Debet enim prius a civibus disceptari de vita episcopi, qui ordinandus est, utrum bona sit vel boni testimonii. Officialis vero aut curialis nequaquam fiat episcopus, nisi a tenera aetatae in monasterio fuerit educatus et ipse quartam partem substantie sue curie tribuat, neque ex laico statim episcopus fiat. Oportet enim aut ex monachis aut ex clericis episcopum fieri, ut non minus VI mensibus antea fungat officium. Et ita studeatur, ut secundum sanctos chanones in omnibus examinetur et promittat ordinandus supra sanctum evangelium in quantum homini possibele est, sanctorum chanonum pręcepta servari. Quod si hoc denegaverit facere, non consecretur. Si quis pro ordinacione pecuniam dederit, et qui dederit et qui acceperit deponantur. Pecunia vero pro consecracione data, ecclesię addicatur. Si laicus pro tali causa pecuniam acceperit, ipsam pecuniam cum alio tanto sanctae ecclesię dare conpellatur. Si vero magistratum gerit post pecunia soluta exilio inrevocabili condemnetur. Consecratio coram omnibus celebretur, ut sit facultas qui vellit, contradicere antequam consecretur.

Quotiens cives episcopum fieri petierint, clerici et primates civitatis in tribus personis decreta faciant propositis sanctis evangeliis dicentes in ipsis decretis quod neque per aliquam pręstationem neque promissionem vel amicitiam vel aliam qualemcumque causam, sed recte et catholicę fidei et honestę vitae esse et secundum sanctos canones et decreta sanctorum antiquorum patrum et non minus XXXV an etatis agere electam personam. Et tunc ex tribus electis personis potior pręferatur. Data etiam licentia, qui decreta faciunt, si qui laicum dignum praedictae electionis esse putaverint, cum aliis duobus clericis vel monachis eligere, sic tamen, ut ipse laicus non minus tribus mensibus in clero cognominetur et ita sanctos canones et sacro misterio edoctus episcopus creetur. Ut ipse doctor fiat, non docere egiat. Quod si in talem electionem tres personę non inveniantur, in unam vel duabus personis liceat facere decretum. Si vero tale decretum intra VI menses factum non fuerit, ille, cui conpetit, consecret episcopum, omnibus aliis, quę diximus secundum sacros chanones observandis. Si quis extra hanc observacionem episcopus factus fuerit et ordinatus, deponatur. Et totam ordinatoris substantiam eclesia, ubi ipse episcopus fuit, vindicet.

Consecratio episcopum liberum facit tam a servili quam adcripticii condicione; taxiotas enim vel curiales ad episcopatum prosilientes, curiae restitui sancimus. Quod si iam consecrati inveniantur, legittimam portionem de rebus suis curiae reddat, rebus vero, quas post episcopatum adquisierit ecclęsiae eorum conpetere disposuimus.

Si quis de eis causis, quę per legem vel chanones inhiberi possunt, ante consecracionem causaverit per III menses ordinacio defferatur. Si ille qui ordinandus est, innocens apparuerit non impediatur ordinatio eius. Accusator vero qui non probavit vel litem distulit, excommunicetur et expellatur de provincia. Si quis post accusationem ante discusione facta vel probata accusatum ordinaverit, consecratus a sacerdotio expellatur. Consecrator vero per annum integrum a ministerio sacro absteneat et res illius eclesie addicantur, cuius episcopus est. Si episcopus per pecuniam ordinatus fuerit, omnia quę data sunt eclesię cuius voluit sacerdotium emere, consecrentur. Similiter et omnes cautiones et obligaciones pignorum vel quaecumque actionem alicui fecerit, ille, qui ea acceperit, cum alio tanto eclesiae solvere cogatur.

Litigare episcopus per semetipsum non debet, sed per suos clericos. Principem subplecare opportet.

Dicende testimonium causae iudex ad episcopum mittat, ut quod scit episcopus dicat; id, quod sacerdotibus honestum est. Si vero magistratus episcopum sive pro civili sive pro criminali causa ad iudicium ausus fuerit exibere, nisi per imperialem iussionem amisione cinguli et XX librarum auri condemnacione plectatur, que et eclesiae, unde episcopus est, addicantur, insuper tormentis adfectus in exilio mittatur.

Si episcopus ad iudicem accussatus fuerit, nullam fideiiussionem neque promisionem pro litigio facere conpellatur. Sic tamen, ut operam darit intentiones et causatoris dissolvere.

Si quis episcopo vel aliis ministris intra eclesiam iniuriam fecerit, iubemus eum turmentis subiectum in exilio mori. Sed et si ipse sancta oratoria vel divina misteria conturbaverit vel letaniam everterit, capitali periculo subiaceat. Sin autem contumiliam tantum fecerit, tormentis et exilio tradatur.

Res quas episcopus ante episcopatum habuit, liceat ei ad quemcumque voluerit transmitere vel dare; post episcopatum vero iure cognitionis usque ad quartum gradum, quidquid ad eum pervenerit, transmitti poterit ad quos voluerit. Cetere autem res ab eo adquesitae dominio eclesie sint.

Si quicumque ex gradu ecclisiastico sine testamento et sine cognacione discesserit, hereditas eius ad ecclesiam ubi servivit devolvatur. Similiter de sanctęmonialibus.

Si episcopus ausus fuerit ingredi in civitatem, de qua expulsus est, vel exire de loco, in quo iussus est degere, in monasterio in alia provintia retrudatur.

Si quis episcopus vel presbiter antequam causa probetur, contra chanones aliquem excumunicaverit, ille, qui excumunicatus est, a maiore sacerdote absolvatur, et ille, qui non legittime excumunicavit, excumunicetur, ut quod iniuste fecit, iuste patiatur.

Lector, subdiaconus, diaconus, presbiter, si clericatus honorem contempserint, curiali condicione cum suis facultatibus subiciantur.

Ne passim episcopus multitudinem clerichorum faciat, sed secundum ritum vel reditum eclesiarum numerus moderetur.

Clericis de eclesia desistentibus et aliis in loco revocatis, si redierint discessi, nihil eis prestetur. Hoc vero quod discedentes reliquerunt, non in usum rectorum, sed succedentibus cedat.

Clericus vel monachus neque exactor publicarum neque conductor aut vectigalium vel curator domus vel procurator litis vel fideiiussor in talibus causis fiat. Si quis contra hanc statuta fecerit, si episcopus est, omnes eas res ex quacunque causa vel persona sive ante episcopatum, sive postea ad eum pervenerit, eclesiae suę eas vindicare sancimus. Si vero alii clerici hoc fecerint, poena pecuniarum, quam episcopus estimaverit exigere, eclisię vindicandam. Hi vero, qui actiones suas eis cummiserunt, vel fideiussores eos pro supradictis causis acceperunt, nullam contra eclesiam administratores eius, vel adversus ipsas personas quos crediderunt, habeant accionem. Si vero quis eos pro publico debito vel exacciones crediderit vel fideiussores receperit, de sua substantia fisci debitum conpellatur exsolvere.

Si presbyter vel diaconus in causa pecuniaria falsum testimonium dixerint, per III annos separentur a sacro misterio. Si in criminali causa falsum dixerint, deponantur, et legittimis poenis subiaciantur. Ceteri vero clerici in quacunque falsitate convicti fuerint, degratentur, et legittimis subiaciantur disciplinis.

Si episcopus, presbyter, diaconus, subdiaconus ad tutelam vel curacionem vocentur, tantum munus administracionis in hoc concidetur suscipere; si tamen intra IIII menses per competentem iudicem in scriptis manifestaverint quod huiusmodi munus sua sponte recepit. Et tunc circa aliam totelam praeiudicium non paciatur.

Si quis clericus ad tabulas ludat vel spectaculis attendat, per III annos a sacro misterio prohibeatur. Et si dignam penitenciam fecerit, reconcilietur.

Nullus sub romana dicione constitutam eclesiam vel xenodochium vel monasterium rectoris, earum rem inmobilem nequaquam liceat alienare, id est, agrum, domum, mancipium, panes civiles, neque creditori oblegare. Alienatio enim est venditio, donacio, permutatio, emphiteoseos perpetuum contractum et omnes omnino se hu[ius]modi alienacione abstineant. Tabellio vero qui talia instrumenta conscripserit, perpetuo exilio tradatur. Magistratus vel iudices, qui talea strumenta consenserint, et dignitatem et facultates amittant.

Si contra hanc legem res eclesię distractę fuerint, res quidem eclesię reddantur cum medio temporis fructus et precium datum eclesiae permaneat. Si vero permutatio inlicita fuerit vel prestacio sive emphiteuseos contra eam, quę diximus, factum sit, res quidem relegioso loco reddantur; pactionem autem emphiteuticam pręstet emphiteuticarius secundum strumentum usuario. Quod si donata fuerit, res reddatur quidem cum medio temporis fructus et alium tantum, quantum ipsa res est, conponatur. Tabelliones vero, qui contra hanc legem strumenta conponunt, perpetuo exilio damnentur.

Neminem liceat sacra vasa alienare, nisi pro redemptione captivorum aut famis penuria. Quod qui fecerit, pecunia eclesie restituta, inrevocabili exilio damnetur.

Si inexcusabilis necessitas inmineat, ut mutua pecunia accepiat venerabilis locus licet [c]ustodes rem eclesię mobilem pro pignore obligare.

Amplius ei praecarię non transeant, nisi in virum et eius uxorem, si specialiter eorum nomina expresa fuerint, sive filiorum, filiarum, nepotum vel neptis redditurum rei ipsius sextam portionem eclesie. Si autem ipsa sexta per biennium non reddatur, ministri eclesię una cum re meliorata res ipsas recipiant. Si autem deteriorem agrum fecerit, emphiteutigarius cogatur de suo pristina prędii facię restitui non solum ipse, sed etiam successores eorum.

Liceat res inter venerabiles locos commuta[re], ita tamen ut apud metropolitanum decretum fiat et primatibus clerum, si ambabus partibus congruat.

Si quis in prastio vel domo vel fundo ausus fuerit, eclesiastica munera facere sine clericis locorum episcopo subiectis dominio eorum cadant et veniant easdem res ad eclesiam. Si vero ignorante domino hoc fuerit factum, hii, qui peccaverunt sive inpheteutę sive procuratores sunt, de provincia expellantur et substantia eorum addicatur eclesiae loci illius.

Possessiones ad relegiosa loca pertinentes nullam descriptionem agnoscant, nisi ad constructionem viarum vel pontium; si tamen intra ead[em] loca habuerint possessiones. In aliis vero in omnibus habeant integram imunitatem.

Si pro redemptione captivorum legatum vel hereditas relicta fuerit vel pro alimoniis pauperum, quod si non expressit auctor, cuius loci pauperibus daretur, episcopus locorum relictam quantitatem distribuat inter pauperes eius loci. Quod si testator apertę expressit, ubi vel qualiter ipsae res darentur, heres implere non neglegat. Quod si vero in captivorum redemptionem iussum est, dare. Si ille neglexerit, cui commissum est, ab episcopo loci illius impleatur. Omnia enim ad pietatem pertinencia facta ad episcopi praesentiam pertinent.

Abbatis ordinatio non secundum ordinem vel

Quicumque monachus vel monacha in monasterium sunt ingressi, nihil de rebus suis habeant potestatem faciendi, quamvis liberos habeant; sed omnia eorum sint monasterii, quae eadem die iuste possidebant, quando ingressi sunt monasterium.

Nemo audeat monachum vel castimonialem feminam ad civile iudicium accusare, sed ad episcopum. Et ipse ex lege vel canonibus consentaneam sententiam proferat. Haec omnes episcopi custodiant et praefecti Romani et praetores populi et provinciarum praesides, ut curent citius monachorum et sanctimonialium lites dirimere. Si quis hanc constitutionem violaverit in magistratu positus, decem librarum auri poena multabitur. Si exsecutor est, in catenis ecclesiarum recludatur poenas luiturus, et officium perdat.

Si monachus monasterium suum dimiserit, omnia bona ipsius, et quae in monasterium introduxit, et quae non introduxit, dominio monasterii sit, et ipse officio praesidis servire cogatur. Si vero monachus ad alium monasterium migraverit, substantiam eius prius monasterium possideat, et in alio monasterio ipse non recipiatur.

Si aliquis incognitus in monasterium ingredi voluerit, ante triennium monachi habitus ei non praestetur. Et si intra tres annos aut servus aut libertus vel colonus quaeratur, domino suo reddatur cum omnibus, quae attulit, fide tamen accepta de inpunitate. Si autem intra triennium requisitus non fuerit, postea quaeri non potest; sed tantum ea, quae in monasterium adduxit, dominus servi recipiat.

Si monachus laicus factus fuerit, honore et cingulo spolietur, et res eius monasterio adiciantur. Quod si monasticam vitam reliquerit, praeses provinciae eum teneat et taxeotas vel curiae suae connumeret.

Nemo ecclesiam aedificet, antequam civitatis episcopus veniat et ibidem crucem figat publice. Et ante praefiniat, qui aedificare vult, quod ad luminaria et ad custodiam et stipendia custodum sufficiat. Et facta donatione sic domum aedificet.

Qui in domo sua oratorium habuerit, orare ibi potest. Tamen non audeat in eo sacras facere missas sine permissu episcopi loci illius. Quod si fecerit, domus illius fisci viribus addicatur. Praefectus praetorii, qui hoc cognovit et non prohibuit, librarum auri multabitur.

Abbatissa eligatur a cuncta congregatione, non secundum ordinem, sed quam melioris opinionis esse constiterit, et quam meliores elegerint. Et qui eam eligunt, proponant sanctis evangeliis dicentes, quod non propter amicitias vel gratiam humanam, sed scientes eam fide rectam et vita castam et administratione dignam ad omnemque statum monasterii utilem. Et tunc confirmetur ab episcopo, cui monasterium subiectum est.

Si diaconissa nupserit, gladio ultoris sternatur, et facultas eius ecclesiae, ubi serviunt, addicatur. Corruptores earum similiter puniantur. Bona vero eorum fisci viribus vindicentur.

Si quis rapuerit vel sollicitaverit vel corruperit religiosam feminam, bona amborum ecclesia vindicet, in qua talis mulier habitavit. Ipsi tamen capitali periculo subiciantur. Quod si haec mulier non consensit, cum suis rebus monasterii cautione tradatur. Si vero liberos habet, pars legitima eis reservetur. Quod si intra annum post cognitum tale scelus a religiosis laicis non vindicetur, comes primatarum haec nostro fisco addicat. Si vero praeses provinciae vindictam tali crimini inponi neglexerit, cingulo careat, et quinque libras auri fisci viribus dare conpellatur.

Nemini regum aut cuiquam hominum in proprium liceat monasterium tradere vel commutare vel quocumque comento vendere. Hoc etiam divina et apostolica atque canonica sub anathematis poena sanxit auctoritas. Quod si factum fuerit, non valebit. Sed is, qui accipit, pretium amittat, et qui distraxit, pretium, quod accipit in ipso monasterio, amittat et una cum pretio monasterium perdat, et ipse monasterium in pristinum reformetur statum.

In civitatibus, in quibus praesides praesunt, ipsi audiant causas seu et defensores. Qui autem episcopum vel sacerdotes aut clericos iudicare sibi maluerint, hoc quoque fieri non permittimus.

Si quis ex scenicis vestem sacerdotalem aut monasticam vel mulieris religiosae vel qualicumque ecclesiastico statu similem indutus fuerit, corporali poenae subsistat et exilio tradatur.

Si quis quolibet modo blasphemia in deo iactaverit, a praefecto urbis ultimo supplicio subiciatur. Qui vero talem cognoscens non manifestaverit, similiter coerceatur. Si praefectus urbis haec punire neglexerit, post dei iudicium nostram indignationem incurrat.

Si heredes iussa testatoris non impleverint, ab episcopo loci illius omnis res, quae his relicta est, auferatur cum fructibus et ceteris emolumentis, ut vota defuncti impleantur.

Non liceat christianis Iudaeorum neque paganorum vel hereticorum res infiteoseos vel conductionis titulo here neque suorum similiter eis accommodare.

Ne decem anni neque viceni vel XXX annorum praescriptio religiosis domibus opponatur, sed sola quadraginta annorum curricula. Et non solum in ceteris rebus, sed etiam in legatis et hereditatibus.