri Episcopis atque eorum Ministris in omnibus adiutores existant.

(Ad4.42)
XLII.
De incendio et rapina.

Ut incendium vel rapinam in regno nostro nullus faciat. Et fures vel raptores fortiter constringantur ut non ulli sua auferre audeant, nisi gratis tribuantur, aut iusto censu exigantur.

(Ad4.43)
XLIII.
De pace custodienda.

Ut pax in regno nostro secundum morem parentum nostrorum omnibus conservetur.

(Ad4.44)
XLIV.
De puella virgine vel vidua.

Ut puellam virginem vel viduam nullus rapiat, nec facere volentibus consentiat.

(Ad4.45)
XLV.
De banno persolvendo.

Ut ex his singulis bannus noster persolvatur si a quoquam frustrata haec fuerint; et fideiussores usque ad nostram praesentiam fidissimos Comitibus vel Missis nostris horum corruptores singuli tribuant, ut iuxta Romanam Legem haec corrigantur.

(Ad4.46)
XLVI.
De negotio seculari.

Ministri autem altaris Domini vel Monachi nobis placuit ut a negotiis secularibus omnino abstineant. Multa sunt ergo negotia secularia: de his tamen pauca perstrinximus. Ad quae pertinet omnis libido, non solum in immunditia carnis, sed etiam in omni carnali concupiscentia. Quicquid plus iusto appetit homo, turpe lucrum dicitur. Munera iniusta accipere vel etiam dare, pro aliquo seculari conquestu pretio aliquem conducere, contentiones et lites vel rixas amare, in placitis secularibus disputare, excepta defensione orphanorum aut viduarum, conductores aut procuratores esse secularium rerum, turpis verbi vel facti ioculatorem esse, vel iocum secularem diligere, aleas amare, ornamentum inconveniens pro||Sp. 1203||posito suo quaerere, in delitiis vivere velle, gulam et ebrietatem sequi, pondera iniusta vel mensuras habere, negotium iniustum exercere, (non tamen iustum negotium est contradicendum, propter necessitates diversas; quia legimus sanctos Apostolos negotiasse. Et in Regula sancti Benedicti praecipitur praevidere per quorum manus negotium monasterii transeat:) canes et aves sequi ad venandum, in omnibus quibuslibet sit causis superfluum esse. Ecce talia et his similia ministris altaris Domini necnon et Monachis omnino contradicimus; de quibus dicit Apostolus: Nemo militans Deo implicat se negotiis secularibus.

(Ad4.47)
XLVII.
De imitatione apostolica.

Apostolus ait: Imitatores mei estote, et observate eos qui ita ambulant sicut habetis formam nostram. Non observetis eos qui sunt inimici crucis Christi, quorum finis interitus, quorum Deus venter est, et gloria in confusione ipsorum, qui terrena sapiunt. Nostra autem conversatio in caelis est. Sicut Hieronymus in epistola ad Galatas ait: Aemulantur, ait, bene quicunque videant vel audiant esse in aliquibus gratias, dona, virtutesque, ipsi tales esse desiderant, et fidem, vitam, atque industriam eorum, per quae illa meruerunt, nituntur imitari, ut possint ea quoque bona aemulatione digna consequi, magis quaerentes spiritalia quam carnalia, ut perseveranti gradu ad finem boni operis pervenire possint. Augustinus in libro primo de agone Christianorum, hanc sententiam interpretans, ait: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi. Quare intelligendum est etiam ipsum Apostolum in semetipso triumphasse de Potestatibus huius mundi, sicut de Domino dixerat, cuius se imitatorem esse profitetur. Imitemur ergo et nos illum, sicut hortatur, et castigemus corpus nostrum, et in servitutem redigamus, si mundum volumus vincere. Aliquando quidem suo exemplo Christi nos fieri imitatores iubet dicendo: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi. Aliquando quidem de se resipiscens ad Deum, ad ipsius nos imitationem hortatur dicens: Estote imitatores Dei, sicut filii carissimi. Iam vero demonstrans quia nihil ita hanc imitationem pariat, quam si ita vivat aliquis ut bonum eius in commune proficiat, atque universis utiliora praevideat, adiunxit: Ambulate in caritate. Ideo cum dixisset, Imitatores mei estote, continuo de caritate disseruit, quia haec prae||Sp. 1204||cipue virtus homines Deo proximos facit.

(Ad4.48)
XLVIII.
De Canonicis Clericis, ut canonice vivant.

In omnibus igitur, quantum humana permittit fragilitas, decrevimus ut Canonici Clerici canonice vivant, observantes divinae scripturae doctrinam et documenta sanctorum Patrum, et nihil sine licentia Episcopi sui vel magistri eorum composite agere praesumant.

(Ad4.49)
XLIX.
De his qui servos suos extra Iudicem necant.

Si quis servum proprium sine conscientia Iudicis occiderit, excommunicatione vel poenitentia biennii reatum sanguinis emundabit.

(Ad4.50)
L.
De his qui ad pacem non revertuntur.

Placuit ut, sicut plerunque fit, quicunque odio aut longinqua inter se lite discesserint, et ad pacem revocari diuturna, intentione nequiverint, a civitatis primitus Sacerdotibus arguantur. Qui si inimicitias deponere perniciosa intentione noluerint, de Ecclesiae coetu iustissima excommunicatione pellantur.

(Ad4.51)
LI.
De his qui intrant in Ecclesiam, et propter nimiam luxuriam suam a sacramento se abstinent.

Si quis intrat in Ecclesiam Dei, et sacras scripturas non audit, et pro luxuria sua avertit se a communione sacramenti, et in observandis mysteriis declinat constitutam regulam disciplinae, istum talem proiciendum de Ecclesia catholica esse decernimus donec poenitentiam agat et ostendat fructum poenitentiae suae, ut possit, communione percepta, indulgentiam promereri.

(Ad4.52)
LII.
De Clericis vel Laicis.

De Clericis vel Laicis a communione summotis, ab aliis non recipiendis Episcopis.

(Ad4.53)
LIII.
De Clericis adversus invicem negotia propria habentibus.

Non oportet Clericos haben||Sp. 1205||tes adversus invicem negotia, proprium Episcopum relinquere, et ad secularia iudicia convolare.

(Ad4.54)
LIV.
De eo qui excommunicatus ante audientiam communicare praesumpserit.

Si qui excommunicatus ante audientiam communicare praesumpserit, ipse in se damnationem protulit.

(Ad4.55)
LV.
De potente qui aliquem expoliaverit.

Si quis potentum quemlibet expoliaverit, et admonente Episcopo non reddiderit, excommunicetur.

(Ad4.56)
LVI.
Quod Ecclesiarum omnium dotes ad Episcopi ordinationem debeant pertinere.

Multi contra canonum constituta sic Ecclesias quas aedificaverint postulant consecrari, ut dotem quam eius Ecclesiae contulerint censeant ad Episcopi ordinationem non pertinere. Quod factum et in praeterito displicet, et in futuro prohibetur; sed omnia secundum constitutionem antiquam ad Episcopi ordinationem et potestatem pertineant.

(Ad4.57)
LVII.
De his quae a fidelibus in parochitanis basilicis offeruntur.

De his quae parochiis in terris, vineis, mancipiis, atque peculiis quaecunque fideles obtulerint, antiquorum Canonum instituta serventur, et omnia in Episcopi potestate consistant. De his tamen quae in altario accesserint, tertia fideliter Episcopis deferatur.

(Ad4.58)
LVIII.
De quatuor portionibus ecclesiasticis.

Quod in unaquaque Ecclesia cui Episcopus praeest, quatuor, tam de reditibus quam de oblationibus fidelium fieri debeant portiones; ut una sit Episcopi, alia Clericorum, tertia pauperum, et quarta fabricis ecclesiasticis adplicetur.

(Ad4.59)
LIX.
De eo qui anathematis poenam parvit duxerit. Ex epistola Gelasii Papae.

Ut si quis anathematis poenam parvi duxerit, etiam documento quo se putat praedium possidere frustretur; liceatque cuilibet ecclesiasticae personae vocem contradictionis afferre, et cum fruc||Sp. 1206||tibus praeteriti temporis eadem praedia alienata reposcere.

(Ad4.60)
LX.
De his Laicis qui contemptores Canonum extiterint.

Ut Laici contemptores Canonum excommunicentur, Clerici honore priventur.

(Ad4.61)
LXI.
Ut populus ante completam Missam et benedictionem acceptam egredi non praesumat.

Cum ad celebrandas Missas in Dei nomine convenitur, populus non ante discedat quam Missae sollemnitas compleatur. Et ubi Episcopus fuerit, benedictionem accipiant Sacerdotis. Sacerdote autem verbum in Ecclesia faciente, qui egressus de auditorio fuerit, excommunicetur.

(Ad4.62)
LXII.
De his qui ecclesiastica ieiunia absque necessitate dissolvunt.

Si quis eorum qui continentiae student, absque necessitate corporea tradita in commune ieiunia et ab Ecclesia custodita superbiendo dissolvit, stimulo suae cogitationis impulsus, anathema sit.

(Ad4.63)
LXIII.
Ut sacramentum Catechumenis non praebeatur.

Item placuit ut etiam per solemnissimos paschales dies sacramentum corporis et sanguinis Domini catechumenis non detur, nisi solitum salis; quia si fideles per illos dies sacramenta non mutant, nec catechumenos oportet mutare. Quae forma etiam a publice poenitentibus omnino sequenda est.

(Ad4.64)
LXIV.
De his qui rebaptizati vel reconfirmati sunt, quid sit agendum.

De his qui rebaptizati sine aliqua necessitate vel tormento lapsi sunt, placuit ut circa eos illa Nicaenae Synodi statuta serventur quae de praevaricatoribus constituta esse noscuntur; id est, ut septem annis inter catechumenos orent, et duobus inter catholicos; et postea, ||Sp. 1207||moderatione et clementia Episcopi, fidelibus in oblatione et Eucharistia communicent. Quam formam sequantur et reconfirmati.

(Ad4.65)
LXV.
De Clericis qui ad Secularium defensionem confugiunt propter districtionem Episcopi.

Placuit ut Clericus, si relicto officio suo propter districtionem ad secularem fortasse confugerit, et is ad quem recurrit solatium ei defensionis impenderit, cum eodem de Ecclesiae communione pellatur.

(Ad4.66)
LXVI.
De turpiloquiis.

Clericos scurriles et verbis turpibus ioculares ab officio detrahendos.

(Ad4.67)
LXVII.
De Clericis qui in convivio cantare praesumpserint.

Clerici inter epulas cantantes supradictae sententiae severitate coerceantur.

(Ad4.68)
LXVIII.
Ne Clericus per creaturas iuret.

Clericum per creaturas iurantem acerrime obiurgandum. Si perstiterit in vitio, excommunicandum.

(Ad4.69)
LXIX.
Ne ante horam diei tertiam quis ad convivium pergat, nec ante benedictionem manducet.

Non oportet Clericos vel Laicos religiosos ante sacram horam diei tertiam inire convivia, neque aliquando Clericos nisi hymno dicto edere panem, et post cibos gratias auctori Deo referre.

(Ad4.70)
LXX.
Ut Presbyter, si inconsulto Episcopo agendam celebraverit, honore privetur. Ex Concilio Carthaginis.

Numidius, Episcopus Massilitanus, dixit: In quibusdam locis sunt Presbyteri qui aut ignorantes simpliciter, ||Sp. 1208||aut dissimulantes audacter, praesente et inconsulto Episcopo, cum pluribus in domiciliis agunt agendam. Quod disciplinae incongruum esse cognoscit sanctitas vestra. Genilius Episcopus dixit. Fratres et coepiscopi nostri dignae suggestioni tuae respondere propter ignorantiam non morantur. Ab universis Episcopis dictum est. Quisquis Presbyter, inconsulto Episcopo, agendam in quolibet loco voluerit celebrare, ipse honori suo contrarius existit.

(Ad4.71)
LXXI.
Ne Presbyter benedictionem vel poenitentiam in Ecclesia dare praesumat.

Benedictionem super plebem in Ecclesia fundere, aut poenitentem in Ecclesia benedicere, Presbytero penitus non licebit.

(Ad4.72)
LXXII.
Iudicio multitudinis ordinationes fieri non debere.

Quod non sit permittendum turbis electiones eorum facere qui sunt ad Sacerdotium provehendi.

(Ad4.73)
LXXIII.
Si qui Clerici ab Episcopis suis promoti contempserint, nec illic maneant unde recedere noluerint. Ex Concilio Carthaginis.

Placuit ut quicunque Clerici vel Diaconi, pro necessitatibus Ecclesiarum non obtemperaverint Episcopis suis, volentibus eos ad honorem ampliorem in sua Ecclesia promovere, nec illic ministrent in gradu suo unde recedere noluerunt.

(Ad4.74)
LXXIV.
Ex decretis Papae Gregorii iunioris. De incestis.

Si quis consobrinam duxerit in coniugium, anathema sit. Et paulo post infert. Si quis de propria cognatione, vel quam cognatus habuit, duxerit uxorem, anathema sit. Et Dominus in lege divina ait: Omnis homo ad proximam sanguinis sui non accedat, ut revelet turpitudinem eius. Et paulo post: Nec accedat ad uxorem eius qui sibi affinitate coniungitur. Item unde supra. Nullus certi gradus consanguineam in coniugium accipiat, aut sibi sceleratis nuptiis desideret copulari. Item ex dictis Episcoporum et Imperatorum Theodosii et aliorum: In septem gradibus omnia propinquitatum nomina continentur, ultra quos nec adfinitas invenitur nec successio potest amplius prorogari.

(Ad4.75)
LXXV.
Item de incestis. Ex epistolis Gregorii Papae Bonifacio Mogontiae Archiepiscopo missis.

Progeniem suam unum||Sp. 1209||quemque usque ad septimam observare decernimus generationem, et quandiu se agnoscunt affinitate propinquos, ad huius copulae non accedere societatem. Et in sanctis Canonibus spiritu Dei conditis de incestis habetur insertum: Incestis coniunctionibus nihil prorsus veniae reservamus, nisi cum adulterium separatione sanaverint. Incestos vero nullo coniugii nomine appellandos sancimus. Sed quibus inlicita coniunctio interdicitur, nisi hi sunt quos sanctorum Patrum decreta coniugio copulari prohibent, habebunt ineundi melioris coniugii libertatem.

(Ad4.76)
LXXVI.
De sacramento catechumenis non dando in diebus solemnibus Paschae.

Ut per solemnissimos paschales dies sacramentum catechumenis non detur, nec eis qui a liminibus Ecclesiae sunt exclusi, neque eis, ante canonicam reconciliationem, qui publicam gerunt poenitentiam, nisi benedictione salis.

(Ad4.77)
LXXVII.
De his qui solo convivio Gentilium vel escis immolatitiis usi sunt. Aut quod hi qui homicidia vel alia capitalia perpetrant flagitia, nonnisi per publicam poenitentiam sanari possunt.

Qui convivio solo gentilium et escis immolatitiis usi sunt, possunt ieiuniis et manus impositione purgari, ita ut deinceps ab idolothytis abstinentes, sacramentorum Christi possint esse participes. Si autem aut Idola adoraverunt, aut homicidiis vel fornicationibus contaminati sunt, ad communionem eos nisi per poenitentiam publicam non oportet admitti.

(Ad4.78)
LXXVIII.
De familiaritate extranearum mulierum.

Ut nullus familiaritatem extranearum mulierum praesumat habere. Et qui inventus fuerit, severius corrigatur.

(Ad4.79)
LXXIX.
Ne mulieres monasterium Monachorum ingrediantur.

Ut mulieres monasterium Monachorum nullatenus ingrediantur.

(Ad4.80)
LXXX.
Ut omnibus vespertinis et matutinis horis Oratio Dominica dicatur.

Placuit ut omnibus diebus post Matutinas et Vesperas Oratio Dominica a Sacerdote proferatur.

(Ad4.81)
LXXXI.
De his qui sibi quacunque negligentia mortem inferunt, ut eorum commemoratio in oblatione non fiat. Similiter et de his qui pro suis sceleribus puniuntur.

Placuit ut hi qui sibi ipsis aut ferro aut veneno, aut praecipitio aut suspendio, vel quolibet modo violenter ||Sp. 1210||inferunt mortem, nulla illis in oblatione commemoratio fiat, neque cum psalmis ad sepulturam eorum cadavera deducantur: multi enim sibi per ignorantiam usurparunt. Similiter et de his placuit qui pro suis sceleribus puniuntur.

(Ad4.82)
LXXXII.
De verbo otioso.

Omne verbum otiosum quod locuti fuerint homines, si reddent Deo rationem in die iudicii, multo magis damnantur noxia verba loquentes. Otiosum quippe verbum est quod aut utilitate rectitudinis aut ratione iustae necessitatis caret: attamen in die iudicii de eo ratio reddetur.

(Ad4.83)
LXXXIII.
De eo qui hominem peremerit.

Qui occiderit hominem, iuxta canonicam poeniteat sanctionem, et ab Ecclesia prius proiciatur; ubi prostratus in terram, in cinere et cilicio, in introitum et exitum populi semper iaceat, humiliter postulans ut pro se orare non dedignentur. Et hoc usque ad satisfactionem Ecclesiae et Sacerdotum agat, pane tantum et aqua fruens, nisi humanius erga eum Episcopo agere placuerit cuius ditioni subsistit.

(Ad4.84)
LXXXIV.
De sartatectis Ecclesiarum quae ex donis fiunt eisdem conlatis, ut in potestate Episcopi revocentur quaecunque conligata fuerint.

Quaecunque pro sartatectis Ecclesiis fuerint conligata, in potestate Pontificis aut Presbyteri vel servientium sanctorum locorum, secundum voluntatem conferentis, ad se debeant revocare. Quod si aliquis haec inde abstraxerit, rapuerit, furatusve fuerit, vel ea fraudaverit, aut vastaverit, seu quocunque commento alienaverit, sciat se esse canonice excommunicatum quousque ea quae abstulerit studeat reformare.

(Ad4.85)
LXXXV.
Ne Presbyterum, Diaconum, aut Clericum aliquem ullus Iudex secularis absque consensu Episcopi sui distringat.

Ut nullus Iudex neque Presbyterum neque Diaconum, aut Clericum aut iuniorem Ecclesiae, sine scientia Pontificis per se distringat aut condemnare praesumat.

||Sp. 1211||
(Ad4.86)
LXXXVI.
De libertis, ut a Sacerdotibus defensentur.

Liberti quorumcunque ingenuorum a Sacerdotibus defensentur, nec ad publicum ullatenus revocentur.

(Ad4.87)
LXXXVII.
Ne aliquis Clericus pro quacunque occasione extraneam mulierem in domo sua habeat.

Nullus ergo deinceps Clericorum, pro occasione necessitatis vestes faciendi, aut causa ordinandi domus, extraneam mulierem in domo sua habere praesumat.

(Ad4.88)
LXXXVIII.
De viduis. Ex epistola beati Gregorii Papae Bonifacio Archiepiscopo missa.

Viduas a proposito discedentes viduitatis, super quibus nos consulere voluit dilectio tua, frater carissime, credo te nosse a sancto Apostolo Paulo et a multis sanctis Patribus, nisi convertantur, olim esse damnatas; quas et nos apostolica auctoritate damnandas et a communione fidelium atque a liminibus Ecclesiae arcendas fore censemus usquequo obediant Episcopis suis, et ad bonum quod coeperunt, invitae aut voluntariae revertantur. De virginibus autem non velatis, si deviaverint, a sanctae memoriae praedecessore nostro Papa Innocentio taliter decretum habemus. Hae vero quae necdum sacro velamine tectae, tamen in proposito virginali semper se simulaverunt permanere, licet velatae non fuerint, si nupserint, his agenda aliquanto tempore poenitentia est; quia sponsio earum a Domino tenebatur. Si enim inter homines solet bonae fidei contractus nulla ratione dissolvi, quanto magis ista pollicitatio, quam cum Deo pepigit, solvi sine vindicta non poterit? Et caetera. Nam si virgines nondum velatae taliter poenitentia publica puniuntur, et a coetu fidelium usque ad satifactionem excluduntur, quanto potius viduae, quae perfectioris aetatis et maturioris sapientiae atque consilii existunt, virorumque consortio multotiens usae sunt, et velari se permiserunt, habitumque religionis assumpserunt, et demum apostataverunt, atque ad priorem vomitum sunt reversae, a nobis et ab omnibus fidelibus a liminibus Ecclesiae et a coetu fidelium usque ad satisfactionem sunt eliminandae et carceribus tradendae; qualiter, iuxta beatum Apostolum Paulum, tradentes huiusmodi hominem Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini. De talibus enim et Dominus per Moysen loquitur, dicens: Auferte malum de medio vestri. ||Sp. 1212||De quibus et per Prophetam ait: Laetabitur iustus cum viderit vindictam; manus suas lavabit in sanguine peccatoris. De talibus namque eorumque similibus atque eisdem consentientibus (quia non solum qui faciunt, sed etiam qui facientibus consentiunt, rei sunt) Dominus per eundem Prophetam David, loquitur, dicens: Videbas furem, currebas cum eo, et cum adulteris portionem tuam ponebas. Et multa talia eorumque similia. Tales vero personae indubitanter adulterae esse manifestantur; quoniam, relicto immortali sponso, ad anteriorem ut canes ad proprium reversae sunt vomitum, et apostatae factae, inlicita ac sacrilega se contagione polluentes, viris mortalibus se conglutinaverunt: quae etiam, iuxta eundem Apostolum Paulum, eo quod viduitatis propositum dimiserunt, et fidem quam cum Deo pepigerunt, frangere praesumpserunt, atque primam fidem praevaricaverunt, sunt damnandae, a nobisque et a vobis, atque a reliquis nostri ordinis viris, a singulis videlicet sua in dioecesi, a liminibus Ecclesiae et a coetu fidelium usque ad satisfactionem, ut praedictum est, sunt eliminandae. A talium autem consortio et societate omnes fideles in omnibus abstinere mandamus. Super quibus etiam placuit, quousque in ipso detestando et inlicito atque sacrilego carnis contubernio perseverant, ut nullus Christianorum, nisi quibus proprius studio corrigendi iusserit Episcopus, cum eis in quoquam communicet, aut ad domum in qua sunt accedat; cum quibus etiam, ut iamdictus sanctus praecipit Apostolus, nulli fidelium cibum sumere licet. Quod si quis ex his quicquam tentare aut temerare praesumpserit, pari cum eis excommunicationis sententia feriatur. Et caetera.

(Ad4.89)
LXXXIX.
De decimis quae Ecclesiis dantur, ne eas Presbyteri vendere praesumant.

Ut non praesumant Presbyteri decimas vendere quae in pauperum et in Ecclesiarum usibus dantur, sicut hactenus, mirabile dictu, in horreis veteratae, ad thesaurorum cumulum in cuius rei testimonio multi pauperum de manibus Sacerdotum requirendi moriuntur. Sed ubi Deo largiente abundaverint, ad sustentationem pauperum parentur tali in tempore.

(Ad4.90)
XC.
De pauperibus a Presbyteris colligendis.

Ut Presbyteri quotidie duos vel tres pauperes colligant ad lavandos pedes.

||Sp. 1213||
(Ad4.91)
XCI.
De praediis quae Presbyteri post ordinationem suam emerint.

Ut Presbyteri post ordinationem suae paupertatis praedia comparantes, testamenta Ecclesiis confirment. Sin aliter, ut fraudatores removeantur.

(Ad4.92)
XCII.
Ut Presbyteri ad tractanda eorum ministeria ad civitatem veniant.

Ut Presbyteri singillatim sub dispositione Episcopi in civitatibus veniant ad tractanda ministeria.

(Ad4.93)
XCIII.
De his qui communicaverint, ut tribus horis suspendantur, propter cibi commixtionem.

Ut doceantur communicantes duabus vel tribus suspendere horis, propter admixtionem cibi.

(Ad4.94)
XCIV.
De satisfactione cotidiana Sacerdotum.

Ut sicut sine culpa nemo cotidie existit, ita sine cotidiana satisfactione nullus esse debet, etiam Sacerdotum vel Christianorum.

(Ad4.95)
XCV.
De eo qui sine consensu Episcopi Presbyterum de Ecclesia eiecerit vel constituerit.

De his qui sine consensu Episcopi Presbyteros in Ecclesiis suis constituunt, vel de Ecclesiis eiciunt, et ab Episcopo vel a quolibet Misso dominico admoniti obedire noluerint, ut bannum nostrum rewadiare cogantur, et per fideiussores ad placitum nostrum venire iubeantur. Et tunc nos decernamus utrum nobis placeat ut aut illum bannum persolvant, aut aliam harmiscaram sustineant.

(Ad4.96)
XCVI.
De Ecclesiis inter heredes divisis.

De Ecclesiis quae inter coheredes divisae sunt, consideratum est quatinus si secundum providentiam et admonitionem Episcopi ipsi coheredes eas voluerint tenere, et honorare faciant. Sin autem hoc contradixerint, ut in Episcopi potestate maneat utrum eas ita consistere permittat, aut reliquias exinde auferat. Et ubi ad nostrum beneficium Ecclesiae pertinentes ita divisae inventae fuerint, ut describatur, et nobis renuntietur.

(Ad4.97)
XCVII.
De destructione Ecclesiarum.

De Ecclesiis destructis, ut Episcopi et Missi inquisitionem faciant utrum per neglegentiam aut impossibilitatem destructae sint. Et ubi neglegentia inventa fuerit, episcopali auctoritate emendare cogantur qui eas restaurare debuerant. Si vero per impossibilitatem contigit, ut aut pluriores sint quam necesse sit, aut maioris magnitudinis quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possint, ||Sp. 1214||Episcopus modum inveniat qualiter congrue emendari et consistere possint.

(Ad4.98)
XCVIII.
Ne de manso Ecclesiae dato contra sancita servitium exigatur.

De uno manso ad Ecclesiam dato, de quo aliqui homines contra statuta sibi servitium exigunt, quicunque pro hac causa accusatus fuerit, Comes vel Missi hoc quod inde subtractum est Presbyteris, cum sua lege restitui faciant.

(Ad4.99)
XCIX.
De nonis et decimis quas quidam dare neglegunt.

De illis qui nonas et decimas iam per multos annos aut ex parte aut ex toto dare neglexerunt, volumus ut per Missos nostros constringantur ut secundum Capitularem priorem solvant unius anni nonam et decimam cum sua lege, et insuper bannum nostrum. Et hoc eis denuntietur, quod quicunque hanc neglegentiam iteraverit, beneficium unde haec nona et decima persolvi debuit amissurum se sciat. Ita enim continetur in Capitulare bonae memoriae genitoris nostri in libro primo, capitulo CLVII: Ut qui Ecclesiarum beneficia habent, nonam et decimam ex eis Ecclesiae cuius res sunt donent. Et qui tale beneficium habent, et ad medietatem laborant, ut de eorum portione proprio Presbytero decimas donent. Item in Capitulari nostro, in libro II, cap. XXI. de eadem re: De nonis quidem et decimis, unde et genitor noster et nos frequenter et in diversis placitis admonitionem fecimus, et per Capitularia nostra qualiter haec observentur ordinavimus, volumus atque iubemus ut de omni conlaborato et de vino et foeno, fideliter et pleniter ab omnibus nona et decima persolvatur. De nutrimine vero pro decima, sicut hactenus consuetudo fuit, ab omnibus observetur. Si quis tamen Episcoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere velit, in sua maneat potestate, iuxta quod ei et illi qui hoc persolvere debet, convenerit.

(Ad4.100)
C.
De eo qui decimam dare neglexerit Ecclesiae cuius esse debet, alterique Ecclesiae eam dederit.

Quicunque decimam abstrahit de Ecclesia ad quam per iustitiam dari debet, et eam praesumptiose vel propter munera aut amicitiam vel aliam quamlibet occasionem ad alteram Ecclesiam dederit, a Comite vel a Misso nostro distringatur ut eiusdem decimae quantitatem cum sua lege restituat.

||Sp. 1215||
(Ad4.101)
CI.
De decimis a populo dandis.

De decimis quae populus dare non vult, nisi quolibet modo ab eo redimantur, ab Episcopis prohibendum est ne fiat. Et si quis contemptor inventus fuerit, ut nec Episcopum nec Comitem audire velit, si noster homo fuerit, ad praesentiam nostram venire compellatur; caeteri vero distringantur ut inviti Ecclesiae restituant qui voluntarie dare neglexerunt.

(Ad4.102)
CII.
De his qui Ecclesias restaurare neglegunt de rebus earum quas in beneficium habent.

Quicunque de rebus Ecclesiarum, quas in beneficium habent, restaurationes earum facere neglexerint, iuxta Capitularem anteriorem, in quo de operibus ac nonis et decimis constitutum est, sic de illis adimpleatur, id est, in libro quarto, capitulo XXXVIII. De opere namque et restauratione Ecclesiarum consideratum est ut de frugibus terrae et animalium nutrimine una cum aliis rebus omnibus pleniter persolvantur, ut fiat secundum praeceptum evangelicum, ubi ait: Decimas do omnium quae possideo. Et reliqua. De opere vero vel restauratione Ecclesiarum Comes et Episcopus sive Abbas una cum Misso nostro, quem ipsi sibi ad hoc elegerint, considerationem faciant ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum quantum ipse de rebus Ecclesiarum habere cognoscitur. Similiter et Vassi nostri aut in commune tantum operis accipiant quantum rerum Ecclesiarum habent, vel unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet. Aut si inter eos convenerit ut pro opere faciendo argentum donent, iuxta aestimationem operis in argento persolvant, cum quo pretio Rector Ecclesiae ad praedictam restaurationem operarios conducere et materiam emere possit. Et qui nonas et decimas dare neglexerit, primum quidem illas cum lege sua restituat, insuper et bannum nostrum solvat; ut ita castigatus caveat ne, saepius iterando, beneficium amittat.

(Ad4.103)
CIII.
De his qui agros dominicatos excolere neglegunt, ne nonas ex eis persolvant.

De illo qui agros dominicatos propterea neglexit excolere ut nonas et decimas exinde non persolvat, et alienas terras ad excolendum propter hoc accipit, volumus ut de tribus annis ipsam nonam cum sua lege persolvat. Et si quis contemptor aut Comitum aut Missorum nostrorum propter hoc extiterit, per fideius||Sp. 1216||sores ad palatium venire compellatur.

(Ad4.104)
CIV.
De beneficiis destructis.

De beneficiis destructis hoc observetur quod in Capitulare priori continetur, id est, in libro IV, capitulo XXXVI, de eo qui beneficium desertum fecerit. Quicunque beneficium suum occasione proprii desertum habuerit, et intra annum postquam ei a Comite vel Misso nostro notum factum fuerit, illud emendatum non habuerit, ipsum beneficium amittat.

(Ad4.105)
CV.
De malis Scabinis eiciendis.

Ut Missi nostri, ubicunque malos Scabinos inveniunt, eiciant, et totius populi consensu in locum eorum bonos eligant. Et cum electi fuerint, iurare faciant ut scienter iniuste iudicare non debeant.

(Ad4.106)
CVI.
De melioribus et veracibus eligendis.

Ut in omni comitatu hi qui meliores et veraciores inveniri possunt, eligantur a Missis nostris ad inquisitiones faciendas et rei veritatem dicendam; et adiutores Comitum sint ad iustitias faciendas.

(Ad4.107)
CVII.
De Scabinis qui propter munera aut amicitiam iniuste iudicaverint.

Volumus ut quicunque de Scabinis deprehensus fuerit propter munera, aut propter amicitiam vel inimicitiam iniuste iudicasse, ut per fideiussores missus ad praesentiam nostram veniat. De caetero, omnibus Scabinis denuntietur ne quis deinceps etiam iustum iudicium vendere praesumat.

(Ad4.108)
CVIII.
De legitimis et rationabilibus commutationibus Ecclesiarum Dei.

Ubi commutationes, tam tempore nostro quamque genitoris nostri legitimae et rationabiles atque utiles Ecclesiis factae sunt, permaneant. Ubicunque vero inutiles et incommodae atque inrationabiles factae sunt, dissolvantur; et recipiat unusquisque quod dedit. Ubi vero mortua manus interiacet, aut alia quaelibet causa, quae rationabilis esse videatur, inventa fuerit, diligenter describatur, et ad nostram notitiam perferatur.

||Sp. 1217||
(Ad4.109)
CIX.
De eo qui comprobatus fuerit testes in periurium scienter induxisse.

Quicunque comprobatus fuerit de eo quod scienter testes in periurium induxisset, sub fideiussione ad palatium nostrum venire compellatur, ut ibi cum fidelibus nostris consideremus quid de tali homine faciendum sit.

(Ad4.110)
CX.
Ut nummos bonos nullus respuat.

De bonis denariis, quos populus recipere non vult, volumus ut hoc observetur et teneatur quod in priori Capitulare nostro conscriptum est, id est, in libro quarto, capitulo XXX. Quicunque liber homo vel in emptione vel in debiti solutione denarium merum et bene pensantem recipere noluerit, bannum nostrum, id est, sexaginta solidos, componat. Si vero servi ecclesiastici aut fiscalini nostri, aut Comitum aut Vassallorum nostrorum, hoc facere praesumpserint, sexaginta ictibus vapulent. Et si actores nostri aut aliorum vel Advocati eos Missis nostris vel Comitibus iussi praesentare noluerint, praedictum bannum, id est, sexaginta solidos, componant. Et ad hanc constitutionem nostram adimplendam Episcopi et Abbates, sive reliqui qui beneficia nostra habent, adiuvent Comites in suis hominibus distringendis. Et si Comites hanc nostram Constitutionem neglexerint, hoc per Missos nostros ad nostram notitiam perferatur.

(Ad4.111)
CXI.
De collectis malis omnimodis inhibendis.

Collectae ad male faciendum fieri omnimodis prohibeantur. Et ubicunque huiusmodi praesumptiones factae fuerint, digna emendatione corrigantur. Et si per neglegentiam Comitis vel factae sunt vel inemendatae remanserunt, hoc ad nostram notitiam perferatur. Auctor vero facti, si fuerit Praepositus vel Advocatus, sive Centenarius, vel qualibet alia dignitate praedita libera persona, post legalem emendationem in loco factam, sub fideiussoribus ad nostram praesentiam veniat. Multitudo vero, sive de servis sive de liberis sit, legitima emendatione multetur.

(Ad4.112)
CXII.
Ut pontes publici, qui destructi fuerint, iterum extruantur.

De pontibus publicis destructis placuit nobis ut hi qui iussionem nostram in reparandis pontibus contempserunt, volumus ac iubemus ut omnes homines nostri in nostram veniant praesentiam rationes reddere cur nostram iussionem ausi sunt contemnere. Comites autem reddant rationem de eorum pagensibus, cur eos ||Sp. 1218||aut non constrinxerunt ut hoc facerent, aut nobis nuntiare neglexerunt. Similiter et de iniustis teloneis, ubicunque accipiuntur, sciant se exinde nobis rationem reddituros.

(Ad4.113)
CXIII.
De examine aquae frigidae.

Ut examen aquae frigidae, quod hactenus faciebant, a Missis nostris omnibus interdicatur ne ulterius fiat.

(Ad4.114)
CXIV.
De reversione Comitis et pagensium de hostili expeditione, ut ex eo die super quadraginta dies sit bannus resisus.

Postquam Comes et pagenses de qualicunque expeditione hostili reversi fuerint, ex eo die super quadraginta noctes sit bannus resisus, quod lingua Theodisca scatslegi, id est, armorum depositio, vocatur.

(Ad4.115)
CXV.
De audientia Regis. Et ut Comites et Missi dominici maximam curam habeant pauperum.

Hoc Missi nostri notum faciant Comitibus et populo quod nos in omni hebdomada unum diem ad causas audiendas et iudicandas sedere volumus. Comites autem et Missi nostri magnum studium habeant ne forte propter eorum neglegentiam pauperes crucientur, et nos taedium propter eorum clamores patiamur, si nostram gratiam habere velint. Populo autem dicatur ut caveat de aliis causis se ad nos reclamare, nisi de quibus aut Missi nostri aut Comites eis iustitias facere noluerint.

(Ad4.116)
CXVI.
De inferenda a Vicariis vel aliis Missis Comitum exigenda.

Quicunque Vicarii vel alii Ministri Comitum tributum quod Inferenda vocatur maioris pretii a populo exigere praesumpserit quam a Missis bonae memoriae genitoris nostri constitutum fuit, hoc est, duos solidos pro una vacca, hoc quod iniuste superposuit atque abstulit sibique retinuit, his quibus hoc tulit cum sua lege restituat, et insuper fredum nostrum componat, et ministerium amittat.

(Ad4.117)
CXVII.
De eo qui propter cupiditatem rerum quemcunque propinquorum suorum interfecerit.

Quicunque propter cupiditatem rerum patrem, aut matrem, aut fratrem, aut sororem, vel nepotem, vel alium propinquum suum interfecerit, hereditas interfecti ad alios suos legitimos ||Sp. 1219||heredes perveniat: interfectoris vero hereditas in fiscum redigatur. Ipse vero, ordinante Episcopo, publicae poenitentiae subdatur.

(Ad4.118)
CXVIII.
De cuiuslibet propria uxore dimissa, vel sine culpa interfecta.

Quicunque propria uxore derelicta, vel sine culpa interfecta, aliam duxerit, armis depositis, publicam agat poenitentiam. Et si contumax fuerit, comprehendatur a Comite, et ferro vinciatur, et in custodiam mittatur, donec ad nostram notitiam deducatur.

(Ad4.119)
CXIX.
De eo qui res alienas cuilibet homini vendiderit.

Quicunque res alienas cuilibet homini vendiderit, et ipse homo easdem res alicui alteri dederit sive vendiderit, et ipse qui tunc easdem res comparatas habet per malum ingenium proprio filio aut alteri cuilibet necdum legitimos annos habenti iustitiae tollendae causa tradiderit, volumus atque firmiter praecipimus ut si pater eiusdem parvuli vixerit, ipse intret in causam rationem reddendi pro filio suo. Si autem pater mortuus est, tunc legitimus eius propinquus, qui iuste ei tutor aut defensor esse videtur, pro ipso rationem reddere compellatur. Similiter de aliis omnibus iustitiis ad eum pertinentibus; excepta sua legitima hereditate, quae ei per successionem parentum suorum legitime evenire debuit. Quod si quis hanc nostram iussionem contempserit vel neglexerit, sicut de caeteris contemptoribus, ita de eo agatur. Is vero qui easdem res primus invaserit et iniuste vendidit, necnon et emptores, excepta sola persona parvuli, hoc quod fraudulenter admiserunt, intra patriam emendare cogantur. Et postea, sicut contemptores iussionis nostrae, sub fideiussoribus ad nostram praesentiam venire compellantur. Anno feliciter XI. regni Domini nostri Karoli gloriosissimi Regis, in mense Martio, qualiter congregatis in unum synodali Concilio Episcopis, Abbatibus, virisque inlustribus, una cum Comitibus, secundum Dei voluntatem, pro causis opportunis censentur utiliter esse decreta.

(Ad4.120)
CXX.
De Metropolitanis.

De Metropolitanis, ut Epis||Sp. 1220||copi suffraganei eis adiutores sint, et ea quae erga ministerium illorum emendanda cognoscunt, libenti animo emendent atque corrigant.

(Ad4.121)
CXXI.
De Episcopis ordinandis.

De Episcopis. Ubi in praesens Episcopi ordinati non sunt, sine tarditate ordinentur.

(Ad4.122)
CXXII.
De monasteriis sub regula constitutis.

Ut Monasteria quae sub regula fuerint, sub regula vivant. Similiter et monasteria puellarum ordinem sanctum custodiant. Et unaquaeque Abbatissa in suo monasterio sine intermissione resideat.

(Ad4.123)
CXXIII.
De potestate Episcoporum super Presbyteros et Clericos.

Ut Episcopi de Presbyteris et Clericis infra illorum parochiam potestatem habeant secundum canones.

(Ad4.124)
CXXIV.
De incestuosis hominibus.

Ut Episcopi incestuosos homines emendent, et magnam diligentiam habeant ex eis. Sed et de viduis infra suam parochiam potestatem habeant ad corrigendum.

(Ad4.125)
CXXV.
De alterius Clerico Episcopi non recipiendo nec ordinando.

Ut non liceat alterius Clericum recipere nec ordinare ad aliquem gradum.

(Ad4.126)
CXXVI.
De homicidis qui secundum legem mori debent.

Ut homicidae vel caeteri rei qui legibus mori debent, si ad Ecclesiam confugerint, non excusentur. Et si se emendare noluerint, nullus eis victus detur.

(Ad4.127)
CXXVII.
De decimis dandis.

De decimis. Ut unusquisque suam decimam donet, atque per iussionem Episcopi dispensetur.

(Ad4.128)
CXXVIII.
De latronibus ad placitum Comitis exhibendis.

Ut latrones de infra emunitatem illi iudices in Comitis placitum praesentent. Et qui hoc non fecerit, beneficium et honorem perdat. Similiter Vassi nostri, si haec non adimpleverint, beneficium et honorem perdant. Et qui beneficium non habent, bannum solvant.

(Ad4.129)
CXXIX.
Ut periuria quis faciens manum perdat.

De eo qui periurium fecerit, ut nullam redemptionem solvat, sed manum perdat. Quod si accusator contendere voluerit de ipso periurio, stent ad crucem. Et si iurator vicerit, lege sua accusator emendet. Hoc vero de minoribus ||Sp. 1221||causis observandum. De maioribus vero rebus, aut de statu ingenuitatis, secundum legem custodiant.

(Ad4.130)
CXXX.
De vindicta et iudicio latronum.

De vindicta et iudicio in latrones facto, testimonio Episcoporum, absque peccato Comitis esse dicunt, ita tamen ut absque invidia aut occasione mala nihil aliud ibi interponatur nisi vera iustitia ad perficiendum. Quod ipse qui per odium vel malum ingenium, nisi prae iustitia faciendo, hominem punierit, honorem suam perdat, et legibus contra quem iniuste fecit, secundum poenam quam intulit emendet.

(Ad4.131)
CXXXI.
Ut regia sancita inviolate custodiantur.

Ea vero quae bonae memoriae genitor noster in suis placitis et synodis constituit conservare volumus.

(Ad4.132)
CXXXII.
De rebus Ecclesiarum, de quibus census exeunt, decimae et nonae solvantur.

De rebus vero Ecclesiarum, unde nunc censa exeunt, decimae et nonae cum ipso censo solvantur. Et unde antea non exierunt, similiter nonae et decimae dentur. De casatis vero sexaginta solidi quinque, de triginta solidi duo et dimidius, de quindecim transmissi quattuor. Et praecariae modo renoventur. Et ubi non sunt scriptae, fiat descriptio inter conventores de verbo nostro. Et qui praedicta facere noluerint, et spontanea voluntate haec tria persolvere et precarias accipere citissime distulerint, perdant beneficia quae habebant; quae tamen Ecclesia unde erant absque ullius contradictione vel impedimento, in perpetuum sibi vindicet.

(Ad4.133)
CXXXIII.
Ut de cerariis ita fiat sicut constitutum est.

De cerariis et tabulariis ac chartelariis ita fiat sicut tempore longo decretum est.

(Ad4.134)
CXXXIV.
Ne aliquis pro gildoma sacramentum facere audeat.

De sacramentis pro gildoma invicem coniurantibus, ut nemo facere praesumat. Alio vero modo de illorum eleemosynis, aut de incendiis, aut de naufragiis quamvis conhibentiam faciant, nemo in hoc iurare praesumat.

(Ad4.135)
CXXXV.
Ut ad palatium pergentes nemo adsallire audeat.

De iterantibus qui ad palatium aut aliubi pergunt, ut eos per collectam nemo sit ausus adsallire. Et nemo herbam alterius, defensionis tempore, ||Sp. 1222||praesumat tollere, nisi in hostem pergat, aut Missus noster sit.

(Ad4.136)
CXXXVI.
De teloneis sicut a longo decretum est servetur.

De teloneis, qualiter antea forbanniti fuerunt, observetur ut nemo tollat nisi quod ab antiquo tempore statutum erat.

(Ad4.137)
CXXXVII.
De mancipiis non vendendis nisi in praesentia Rectorum.

De mancipiis, ut non vendantur nisi aut in praesentia Episcopi vel Comitis, aut in praesentia Archidiaconi, aut Centenarii, aut Vicedomini, aut iudicis Comitis, aut ante bene nota testimonia. Et ut foris marcam nemo mancipia vendat. Et qui hoc fecerit, tantas vices bannum solvat quanta mancipia vendidit. Et si non habet pretium, in guadium pro servo semetipsum Comiti donet usque dum ipse bannum solvat.

(Ad4.138)
CXXXVIII.
De loricis extra regnum non vendendis.

De bruniis, ut nullus foras vestro regno vendere praesumat.

(Ad4.139)
CXXXIX.
De Comite iustitias non faciente.

Si Comes in suo ministerio iustitias non fecerit, Missis nostris de suis exseniis serviat usque dum iustitiae ibi factae fuerint. Et si Vassus noster iustitias non fecerit, tunc et Comes et Missus noster ad ipsius casam sedeant, et de suo vivant usque iustitias faciat.

(Ad4.140)
CXL.
De eo qui pro faida pretium recipere noluerit.

Si quis pro faida pretium recipere non vult, tunc ad nos transmittatur, ut nos ipsum dirigamus ubi damnum nemini facere possit.

(Ad4.141)
CXLI.
De eo qui pro faida pretium solvere noluerit.

Simili modo qui pro faida pretium solvere non vult et iustitiam exinde facere, in talem locum illum mittere volumus ut pro eodem maius damnum non crescat.

(Ad4.142)
CXLII.
Quid agendum sit de latronibus.

De latronibus ita praecipimus observandum, ut pro prima culpa non moriatur, sed unum oculum perdat; de alia vero culpa, nasus ipsius latronis truncetur; de tertia culpa, si se non emendaverit, moriatur.

||Sp. 1223||
(Ad4.143)
CXLIII.
Qualiter pro Rege et exercitu eius hac instanti tribulatione a fidelibus in orationibus et eleemosynis Deo supplicandum sit.

Capitulare qualiter institutum est in hoc Episcoporum consensu; id est, ut unusquisque Episcopus tres Missas et tria psalteria, unum pro Domno Rege, et aliud pro exercitu Francorum, tertium pro praesenti tribulatione. Presbyter unusquisque Missas tres. Monachi et Monachae et Canonici, unusquisque psalteria tria. Et biduanas omnes faciant tam Episcopi quamque Monachi et Monachae et Canonici. Sed et eorum infra casatum homines, vel qui potentes sunt. Et unusquisque Episcopus, Abbas, et Abbatissa, qui hoc facere potest, libram donet de argento aut valente in eleemosyna; mediocres vero mediam libram; minores vero solidos quinque. Episcopi, Abbates, et Abbatissae pauperes famelicos quatuor pro ista striccitate nutrire debeant usque ad tempora messium. Et qui tantum non possunt, iuxta quod possibilitas est, ut tres, vel duos, aut unum. Comites fortiores libram de argento aut valente donent in eleemosyna, mediocres vero dimidiam libram, de casatis centum solidos quinque, de quinquaginta unciam unam. Et faciant biduanas, et eorum homines, atque eorum casatus, vel qui hoc facere possunt. Et qui redimere ipsam biduanam voluerit, fortiores Comites uncias tres, minores denarios triginta, minores solidum unum. Et de pauperibus famelicis, sicut scriptum est, ipsi faciant. Haec omnia, si Domino placuerit, pro Domno Rege et exercitu Francorum et pro praesente tribulatione Missa sancti Iohannis sint completa.

(Ad4.144)
CXLIV.
Ne Presbyter vel reliqui Clerici aut ullus fidelium praesumat decimas vendere, vel donare, aut pignorare, Ecclesiaeque quoquo modo alienare.

Nullus Presbyter aut Diaconus, vel quilibet Clericus aut Laicus, decimas vendere, aut dare, vel pignorare, aut indebitare praesumat antequam eas cum omni integritate fideliter collectas habeat, et infra septa Ecclesiae, cui iure debentur, in suis utiliter graneis collectas habeat, et postea iuxta praeceptum proprii Episcopi secundum canonicas sanctiones atque decreta beati Gelasii Papae eas dispenset. Si quis autem haec parvipenderit vel infringere tentaverit, si quidem ||Sp. 1224||Clericus fuerit, gradus sui periculo subiacebit. Si vero Monachus vel Laicus fuerit, communione privetur.

(Ad4.145)
CXLV.
De providentia Episcopi circa Archidiaconos.

Ut praevideant Episcopi ne cupiditas Archidiaconorum culpas nutriat sacerdotum; quia multis modis mentitur iniquitas sibi.

(Ad4.146)
CXLVI.
De non eiciendis de sepulchris ossibus mortuorum.

Ut nullus ossa mortuorum de sepulchris audacter eiciat.

(Ad4.147)
CXLVII.
De non iurando.

Ut unusquisque caveat iurare, quia periuri regnum Dei non possidebunt, sicut nec adulteri.

(Ad4.148)
CXLVIII.
De praediis a Presbyteris emptis, Ecclesiis propriis confirmandis.

Ut Presbyteri pauperes ordinati, praedia comparantes, Ecclesiis confirment.

(Ad4.149)
CXLIX.
De satisfactione cotidianorum delictorum.

Ut sicut sine culpa nemo cotidie, ita sine cotidiana satisfactione nullus esse debet, etiam Sacerdotum.

(Ad4.150)
CL.
De communicantium suspensione.

Ut doceantur communicantes duabus vel tribus se suspendere horis, propter admixtionem cibi.

(Ad4.151)
CLI.
De conventu Presbyterorum ad civitatem, causa discendi.

Ut Presbyteri singillatim sub dispositione Episcopi in civitates veniant sua ad tractanda ministeria.

(Ad4.152)
CLII.
De pauperum collectione a Presbyteris.

Ut Presbyteri cotidie duos vel tres pauperes colligant ad lavandos pedes.

(Ad4.153)
CLIII.
De non vendendis Ecclesiarum decimis.

Ut ulterius non praesumant Presbyteri decimas vendere, quae in pauperum et Ecclesiarum usibus dantur, sicut hactenus, mirabile dictu, horreis veteratae sunt, ad thesaurorum cumulum: in cuius rei testimonio multi pauperum de manibus Sacerdotum requirendi moriuntur. Sed ubi Deo largiente abundaverint, ad sustentationem pauperum parentur famis tempore.

||Sp. 1225||
(Ad4.154)
CLIV.
De Formatis faciendis. Et ut sine formata nullus proficiscatur Clericus. Ex Concilio Africano vel Milevitano, capitulo XX. Ut sine Formatis nemo ad comitatum proficiscatur, vel qualiter fiant formatae.

Placuit ut quicunque Clericus propter necessitatem suam alicubi ad comitatum ire voluerit, Formatam ab Episcopo suo accipiat. Quod si sine Formata voluerit pergere, a communione removeatur. Quod si alicubi ei repentina necessitas orta fuerit ad comitatum pergendi, alleget apud Episcopum loci eius ipsam necessitatem, et de hoc scripta eiusdem Episcopi deferat. Formatae autem quae a Primatibus vel a quibuscunque Episcopis Clericis propriis dantur, habeant diem Paschae. Quod si adhuc eiusdem anni Paschae dies incertus est, ille praecedens adiungatur, quomodo solet. Post consulatum in publicis gestis adscribi.

(Ad4.155)
CLV.
De Clericis neglegentibus. Ex Concilio Agathensi capitulo II. De contumacibus Clericis et officium tardis.

Contumaces vero Clerici, prout dignitatis ordo permiserit, ab Episcopis corrigantur. Et si qui prioris gradus elati superbia communionem fortasse contempserint, aut Ecclesiam frequentare vel officium suum implere neglexerint, peregrina eis communio tribuatur; ita ut cum eos poenitentia correxerit, rescripti in matricula, gradum suum dignitatemque recipiant.

(Ad4.156)
CLVI.
De non pergendum Clericis sine permissu Episcopi ad Iudices seculares. Ex Concilio Agathensi, capitulo XXXII. Ut Clericus inconsulto Episcopo ad Iudicem secularem non pergat.

Clericus nequaquam praesumat apud secularem Iudicem, Episcopo non permittente, pulsare; sed si pulsatus fuerit, non respondeat: nec audeat criminale negotium in iudicio seculari proponere. Si quis vero Secularium per calumniam Ecclesiam aut Clericum fatigare tentaverit, et victus fuerit, ab Ecclesiae liminibus et a catholica communione, nisi digne poenituerit, coerceatur.

(Ad4.157)
CLVII.
Ne Clericus vel Monachus sine licentia Episcopi sui proficiscatur. Ex Concilio Agathensi, capitulo XXXVIII. Ut sine epistola Episcopi sui non liceat Clerico vel Monacho proficisci.

Clericis sine commendatitiis epistolis Episcopi sui licentia non pa||Sp. 1226||teat evagandi. In Monachis quoque praesentis sententiae forma servetur. Quod si verborum increpatione non emendaverit, etiam verberibus statuimus eum coerceri.

(Ad4.158)
CLVIII.
Ne Clericus sine permissu Episcopi sui proficiscatur. Ex Concilio Agathensi, capitulo LII. De Clericis qui sine epistola Pontificis sui proficiscuntur.

Presbyter aut Diaconus vel Clericus sine antistitis sui epistolis ambulans, communionem ei nullus impendat.

(Ad4.159)
CLIX.
De his qui in propriis provinciis non communicant. Ex Concilio Africano, capitulo XVIII.

Placuit ut quicunque non communicans in propria provincia, in aliis provinciis vel transmarinis partibus ad communicandum obrepserit, iacturam communionis vel clericatus excipiat.

(Ad4.160)
CLX.
De patratoribus diversorum malorum.

Sunt sane diversorum malorum patratores, quos et lex divina improbat et condemnat; pro quorum etiam diversis sceleribus et flagitiis populus fame et pestilentia flagellatur, et Ecclesiae status infirmatur, et regnum periclitatur. Et quamquam haec in sacris eloquiis satis sint exsecrata, nos necessarium praevidimus iterum nostra admonitione et exhortatione atque prohibitione praecaveri omnino oportere; sicut sunt diversarum pollutionum patratores, quas cum masculis et pecoribus nonnulli diversissimis modis admittunt, quae incomparabilem dulcedinem piissimi Creatoris ad amaritudinem provocantes, tanto gravius delinquunt quanto contra naturam peccant. Pro quo etiam scelere igne coelesti conflagratae infernique hiatu quinque absorptae sunt civitates, necnon et quadraginta et eo amplius milia stirpis Beniamineae mucrone fraterno confossa sunt. Haec porro indicia et evidentes vindictae declarant quam detestabile et exsecrabile apud divinam maiestatem hoc vitium extet. Scimus enim quoniam talium criminum patratores Lex Romana, quae est omnium humanarum mater legum, igne cremari iubet. Vobis ergo omnibus terribiliter denuntiamus, vestrisque cunctis ac vobis famulantibus atque subditis una vobiscum sub Dei districto iudicio atque fidelitate nostra praecipimus ab his caveri, et haec facientibus nec verbis nec factis ullo modo consentire; quoniam qui talia agunt, Apostolo pollicente, regnum Dei non consequentur. Tempus namque est ut multitudini pe||Sp. 1227||reuntis populi parcatis, quae sequendo exempla peccantis Principis cadebat in puteum mortis: quia quantoscunque vel per bona exempla ad vitam coelestis patriae contrahimus, vel per mala exempla ad perditionem sequentes praeimus, de tantis proculdubio ab aeterno Iudice vel poenas vel praemia accepturi sumus. Si enim gens nostra, sicut per istas provincias divulgatum est, et nobis in Francia et in Italia improperatur, et ab ipsis Paganis improperium est, spretis legalibus connubiis, adulterando et luxuriando ad instar Sodomitanae gentis foedam vitam duxerit, de tali commixtione meretricum aestimandum est degeneres populos et ignobiles et furentes libidine fore procreandos, et ad extremum universam plebem ad deteriora et ignobiliora vergentem, et novissime nec in bello seculari fortem, nec in fide stabilem, et nec honorabilem hominibus nec Deo amabilem esse venturam: sicut aliis gentibus Hispaniae et Provinciae et Burgundionum populis contigit, quae sic a Deo recedentes fornicatae sunt, donec Iudex omnipotens talium criminum ultrices poenas per ignorantiam legis Dei, et per Sarracenos venire et servire permisit. Et notandum quod in illo scelere aliud immane flagitium subterlatet, id est, homicidium. Quia dum illae meretrices, sive monasteriales, sive seculares, male conceptas soboles in peccatis genuerunt, saepe maxima ex parte occidunt; non implentes Christi Ecclesias filiis adoptivis, sed tumulos corporibus, et inferos miseris animabus satiant. Absit enim ut pro talibus pereatis, et nos simul cum regno cadamus, gloriaque totius regni pereat; quoniam ex praecedentibus agnovimus quae secuturis, nisi praevisa fuerint, possunt evenire. Satius est quoque nobis talibus carere quam cum his ruere, regnumque ab ethnicis atque eius popularibus futuro tempore adnullari vel possideri. Scire enim vos cupimus quia quicunque super his aut faciens aut libenter consentiens inventus fuerit, nos eum iuxta praedictam Romanam Legem velle punire.

(Ad4.161)
CLXI.
De eo qui, propria uxore derelicta, vel sine culpa interfecta, aliam ducit.

Quicunque propria uxore derelicta, vel sine culpa interfecta, aliam duxerit, armis depositis, publicam agat poenitentiam. Et si contumax fuerit, comprehendatur a Comite, et ferro vinciatur, ||Sp. 1228||et in custodia mittatur, donec res ad nostram notitiam deducatur.

(Ad4.162)
CLXII.
De eo qui res alienas malo ingenio emptas filio suo, aut cuilibet personae legitimos annos non habenti, tradiderit.

Quincunque res alienas cuilibet homini vendiderit, et ipse homo easdem res comparatas habet, per malum ingenium, proprio filio, aut alteri cuilibet necdum legitimos annos habenti, iustitiae tollendae causa tradiderit, volumus atque firmiter praecipimus ut si pater eiusdem parvuli vixerit, ipse intret in causam rationem reddendi pro filio suo. Si autem ipse pater mortuus est, tunc legitimus eius propinquus, qui iuste ei tutor aut defensor esse videtur, pro ipso rationem reddere compellatur: similiter de aliis omnibus iustitiis ad eum pertinentibus; excepta sua legitima hereditate, quae ei per successionem parentum suorum legitime evenire debuit. Quod si quis hanc nostram iussionem contempserit vel neglexerit, sicut de caeteris contemptoribus, ita de eo agatur. Is vero qui easdem res primus invasit et iniuste vendidit, necnon et emptores, excepta sola persona parvuli, hoc quod fraudulenter admiserunt, intra patriam emendare cogantur, et postea, sicut contemptores iussionis nostrae, sub fideiussoribus ad nostram praesentiam venire compellantur.

(Ad4.163)
CLXIII.
Ut de uno manso ad Ecclesiam dato nullum humanum exigatur servitium. Quod qui fecerit, cum sua lege emendet.

De uno manso ad Ecclesiam dato, de quo aliqui homines contra statuta sibi servitium exigunt, quicunque pro hac causa accusatus fuerit, Comes vel Missi hoc quod inde subtractum est Presbyteris cum sua lege restitui faciant. Et quicunque de uno manso ad Ecclesiam dato praeter ecclesiasticum exegerit servitium, Episcopo vel Comite distringente, hoc legibus emendet.

(Ad4.164)
CLXIV.
De his qui nonas et decimas, vel restaurationes aut census, dare neglegunt, ut hoc legibus emendent, et insuper bannum nostrum persolvant.

De his qui nonas et decimas iam per multos annos aut ex parte aut ex toto dare neglexerunt, volumus ut per Missos nostros constringantur ut secundum Capitularem priorem solvant unius anni nonam et decimam cum sua lege, et insuper bannum nostrum. Et hoc eis denuntietur, quod quicunque hanc negle||Sp. 1229||gentiam iteraverit, beneficium unde haec nona et decima persolvi debuit amissurum se sciat. Ita enim continetur in Capitulare bonae memoriae genitoris nostri in libro I, capitulo CLVII. ut nonae et decimae legibus rewadientur, et insuper bannus dominicus a neglegente persolvatur.

(Ad4.165)
CLXV.
Ut qui Ecclesiarum beneficia habent, nonam et decimam ex eis Ecclesiae cuius res sunt donent. Et de nonis et decimis non redimendis, nisi Episcopo placuerit.

Qui tale beneficium habent, et ad medietatem laborant, ut de eorum portione proprio Presbytero decimas donent. Item in Capitulari nostro in libro II, capitulo XXI. de eadem re. De nonis quidem et decimis, unde et genitor noster et nos frequenter et in diversis placitis admonitionem fecimus, et per Capitularia nostra qualiter haec observentur ordinavimus, volumus atque iubemus ut de omni conlaborato et de vino et de foeno pleniter et fideliter ab omnibus nona et decima persolvatur. De nutrimine vero quod in decima dandum est, sicut hactenus consuetudo fuit, ab omnibus observetur. Si quis tamen Episcoporum fuerit qui argentum pro hoc accipere velit, in sua maneat potestate, iuxta quod ei et illi qui hoc persolvere debet, convenerit.

(Ad4.166)
CLXVI.
De his qui decimam Ecclesiae iniuste, non secundum dispositionem Episcopi, cui debetur auferunt, et aliubi aut propter amicitiam aut propter munera dare praesumunt.

Quicunque decimam abstrahit de Ecclesia ad quam per iustitiam dari debet, et eam praesumptiose vel propter munera aut amicitiam aut aliam quamlibet occasionem ad alteram Ecclesiam dederit, a Comite vel a Misso nostro distringatur ut eiusdem decimae quantitatem cum sua lege restituat.

(Ad4.167)
CLXVII.
De his qui decimas, nisi a se quoquo modo redimantur, dare neglegunt, ut firmiter distringantur, qualiter vel inviti hoc emendent.

Decimas quae populus dare non vult nisi quo vult modo ab eo redimantur, ab Episcopis prohibendum est ne fiat. Et si quis contemptor inventus fuerit, ut nec Episcopum nec Comitem audire velit, si noster homo fuerit, ad nostram praesentiam venire compellatur. Caeteri vero distringantur, ut inviti Ecclesiae restituant qui voluntarie dare neglexerunt.

||Sp. 1230||
(Ad4.168)
CLXVIII.
De his qui restaurationes Ecclesiarum earumque domorum facere, vel decimas et nonas dare neglegunt, si se non correxerint, ut beneficia perdant.

Quicunque de rebus Ecclesiarum, quas in beneficium habent, restaurationes earum facere neglexerint, iuxta Capitularem anteriorem, in quo de operibus ac nonis et decimis constitutum est, sic de illis adimpleatur, id est, in libro quarto, capitulo XXXVIII. De opere vero vel restauratione Ecclesiarum Comes et Episcopus, sive Abba, una cum Misso nostro, quem ipsi sibi ad hoc elegerint, considerationem faciant, ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum quantum ipse de rebus Ecclesiarum habere cognoscitur. Similiter et Vassi nostri aut in commune tantum operis accipiant quantum rerum ecclesiasticarum habent, aut unusquisque per se iuxta quantitatem quam ipse tenet. Aut si inter eos convenerit ut pro opere faciendo argentum donent, iuxta aestimationem operis in argento persolvant: cum quo pretio Rector Ecclesiae ad praedictam restaurationem operarios conducere et materiam emere possit. Et qui nonas et decimas dare neglexerit, primum quidem illas cum lege sua restituat, insuper et bannum nostrum solvat; ut ita castigatus caveat ne, saepius iterando, beneficium amittat.

(Ad4.169)
CLXIX.
Ut hi qui terras dominicatas propterea excolere nolunt ut nonas et decimas inde solvant, pleniter constringantur ut haec de tribus annis legibus persolvant.

De illis qui agros dominicatos propterea neglegunt excolere ut nonas et decimas exinde non persolvant, et alienas terras ad excolendum propter hoc accipiunt, volumus ut de tribus annis ipsam nonam et decimam cum sua lege persolvant. Et si quis contemptor aut Comitis aut Missorum nostrorum propter hoc extiterit, per fideiussores ad palatium venire compellatur.

(Ad4.170)
CLXX.
De teloneis, ubi non exigantur.

Statutum est ut ubi tempore avi nostri Domni Pippini consuetudo fuit teloneum dare, ibi et in futurum detur: nam ubi noviter inceptum est, ulterius non agatur. Et ubi necesse non est fluvium aliquem ponte transmeare, vel ubi navis per mediam aquam et sub ponte ie||Sp. 1231||rit, et ad ripam non adpropinquaverit, nec ibi aliquid emptum vel venundatum fuerit, ulterius teloneum non detur. Et nemo cogat alium ad pontem ire ubi iuxta pontem aquam transmeare potest. Et qui ulterius in talibus locis, vel de his qui ad palatium seu in hostem pergunt, teloneum exactaverit, cum sua lege ipsum teloneum reddat, et bannum nostrum, id est, sexaginta solidos, componat.

||Sp. 1232||
(Ad4.171)
CLXXI.
De rebus Ecclesiae quae absque ulla repetitione ab eadem Ecclesia per triginta annos possessae sunt, ut nulla testimonia super hanc deinceps possessionem recipiantur.

Ut de rebus Ecclesiarum, quae ab eis per triginta annorum spatia sine ulla interpellatione possessae sunt, testimonia non recipiantur; sed eo modo contineantur sicut res ad fiscum nostrum pertinentes contineri solent.


Bei Baluze nicht gedruckt: Rubrikenverzeichnis von Ad. 1:
(CplioAd1.0)
0
INCIPIUNT CAPITULA.
(CplioAd1.1)
1
De Abbatibus, mox ut ad monasteria sua remeaverint, ut regulam discutiant, et efficaciter legant, et quod legerint et intellexerint, cum suis observent monachis.
(CplioAd1.2)
2
De Monachis, ut regulam sancti Benedicti, qui valuerint, memoriter discant.
(CplioAd1.3)
3
De regulari officio, ut iuxta praeceptum sancti Benedicti continetur celebrant Monachi.
(CplioAd1.4)
4
Ut tam in coquina quamque et in cuntis monasterii officinis Monachi operentur, et ut ipsi vestimenta sua lavent.
(CplioAd1.5)
5
De Monachis, ut post matutinalem expletionem, nisi ante constitutam surrexerint horam, denuo ad lectos suos non praesumant causa dormiendi redire.
(CplioAd1.6)
6
Ut Monachi, nisi in sabbato sancto Paschae, per totam quadragesimam non radantur. Alio tempore post finitos quindecim dies licito radantur, tam in sabbatis quam et in octavis Paschae.
(CplioAd1.7)
7
De balnearum usu.
(CplioAd1.8)
8
De non edendis volatilibus a Monachis intus forisve, nisi infirmitatis causa.
(CplioAd1.9)
9
Ne Episcopi Monachis volatilia comedere praecipiant.
(CplioAd1.10)
10
Ne a Monachis poma et lactucae, nisi quando alius cibus sumitur, manducentur.
(CplioAd1.11)
11
De certo tempore phlebotomandi observando. Et ut Monachis tunc ibi cibus potusque magis in supplementum largiatur.
(CplioAd1.12)
12
Ut si necessitas postulaverit, Monachis post vespertinum cibum ante lectionem Completorum potus tribuatur. Similiter quadragesimali tempore, vel quando mortuorum officium egerint
(CplioAd1.13)
13
De Monacho a Priore suo increpato.
(CplioAd1.14)
14
Ut nudi pro qualibet culpa coram aliis non vapulent Monachi.
(CplioAd1.15)
15
Ne soli in itinere dirigantur Monachi.
(CplioAd1.16)
16
Ne sibi compatres vel commatres Monachi faciant.
(CplioAd1.17)
17
Ne murmurent Monachi tempore legendi et meridiano occupati ad colligendas fruges.
(CplioAd1.18)
18
De Monachis quarta et sexta feria ieiunantibus.
(CplioAd1.19)
19
Ut in quadragesimali tempore Monachi libros accipiant.
(CplioAd1.20)
20
De vestimento Monachis nec satis pretioso nec satis vili dando.
(CplioAd1.21)
21
De cucullae mensura.
(CplioAd1.22)
22
De potestate Abbatis, si extra mensuram infra positam aliquid addendum decreverit.
(CplioAd1.23)
23
De pedibus fratrum vicissim lavandis.
(CplioAd1.24)
24
De mandato post coenam faciendo.
(CplioAd1.25)
25
De mensura Monachorum, ut ea Abbates illorum sint contenti.
(CplioAd1.26)
26
De villis fratrum, ut eas non circumeant Monachi.
(CplioAd1.27)
27
De Abbate vel quolibet Monacho, ne ad portam monasterii cum quocunque hospite manducare praesumat.
(CplioAd1.28)
28
Ne servitores fratrum post refectionem eorum ad unam mensam, sed in propriis sedeant locis.
(CplioAd1.29)
29
De lectore, ut nihil nisi quod regula decernit accipiat.
(CplioAd1.30)
30
De Alleluya in Septuagesima dimittendo.
(CplioAd1.31)
31
De Praeposito, ut maiorem quam caeteri habeat potestatem.
(CplioAd1.32)
32
De Praeposito Monachis non constituendo nisi et ipse Monachus sit.
(CplioAd1.33)
33
De senioribus fratribus monasterium circumeuntibus.
(CplioAd1.34)
34
De novitio fratre, ut non facilis ei in monasterium tribuatur ingressus.
(CplioAd1.35)
35
De Monacho, quid agat post factam professionem.
(CplioAd1.36)
36
De puero, ut pater et mater eum ad altare offerant.
(CplioAd1.37)
37
De infantibus oblatis, ut carnem non comedant.
(CplioAd1.38)
38
De fratribus post sextam dormientibus.
(CplioAd1.39)
39
De fratribus, ut usque nonam in quadragesima operentur.
(CplioAd1.40)
40
De his fratribus qui quolibet modo, tamen graviter delinquunt.
(CplioAd1.41)
41
De eo qui in refectorio negligenter coram fratribus aliquid excesserit.
(CplioAd1.42)
42
De plebeio non recipiendo in monasterio, nisi Monachus fieri voluerit.
(CplioAd1.43)
43
Ne Monachus iurando sermonem proferat, nisi sicut sancti patres constituerunt loqui.
(CplioAd1.44)
44
De Abbatibus cellulas Monachorum vel Canonicorum habentibus.
(CplioAd1.45)
45
De schola in monasterio non habenda, nisi de his qui oblati fuerint.
(CplioAd1.46)
46
De praecipuis solemnitatibus Sanctorum, ut plenarium in eis officium fiat, et bis Monachi edant.
(CplioAd1.47)
47
De ieiunio Parasceve.
(CplioAd1.48)
48
De benedictione post Completorium dicenda.
(CplioAd1.49)
49
De decimis dandis tam Ecclesiae quam pauperibus.
(CplioAd1.50)
50
De specialibus psalmis pro eleemosynariis et defunctis cantandis.
(CplioAd1.51)
51
De Pentecoste, ut per hebdomadam non flectantur genua, neque ieiunetur, nisi dies ieiunii extiterint.
(CplioAd1.52)
52
De Laicis in refectorium Monachorum, manducandi vel bibendi causa, non ducendis.
(CplioAd1.53)
53
De vestimentis et calciamentis, ut fratribus quoties expedit dentur.
(CplioAd1.54)
54
De his qui praeponuntur, ut Nonni vocentur.
(CplioAd1.55)
55
De seniore Decano.
(CplioAd1.56)
56
De Praeposito, Decano, et Cellarario.
(CplioAd1.57)
57
De libra panis, ut triginta solidos penset antequam coquatur.
(CplioAd1.58)
58
De dormitorio hospitum.
(CplioAd1.59)
59
De Abbatibus, ut secum Monachos in itinere non nisi ad synodum ducant.
(CplioAd1.60)
60
De duobus signis ad tertiam, sextam, et nonam pulsandis.
(CplioAd1.61)
61
De Monachis, ut disconsutas cappas non habeant, nisi tantum villosas.
(CplioAd1.62)
62
De Abbatibus et Praepositis atque Decanis, ut benedictionem lectoribus tribuant, licet Presbyteri non sint.
(CplioAd1.63)
63
Ut e fratribus docti eligantur qui supervenientibus Monachis loquantur.
(CplioAd1.64)
64
De incerto furto ut oratio et excommunicatio fiat, quousque qui culpabilis existit manifestetur.
(CplioAd1.65)
65
De Monacho qui adversus Monachum alium testimonium protulerit.
(CplioAd1.66)
66
De psalmo invitatorio et Gloria pro defunctis non cantandis.
(CplioAd1.67)
67
De lectore, ut stans benedictionem petat.
(CplioAd1.68)
68
De eulogiis in refectorio fratribus a Presbyteris dandis.
(CplioAd1.69)
69
Quod ad Capitulum primo Martyrologium legendum sit, et versus postea dicendus, inde regula.
(CplioAd1.70)
70
De lectione in Capitulo exponenda.
(CplioAd1.71)
71
De ieiunio fratrum aestivo tempore.
(CplioAd1.72)
72
De eo qui culpae noxa tenetur, ut die dominico remissius habeat.
(CplioAd1.73)
73
De anniversaria die pro defuncto Abbate celebranda.
(CplioAd1.74)
74
De eo ut ad Missam inclinati Sanctus dicant, et ad Pater noster genua flectant.
(CplioAd1.75)
75
Non debet aliquis pro munere in monasterio recipi.
(CplioAd1.76)
76
De mensura cibi ac potus, quae separatim Monachis debet tribui.
(CplioAd1.77)
77
De fratrum pinguedine, quam accipere debeant in victu quotidiano.
(CplioAd1.78)
78
In natale Domini, et in festivitate Paschae, Monachis volatilia sumere quatuor diebus concessum est.
(CplioAd1.79)
79
De muffulis Monachis dandis.
(CplioAd1.80)
80
De disciplinae modo.

Stand: 2009-10-06