Montpellier, Ecole de Médecine H 137 [Abbreviatio Ansegisi et Benedicti Levitae]

Zacharias papa universis episcopis, presbiteris, diaconibus, abbatibus, cunctis etiam ducibus, comitibus Deum timentibus per Gallias et Francorum provincias constitutis. Referente nobis reverentissimo atque sanctissimo fratre nostro Bonefacio episcopo, quod, dum synodus adgregata esset in provincia vestra iuxta nostram commonitionem mediantibus filiis nostris Pipino et Carlomagno principibus vestris, peragente etiam vice nostra metropolitano Bonefacio, Dominus illuminasset corda nostra cum principibus vestris in praedicationem eius, ut omnibus commonitionibus eius obediretis et falsos et scismaticos et homicidas et fornicarios a vobis expelleretis sacerdotes, omnipotenti Deo nostro gratias egimus et pro vobis incessanter sumus orantes, ut, qui cepit in vobis opus bonum, perficiat usque in finem. Obsecro enim vos omnes coram Deo, ut eius commonitionibus firmiter obediatis. Ipsum enim vice nostra in partibus illis ad praedicandum constitutum habemus, ut vos Deo propitio ad viam perducat rectitudinis et a cunctis facinoribus salvi esse possitis. Habuistis enim peccatis facientibus nunc usque falsos et erroneos sacerdotes. Unde et cunctę paganę gentes vobiscum pugnare praevalebant, quia non erat differentia inter laicos et sacerdotes, quibus pugnare non licitum est. Qualis enim victoria datur, ubi sacerdotes una hora dominica pertractant misteria et christianis dominicum corpus ||fol. 174r|| porrigunt pro suarum animarum redemptione, et post christianos, quibus hoc ministrare debuerant, aut paganos, quibus Christum praedicare, propriis sacrilegisque manibus necant; praecipue dicente eis Domino: Vos estis sal terrę. Quod si sal evanuerit, in quo condietur? Ad nichilum valet ultra, nisi ut mittatur foras et conculcetur ab hominibus. Et dum hęc ita sint et tales in vobis fuerint sacerdotes, quomodo victores contra vestros inimicos esse poteritis? Nam si mundos et castos ab omni fornicatione et homicidio liberos habueritis sacerdotes, ut sacri praecipiunt canones et nostra vice praedicat praefatus Bonefacius noster frater, et ei in omnibus obedientes extiteritis, nulla gens ante conspectum vestrum stabit; sed corruent ante faciem vestram omnes paganę gentes, et eritis victores; insuper et bene agentes vitam possidebitis aeternam. Vos autem, karissimi fratres, qui estis veri sacerdotes vel sub regulari disciplina constituti, sic vosmetipsos exhibete ut certe ministros Dei et dispensatores ministeriorum Dei, ut non vituperetur ministerium vestrum, ne fiat in vobis, sicut scriptum est: Erit, sicut populus, sic sacerdos. Et si hoc fuerit, qualis vobis erit ab hominibus laus, aut qualis a Deo expectatur retributio? Sed sic vobis corrigite ut veri sacerdotes. Et tales ad sacerdotium perducite, ut et vobis et illis testimonium maneat bonum ab his, qui foris sunt, quatinus ab hominibus vobis adquiratis laudem et a Deo mercedis praemium in aeterna beatitudine percipere mereamini, eo quod per vos ad Christi perducti sunt rectam fidem innoxios habentes sacerdotes. Ad synodum namque omni anno convenite ad pertractandum de unitate aecclesie, ut, si quid adversi accidit, radicitus amputetur et Dei aecclesia maneat inconcussa. BENE VALETE.

In nomine Domini nostri Iesu Christi. Ego Carlomannus dux et princeps Francorum anno ab incarnatione Christi septingentissimo XLII., XI. videlicet kal. maias, cum consilio servorum Dei et obtimatum meorum episcopos, qui in regno meo sunt, cum presbiteris ad concilium et synodum pro timore Christi congregavi, id est, Bonefacium archiepiscopum et Burchardum et Regemfridum et VViztanum et VVitbaldum et Dadanum et Ebdanum ac reliquos episcopos cum presbiteris eorum, ut mihi consilium dedissent, quomodo lex Dei et aecclesiastica religio recuperetur, quę in diebus praeteritorum principum dissipata corruit, et qualiter populus christianus ||fol. 174v|| ad salutem animę pervenire possit et per falsos sacerdotes deceptus non pereat. Et per consilium sacerdotum et obtimatum meorum ordinavimus per civitates episcopos et constituimus super eos archiepiscopum Bonefacium, qui est missus sancti Petri. Statuimusque per annos singulos synodum congregare, ut nobis praesentibus canonum decreta et aecclesię iura restaurentur et religio Christiana emendetur. Et fraudatas pecunias aecclesiarum aecclesiis restituimus et reddidimus. Falsos vero presbiteros et adulteros vel fornicatores diaconos et clericos de pecuniis aecclesiarum abstulimus et degradavimus et ad pęnitentiam coegimus. Servis Dei per omnia omnibus armaturam portare vel pugnare aut in exercitum et in hostem pergere omnino prohibemus, nisi illi tantummodo propter divinum ministerium [c], missarum scilicet solempnia adimplenda et sanctorum patrocinia portanda, ad hoc electi sunt, id est, unum vel duos presbiteros cum capellanis presbiteris princeps secum habeat, et unusquisque praefectus unum presbiterum, qui hominibus peccata confitentibus iudicare et indicare pęnitentiam possit. Necnon et illas venationes et silvaticas vagationes cum canibus omnibus servis Dei interdiximus. Similiter ut accipitres et falcones non habeant. Decrevimus quoque iuxta sanctorum canones, ut unusquisque presbiter in parrochia habitans episcopo subiectus sit et semper in quadragesima rationem et ordinem ministerii sui, sive de baptismo, sive de fide catholica, sive de precibus et ordine missarum, episcopo reddat et ostendat. Et quandocumque iure canonicę episcopus circumeat parrochiam populos ad confirmandos, presbiter semper paratus sit ad suscipiendum episcopum cum collectione et adiutorio populi, qui ibi confirmari debet. Et in cena Domini semper novum chrisma ab episcopo querat. Ut episcopo testis adsistat castitatis et fidei et doctrinę illius. Statuimus, ut etiam secundum cautelam omnes undecumque supervenientes ignotos vel presbiteros ante probationem synodalem in aecclesiasticum ministerium non admitteremus. Decrevimus quoque, ut secundum canones unusquisque episcopus in sua parrochia sollicitudinem habeat adiuvante graphione, qui defensor aecclesię est, ut populus Dei paganias non faciat, sed ut omnes spurcitias gentilitatis abiciat ut respuat, sive profana sacrificia mortuorum, sive sortilogos vel divinos, sive philacteria et auguria, sive incantationes, sive hostias immolaticias, quas stulti homines iuxta aecclesias ritu pagani faciunt sub nomine sanctorum martirum vel confessorum Domini et suos sanctos ad iracundiam provocantes, sive illos sacrilegos ignes, quos nedfratres vocant, sive omnes, quęcumque sunt, paganorum observationes diligenter prohibeant. Statuimus similiter, ut post hanc synodum, quę fuit XI. kal. maias, ||fol. 175r|| ut, quisquis servorum Dei vel ancillarum Christi in crimen fornicationis lapsus fuerit, ut in carcere pęnitentiam faciat in pane et aqua. Et si ordinatus presbiter sit, duos annos in carcere permaneat, et antea flagellatus et scorticatus videatur; et post episcopus adaugeat. Si autem clericus aut monachus in hoc peccatum cecidit, post terciam verberationem in carcerem missus vertentem annum in pęnitentiam agat. Similiter et nonnanes velatę eadem penitentia contineantur, et radantur omnes capilli capitis eius. Decrevimus quoque, ut presbiteri vel diaconi non sagis laicorum more, sed casulis utantur ritu servorum Dei. Et nullus in sua domo mulierem habitare permittat. Et ut monachi et ancillę Dei monasteriales iuxta regulam sancti Benedicti cenobia vel synodochia sua ordinare, gubernare et vivere studeant et vitam propriam degere secundum praedicti patris ordinationem non negligant.

Modo in hoc synodali conventu, qui congregatus est kal. marc. in loco, qui dicitur Liptinas, omnes venerabiles sacerdotes Dei et comites et praefecti prioris [d] synodus decreta consentientes firmaverunt seque ea implere velle et observare promiserunt. Et omnes ecclesiastici ordinis clerus, episcopi et presbiteri et diaconi cum reliquis clericis suscipientes antiquorum patrum canones promiserunt se velle aecclesiastica iura moribus et doctrinis et ministerio recuperare. Abbates vero et monachi receperunt regulam sancti patris [e] Benedicti ad restaurandam normam regularis vitę. Fornicatores namque et adulteros clericos, qui sancta loca vel monasteria ante tenentes coinquinaverunt, praecepimus inde tollere et ad pęnitentiam redire. Et si post hanc definitionem in crimen fornicationis vel adulterii ceciderint, prioris synodi iudicium sustineant. Similiter et monachi et nonnę. Statuimus quoque cum consilio servorum Dei et populi christiani propter imminentia bella et persecutiones ceterarum gentium, quę in circuitu nostro sunt, ut sub precario et censu aliquam partem ||fol. 176r|| aecclesialis pecunię in adiutorium exercitus nostri cum indulgentia Dei aliquanto tempore retineamus ea conditione, ut annis singulis de unaquaque casata, id est, XII. denarii, ad aecclesiam vel monasterium reddantur eo modo, ut, si moriatur ille, cui pecunia commendata fuit, aecclesia cum propria pecunia revestita sit et iterum, si necessitas cogat aut princeps iubeat, precarium renovetur et rescribatur novum. Et omnino observetur, ut aecclesię vel monasteria penuriam et paupertatem non patiantur, quorum pecunia in precario praestita sit. Sed si paupertas cogat, aecclesię et domui Dei reddatur integra possessio. Similiter praecipimus, ut iuxta decreta canonum adulteria et incesta matrimonia, quę non sunt legitima, prohibeantur et emendentur episcoporum iudicio, et ut mancipia christiana paganis non tradantur. Decrevimus quoque, quod et pater meus ante praecipiebat, ut, qui paganas observationes in aliqua re fecerit, multetur et dampnetur XV. solidis.

Secunda vice propter ampliorem observantiam apostolica auctoritate et multorum sanctorum episcoporum ammonitione instructi sanctorumque canonum regulis edocti, consultu videlicet omnium nobilium nostrorum, nosmetipsos corrigentes posterisque nostris exemplum dantes volumus, ut nullus sacerdos in hostem pergat, nisi duo vel tres tantum episcopi electione ceterorum propter benediccionem et praedicationem populique reconciliationem, et cum illis electi sacerdotes, qui bene sciant populis pęnitentiam dare, missas celebrare, de infirmis curam habere sacratique olei cum sacris precibus unctionem impendere et hoc maxime praevidere, ne sine viatico quis de seculo recedat. Hi vero nec arma ferant nec ad pugnam pergant nec effusores sanguinum vel agitatores fiant; sed tantum sanctorum pignora et sacra ministeria ferant et orationibus pro viribus insistant, ut populus, qui pugnare debet, auxiliante Domino victor existat et non sit sacerdos sicut populus. Reliqui vero, qui ad aecclesias suas remanent, suos homines bene armatos nobiscum, aut cum quibus iusserimus, dirigant; et ipsi pro nobis et cuncto exercitu nostro missas, letanias, oblationes, elemosinas faciant orantes Deum cęli, ut proficiamus in itinere, quo pergimus victoresque Deo amminiculante existamus. Gentes enim et reges earum, quae sacerdotes secum pugnare permiserunt, nec praevalebant in bello nec victores extiterunt, quia non erat differentia inter laicos et sacerdotes, quibus pugnare non est licitum.

Karolus gratia Dei rex regnique Francorum rector et devotus sanctę aecclesię defensor atque adiutor in omnibus. Apostolicę sedis hortatu omniumque fidelium nostrorum, et maxime episcoporum ac reliquorum sacerdotum consultu servis Dei per omnia omnibus armaturam portare vel pugnare aut in exercitum et in hostem pergere omnino prohibemus, nisi illa tantummodo, qui propter divinum misterium, missarum scilicet solempnia adimplenda et sanctorum patrocinia portanda, ad hoc electi sunt; id est, unum vel duos episcopos cum capellanis presbiteris princeps secum habeat, et unusquisque praefectus unum presbiterum, qui hominibus peccata confitentibus iudicare et indicare pęnitentiam possit.

Personę solent in iudiciis esse quattuor, accusator causę, defensor causę, testes et iudex. Quo quisque utitur officio? Iudex ęquitate, testes veritate, accusator intentione ad amplificandam causam, defensor extenuatione ad minuendam causam. Sępe enim fit causa ratiocinationis aut metu aut gloria aut pecunia, id est, aut commodi aliquid appetendi vel incommodi aliquid vitanti.

Ut nullus comparet caballum, bovem et iumentum vel alia, nisi illum hominem cognoscat, qui eum vendit, aut de quo pago est, vel ubi manet, aut quis est eius senior.

Quam sit extraneus a christianę fidei regula, qui se defensorem veritatis insimulat et veritatem ipsam munerum acceptione conmaculat, audiat contra se prophetam dicentem: Pro eo, quod vendidistis argento iustum et pauperem pro calciamentis, ecce ego stridebo super vos, sicut stridet plaustrum onusto fęno; et peribit fuga a veloce, et fortis non obtinebit virtutem suam, et robustus non salvabit animam suam, et robustus corde inter fortes nudus effugiet.

Plurimos fratres sedibus suis pulsos et in exilia audivimus deportatos atque in locum superstitum alios substitutos. His primitus vulneribus adhibeat medicina stitię, ne quisquam ita careat propriis, ut alter utatur alienus. Quem errorem ita omnes relinquant sacerdotes, ut nemini quidem perire honor debeat, si illis, qui pro fide laboraverunt, prius cum omni privilegio suo oportet ius proprium reformari.

Sunt aliqui, qui culpis exigentibus ab episcopo proprio excommunicantur et ab aliis ęcclesiasticis vel laicis presumptione in communione accipiuntur. Quod omnino sanctum concilium Nicenum simul et Calcedonense, necnon et Antiocenum [g] atque Sardicense fieri prohibent.

Item in eodem concilio, necnon et Antioceno simul et in Calcedonense, ut fugitivi clerici et peregrini a nullo recipiantur nec ordinentur sine commendaticiis litteris et sui episcopi vel abbatis licentia.

Auditum est aliquando presbiteros missas celebrare et non communicare. Quod omnino canonibus apostolorum interdictum esse legitur. Vel quomodo dicere recte potest, si non communicaverit: Sumpsimus, de sacramento?

Hęc vero per singula capitula in statutis Niceni concilii legere potestis seu in aliis ||fol. 177v|| sanctorum patrum sinodalibus edictis et in Antioceno [h] concilio, quod hi, qui dampnati sunt a synodo vel a suo episcopo et postea ministrare praesumpserint, precipitur, ut nullus audeat communicare. Si quis vero eis communicaverit, simili sententię subiaceat, sicut et dampnatus.

Item in eodem concilio, ut ad metropolitanum episcopum suffraganei respiciant et nichil novi audeant facere in suis parrochiis sine conscientia sui metropolitani nec metropolitanus sine eorum consilio.

Item in eodem concilio, ut episcopus vel quilibet ex clero sine consilio vel litteris episcoporum vel metropolitani non audeat ad regalem dignitatem pro suis causis clamare, sed in communi episcoporum concilio causa examinetur.

Item in eodem concilio praecipitur, ut ignota angelorum nec [i] nomina fingantur nec nominentur, nisi illorum, quos habemus in auctoritate. Hi sunt Michael, Gabriel, Raphael.

Item in concilio Calcedonense, quod non oporteat episcopum aut quemlibet ex clero per pecunias ordinari [k]. Qui utrique deponendi sunt, et qui ordinat, et qui ordinatur, necnon et qui mediator est inter eos. Item de eadem [l] re in canonibus apostolorum: Si quis episcopus, presbiter aut diaconus per pecunias hanc obtinuerit dignitatem, deiciatur et ipse et ordinator eius et a communione abscidantur.

Item in eodem, ut loca, quę semel sunt Deo dicata aut monasteria sunt, maneant perpetuo monasteria nec possint ultra fieri saecularia habitacula.

Ut clerici aecclesiastici ordinis, si culpam incurrerint, apud ęcclesiasticos iudicentur, et non apud seculares.

Item in eodem, ut non liceat episcopo principalem cathedram suę parrochię negligere et ad aliam aecclesiam in sua diocesi magis frequentare.

Item in eodem, ut falsa nomina martirum et incerte sanctorum memorię non venerentur.

In decretalibus Innocentii papę, ut pax detur ab omnibus confectis Christi sacramentis.

In decretis Leonis papę sanccitum est et in Sardicensi concilio, ut episcopus alterius clericum non sollicitet nec ordinet.

Habemus in lege Domini mandatum: Non auguremini. Et in deuteronomio: Nemo sit, qui ariolos sciscitetur vel somnia observet vel auguria intendat. Item: Nemo sit maleficus nec incantator nec phytonis consulator. Ideo praecipimus, ut nec auguriatores nec tempestarii vel obligatores fiant, et ubicumque sunt, emendentur vel [m] dampnentur. Item de arboribus vel petris vel fontibus, ubi aliqui stulti luminaria vel aliquas observationes faciunt, omnino mandamus, ut iste pessimus usus et Deo exsecrabilis, ubicumque invenitur, tollatur et destruatur.

Ut episcopi diligenter discutiant per suas parrochias presbiterorum fides, baptisma catholicum et missarum celebrationes, ut fidem rectam teneant et baptisma catholicum observent et missarum preces bene intelligant, et ut psalmi ||fol. 178r|| dignę secundum divisiones versuum modulentur et dominicam orationem ipsi intelligant et omnibus praedicent intelligendam, ut quisque sciat, quid petat a [n] Deo. Et ut Gloria Patri cum honore apud omnes cantetur; et ipse sacerdos cum sanctis angelis et populo Dei communi voce Sanctus, Sanctus, Sanctus decantet. Et omnimodis dicendum est presbiteris et diaconibus, ut arma non portent, sed magis confidant in defensione Dei quam in armis.

Simul et hoc rogare curavimus, ut omnes ubicumque, qui se [o] voto monasticę vitę constrinxerint, monachi et regulariter omnimodis secundum votum suum vivant, secundum quod scriptum est: Vota vestra reddite Domino Deo vestro. Et iterum: Melius est non vovere quam vovere et non reddere. Et ut ad monasteria venientes secundum regularem ordinem primo in pulsatorio probentur et sic recipiantur. Et qui ex seculari habitu in monasteria veniunt, non statim foras ad ministeria monasterii mittantur, antequam intus bene erudiantur. Et ut monachi ad saecularia placita non eant. Similiter qui ad clericatum accedunt, quod nos nominamus canonicam vitam, volumus, ut illi canonice secundum suam regulam omnino vivant, et episcopus eorum regat vitam, sicut abbas monachorum.

Auditum est aliquas abbatissas contra morem sanctę Dei ęcclesię benedictiones et manus impositiones et signacula sanctę crucis super caput virorum dare, necnon et velare virgines cum benedictione sacerdotali. Quod omnino a vobis, sanctissimi patres, in vestris parrochiis illis interdicendum esse scitote.

Ut illi clerici, qui se fingunt habitu vel nomine monachos esse et non sunt, omnimodis corrigantur atque emendentur, ut vel veri monachi sint vel veri canonici.

Pseudographę vel dubię narrationes, vel quę omnino contra fidem catholicam sunt, ut epistolę pessimę et falsissimę, quas transacto anno dici aliqui errantes et in errorem alios mittentes, quod de cęlo cecidissent, nec credantur nec legantur, sed comburantur, ne in errorem pro tali scripto populus mittatur, sed soli canonici libri et catholici tractatus et sanctorum auctoritates et dicta legantur et tradantur.

Statuimus, secundum quod in lege Dominus praecepit, ut opera servilia diebus dominicis non agantur, sicut et bonę memorię genitor meus in suis synodalibus edictis mandavit, ut nec viri ruralia exerceant opera, id est, nec vineam colendo nec in campis arando nec in metendo vel fęnum seccando vel sepem ponendo nec in silvis stirpando vel arbores cedere vel in petris laborare nec domos struere nec in orto laborare nec ad placita conveniant nec venationes exerceant. Sed hęc opera licet fieri die dominico, id est, ostilia carra vel victulia et, si forte necesse fuerit, corpus cuiuslibet duci ad sepulcrum. Item feminę opera textilia non faciant nec capulent vestitos, nec consuant, nec acupiculę fiant, nec lanam carpere nec linum battere nec in publico vestimenta lavare nec verveces tondere ||fol. 178v|| habeant licitum. Ut omnimodis bonorum requies die dominico persolvatur, ut ad missarum sollempnia ad aecclesiam undique conveniant et laudent Deum pro omnibus bonis, quę nobis in illa die fecit.

De servorum ordinatione, qui passim ad gradus aecclesiasticos indiscrete promoventur, placuit omnibus cum sacris canonibus concordare debere. Unde statutum est, ut nullus episcoporum deinceps eos ad sacros ordines promovere praesumat, nisi prius a dominis propriis libertatem consecuti fuerint. Et si quilibet servus dominum suum fugiens aut latitans aut adhibitis testibus munere conductis vel corruptis aut qualibet calliditate vel fraude ad gradus ęcclesiasticos pervenerit, decretum est, ut deponatur et dominus eius eum recipiat. Si vero avus vel pater ab alia patria in aliam migrans in eadem provintia filium genuerit et ipse filius ibidem educatus et ad gradus ęcclesiasticos promotus fuerit et, utrum servus sit, ignoraverit et postea veniens dominus eius legibus eum adquisierit, sanccitum est, ut, si dominus eius illi libertatem dare voluerit, in gradu suo permaneat; si vero eum catena servitutis a castris dominicis abstrahere voluerit, gradum amittat, quia iuxta sacros ordines vilis persona manens sacerdotii dignitate fungi non potest. De rebus vero illorum vel peculiare, qui a propriis dominis libertate donantur, ut ad gradus aecclesiasticos iure promoveantur, statutum est, ut in potestate dominorum consistat, utrum illis concedere an sibi vindicare voluerint. Ceterum si post ordinationem aliquid adquisierit, illud observetur, quod in canonibus de consecratis nichil habentibus constitutum est. Aecclesiarum vero servis communi sententia decretum est, ut archiepiscopi per singulas provintias constituti nostram auctoritatem, suffraganei vero illorum exemplar illius penes se habeant et, quandocumque de familia ęcclesię utilis inventus aliquis ordinandus est, in ambone ipsa auctoritas coram populo legatur et coram sacerdotibus vel coram fidelibus laicis ante cornu altaris, sicut in nostra auctoritate continetur, remota qualibet calliditate, libertatem consequatur, et tunc demum ad gradus aecclesiasticos promoveatur. Similiter quoque de his agendum est, quos laici de familia aecclesiarum ad sacros ordines promovere voluerint. Sed et de his, quos praepositi canonicorum [p] aut monachorum ordinandos expetierint, eadem forma servanda est.

Statutum est, ut, quicquid tempore imperii nostri a fidelibus aecclesię sponte collatum fuerit, in dicioribus locis duas partes in usus pauperum, terciam in stipendia cedere clericorum aut monachorum, in minoribus vero locis equę inter clerum et pauperes fore dividendum, nisi forte a datoribus, ubi specialiter dandę sint, constitutum fuerit.

Statutum est, ut sine auctoritate vel consensu episcoporum presbiteri in quibuslibet aecclesiis nec constituantur nec expellantur. Et si laici clericos probabilis vitę et doctrinę episcopis consecrandos suisque in aecclesiis constituendos ||fol. 179r|| obtulerint, nulla qualibet occasione eos reiciant.

Sanccitum est, ut unicuique aecclesię unus mansus integer absque alio servitio attribuatur, et presbiteri in eis constituti non de decimis neque de oblationibus fidelium, non de domibus neque de atriis vel ortis iuxta aecclesiam positis neque de praescripto manso aliquod servitium faciant praeter aecclesiasticum. Et si quid amplius habuerint, inde senioribus suis debitum servitium inpendant.

Statutum est, postquam hoc impletum fuerit, ut unaquęque aecclesia suum presbiterum habeat, ubi id fieri facultas providente episcopo permiserit.

Sanccitum est de villis novis et aecclesiis in eis constitutis noviter, ut decimę de ipsis villis ad easdem aecclesias conferantur.

De feminis, quę viros amittunt, ne [q] sicut actenus indiscretę velentur, sed ut XXX.ta dies post discessum viri sui expectent et post XXX.mum diem per consilium episcopi sui, vel, si episcopus absens fuerit, consilio aliorum religiosorum sacerdotum suorumque parentum atque amicorum id, quod eligere debeant, eligant. Et quia a sacro conventu rogati, ut hi, qui publicam gerunt pęnitentiam, et feminae, quę viros amittunt, nostra auctoritate, donec deliberent, quid agant, tueantur, specialiter pro his capitula fieri et legis mundanę capitulis inserenda decrevimus.

De raptis vero et de raptoribus, quamquam specialiter decrevimus, quid pati debeant, qui hoc nefas deinceps facere temptaverint, quid tamen super his sacri canones praecipiant, hic inserendum necessarium duximus, quatinus omnibus pateat, quantum malum sit et non solum humana, sed etiam divina auctoritate constricti, abhinc hoc malum caveatur.

De puellis raptis nec desponsatis in concilio Calcedonense, ubi DC.ti XXX. patres affuerunt, capitulo XXX.mo VIII.vo ita habetur: Eos, qui rapiunt puellas sub nomine simul habitandi, cooperatores et conhibentes raptoribus decrevit sancta synodus, si quidem clerici sunt, decidant gradu proprio; si vero laici, anathematizentur. Quibus verbis aperte datur intelligi, qualiter huius mali auctores dampnandi sunt, quando participes et conhibentes tanto anathemate feriuntur et iuxta canonicam auctoritatem ad coniugia legitima raptas sibi iure vindicare nullatenus possint.

De desponsatis puellis et ab aliis raptis ita concilio Ancyrano capitulo X.mo legitur: Desponsatas puellas et postea [r] ab aliis raptas placuit erui et eis reddi, quibus ante fuerant desponsatę, etiam si eis a raptoribus vis illata constiterit. Proinde statutum est a sacro conventu, ut raptor publica pęnitentia multetur. Raptae [s] vero, si sponsus eam recipere noluerit et ipsa eodem crimine consentiens non fuit, licentia nubendi alii non negetur. Quod si et ipsa consensit, simili sententia subiaceat. Quod si post hęc se coniungere praesumpserint, ||fol. 179v|| utrique anathematizentur.

De his vero, qui sacris virginibus se sociant, ita in decretis papę Gelasii capitulo XX.mo continetur: Virginibus sacris temere se quosdam sociare cognovimus et post dicatum Deo propositum incesta federa sacrilegaque miscere; quos protinus equum est a sacra communione detrudi et, nisi publicam probatamque egerint penitenciam, omnino non recipi; aut his certe viaticum de seculo transeuntibus, si tamen penituerint, non negetur. Si vero de copulatione sacrarum virginum tam severe feriuntur, quanto severius feriendi, qui eas rapiunt? Ideo, sicut praemissum est, necesse est, ut ab omnibus in christiana religione consistentibus rigore auctoritatis divinę vel humanę hoc malum radicitus amputetur.

Ne vero puellę indiscretę velentur, placuit nobis etiam de sacris canonibus, qualiter observandum sit, hic inferre. De tempore velandarum puellarum in Affricano concilio capitulo X.mo VI.to continetur, ut non ante XX.ti V. [u] annos consecrentur. Item in eodem concilio capitulo XC.mo III.o de virginibus velandis ita continetur: Item placuit, quicumque episcoporum necessitate periclitantis pudicitię virginalis, cum vel petitor potens vel raptor aliquis formidatur vel etiam aliquo mortis periculoso scrupulo compuncta fuerit, ne non velata moriatur, aut exigentibus parentibus aut his, ad quorum curam pertinet, velaverit virginem seu velavit ante XX.ti quinque annos ętatis, non ei obsit concilium, quod de isto annorum numero constitutum est. Unde colligitur, quia iuxta priorem sanctionem virgines XX.mo V.to ętatis suę anno rite consecrandę sint; quod si praemissę necessitates ante id fieri compellant, nullum possit episcopo afferre praeiudicium consecratio.

Sanccitum est, ut nulli deinceps quamlibet examinationem sanctę crucis facere praesumant, ne Christi passio, quę est glorificatio, cuiuslibet temeritate contemptui habeatur.

Quicumque tempore messis vel tempore vindemię non necessitate, sed propter cupiditatem comparat annonam aut vinum, verbi gratia de duobus denariis comparat modium unum et servat, usque dum venundari possit contra denarios IIII.or aut sex seu amplius, hoc turpe lucrum dicimus. Si hoc propter necessitatem comparat, ut sibi habeat et aliis tribuat, negotium dicimus.

Fecit hos gradus in gremio synodi, ut non presbiteri adversus episcopum, non diaconi adversus presbiterum, non subdiaconi adversus diaconem, non acolitus adversus subdiaconem, non exorcista adversus acolitum, non lector adversus exorcistam, non hostiarius adversus lectorem det accusationem aliquam. Et non dampnabitur praesul, nisi in LXX.ta duobus testibus; neque praesul summus a quoquam iudicabitur, quoniam scriptum est: Non est discipulus super magistrum. Presbiter autem, nisi [v] in XLIIII. testibus, non dampnabitur. Diaconus autem cardine constitutus in urbe Romana, nisi XXXVII.tem, non dampnabitur. Subdiaconus, ||fol. 180r|| acolitus, exorcista, lector, nisi [w], sicut scriptum est, in VII.tem testimoniis filios habentes et uxores et omnino Christum praedicantes. Sic datur mistica veritas.

Si quis ad ęcclesiam confugium fecerit, in atrio ipsius ęcclesię pacem habeat, nec sit ei necesse aecclesiam [x] ingredi. Et nullus eum per vim inde abstrahere praesumat; sed liceat ei confiteri, quod fecit, et inde per manus bonorum hominum ad discussionem in publico perducatur.

Ut presbiteri non ordinentur, priusquam examinentur. Et ut excommunicationes passim et sine causa non fiant.

Ut mercatus die dominico in nullo loco habeatur.

Ut unusquisque presbiter res, quas post diem consecrationis adquisierit, propriaę aecclesię relinquat.

Ut nullus presbiter aut laicus penitentem cogat vinum bibere aut carnem manducare, nisi ad praesens pro ipso unum aut duos vel III. denarios iuxta qualitatem penitencię dederit.

Ut presbiter semper eucharistiam habeat paratam, ut, quando quis infirmatus fuerit aut parvulus infirmus fuerit, statim eum communicet, ne sine communione moriatur.

Ut presbiter in cena Domini tres ampullas secum deferat, unam ad crisma, aliam ad oleum caticuminorum, terciam ad oleum ad infirmos ungendos iuxta sententiam apostolicam: Ut, quando quis infirmatur, inducat presbiteros ęcclesię et orent super eum ungentes eum oleo in nomine Domini.

De nonis et decimis, unde et genitor noster et nos frequenter et in diversis placitis ammonitionem fecimus et per capitularia nostra, qualiter observentur, ordinavimus, volumus atque iubemus, ut de omni collaboratione et vino et feno fideliter et pleniter ab omnibus nona et decima persolvatur. De nutrimento vero pro decimis, sicut actenus consuetudo fuit, ab omnibus observetur. Si quis tamen episcoporum fuerit, qui argentum pro hoc accipere velit, in sua maneat potestate, iuxta quod ei et illi, qui hoc persolvere debet, convenerit.

Aecclesie antiquitus constitutę nec decimis [z] nec aliis possessionibus priventur, ita ut novis oratoriis tribuatur.

Dictum est nobis, quod in quibusdam locis episcopi et comites ab incestuosis et ab his, qui decimas non dant, vvadios accipiunt et a presbiteris pro quibusdam negligentiis et inter se pecuniam dividunt. Quod penitus abolendum decrevimus, ne forte avaricię locus detur. Et constituimus, ut incestuosi iuxta canonicam sententiam pęnitentia multentur. Qui vero decimas post crebras ammoniciones et praedicationes sacerdotum dare neglexerint, excommunicentur. Iuramento vero eos constringi nolumus propter periculum periurii.

In perceptione corporis et sanguinis dominici magna discretio ||fol. 180v|| adhibenda est. Cavendum est enim, ne, si nimium in longum differatur, ad perniciem animę pertineat dicente Domino: Nisi manducaveritis carnem filii hominis et sanguinem eius biberitis, non habebitis vitam in vobis. Si vero indiscrete accipiatur, timendum est illud, quod ait apostolus: Qui manducat et bibit indignę, iudicium sibi manducat et bibit. Iuxta eiusdem apostoli documentum probare se debet homo et sic de pane illo manducare et de calice bibere, ut videlicet abstinens aliquot diebus ab operibus carnis et purificans corpus animamque suam praeparet se ad percipiendum sacramentum exemplo David, qui, nisi se confessus fuisset ab opere coniugali abstinuisse ab heri et nudius tercius, nequaquam panes propositionis a sacerdote accepisset.

Monasteriis sane puellaribus tales praeferri debent feminę et abbatissę credi, quę se et subditum gregem cum magna religione et sanctitate custodire noverint et his, quibus praesunt, prodesse non desinant, sed et se et illas ita observent, utpote vasa sancta in ministerium Domini praeparata. Talem enim se debet exhibere subditis in habitu, in veste et in omni convictu, ut eis ad cęlestia regna pergentibus ducatum praebeat. Sciat etiam se pro his, quas in regimine accepit, in conspectu Domini rationem reddituram.

Ut, si non frequentius, vel ter laici homines in anno communicent, nisi forte quis maioribus quibuslibet criminibus inpediatur.

Ut parentes filios suos et patrini eos, quos de fonte lavacri suscipiunt, erudire summopere studeant: illi, quia eos genuerunt et eis a Domino dati sunt, isti vero, quia pro eis fideiussores existunt.

Ut presbiter, qui sanctum chrisma donaverit ad iudicium subvertendum, postquam de gradu suo depositus fuerit, manum amittat.

Ut nullus homo in placito centenarii neque ad mortem neque ad libertatem suam admittendam aut ad res reddendas vel mancipia iudicetur, sed ista aut in praesentia comitis vel missorum nostrorum iudicentur.

De locis iamdudum sacris et nunc spurcitia fedatis iubemus, ut iuxta possibilitatem in antiquum statum reformentur.

Ut nullus episcopus nec abbas nec comes nec abbatissa centenarium comitis advocatum habeat.

Si quis baptizatus est a presbitero non baptizato et sancta Trinitas in ipso baptismo invocata fuit, baptizatus est, sicut Sergius papa dixit. Inpositione manus indiget. Georgius episcopus Romanus et Iohannes Sacellarius sic senserunt.

Si quis filiastrum aut filiastram suam ante episcopum ad confirmationem tenuerit, separetur ab uxore sua et alteram non accipiat. Similiter et mulier alterum non accipiat. Georgius sensit.

Qui propter faidam fugiunt in alias patrias et dimittunt uxores suas, nec ille vir nec illa mulier accipiant alterum coniugium.

Mulier, quę sine licentia viri sui velum in caput miserit, si viro suo placet, recipiat eam ad coniugium.

Si quis homo habens mulierem legitimam, si frater eius adulteraverit cum ea, ille frater vel illa femina interim, quo vivunt, numquam habeant amplius coniugium. Ille vero, cuius uxor fuit, si vult, potestatem habeat uxorem accipere aliam.

Monachos per unamquamque civitatem aut regionem subiectos esse episcopo suo et quietem diligere et intentos esse tantummodo ieiunio et orationi in locis, quibus renuntiaverunt seculo, permanentes. Nec aecclesiasticis vero nec secularibus negotiis communicent vel in aliquo sint molesti propria monasteria deserentes, nisi forte eis praecipiatur propter opus necessarium ab episcopo civitatis.

Clericum permanere oportet in aecclesia, cui in initio ab episcopo praetitulatur ac sortitus est, et ad quam confugit quasi ad potiorem. Hoc autem refutantes revocari debere ad suam aecclesiam, in qua primitus ordinatus est, et ibi tantummodo ministrare. Si quis hanc diffinitionem transgressus fuerit, decrevit sancta synodus a proprio gradu recedere.

Si quis excommunicatus fuerit pro suo neglecto et tempore excommunicationis suę ante audientiam communicare praesumpserit, ipse in se dampnationis iudicetur protulisse sententiam.

Omnibus vobis visu aut auditu notum esse non dubitamus, quod sepissimę suadente antiquo hoste sacerdotibus crimina diversa obiciantur. Sed quoniam, qualiter ex eis ab his rationabilis examinatio et satisfactio fiat, licet tempore bonę memorię donni genitoris nostri Pipini sive priscis temporibus a sanctis patribus et reliquis bonę devotionis hominibus sepissime ventilatum fuerit, nos tamen pleniter et ad liquidum definitum repperire minime quivimus. Nostris quippe temporibus idipsum a sanctis episcopis et reliquis sacerdotibus et ceteris aecclesiasticę dignitatis ||fol. 187v|| ministris nostris in regnis seu in aliis Deo degentibus nobisque uná cum eis agentibus sepissime propter multas et nimias reclamationes, quę ex hoc ad nos ex diversis partibus venerunt, ventilatum est. Sed qualiter consultu donni et patris nostri Leonis apostolici ceterorumque Romanę aecclesię episcoporum et sacerdotum, necnon et nostrorum episcoporum omnium ceterorumque sacerdotum ac levitarum auctoritate et consensu atque reliquorum fidelium et cunctorum consiliariorum nostrorum consultu definitum est, vobis omnibus utriusque ordinis ministris scire volumus. Statutum est namque ratione et necessitate auctoritate [y] praedicta consultu omnium, ut, quotienscumque cuiquam sacerdoti crimen inponitur, si ipse accusator talis fuerit, ut recipi debeat, quia, quales ad accusationem sacerdotum admitti debeant, in canonibus pleniter expressum est. Si autem, ut dictum est, ille accusator, qui canonicę est recipiendus, eum cum legitimo numero verorum et bonorum testium approbare in conspectu episcoporum poterit, tunc canonicę diiudicetur. Et si culpabilis inventus fuerit, canonice dampnetur. Si vero eum supradicto praetextu approbare ipse accusator minime poterit, et hoc canonicę definiatur. Ipse ergo sacerdos, si suspiciosus aut incredibilis suo episcopo aut reliquis suis consacerdotibus sive bonis et iustis de suo populo vel de sua plebe hominibus fuerit, ne in crimine aut praedicta suspitione remaneat, cum tribus aut quinque vel septem bonis ac vicinis sacerdotibus exemplo Leonis papę vel eo amplius, si suo episcopo visum fuerit aut necesse propter tumultum populi inesse perspexerit, et cum aliis bonis et iustis hominibus se sacramento coram populo super quatuor evvangelia datum purgatum aecclesię reddat. Si quis autem scire desiderat, quales testes ad accusationem sacerdotum recipi debeant, et quicquid de accusatore faciendum sit, pleniter in canonibus repperire poterit.

Manifestum est confiteri eum de crimine, qui indulto et delegato iudicio purgandi se occasione non utitur. Nichil enim interest, utrum in praesenti examine omnia, quę dicta sunt de eo, comprobentur [z], cum ipsa absentia pro confessione constat.

Ut nullus presbiter ad introitum aecclesię exenia donet.

Ut ęcclesię vel altaria, quę ambigua sunt de consecratione, consecrentur.

Ut episcopi praevideant, quem honorem presbiteri pro ęcclesiis suis senioribus tribuant.

Statutum est, ut, si quis presbiter in domiciliis agenda [a] celebraverit sine licentia et consilio sui episcopi, honore sacerdotali privetur.

Si quis presbiter ab episcopo suo degradatur vel excommunicatus fuerit et ipse per contemptum postea aliquid de suo officio sine comiatu facere praesumpserit et postea ab episcopo correptus et excommunicatus fuerit, qui cum ipso communicaverit scienter, sciat se esse excommunicatum similiter. Quicumque clericus vel laicus aut femina incestum commiserit et ab episcopo suo correptus se emendare noluerit et ab ipso excommunicatus fuerit, qui postea cum ipso communicaverit, similiter excommunicetur. Et ut sciatis, qualis sit modus istius excommunicationis, in ęcclesiam non debet intrare nec cum ullo christiano cibum vel ||fol. 188r|| potum sumere, nec eius munera quisquam accipere debet vel osculum porrigere nec in orationem se iungere nec salutare, antequam ab episcopo suo sit reconciliatus. Quod si aliquis se reclamaverit, quod iniuste sit excommunicatus, licentiam habeat ad metropolitanum episcopum venire, ut ibidem secundum canonicam institucionem iudicetur, et interim suam excommunicationem custodiat. Quod si aliquis ista omnia contempserit et episcopus hoc minime emendare potuerit, regis iudicio exilio condempnetur.

Hęc vero per singula capitula instantis Niceni concilii legere potestis, seu in aliis sanctorum patrum synodalibus edictis et in Antioceno concilio, quod hi, qui dampnati sunt a synodo vel a suo episcopo et postea ministrare praesumpserint, praecipitur, ut nullus audeat eis communicare. Si quis vero eis communicat, simili sentencia subiaceat sicut et dampnatus.

Item in eodem concilio, ut nec clerici nec monachi nec laici conspirationem vel insidias contra pastorem suum faciant.

Item in eodem, de his, qui in periculo constituti sunt et convertunt se ad Deum, ut canonicę inquirantur de reconciliatione et canonice reconcilientur.

Item in eodem, ut illi, qui non sunt bonę conversationis et eorum vita est accusabilis, non audeant episcopos vel maiores natu accusare.

Ut nullus presbiter praesumat in alia parrochia baptizare nec missas celebrare sine iussione episcopi, in cuius parrochia est. Et omnes presbiteri ad concilium episcopi conveniant. Et si hoc, quod superius comprehensum est, facere contempserint, secundum canonicam auctoritatem iudicentur tam ipsi quam et defensores eorum.

De ęcclesiis inter coheredes divisis consideratum est, quatinus, si secundum providentiam et ammonitionem episcopi ipsi coheredes eas voluerint tenere, et honorare faciant. Sin autem hoc contradixerint, ut in episcopi potestate maneat, utrum eas ita consistere permittat aut reliquias exinde auferat. Et ubi ad nostrum beneficium ęcclesię pertinentes ita divisę inventę [b] fuerint, ut describantur et nobis renuncietur [c].

De uno manso ad ęcclesiam dato, de quo aliqui homines contra statuta sibi servitium exigunt, quicumque pro hac causa accusatus fuerit, comes vel missi hoc, quod inde subtractum est, presbiteris cum sua lege restituere faciant.

De decimis, quas populus dare non vult, nisi quolibet modo ab eo redimantur, ab episcopis redimendum est, ne fiat. Et si quis contemptor inventus fuerit et nec episcopum nec comitem audire voluerit, si noster homo fuerit, ad praesentiam nostram venire compellatur. Ceteri vero distringantur, ut inviti ęcclesię restituant, qui voluntarie dare neglexerunt.

De ęcclesia, in qua mortuorum cadavera infidelium sepeliuntur, sanctificare non licet. Sed si apta videtur ad consecrandum, inde evulsa corpora et rasis vel lotis lignis eius reedificetur. Si hęc consecrata prius fuit, missas eas celebrare licet, si tamen fideles sunt, qui in ea sepulti sunt.

Laicus non debet in ęcclesia lectionem recitare nec alleluia dicere, sed psalmum tantum aut responsoria sine alleluia.

Ut nemo sacerdotum populi sibi peccata confitentium sine auctoritate canonum iudicare praesumat. Et ||fol. 188v|| ut, quando unicuique quisquam sacerdos sibi scelera sua confitenti iuxta praedictum canonicum modum pęnitentiam tribuat, nisi comam dimiserit aut habitum mutaverit, manus ei secundum canonicam auctoritatem imponat cum orationibus, quę in sacramentario ad dandam pęnitentiam continentur. Si vero occulte et sponte confessus fuerit, occulte fiat. Et si publicę ac manifestę convictus aut confessus fuerit, publicę ac manifeste fiat, et publicę coram aecclesia iuxta canonicos pęniteat gradus. Post peractam vero secundum canonicam institutionem pęnitentiam occultę vel manifestę canonicę reconcilietur, et manus ei cum orationibus, quę in sacramentario ad reconciliandum pęnitentem continentur, imponatur, ut dignis precibus et miserationibus solutus a suis facinoribus esse mereatur, quoniam sine manus impositione nemo absolvitur ligatus. Et ideo Dominus ac magister noster discipulis suis ac successoribus eorum ligandi ac solvendi dedit potestatem, ut peccatores ligandi habeant potestatem et penitentiam condignę agentes absolvi atque peccata cum divina invocatione dimitti queant. Nec mirum hoc, quia, si homines suis servis dant potestatem de subditis ligandi et solvendi vel nocendi vel adiuvandi apud se, quanto magis dominus omnium hominum hanc potestative potestatem praepositis sanctę aecclesię dedit dicens: Accipite Spiritum sanctum. Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta erunt.

Pęnitentes, qui in infirmitate viaticum eucharistię acceperint, non se credant absolutos sine manus impositione, si supervixerint.

Multiplex misericordia ita lapsis humanis subvenit, ut non solum per baptismi gratiam, sed etiam per pęnitentię medicinam spes vitę reparetur aeternę, et qui regenerationis dona violarunt proprio se iudicio condempnantes, ad remissionem criminum perveniant sic divinę voluntatis praesidiis ordinatis, ut indulgentiam Dei, nisi supplicationibus sacerdotum, nequeant obtineri. Mediator enim Dei et hominum Dominus Iesus Christus hanc praepositis aecclesię tradidit potestatem, ut et confitentibus pęnitentię sanctionem darent et ab eadem salubri satisfactione purgatos ad communionem sacramentorum per ianuam reconciliationis admitterent. Cui utique operi incessabiliter ipse Salvator noster intervenit, qui nusquam his abest, sicut ipse ait: Ecce, ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem seculi. Qua de re innuitur, ut, si quid per servitutem nostram bono ordine et grato impletur effectu, non ambigamus per Spiritum sanctum nobis esse donatum. Si autem aliquis eorum, pro quibus Domino supplicamus, quocumque interceptus obstaculo munere indulgentię praesentis exciderit et, priusquam ad constituta remedia perveniat, temporalem vitam humana conditione finierit, quod manens in corpore non recepit, consequi exutus carne non poterit. Idcirco necesse est nos eorum, qui obedierint, merita actusque discutere, cum Dominus noster, cuius iudicia nequeunt comprehendi, quod sacerdotum impleri ministerio non sivit, suę iusticię reservavit ita potestatem suam timeri volens, ||fol. 189r|| ut hic error omnibus prosit, et quod quibusdam tepidis aut negligentibus accidit, nemo non metuat. Multum enim utile ac necessarium est, ut peccatorum reatus ante ultimum diem sacerdotali supplicatione solvatur. His autem, qui tempore necessitatis periculis urguentibus praesidium pęnitentię et mox reconciliationis implorant, nec satisfactio interdicenda est nec reconciliatio deneganda, quia misericordię Dei nec mensuras possumus ponere nec tempora diffinire, apud quem nullas patitur venire moras conversio dicente Dei Spiritu per prophetam: Cum conversus ingemueris, tunc salvus eris. Et alibi: Dic iniquitates tuas prior, ut iustificeris. Item: Quia apud Dominum misericordia est, et copiosa apud eum redemptio. In dispensandis itaque Dei donis non debemus esse difficiles nec se accusantium gemitus lacrimasque negligere, cum ipsam pęnitendi affectionem ex Dei credamus inspiratione conceptam dicente apostolo: Ne forte det illis Deus pęnitentiam, ut resipiscant a diaboli laqueis, a quo captivi tenentur, ad ipsius voluntatem.

Si quis in periculo vel in pace aut in infirmitate pęnitentiam acceperit, si continuo creditur moriturus, reconcilietur per manus impositionem, et infundatur ori eius eucharistia.

Ut pęnitens ostensis necessariis pęnitentię fructibus legitimam communionem cum reconciliatoria manus impositione percipiat.

Pęnitentes tempore, quo pęnitentiam petunt, impositionem manus super caput et cilicium a sacerdote, sicut ubique constitutum est, consequantur.

Omni tempore ieiunii manus pęnitentibus a sacerdotibus imponantur.

Nec absolvendos lapsos in fide credamus, nisi per impositionem manus episcopi.

Placuit his, qui accepta pęnitentia ante reconciliationem migrant ad Dominum, et communicari pro eo, quod honoraverunt pęnitentiam. Qui si supervixerint, stent in ordine pęnitentum, ut legitima communione statuto tempore reconcilientur et manus impositione episcopi eius iussu presbiteri recipiant.

Criminalia peccata multis ieiuniis et crebris manus sacerdotum impositionibus eorumque supplicationibus iuxta canonum statuta placuit purgari, ita ut nemo sine manus impositione episcopi aut eius iussu alicuius presbiteri se credat esse a suis facinoribus absolutum. Non est mirandum, si absolutio peccatorum per manus impositionem precibusque fit sacerdotum, cum Dominus in veteri lege super caput hostię manus sacerdotis praeceperit imponi. Etenim sicut tunc per illam hostiam, ita nunc invocatione sancti Spiritus, qui est remissio peccatorum, per manus episcoporum vel eorum auctoritate reliquorum sacerdotum impositione supplicationibus eorum remittuntur peccata. Nam quando Dominus Lazarum suscitavit, ait suis discipulis: Tollite lapidem, subauditur, ut mortuus surgat, dans exemplum, ut, sicut ipsi manibus tollunt lapidem, ut mortuus surgat, ita ipsi et successores eorum manus pęnitentibus imponant, ut per impositionem manuum suis precibus mortuum de sepulcro, id est, peccatorem de viciis, surgere et levare faciant, ||fol. 189v|| et sicut illi praedictum Lazarum institum, id est, flnib colligatum, iubente Domino solvunt, qui ait: Solvite illum et sinite abire, ita isti eorum supplicationibus auxiliante Domino et comitante Spiritu sancto, qui in his semper operatur, per manus impositionem peccatorum vincula solvant eosque tempore a sanctis patribus constituto sacra eucharistia communicent et absolutos ire permittant.

Ut secundum formam canonum pęnitentibus detur pęnitentia et prius a communione suspensos ad officium ęcclesię excubare faciant et inter reliquos pęnitentes ad manus impositionem crebro recurrere. Expleto autem satisfactionis [d] tempore sacerdotali prece per manus impositionem iuxta ordinem sacramentorum et canonum reconcilient pęnitentes et sacra communione confirment.

Qui a communione separantur, in locis, quibus seclusi fuerant, per manus impositionem recipiant communionem. Nec se quisquam a peccatis absolutum sine reconciliatoria manus impositione credat; sed per manus impositionem precibus sacerdotum reconcilietur, sicut auctoritas habet ęcclesiastica.

Qui penitentiam in mortis agit periculo, non diutine a reconciliationis gratia differendum est. Sed si profecto mortis urget periculum, pęnitentiam per manus impositionem acceptam, statim et reconciliatio adhibenda est, ne prius ab humanis rebus eger abscedat, quam donum reconciliationis accipiat, sicque superstitibus quodammodo doloris videtur esse perpetuum, si praecisum ab ęcclesię menbris eum, qui utique reconciliationis non meruit gratiam, raptum a praesenti vita mortis natura subduxerit. Unde iuxta Leonis papę edictum his, qui in tempore necessitatis et in periculi urgentis instantia praesidium pęnitentię et mox reconciliationis remedium implorant, nec satisfactio interdicenda est nec reconciliatio deneganda, quia misericordię Dei nec mensuras possumus ponere nec tempora definire. De his autem, qui accepta pęnitentia, antequam reconcilientur, ab hac vita recesserint, quamquam diversitas praeceptorum de hoc capitulo habeatur, illorum tamen nobis sententia placuit, qui multiplices numero de huiusmodi humanius decreverunt, ut et memorię talium in ęcclesiis commendentur et oblatio pro eorum delictis spiritibus accipiatur.

Item confirmatum est, ut, si quando presbiteri vel diaconi in aliqua graviore culpa convicti fuerint, qua eos a ministerio necesse sit removeri, non eis manus tamquam pęnitentibus vel tamquam fidelibus laicis imponatur. Neque permittendum, ut rebaptizati ad clericatus gradum promoveantur.

De pęnitentibus, qui, sive ex gravioribus commissis, sive ex levioribus, pęnitentiam gerunt, si nulla interveniat egritudo, V.ta feria ante pascha eis remittendum Romanę ęcclesię consuetudo demonstrat. Ceterorum de pondere estimando delictorum sacerdotis est iudicare, ut attendat ad confessionem pęnitentis et ad fletus atque lacrimas corrigentis, ac tum iubere dimitti, cum viderit congruam satisfactionem. Sane si quis egritudinem inciderit atque usque ad desperationem devenerit, ei est ante tempus paschę relaxandum, ne de hoc seculo absque communione discedat.

Qui convivio solo ||fol. 190r|| gentilium et escis immolaticiis usi sunt, possunt ieiuniis et manuum crebris impositionibus purgari, ut deinceps ab idolotitis abstinentes sacramentorum Christi possint esse participes. Si autem aut idola adoraverint aut homicidiis vel fornicationibus contaminati sunt, ad communionem eos, nisi pęnitentiam publicam et per manus impositionem sacerdotali prece sint reconciliati, non oportet admitti. Tempora penitudinis abita moderatione [e] sunt constituenda, prout conversorum animos sacerdotes [f] inspexerint esse devotos, pariter etiam habentes ętatis senilis intuitum et periculorum quorumque aut egritudinum respicientes necessitates, in quibus si quis ita graviter arguatur, ut, dum adhuc pęnitet, de salute ipsius desperetur, oportet ei per sacerdotalem sollicitudinem, id est, per manus impositionem, absolutione precum sacerdotalium communionis gratia subveniri.

Pęnitentes, qui ex gravioribus peccatis pęnitentiam gerunt, si ex corde pęniteant, sicut Nicena synodus de lapsis constituit, tribus annis sint inter audientes, quinque vero vel septem annis subiaceant inter pęnitentes manibus sacerdotum. Duobus etiam oblationes modis omnibus non sinantur offerre; sed tantummodo populis in orationem socientur. Nec confundantur Deo colla submittere, qui eum non timuerunt abnegare. Quod si, utpote mortales, intra metas praescripti temporis ceperit vitę finis urgere, subveniendum est implorantibus, seu ab episcopo, qui pęnitentiam dedit, seu ab alio, qui tamen datam esse probaverit, aut similiter a presbitero, iussu tamen aut permissu proprii episcopi, per manus impositionem, absolutionem precum sacerdotalium, viaticum abeuntibus de seculo non negetur. Pueris autem, quibus a puritate vocabulum est, seu clericis, seu laicis, aut etiam similibus puellis, quibus ignorantia suffragatur ętatis, aliquamdiu sub manus impositione detentis reddenda communio est. Quod si ante praefinitum pęnitentię tempus disperati a medicis aut evidentibus mortis pressi indiciis recepta quicquam communionis gratia convaluerint, servemus in eis, quod Niceni canones ordinaverunt, ut habeantur inter illos, qui in oratione sola communicant, donec impleatur spacium temporis eisdem praestitum.

Nec cathecumini praetereundi sunt, quia non est causa dissimilis, sicut idem sancti canones ordinarunt. Hi, qui quolibet modo Christum, quem semel confessi sunt, abiurarint, tribus annis inter audientes sint et postea cum cathecuminis permittantur orare per manus impositionem communionis catholicę gratiam recepturi.

Qui penitentiam publicę gerunt, debent unum annum esse concilio inter audientes vel usque ad magnum diem et populo, quando intrat in ęcclesiam, perfusi lacrimis veniam postulare precarique eum humiliter, ut pro eis dignetur orare. Qualiter septem annorum pęnitentia agatur: Tribus vero annis subiaceant inter pęnitentes manibus sacerdotum in loco retro hostio aecclesię pęnitentibus constituto et seorsum, infra ipsam tamen aecclesiam, secluso populo tamen, iam non in terram prostrati, sed vultu et capite humiliato humiliter et ex corde, ut supra dictum est, veniam postulent et pro se orare exposcant. Duobus etiam annis oblationes modis omnibus non sinantur offerre; ||fol. 190v|| sed populis tantummodo in oratione socientur ut perfectionem septimo in cena Domini consequantur anno, id est, per episcopi vel eius iussu, si ipse abest, aliorum sacerdotum manus impositionem absolutione sacerdotalium precum communionis catholicę gratiam recepturi. In his vero septem annis multipliciter ieiuniis, orationibus, fletibus et elemosinarum, prout melius potuerint, exhibitionibus et lacrimis persistant. Et ne ulterius eis talia contingant, admodum caveant dicente Domino: Vade, et amplius noli peccare.

Ut hi, qui frequenti praevaricatione peccata vel pęnitentiam iterant, frequenti sententia, nisi per satisfactionem, quę praevaricati sunt, emendare nitantur, coerceantur vel condenpnentur, ut hęc, quę voluntarię non diluerunt [g], invitis emendentur. Quod si his aliquis renuerit et praeceptis sui sacerdotis inobediens apparuerit, secundum modum culpę excommunicetur. Si quis autem his ante reconciliationem et eorum satisfactionem absque proprii episcopi licentia communicare praesumpserit, simili excommunicationi subiaceat. Sacerdotes autem, ad quos pertinere noscuntur, si eos quolibet munere vel favore aut negligentia ammonere noluerint aut per satisfactionem revertentes non susceperint aut contempnentes de ęcclesia non reiecerint, simili sententia plectentur, quousque vel emendationis vel eorum danpnationis sententia promulgetur.

Ut negligentiores pęnitentes tardius recipiantur.

His, qui penitentiam in infirmitate petit, si casu, dum ad eum sacerdos invitatus venit, oppresus infirmitate ommutuit vel in frenesim versus fuerit, dent testimonium, qui eum audierunt, et accipiat pęnitentiam. Et si continuo creditur moriturus, reconcilietur per manus impositionem, et infundatur ori eius eucharistia. Si supervixerit, commoneatur a supradictis testibus peticionis suę satisfactio, et subdatur statutum penitentię tempus, quamdiu sacerdos, qui pęnitentiam dedit, probaverit.

Pęnitentes, qui infirmitate viaticum eucharistię acceperint, non se credant absolutos sine manus impositione, si supervixerint.

Pęnitentes, qui, antequam leges pęnitentię exsequantur, si casu in itinere vel in mari mortui fuerint, ubi eis sacerdos subvenire non potuerit, memoria eorum et orationibus et oblationibus commendetur.

Presbiteri sub sigillo custodiant chrisma et nulli sub praetextu medicinę vel maleficii donare inde praesumant. Quod si fecerint, honore priventur.

Presbiteri sine intermissione utantur oratoriis propter differentiam sacerdotii dignitatis.

Ut laici presbiteros non eiciant de ęcclesiis neque constituant sine consensu episcoporum suorum.

Ut laici omnino munera iniusta non exigant a presbiteris propter commendationem ęcclesię cuiquam presbitero.

Ut unusquisque episcopus in sua parrochia diligenter presbiteros vel clericos inquirat, unde sint. Et si aliquem fugitivum invenerit, ad suum episcopum redire faciat.

Quod si quis ||fol. 191r|| indictum ieiunium superbiendo contenpserit et observare cum ceteris christianis noluerit, in Grangrensi concilio praecipitur, ut anathematizetur, nisi se emendare studeat.

Omnes dies dominicos cum omni veneratione observare decrevimus et a servili opere abstinere. Et mercatum, nec placitum, ubi aliquis ad mortem vel ad pęnam iudicetur, in eis minime fiat.

Ammonemus atque praecipimus, ut decima Deo omnino dare non negligatur, quam Deus ipse sibi dari constituit, quia timendum est, ut, quisquis Deo suum debitum abstrahit, ne forte Deus per peccatum suum auferat ei necessaria sua, et qui decimam dare neglexerit, novem partes auferantur ab eo.

Reum confugientem ad ęcclesiam nemo abstrahere audeat neque inde donare ad penam vel ad mortem, ut honor Dei et sanctorum eius conservetur. Sed rectores aecclesiarum pacem et vitam ac menbra obtinere studeant. Tamen legitime componant, quod iniquę fecerunt.

Precipimus, ut in aecclesiis aut in domibus aecclesiarum vel in atriis placita secularia minime fiant.

Si quis aecclesiasticam rem tenet et ammonitus iudicium declinaverit, quousque ad discussionem veniat aut rem restituat aecclesiasticam, a communione privetur.

Nullus presbiter, ut nobis videtur, solus missam cantare rectę valet. Quomodo enim dicet: Dominus vobiscum, vel sursum corda ammonebit habere et alia multa his similia, cum aliis cum eo nemo sit?

Oblationem quoque et pacem in ęcclesia facere iugiter ammoneatur populus christianorum, quia ipsa oblatio sibi et suis magnum est remedium animarum, et in ipsa pace vera unanimitas et concordia demonstratur.

Magnum malum ebrietatis, unde omnia vitia pullulant, modis omnibus cavere praecipimus. Qui autem hoc vitare noluerit, excommunicandum esse decrevimus usque ad emendationem congruam.

Canticum turpe atque luxuriosum circa aecclesias agere omnino contradicimus, quod et ubique vitandum est.

Contradicimus quoque, ut in IIII.ta vel V.ta sextaque generatione nullus amplius coniugio copuletur. Ubi autem post interdictum factum inventum fuerit, separetur.

Nullus igitur proprium filium vel filiam de fonte baptismatis suscipiat nec filiolam nec commatrem ducat uxorem nec illam, cuius filium vel filiam ad confirmationem tenuerit. Ubi autem factum fuerit, separetur.

Si quis viduam uxorem duxerit et postea cum filiastra sua fornicatus fuerit seu duabus sororibus nupserit, aut si qua duobus fratribus nupserit seu cum patre et filio, tales copulationes anathematizari nec umquam amplius coniugio copulari, sed sub magna districtione feriri.

Ut baptismum non fiat, nisi statutis temporibus, id est, pascha et pentecosten, nisi infirmitas intercesserit. Et ut alicubi, non viciis publicis, nisi, sicut iam dictum est, ob infirmitatis causam.

Ut nemo presbiterorum pro baptismo precium accipere praesumat. Quod si fecerit, sciat se canonica regula ||fol. 191v|| esse danpnandum.

Ut presbiteri curas seculares nullatenus exerceant, id est, ut neque iudices neque maiores fiant.

Ut presbiteri, qui in titulis consecrantur, secundum canones, antequam ordinentur, promissionem stabilitatis loci illius faciant.

De fugitivis presbiteris vel clericis canonica auctoritas observetur, id est, ut nemo nostrum clericum alterius parrochię ordinet neque ordinatum suscipiat sine permissione sui pontificis. Et hoc considerandum est, quid de talibus faciendum sit.

Qualicumque modo mulier permittente canonicę viro suo aut eo defuncto velum sanctum in caput acceperit aut sponte aut invita, in eo permaneat omnino nec dimittat.

In omnibus igitur, quantum humana permittit fragilitas, decrevimus, ut canonici clerici canonicę vivant observantes divinę scripturę doctrinam et documenta sanctorum patrum et nichil sine licentia episcopi sui vel magistri eorum compositę agere praesumant. In unoquoque episcopatu ut simul manducent et dormiant, ubi his facultas suppetit id faciendi. Vel qui de rebus aecclesiasticis stipendia accipiunt, in suo claustro maneant et singulis diebus mane prima ad lectionem veniant et audiant, quid eis imperetur. Ad mensam vero similiter lectionem audiant et obedientiam secundum canones suis magistris exhibeant.

Presbiteri interfecti episcopi, ad cuius parrochiam pertinent, solvantur secundum capitulare gloriosi Karoli genitoris nostri, ita videlicet, ut medietatem vvirgildi eius episcopus utilitatibus ęcclesię, cuius praefuit, tribuat et alteram medietatem in elemosina illius iustę dispertiat, quia nullus nobis eius heres proximor videtur quam ille, qui eum Domino sociavit.

Quicumque iudex aut secularis presbiterum aut diaconum aut quemlibet ex clero aut de iunioribus absque audientia episcopi vel archidiaconi vel archipresbiteri iniuriam inferre praesunpserit, anathema ab omnium christianorum consortio habeatur.

Statutum est, ut nullus in canonica aut regulari professione constitutus aliquem tonsurare propter res adipiscendas deinceps persuadeat. Et qui hoc facere temptaverit, synodali vel imperiali sententia modis omnibus feriatur.

Si servus ęcclesię in furtum comprehensus fuerit, a iudice publico sicut et reliqui distringatur. Et si iudex publicus servum ęcclesię super furto non praesumente sine audientia vicedomini aut archidiaconi aut tenere vel iniuriare praesunpserit, anno integro ab ęcclesię liminibus arceatur.

De sacris vasis ęcclesię, quę in pignus a nonnullis in quibusdam locis dare comperimus, inhibitum est, ne deinceps a quoquam praesumatur, nisi solummodo necessitate redimendorum captivorum compellatur.

Si quis aut ex levi causa aut sine causa hominem in ęcclesia interfecerit, de vita componat. Si vero foris rixati fuerint et unus alterum in aecclesia fugerit et ibi se defendendo eum interfecerit, si huius facti testes non habuerit, cum XII.cim iuratoribus legitimis iurare cogatur; is vero, qui interfectus est, absque compositione iaceat; ac deinde interfector secundum iudicium canonicum congruam facinori, quod admisit [k], penitentiam accipiat. Si proprius servus hoc admiserit, iudicio ferventis aquę examinetur, utrum hoc sponte an se defendendo fecisset. Et si ||fol. 192r|| manus eius exusta fuerit, interficiatur. Si autem non fuerit, dominus eius, iuxta quod virgildus [l] illius est, ad ęcclesiam persolvat aut eum, si voluerit, eidem aecclesię tradat. De ęcclesiastico et fiscalino et beneficiario servo volumus, ut pro una vice virgildus eius pro eo componatur; altera vice ipse servus ad supplicium tradatur. Hereditas vero liberi hominis, qui propter tale facinus ad mortem fuerit iudicatus, ad legitimos heredes illius proveniat. Si in atrio aecclesię, cuius porta reliquiis sanctorum consecrata est, huiuscemodi homicidium perpetratum fuerit, simili modo emendetur vel componatur. Si vero porta ęcclesię non est consecrata, eodem modo componatur, quod in atrio committitur, sicut componi debet, quod in emunitate violata committitur.

Sanguinis effusio in ęcclesia facta cum fuste, si presbiter fuerit, triplo componatur, duę partes eidem presbitero, terciam pro fredo ad ęcclesiam, insuper et bannus noster. Similiter de diacono iuxta compositionem triplo persolvatur, insuper et bannus noster. Similiter et de ictu sine sanguinis effusione de uniuscuiusque ordine clericorum secundum suam compositionem triplo et bannus noster. Et qui non habet, unde ad ęcclesiam persolvat, tradat se in servitium eidem ęcclesię, usque dum totum debitum persolvat.

Qui subdiaconem occiderit, trecentos solidos componat. Qui diaconem, CCCC.tos. Qui presbiterum, DC.tos. Qui episcopum, DCCCC.tos. Qui monachum, CCCC.tos culpabilis iudicetur.

De aecclesiis destructis, ut episcopi et missi inquisitionem faciant, utrum per negligentiam aut impossibilitatem destructę sint. Et ubi negligentia inventa fuerit, episcopali auctoritate emendare cogantur ab his, qui eas restaurare debuerunt. Si vero per impossibilitatem contigit, ut aut pluriores sint, quam necesse sit, aut maioris magnitudinis, quam ut ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possint, episcopus modum inveniat, qualiter congrue emendari et consistere possint.

Ut nullus quilibet missus noster neque comes neque iudex aut scabinus cuiuslibet iusticiam dilagare praesumat. Si statim adimplet, potuerit esse secundum rectitudinem, neque praemia pro hoc a quolibet homine per aliquod ingenium malum praesumat accipere.

Quicumque propria uxore derelicta vel sine causa interfecta aliam duxerit, armis depositis publicam agat pęnitentiam. Et si contumax fuerit, comprehendatur a comite et ferro vinciatur et in custodiam mittatur, donec res ad nostram noticiam perducatur.

Placuit, ut testes non admittantur, qui sunt socii criminis, nec infames neque calumniatores vel ceteri, quos canon et lex prohibet.

Sciendum est omnibus atque credendum, quod per Spiritum sanctum remissio peccatorum in baptismate conferatur, et quod fidelibus in ęcclesia Christi eiusdem sancti Spiritus dono, per ministerium sacerdotale et per penitentiam et absolutionem manusque impositionem remissio peccatorum indubitanter attribuatur.

Placuit sciri omnibus, quod IIII.or sunt vicia, quę nostram fidem inter cetera mala commaculant, quę, quanto sunt occultiora, tanto pernitiosiora, id est, superbia, per quam angelus diabolus effectus de cęlo est eiectus, invidia, per quam idem diabolus hominem de paradiso eiecit, odium et discordia, quę caritatem inter proximos extingunt et dilectionem evacuant et omnia bona pervertunt et non sinunt proximos in mutua dilectione consistere nec quietam tranquillamque, ut decuerat ||fol. 192v|| christianos, vitam deducere, et reliqua.

De presbiteris et eorum ęcclesiis, unde multa negliguntur et scandala generantur, in nostra discussione quattuor nobis pericula apparuerunt. Primo, quia nonnulli ex nostris sacerdotibus quadam securitate accepta nec ea, quę ad cultum divinum pertinent, faciunt neque in restauratione et luminaribus ęcclesię studium habent, nec etiam senioribus suis debitam reverentiam exhibent, et insuper aecclesias suas expoliant et in praediola sua propria transferunt. Quę omnia ad negligentiam episcoporum pertinere deprehendimus. Ob id vero quadam occasione accepta seniores eorum permoti in tantam audatiam prorumpunt, ut eos etiam illicitę et inhonestę atque inreverenter tractare praesumant. Unde summo opere omnibus nobis abhinc providendum iudicavimus, ut ea, quę a donno imperatore consensu episcoporum ob honorem et amorem Dei quod ęcclesię concessum est, non in avaritiam presbiterorum aut in rapacitate episcopalium ministrorum cedant, sed in utilitatem ęcclesię et in usus clericorum et pauperum deveniant.

Similiter de illis presbiteris, qui contra statuta canonum villici fiunt, tabernas ingrediuntur, turpia lucra sectantur et diversissimis modis usuris inserviunt et aliorum domos inhonestę et inpudicę frequentant et comessationibus et ebrietatibus deservire non erubescunt et per diversos mercatus indiscrete discurrunt, observandum iudicavimus, ut ab hinc districte severiterque choerceantur nec per eorum illicitam et indiscretam actionem et ministerium sacerdotale vituperetur et, quibus debuerant prodesse, in exemplum deveniant.

Quoniam multi episcoporum amore propinquorum suorum de rebus sibi commendatis suo aut quolibet amicorum nomine praedia et mancipia emunt et, ut [m] in propinquorum suorum ius cedant, statuunt et ob hoc et iura aecclesiastica convelluntur et ministerium sacerdotale fuscatur, immo a subditis detrahitur et contempnitur, placuit omnibus, ut deinceps hoc avaritię genus caveatur; fixumque abhinc et in perpetuum mansurum esse decrevimus, ut episcopus res sui iuris, quas ante episcopatum aut certe in episcopatu hereditaria successione adquisivit, secundum auctoritatem canonicam, quicquid vult, faciat et, cui vult, conferat. Postquam autem episcopus factus est, quascumque res de facultatibus ęcclesię aut suo aut alterius nomine qualibet conditione comparaverit, decrevimus, ut non propinquorum suorum, sed ęcclesię, cui preest, iura deveniant. Similiter et de presbiteris, qui de ęcclesiarum rebus, quibus praesunt, praedia eo modo emunt, faciendum statuimus, quoniam multi presbiterorum occasione taliter emptarum rerum aecclesias, quibus praesunt, expoliasse et a suo ministerio multis modis exorbitasse et se diabolo mancipasse et hac occasione multos laicorum in scandalum danpnationis et perditionis proruisse comperimus.

Conperimus quosdam episcopos et abbates atque sacerdotes, non causa necessitatis aut utilitatis, sed potius avaritię et proprię delectationis, sepissime propria civitatis suę sede vel monasterii ||fol. 193r|| septa aut aecclesia propria derelicta cleroque neglecto remotiora loca frequentare. Pro qua re et destitucio divini cultus et praedicatio in plebibus et cura subiectorum postponitur et hospitalitas negligitur. Quod ne ulterius a quoquam sine inevitabili necessitate aut aliqua utilitate fiat, pari consensu inhibimus.

De clericis laicorum, unde nonnulli eorum conqueri videntur, eo quod quidam episcopi ad eorum preces nolunt in ęcclesiis suis eos, cum utiles sint, ordinare, visum nobis fuit, ut in utrisque partibus pax et concordia servetur et cum caritate et oratione utiles et idonei eligantur. Et si laicus idoneum utilemque clericum obtulerit, nulla qualibet occasione ab episcopo sine certa ratione repellatur. Et si reiciendus est, propter scandalum vitandum evidenti ratione manifestetur.

Si quis ministros ęcclesię, id est, subdiaconem, lectorem, exorcistam, accolitum, hostiarium iniuriaverit aut percusserit aut plagaverit, componat hoc tripliciter, sicut solent componere parentes eius. Diaconi vero, presbiteri atque episcopi iniuria in quadruplum componatur. Reliquorum autem clericorum iniuria componatur sicut parentum eorum. Monachorum quoque, qui secundum regulam in monasterio vivunt, iniuria dupliciter componatur secundum genealogiam suam, ut reverentia sit Deo et ęcclesię et pax eis, qui illi deserviunt.

Si quis homo contumax vel superbus timorem Dei et reverentiam aecclesiarum sanctarum non habuerit et fugientem servum suum, vel quem persequutus fuerit, de aecclesia vel de porticu eius per vim abstraxerit et Deo honorem non dederit, componat ad ęcclesiam ipsam pro neglectu suo solidos quingentos et pro fredo ad fiscum solidos CC.tos. Ipse vero publica pęnitentia iuxta iudicium episcopi multetur, ut sit honor Dei et reverentia sanctorum, et ut ęcclesia Dei semper invicta permaneat.

Placuit, ne praedia cęlestium secretorum dicata Deoque tradita a quibusdam aliqua occasione vexentur aut invadantur, sed sub immunitatis tuitione perpetua firmitate perdurent. Similiter et homines earum et omnia, quę eis subiecta esse noscuntur. Si quis contra hęc venerit, componat, sicut de immunitate constituimus, et pęnitentia publica a sacerdotibus usque ad satisfactionem multetur.

Si quis die dominico opera servilia fecerit, liber homo, si bovem iunxerit et cum carro ambulaverit, dextrum bovem perdat. Et si alia, quę canonica auctoritate prohibita sunt, servilia fecerit opera, sacerdotibus illa emendet, sicut de reliquis negligentiis iudicibus emendari solet, et ab ipsis sacerdotibus penitentiam iuxta modum culpę accipiat. Similiter et de praecipuis festivitatibus observari placuit. Quod si sacerdotes eos nequiverint corripere, tunc a iudicibus ad sacerdotes adducantur, eisque obedire in omnibus faciant.

Si cui aurum vel argentum aut ornamenta vel quęcumque species fuerint commendatę, sive custodiendo traditę sint, sive vendendę, et in domo ipsius cum rebus suis forsitan fuerint incendio concrematę, ||fol. 193v|| uná cum testibus, qui commendata susceperat, praebeat sacramenta nichil exinde suis profuisse compendiis, et nichil cogatur exsolvere excepto auro et argento, quod ardere non potuit. Si vero, quę commendata fuerant, furto probantur ablata, ei, qui commendata perdiderat, spatium tribuatur, donec furem sua investigatione perquirat. Et si eum invenerit, commendatori res proprias tantummodo reformare procuret. Compositio vero furti ad eum, qui habuit commendata, pertineat. Quod si fur non fuerit intra statutum tempus inventus, medietas rerum commendata domino suscipiente reddatur, danpnum vero medium utrique sustineant. Et si postmodum dominus apud eum, cui commendaverat, quęcumque fuerint suppressa, reppererit, sicut furtiva ab eo exigantur.

Si quis causam alterius tulerit de loco suo, ipsam illesam reddat aut simile. Si vero foras aliqua traxerit et absconderit atque negaverit interrogatus, furtiva componat.

Placuit, ne peregrinos transeuntes inquietare praesumat eisque nocere audeat, quia alii propter Deum, alii propter suas discurrunt necessitates. Quod si aliquis praesumptiosus fuerit, qui peregrino nocuerit vel eum assalierit aut dispoliaverit, leserit, plagaverit, ligaverit, vendiderit vel occiderit, ipsi peregrino singillatim dupliciter, sicut de alio homine solet componi, aut suo seniori vel socio cum sua lege componat. Quod si mortuus fuerit et seniorem ibi vel socium non habuerit, tunc episcopus aut sacerdotes eiusdem pagi ipsam compositionem in duplo sicut de indigena distringente iudice accipiant et in suam elemosinam illam tribuant; et insuper LX. solidos fisco cogatur persolvere. Et si peregrinum viventem reliquerit, omnem ei iniuriam factam et, quicquid illi tulit, dupliciter, ut praedictum est, per singula illi componat, sicut solet de infra provintia aliquem componere. Si autem eum occiderit, ut liberum hominem de ipsa provintia in duplo componat; et ipsa pecunia a memoratis sacerdotibus in sua detur elemosina. Quoniam Dominus ait: Peregrinum et advenam non contristabis.

Presbiteros criminosos canonicę ad synodum venientes iubemus iuxta decreta papę Innocentii capitulo XXXIII. in medio collocari discussisque obiectionibus, quę ipsis presbiteris inpinguntur, si convinci potuerint, a sacerdotali removeantur officio, quia, qui sancti non sunt, sancta tractare non possunt, atque alieni efficiantur a ministerio, quod vivendo illicitę polluerunt. Et si convinci non potuerint, secundum anterius capitulum consultu Leonis papę et multorum episcoporum statuta cum aliis presbiteris et fidelibus iustisque hominibus satisfaciant episcopo suo et populo.

Ut unusquisque presbiter missam ordine Romano cum sandaliis celebret. Et hoc populo nuntietur, quod per omnes dies dominicos oblationes Deo offerant, et ut ipsa oblatio foris septa altaris recipiatur [n].

Ut omnis presbiter die dominico cum psallentio circumeat aecclesiam suam uná cum populo et aquam benedictam secum ferat. Et ut scrutinium more Romano tempore suo ordinate agatur.

Nemo aecclesiam ||fol. 194r|| ędificet, antequam civitatis episcopus veniat et ibidem crucem figat publicę. Et ante praefiniat, qui ędificare vult, quod ad luminaria et ad custodiam et ad stipendia custodium sufficiat. Et facta donatione domum aedificet.

Qui in domo sua oratorium habuerit, orare ibi potest. Tamen non audeat in eo sacras facere missas sine permissu episcopi loci illius. Quod si fecerit, domus fisci illius viribus addicetur. Comes et ministri eius, qui hoc cognovit et non prohibuit, libra auri multabitur et ab episcopo loci illius canonicam suscipiat excommunicationem vel exclusionem.

Nemini regum aut cuiquam hominum in proprium liceat monasterium tradere vel commutare vel quocumque commento vendere. Hoc enim divina et apostolica atque canonica sub anathematis pena sanxit auctoritas. Quod si factum fuerit, non valebit. Sed is, qui accipit, precium amittat. Et qui distraxit, precium, quod accipit in ipso monasterio amittat et uná cum precio monasterium perdat, et ipsum monasterium in pristinum revocetur statum.

Si quis ex scenicis vestem sacerdotalem aut monasticam vel mulieris religiosę vel qualicumque ęcclesiastico statu similem indutus fuerit, corporali pena subsistat et exilio tradatur.

Item a praedicta sancta Romana et apostolica aecclesia sanctitum est et ab omnibus synodali auctoritate decretum, ut semper primo persona, fides, vita et conversatio accusantium enucleatim perscrutetur et postea, quę obiciunt, fideliter pertractentur, quia non aliter fieri quicquam debet, nisi praedictorum vita prius discutiatur.

Placuit, ut, si quis aliquem clericorum in accusatione fornicationis impetierit, secundum praeceptum Pauli apostoli legitima testimonia requirantur ab eo. Quod si non potuerit datis testimoniis approbare, quod dixit, excommunicationem accusati accusator accipiat.

Maior a minori non potest iudicari.

Iudicis non est quemlibet iudicare vel condenpnare absque legitimo accusatore. Quoniam Dominus Iudam furem esse sciebat, sed quia non est accusatus, ideo non est condempnatus.

Eius, qui frequenter litigat et ad accusandum est facilis, accusationem eius absque grandi examine nemo recipiat.

Sunt quidam, qui contra ęcclesiasticam regulam pugnare videntur et per testes redemptos putant se ad accusationem admitti debere. Hi omnino non admittantur, nisi actis publicis docuerint omni se suspicione carere.

Laicis, quamvis [o] religiosis, nulli tamen de ęcclesiasticis facultatibus vel de Deo dicatis hominibus aliquid disponendum attribuatur facultas.

Si quis episcopus, presbiter, diaconus vel subdiaconus ad bellum processerit et arma bellica indutus fuerit ad belligerandum, ab omni officio deponatur in tantum, ut nec laicam communionem habeat.

Ut hi vel hę, qui uxores aut viros dimittunt, non nubant, sed aut continentes maneant aut sibimet reconcilientur.

Ordinatus clericus ab alio episcopo non deprecante vel consentiente suo in clero non maneat.

De eo, qui semetipsum occidit aut laqueo se ||fol. 194v|| suspendit, consideratum est, ut, si quis compatiens velit elemosinam dare, tribuat, et orationes in psalmodiis faciat. Oblationibus tamen et missis ipsi careant, quia incomprehensibilia sunt iudicia Dei, et profunditatem consilii eius nemo potest investigare.

e incestuosis et parricidis, ut canonicę coherceantur, sicut de illo iudicatum est, qui materterę suę filiam strupravit, ut coniugium ultra non repetat et militię cingulum derelinquat et aut monasterium petat aut, si foris manere voluerit, tempora pęnitentię secundum canones pleniter exsolvat.

t clerici vel laici philacteria vel falsas inscriptiones aut ligaturas, quę inprudentes pro febribus aut aliis pestibus adiuvare putant, nullo modo ab illis a quoquam christiano fiant, quia magicę artis insignia sunt; sed pro infirmitate illud, quod apostoli et canones sanxerint, id est, orationes et sacri olei unctio, fiat.

i quis in infirmitate depressus fuerit, vitam sine communione non finiat nec unctione sacri olei careat. Et si finem perspiciat, sacrosancto corpore Deo anima eius a sacerdote precibus commendetur. Quapropter omnibus placuit, ut nullus presbiter amplius quam unam ęcclesiam sibi vindicet, quia, sicut quisque secularis non amplius quam unam debet habere uxorem, ita et unusquisque presbiter non amplius quam unam debet habere ęcclesiam.

resbiteri degradati et post degradationem multis sceleribus implicati ad pęnitentiam publicam secundum canones redigantur.

uod in sabbato sancto paschę vel in sabbato pentecosten, si quis velint aquam consecratam ad aspersionem in domos suas recipere, ante chrismatis infusionem accipiant.

resbiteros, quos unusquisque episcopus in sua parrochia reppererit, si incogniti fuerint viri illi, a quibus sunt ordinati, et dubium est eos episcopos fuisse annon, qui eos ordinaverint, si bonę actionis et catholici viri sunt ipsi presbiteri et in ministerio Christi omnique lege sancta edocati et apti, ab episcopo suo benedictionem presbiteratus suscipiant et consecrentur, et sic ministerio sacro fungantur.

t omnes maximam curam habeant, ne sine confirmatione episcopi quis vitam finiat animaque periclitetur.

resbiteri, qui sine iussione proprii episcopi de ęcclesiis ad ęcclesias migraverint, tamdiu a communione habeantur alieni, quamdiu ad easdem redierint ęcclesias, in quibus primitus sunt instituti.

t episcopi atque clerici peregrini contenti sint hospitalitatis munere oblato nullique eorum liceat officium sacerdotale absque permissu episcopi, in quibus parrochia esse cognoscitur, agere.

t nulli liceat, nisi legitimum, habere conubium. Nullus incestum faciat. Nullus coniugem propriam, nisi, ut sanctum evvangelium docet, fornicationis causa, relinquat. Quod si quisque propriam expulerit coniugem legitimo sibi matrimonio coniunctam, si christianus esse recte voluerit, nulli alteri ||fol. 195r|| copuletur, sed aut ita permaneat aut proprię reconcilietur coniugi.

Si quis secularium, tam maioris ordinis, quam inferioris, peccatum egerit et vocatus sui episcopi auctoritate ad emendationem et pęnitentiam venire distulerit, tamdiu sit ab ęcclesia extorris et a catholicorum consortio sequestratus, quousque, quod commisit, emendet ac reatum suum usque ad satisfaccionem canonicę diluat atque reconciliatione proprii episcopi divinis precibus indulgentiam consequatur et veniam ęcclesięque gremio, a cuius utero deviaverat, peracta satisfactione ab eodem inmelioratus episcopo canonicę reddatur.

ui occiderit monachum aut clericum, arma relinquat et Deo in monasterio serviat cunctis diebus vitę suę numquam ad seculum reversurus et VII.tem annos publicam pęnitentiam agat.

i vir et mulier coniunxerint [p] se in matrimonio et postea dixerit mulier de viro non posse nubere cum ea, si poterit probare, quod verum sit, accipiat alium, eo quod iuxta apostolum non potuit reddere illi vir suus debitum.

uellam desponsatam non licet parentibus dare alteri viro. Tamen ad monasterium licet ire, si voluerit.

on licet baptizatis cum caticuminis manducare nec osculum eis dare vel Ave illis dicere. Quanto magis cum excommunicatis ab episcopis aut cum gentibus?

i quis presbiter ordinatus deprehenderit se non esse baptizatum, baptizetur et ordinetur iterum, et omnes, quos prius baptizavit.

i quis alterius sponsam virginem aut viduam necdum desponsatam rapuerit vel furatus fuerit, placuit, ut, sive eam postea sponsaverit, sive dotaverit, seu non, sive cum parentum eius voluntate, quocumque commento ipsam accipere vel tenere potuerit, numquam illam uxorem habeat, sed raptori vel furi auferatur et proximis suis alio viro tempore congruo, si ipsa hoc malum non consenserit, nuptura legibusque acceptura reddatur. Raptor vero sive fur omnesque eius consentientes publica pęnitentia iuxta canonicam auctoritatem multentur et proximis illius, quicquid iniustę in tam nefando scelere egerunt, in triplo componant et unamquamque rem semotam legibus in triplo restituant. Ipsa namque, quę rapitur, si aut primo aut postmodum tam nefario scelere libens consenserit, numquam postea nubat, sed publica pęnitentia multetur et sub tali custodia ponatur, ut ei nullatenus luxuriari cum quoquam liceat. Taliter enim memorata flagitia puniantur, ut omnes cognoscant, quoniam nec seculi leges tam nefandis coniunctionibus consentiant nec sacri canones consilium ullum praebent, sed tales seculi leges cooperatoresque eorum capite feriri praecipiunt. Et sacri canones Spiritu Dei conditi non solum raptores, sed etiam omnes cooperatores eorum eisque consentientes anathemate feriuntur, sicut in Calcedonense concilio, in quo DCXXX.ta patres affuerunt, capitulo XX.o VIII.o cunctis legentibus patet.

i quis sacerdotem vel levitam aut ||fol. 195v|| monachum interfecerit vel debilitaverit, iuxta statuta priorum capitulorum, quę legi sunt Salicę addita, componat, et insuper bannum nostrum, id est, solidos LX.ta, nobis persolvat et arma relinquat atque in monasterio diebus vitę suę sub ardua pęnitentia Deo deserviat nusquam postmodum seculo vel secularibus militaturus neque uxori copulaturus.

Ut episcopus iudices publicos commoneant, ut in dies celeberrimos, hoc est, nativitatem Domini nostri Iesu Christi et sanctam resurrectionem ac pentecosten, quicumque miserrimi vinculis detinentur, relaxari debeant et propter ipsam reverentiam Domini nostri Iesu Christi ipsi debeant absolutionem promereri. Et iudex, si pastorem commonentem despexerit, quamdiu loci illius episcopo visum fuerit, ab ęcclesię liminibus arceatur.

Si monachus monasterium suum dimiserit, omnia bona ipsius, et quę in monasterio introduxit, domini monasterii sint, et ipse officio fisci servire cogatur. Si vero monachus ad aliud monasterium migraverit, sustantiam eius prius monasterium possideat, et in alio monasterio ipse non recipiatur sine abbatis sui et episcopi proprii licentia.

Si quis in hoc genus sacrilegii proruperit, ut in ęcclesias earumque res irruens sacerdotibus et ministris vel ipso cultui locoque aliquid, quę non oportet, iniurię inferat, divini cultus iniuriam in convictos sive confessos reos capitali sententia noverit vindicandum. Nec exspectetur, ut episcopus iniurię proprię ultionem deposcat, cui sanctitas agnoscendi soli gloriam derelinquit [q]. Sitque cunctis non solum liberum, sed etiam laudabile, factas atroces sacerdotibus aut ministris iniurias veluti publicum crimen persequi ac de talibus reis ultionem mereri.

lacuit, ne corepiscopi a quibusdam dienceps fiant, quoniam actenus a nescientibus sanctorum patrum et maxime apostolicorum decretis suisque quietibus ac delectationibus inherentes facti sunt. Idcirco et olim persepe et nostro a sancta et apostolica sede tempore prohibiti sunt; et deinceps a quoquam tam ordinante quam ordinari cupiente talis praesumptio assumatur, a cunctis nostri regni episcopis est in synodo canonice prohibitum.

e Iudei administratorio usu sub ordine villicorum atque actorum christianam familiam regere audeant nec eis hoc a quoquam fieri praecipiatur. Si quis vero contra hęc agere praesumpserit, si episcopus aut presbiter aut diaconus fuerit, proprio submoveatur a gradu. Si vero monachus aut laicus fuerit, communione priventur. Et si perseverarint inobedientes, anathematizentur.

i presbiter aut diaconus in causa pecuniaria falsum testimonium dixerint, per tres annos separentur a sacro ministerio. Si in criminali causa falsum dixerint [r], deponantur et legitimis penis subiciantur. Ceteri vero clerici, in quacumque falsitate convicti fuerint, degradentur et legitimis subiciantur disciplinis.

lericus vel monachus neque exactor publicarum neque conductor aut vectigalium magister vel curam domus vel procurator litis vel fideiussor in ||fol. 196r|| talibus causis fiat. Si quis contra hęc statuta fecerit, si episcopus est, omnes istorum res ex quacumque causa vel persona, sive ante episcopatum, sive postea ad eum pervenerint, aecclesię suę eas vindicare sanccimus. Si vero alii [s] clerici hoc fecerint, penam pecuniarum, quam episcopus existimaverit exigere, aecclesię vindicandam. Hi vero, qui actiones suas eis commiserunt vel fideiussores eos pro supradictis causis acceperunt, nullam contra aecclesiam vel administratores eius vel adversus ipsas personas, quos crediderunt, habeant actionem. Si vero quis eos pro publico debito vel actione crediderit vel fideiussores eos receperit, de sua substantia fisci debitum compellatur exsolvere.

i quis episcopo vel aliis ministris intra aecclesiam iniuriam fecerit, iubemus eum tormentis subiectum in exilium mori. Sed et si ipsa sancta oratoria vel divina misteria conturbaverit [t] vel letaniam everterit, capitali periculo subiaceat. Sin autem contumeliam tantum fecerit, tormentis et exilio tradatur.

ui pro delicto suo a communione separantur, placuit, ut, in quibuscumque locis fuerint exclusi, eisdem locis communionem consequantur.

i quis cuiuscumque munuscula ęcclesię sanctis scripturarum titulis collatę nefaria calliditate abstulerit, fraudaverit, invaserit, retentaverit atque subrepserit et non statim a sacerdote commonitus Deo collata reddiderit, ab ęcclesię catholicę communione pellatur.

uicumque post sanctę religionis professionem apostatant et ad seculum redeunt et postmodum penitentię remedia non requirunt, communionem penitus non accipiant, quos etiam iubemus ad clericatus officium non admitti.

i quis a communione sacerdotali fuerit auctoritate suspensus, hunc non solum a [u] clericorum, sed etiam totius populi colloquio atque convivio placuit excludi, donec resipiscens ad sanitatem redire festinet.

lacuit, ut clericus, si relicto officio suo propter districtionem ad secularem fortasse fugerit et solatium ei defensionis inpenderit, cum eodem ab ęcclesię communione pellatur.

t nullus iudicum neque presbiteros neque diaconos neque reliquos clericos vel minores aecclesię sine licentia proprii episcopi per se distringat aut condempnare praesumat. Quod si fecerit, tamdiu communione privetur, quamdiu reatum suum agnoscat et per satisfactionem emendet ęcclesię, quod commisit.

i quis secularium per calumpniam aecclesiam vel res eius aut clericos cuiuslibet ordinis fatigare temptaverit et ex hoc convictus fuerit, ab ęcclesię liminibus et catholica communione, nisi digne penituerit et per satisfactionem ęcclesię emendaverit, pellatur.

i iudex cuiuslibet ordinis clericum publicis actionibus inclinare aut distringere aut calumniare vel iniuriare absque episcopi sui permissu praesumpserit, usque ad satisfactionem aecclesię cum omnibus tantis sceleribus auxiliantibus aut faventibus communione privetur. Episcopus tamen non dimittat, ut iniuriam pacientibus plenam de praefatis clericis iusticiam canonicę non faciat.

Annuntient ||fol. 196v|| presbiteri populis, ut, quam cicius potuerint, suos infantulos ad confirmandum episcopo praesentent.

Ut presbiteri sine sacro chrismate oleoque benedicto et salubri Christi eucharistia alicubi non proficiscantur, sed, ubicumque ad officium suum requisiti fuerint, semper inveniantur parati in reddendo debito.

Ut nullus presbiter parrochianus alicubi praesumat chrisma vel oleum accipere, nisi a suo episcopo in cena Domini.

Ut baptizare nullus praesumat, nisi in duo tempora, id est, vigilia paschę et pentecosten, praeter mortis periculum.

Placuit, ut instruantur fideles, qui parvulos de sacro fonte suscipere cupiunt, ut intelligant et vim eiusdem sacramenti, et quid pro aliis spoponderunt, vel pro quo fideiussores extiterunt; et sciant se nullo modo antea aliorum patres efficere, quam supradicta discant et intelligant seu reddant. Et si fideiussores pro terreno lucro dampnari solent, quanto magis pro divino iure, ne dampnentur, cavere oportet? Illi tamen ab his officiis removendi sunt, ne alios de sacro fonte in baptismate suscipiant nec etiam ad percipiendum sancti Spiritus donum aliorum patrini existant, qui et communione canonica privati et publicę pęnitentię sunt subacti, donec per pęnitentię satisfactionis reconciliationem mereantur, vel etiam illi, qui tale peccatum commissum habent, pro quo publicę penitentię plectendi et ligandi sunt.

Annuntient presbiteri, ut neque viri neque feminę de sacro fonte filiolos vel filiolas suscipiant, nisi memoriter symbolum et orationem dominicam tenuerint.

Iterum ammoneant sacerdotes, ut ieiunia tria legitima in anno agantur, id est, XL. dies ante nativitatem Domini et XL. ante pascha, ubi decimę anni solvuntur, et post pentecosten XL. dies. Quamquam enim nonnulla ex his canonica priventur auctoritate, nobis tamen omnibus simul propter consuetudinem plebis et parentum nostrorum morem hoc observare, ut superius comprehensum est, convenit. Et licet omnibus diebus orare et abstinere conveniat, his tamen temporibus amplius ieiuniis et pęnitentię servire oportet. Preter hęc autem legitima tempora ieiuniorum omnes VI.ta feria post passionem Domini ieiunent. Sed et sabbati dies a plerisque, propter quod in eo Christus iacuit in sepulcro, ieiunio consecratus habetur.

Quando populus ad ecclesias venerit, tam per dies dominicos quam et per sollempnitates sanctorum, aliud non ibi agat, nisi quod ad Dei pertinet servicium. Illas vero balationes et saltationes canticaque turpia ac luxuriosa et illa lusa diabolica non faciat nec in plateis nec in domibus neque in ullo loco, quia hęc de [v] paganorum consuetudine remanserunt. Et qui ipsa fecerit, canonicam sententiam accipiat.

Ammoneantur fideles, ut ad suos mortuos non agant ea, quę de paganorum ritu remanserunt. Sed unusquisque devota mente et cum compunctione cordis pro eius anima Dei misericordiam imploret. Et quando eos ad sepulturam portaverint, illud ululatum excelsum non faciant, ||fol. 197r|| sed, sicut superius diximus, devota mente et cum compunctione cordis, in quantum sensum habuerint, pro eius anima implorare Dei misericordiam faciant. Et illis, qui psalmos non tenent, excelsa voce Kyrrieleison, Christe eleison, viris incoantibus mulieribusque respondentibus alta voce canere studeant pro eius anima. Et super eorum tumulos nec manducare nec bibere praesumant. Quod si fecerint, canonicam sententiam accipiant.

Fideles pro defunctis amicorum et parentibus eorum ieiunia et oblationes XXX.ta dies adimplere faciant, et mortuum super mortuum non ponant, nec ossa defunctorum super terram dimittant. Quod si fecerint, canonicę sententię subiaceant.

Placuit, ut fideles eos, quos episcopus aut sacerdos propter peccata eorum excommunicaverint, non recipiant, antequam pęnitentiam accipiant et ad confessionem veniant.

Ut nullus presbiter in aecclesia consecrata aliud altare erigat, nisi quod ab episcopo sanctificatum est, ut sit discretio inter sacratum et non sacratum.

Placuit, ut fideles diem dominicum, in quo Dominus resurrexit, omnes venerabiliter colant. Nam si pagani ob memoriam et reverentiam deorum suorum quosdam dies colunt et Iudei more carnali sabbatum carnaliter observant, quanto magis a Christianis iste dies honorificę colendus est, ne in illo sancto die vanis fabulis aut locutionibus seu cantationibus vel saltationibus aut derisionibus stando in biviis et plateis, ut solet, inserviant. Sed ad sacerdotem aut ad aliquem sapientem hominem et bonum veniant et eorum praedicationibus et bonis locutionibus, quę ad animam pertinent, utantur. Et illo die seu sabbato ad vesperas et ad matutinas sive ad missas cum eorum oblationibus, si fieri potest, omnes canendo Kyrrieleison veniant, et eundo et redeundo Kyrrieleison decantent. Similiter et pastores pecorum eundo et redeundo in campum et ad domum faciant, ut omnes eos veraciter christianos et devotos esse cognoscant.

Quia avaritię necessitatem praepedimur canonum statuta de reconciliandis pęnitentibus pleniter observare, propterea omnino non dimittatur, ut unusquisque presbiter iussione episcopi de occultis tantum, quia de manifestis episcopos semper convenit iudicare, statim post acceptam confessionis pęnitentiam singulos data oratione reconciliari. Morientibus vero sine cunctamine communio et reconciliatio praebeatur.

Cum enixa fuerit mulier, post quot dies debeat aecclesiam intrare, testamenti veteris praeceptione didicimus, ut pro masculo diebus XXX.ta tribus, pro femina autem LX. sex abstinere debet. Quod tamen, ut ait sanctus Gregorius, sciendum est, quia in misterio accipitur. Nam si hora eadem, quę genuerit, actura gratias intret aecclesiam, nullo pondere peccati gravatur. Voluptas etenim carnis, non dolor, in culpa est. In carnis autem commixtione voluptas est, in prolis vero prolatione gemitus. Unde et ipso primo matrimonio dicitur: In doloribus paries. Si itaque enixam mulierem prohibemus aecclesiam intrare, ipsam ei penam suam culpam ||fol. 197v|| deputamus.

In quarta propinquitate carnis, quinta sextaque non licet nubere, sicut in lege scriptum est: Omnis homo ad propinquam sanguinis sui non accedat, ut revelet turpitudinem eius, id est, usque ad septimum gradum. Legitimum coniugium non licet separari sine consensu amborum, ita tamen, ut ambo Deo serviant innupti. Potest autem alter alteri licentiam dare accedere ad servitutem Dei, si ipse tamen innuptus vel innupta permanserit. Mulier, quę succubuerit cuilibet iumento, simul interficiatur cum eo. In novo: Illa sicut ille, qui cum pecoribus coierit, XV. annis, alii XI., peniteat. Animalia talia coitu hominum polluta occidantur, carnesque canibus proiciantur, sed coria eorum assumantur. Ubi autem dubium est, non occidantur.

Placuit, ut fideles caveant vitia, quę ex ritu gentilium remanserunt, id est, magi, arioli, sortilegi, venefici, divini, incantatores, somniatores, coniectores, quos divina lex inretractabiliter puniri iubet. Et ne eos inter se sinant esse, providendum est illis.

De ęcclesiis emendandis, et ubi in uno loco plures sunt, quam opus sit, ut destruantur, quę necessarię non sunt, et alię construantur.

Placuit, ut fideles se abstineant a coitu pregnantium uxorum, necnon menstruo tempore. Et ut causa fornicationis non sit uxor secundum Domini sententiam dimittenda, sed potius sustinenda. Et quod hi, qui causa fornicationis dimissis uxoribus suis alias ducunt, Domini sententia adulteri esse notentur.

Si quis presbiter inconsulto episcopo agendam in quolibet loco voluerit celebrare, ipse honori suo contrarius extitit.

Eos, qui falsa fratribus capitalia obiecisse convicti fuerint, placuit eos usque ad exitum non communicare.

Ut clerici, in quacumque seditione arma volentes praesumpserint, reperti amisso ordinis sui gradu in monasterio pęnitentię contradantur.

Occurrere certe miserorum ruinis debet subsidio unusquisque, quo valeat, ex relevatione alienę vindictę a se Dei removere vindictam. Libat enim Domino prospera, qui afflictis pellit adversa.

Hominum confirmatio, aecclesiarum, altarium, virginum, chrismatum, presbytirorum, diaconorum consecrationes a corepiscopis actę ab episcopis canonicę ordinatis sunt reformandę canonicęque peragendę, quia corepiscopi hęc contingere non debuerunt [x] nec agere potuerunt. Non enim ea tribuere valuerunt, quę non habuerunt. Nequaquam enim talis ordinatio vel consecratio reiteratio esse a prudentibus et recte sapientibus videtur, sed irrita talis ordinatio et confirmatio hęc et consecratio indubitanter fore agnoscitur. Si quis autem corepiscoporum aliquid ex praedictis agere temptaverit, non acta, sed imperfecta atque irrita erunt, et ipse omni aecclesiastico inrevocabiliter careat gradu.

Omnibus notum esse volumus, quia non solum ea, quę super episcoporum et presbiterorum ostium vexationibus et precibus pro nobis et vobis fieri rogitastis, concedere optamus, sed, quicquid pro sanctę Dei aecclesię et sacerdotum sive totius populi et vestra utilitate inveneritis, concedere ||fol. 198r|| paratissimi sumus. Et modo ista, sicut petistis, concedimus, ut, quando vita comite, Deo auxiliante ad generale placitum venerimus, sicut petistis, consulti omnium fidelium nostrorum scriptis firmare, nostris nostrorumque atque futuris temporibus inrefragabiliter manenda firmissime Domino amminiculante cupimus. Modo ea, quę generalia sunt et omnibus conveniunt ordinibus, statuere a cunctis sanctę Dei aecclesię nostrisque fidelibus ob Dei omnipotentis amorem et recordationem tradere parati sumus et ad proximum synodale nostrum conventum ac generale placitum, ubi plures episcopi et comites convenerint, ista, sicut postulastis, firmabimus.

Constantinus imperator de accusationibus episcoporum ait: Hę quidem accusationes tempus habebunt proprium, id est, diem magnum iudicii, iudicem vero illum, qui tunc futurus est omnes iudicare. Mihi ergo homini constituto de huiusmodi rebus non licet habere auditorium, sacerdotum scilicet accusantium et simul accusatorum, quos minime convenit tales deberi monstrari, qui iudicentur ab aliis. Imperator quoque Valentinianus de episcoporum causis sic ait: Supra nos, inquit, est vestrum negotium. Et ideo vos de vestris inter vos agite causis, quia supra nos estis. Et reliqua.

Omnibus sciendum est, quod sacrilegi fures sint cuncti, qui res ęcclesię diripiunt, vastant, invadunt, vexantque aut a iure aecclesiarum, quibus traditę fuerant, iniustę alienant. Unde et beatissimus Augustinus in omelia XL.ma VIII.a evvangelii Iohannis ait: Ecce inter sanctos est Iudas. Ecce fur est Iudas. Et ne contempnas, fur sacrilegus, non qualiscumque fur; loculorum, sed dominicorum; loculorum, sed sacrorum. Si crimina discernuntur in foro, qualiscumque furti et peculatus. peculatus enim dicitur furtum de re publica. Et non sic iudicatur furtum in privato quomodo publicę. Quanto vehementius iudicandus est sacrilegus fur, non undecumque tollere, sed de ęcclesia tollere? Qui aliquid de ęcclesia aufert aut furatur, Iudę perdito comparatur. Nota, quod aliquid de aecclesia tollere furtum esse beatus Augustinus perseveret et patratorem tanti furti furem sacrilegum apellet, necnon et Iudę perdito ęquiperet. Et post pauca: Quare, inquit, loculos habuit, cui angeli ministraverint, nisi quod aecclesia ipsius loculos suos habitura erat? Ecce quibus tanti doctoris documentis instruimur, quia, quod in capite praecessit, in corpore eius, quod est aecclesia, videtur impletum. Porro Christum et aecclesiam unam esse personam non nescimus. Et ideo, quę aecclesię sunt, Christi sunt; quę aecclesię offeruntur, Christo offeruntur; et quę ab aecclesia eius tolluntur, procul dubio Christo tolluntur. Esto, futurum erat, ut ęcclesia Christi nummos haberet. Si nummos, utique et praedia et manicipia et diversarum specierum innumera ornamenta. Et quia illicitum sit ea, quę conferuntur aecclesię, auferri, beati Iheronimi scribentis in ęxpositione Mathei evvangelistę verba ista testantur: Omnis enim, qui stipe templi et his, quę conferuntur in usus aecclesię, abutuntur in aliis rebus, quibus suam expleant voluntatem, similes sunt [y] scribarum et sacerdotum mendatio redimentium mendatium et vendentium sanguinem Salvatoris.

Nulli liceat ignorare, quod omne, quod Domino consecratur, sive homo fuerit, sive animal, sive ager, vel quicquid semel fuerit consecratum, sanctum sanctorum erit Domino, et ad ius pertinet sacerdotum. Propter quod inexcusabilis erit omnis, qui ea Domino et aecclesię, cui competunt, aufert, vastat, invadit vel diripit, usque ad emendationem aecclesięque satisfactionem, quod sit sacrilegus, et non tantum sacrilegus, sed etiam fur sacrilegus.

Si quis in hoc genus sacrilegii proruperit, ut in aecclesias earumque res irruens sacerdotibus et ministris vel ipso cultui locoque aliquid inportet iniurię vel inferat ad [z] divini cultus iniuriam, convictus sive confusus reus capitali sententia noverit vindicandum. Nec expectetur, ut episcopus iniurię proprię ultionem deposcat, cui sanctitas ignoscendi soli gloriam derelinquit. Sitque cunctis non solum liberum, sed etiam laudabile factas atroces sacerdotibus aut ministris iniurias veluti publicum crimen persequi ac de talibus reis ultionem mereri.

Omnia, quę Domino offeruntur, procul dubio Domino consecrantur. Et non solum sacrificia, quę a sacerdotibus super altare Domino consecrantur, oblationes fidelium dicuntur, sed quicquid ei a fidelibus offertur, sive in mancipiis, sive in agris, vineis, silvis, pratis, aquis aquarumve decursibus, artificiis, libris, utensilibus, petris, edificiis, vestimentis, pellibus, lanificiis, pecoribus, pascuis, menbranis, mobilibus et inmobilibus vel quacumque de his rebus, quę ad laudem Dei fiunt vel supplementum sanctę Dei aecclesięquę, sive a quibuscumque ultro offeruntur, Domino indubitanter consecrantur et ad ius pertinent sacerdotum. Et quia Christum et aecclesiam unam personam esse veraciter agnoscimus, quęcumque aecclesię sunt, Christi sunt; et quę ęcclesię vel in supradictis vel in quibuscumque speciebus, sive pollicitationibus, sive pignoribus, sive scriptis, sive corporalibus rebus offeruntur, Christo offeruntur; et quę ab aecclesia eius quocumque comento alienantur vel tolluntur, sive alienando, sive vastando, sive invadendo, sive minorando, sive diripiendo, Christo tolluntur. Et si ab amico quippiam rapere furtum est, praecipue Christo Domino nostro, qui est rex regum et dominus dominantium, aliquid auferre, alienare subripere vel vastare sacrilegum est. Omnes namque ęcclesię praedones manifestissime sunt sacrilegi; et nullus sacrilegus, nisi per puram probatamque atque publicam pęnitentiam et per aecclesię satisfactionem episcoporumque per manus impositionem iuxta canonicas sanctiones reconciliationem regnum Dei possidebit, et non solum a regno Dei fit alienus, sed etiam a liminibus sanctę aecclesię, et praecipue ab illius, quam lesit, usque ad praedictam satisfactionem extorris efficitur. Talium vero scelerum patratoribus, nisi post praedictam satisfactionem, communicare minime debemus, quia, qui rapit pecuniam proximi sui, iniquitatem facit, qui autem pecuniam aecclesię abstulerit, sacrilegium facit. Qui non solum sacrilegi, sed etiam fures sacrilegi et lupi atque homicidę pauperumque ||fol. 199r|| necatores sunt, et insuper anathematis vinculo danpnati coram Deo et sanctis eius efficiuntur.

Si quis non eo gradu se incestuoso ordine cum his personis, quibus a divinis regulis prohibitum est, coniunxerit, usquequo pęnitentiam sequestratione testentur, utrique communione priventur et neque in palatio habere militiam neque in foro agendarum causarum licentiam habebunt. Nam quomodo praedicti se incesto coniunxerint, episcopi sive presbiteri, in quorum diocesi vel pago actum fuerit, regi vel iudicibus scelus perpetratum annuntient, ut, cum ipsis denuntiatum fuerit, se ab eorum communione et cohabitatione sequestrent. Res autem eorum ad primos parentes usque ad sequestrationem perveniant sub ea conditione, ut, antequam segregentur, per nullum ingenium neque per parentes neque per emptionem neque per auctoritatem regiam ad proprias perveniant facultates, nisi praefatum scelus sequestratione, separatione et pęnitentia fateantur.

Et deinceps, sicut canones aecclesiastici prohibent, nullus Deo devotam virginem, nullus sub religionis habitu consistentem sive viduitatis continentiam professam vel sui proximam generis aut etiam, de cuius ammixtione incestivę notam possit subire infamię, illicito conubio aut vi aut consensu accipiat coniugem, quia nec verum poterit esse coniugium, quod a meliori proposito deducitur ad deterius et sub falsi nominis copula incestiva pollutione et fornicationis inmunditia perpetratur. Hoc vero nefas si agere amodo cuiuslibet mentis homines sexus utriusque temptaverint, insistente sacerdote vel iudice, etiam si nullus accuset, omnimodis separati exilio perpetuo religentur; nec aliqua in diffinitione sui, quousque vixerint, longitudine temporis excusentur.

Scire vos convenit, quia blasphemiam Deo inrogat, qui cum Deo sacrata vel cum velata femina se commaculat.

Si clericus cum velata femina vel cum Deo sacrata se maculaverit, proprio honore privetur.

Sciendum est omnibus, quod Deo sacratarum feminarum corpora per votum proprię sponsionis et verba sacerdotis Deo consecrata templa esse scripturarum testimoniis comprobantur. Et ideo violatores earum sacrilegi ac iuxta apostolum filii perditionis esse noscuntur.

Quod pene omnibus peccatis gravior et deterior sit fornicatio, et veraciter dici potest laqueus mortis et puteus inferni ac vorago perdicionis, eo quod adulteri et luxuriosi propter cordis inopiam perdunt animas suas. Nam, ut ait scriptura, precium scorti vix unius est panis; et qui se iungit meretrici, unum corpus efficitur. Et qui luxuriatur, mortuus est in corpore vivente.

Sciendum est omnibus, quod coniunctio spiritalis commatris maximum peccatum sit et divortio separandum atque capitali sententia multandum vel peregrinatione perpetua delendum.

Iubemus omnes scire omnibusque populis a sacerdotibus praedicare atque sub pęna sacrilegii denuntiare, quantum malum et quam maximum ||fol. 199v|| flagitium sit cum Deo devotis feminis viduis vel virginibus, sive cum velatis, sive cum Deo devotis, maximeque cum sanctimonialibus et sacratis Deo virginibus vel viduis, tam in monasteriis quam extra, commisceri. Nam hoc peccatum duplex esse non dubium est. Ut verbi gratia dicamus, cuius vindictę reus sit puer ante dominum suum, qui uxorem domini sui adulterio violaverit, quanto magis ille, qui sponsam Christi creatoris cęli et terrę putredine suę libidinis commaculaverit, dicente beato Petro apostolo: An nescitis, quia corpora vestra templa sunt Spiritus sancti? Et alibi: Nescitis, quia templum Dei estis et Spiritus Dei habitat in vobis? Si quis autem templum Dei violaverit, disperdet illum Deus. Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos. Et iterum idolatrię servituti adulteros et fornicatores in sermone et numero peccatorum iungit dicens: An nescitis, quia iniqui regnum Dei non possidebunt? Nolite errare, quia neque fornicatores neque idolis servientes neque adulteri neque molles neque masculorum concubitores neque fures neque avari neque ebriosi neque maledici neque rapaces regnum Dei possidebunt.

Precipimus omnibus ditioni nostrę subiectis, ut nullus privilegia aecclesiarum vel monasteriorum frangere resque aecclesiarum invadere vel vastare aut alienare vel facultates earum diripere praesumat nec sine precario possidere pertemptet, quia, sicut a sanctis patribus instituti sumus, gravissimum peccatum hoc esse dinoscitur testante sancta scriptura, quę ait: Qui abstulit aliquid patri vel matri et dicit hoc non esse peccatum, homicidii particeps est. Pater noster sine dubio Deus est, qui nos creavit. Mater nostra ęcclesia est, quę nos in baptismo spiritaliter regeneravit. Ergo, qui Christi pecunias et aecclesię fraudat vel rapit sive vastat vel alienat, homicida ante conspectum iusti iudicis esse deputabitur. De quo quidam sapientum dicit: Qui rapit pecuniam proximi sui, iniquitatem facit. Qui autem pecuniam aecclesię abstulerit, sacrilegium facit.

Omnibus nos ipsos corrigentes posterisque nostris exemplum dantes generaliter interdicimus, ut nullus laicus homo vel imperator vel rex aut aliquis praefectorum vel comes seculari potestate filius sibi per violentiam rapiat aut a nobis competere vel quocumque modo invadere praesumat monasteria aut praedia vel qualescumque res de potestate episcopi vel abbatis aut abbatissę et incipiat ipse vice abbatis regere et habere sub se monachos et pecuniam possidere, quę fuit Christi sanguine comparata. Talem hominem antiqui patres nominabant raptorem et sacrilegum et homicidam pauperum et lupum diaboli intrantem in ovile Christi et maxime anathematis vinculo dampnandum ante tribunal Christi. De talibus memores estote scripturę sancti Pauli apostoli ad Timotheum dicentis: Divitibus huius seculi praecipe non sublime sapere neque sperare in incerto divitiarum, sed in Domino, qui praestat omnia. Tales, si aecclesię correctionem non recipiunt, ethnicis et publicanis sunt similes, quibus nec vivis nec mortuis communicat aecclesia Dei. Talibus, quia et hic et ibi repperiuntur, cum tuba Dei clangamus, ||fol. 200r|| ne tacentes dampnemur aut simul cum eis pereamus. Si autem impietate horribilis est Deo ille, qui impię agit, certe separatus est talis a Deo et anathemati iustę subicitur. Anathema enim nichil aliud significat, nisi a Deo et sanctę Dei aecclesię fidelibus separationem, sicut in veteri et novo testamento iudicium de anathemate significat.

Placuit enim nobis et ab [a] omnibus observare convenit, ut, quia nonnulli memores sui per quaslibet scripturas pro remedio animę suę de facultatibus suis aecclesiis aliquid contulisse probantur, quod adversis Deum minus timentibus actenus mortifera calliditate tenetur, ita ut aliorum oblatio illis pertineat ad ruinam. Nec intueri corde possunt diem iudicii Domini, qui hoc cupiditatis delectantur ardore. Quicumque inmemor interitus sui res aecclesiis, ut supra diximus, delegatas iniustę possederit praesumpseritque retinere et vetitus res compertas Dei servis dissimulaverit reformare, ab omnibus aecclesiis segregatus ab sancta communione habeatur extraneus, nec aliud mereatur habere remedium, nisi cum culpam propriam rerum emendatione purgaverit. Indignę enim ad altare Domini permittitur, qui res aecclesiasticas aut audet rapere aut iniustę possidere. Qui vero iniqua defensione perdurant, ut necatores pauperum omnes iudicandi sunt, quod eorum taliter alimenta substraxerint [b]. Sacerdotalis tamen debet esse provisio, ut vindictam ammonitio manifesta praecedat et res usurpatas iniustę, qui abstulit, adhibita ęquitate restituat. Quod si neglexerit et necessitas compulerit, postea praedonem sacerdotalis districtio percellat. Neque quisquam per terrenum absque proprii episcopi auctoritate res dispensare nitatur [c], quia Dei potentia cunctorum regnorum terminos singulari dominatione concludit. Qui vero his nostris sanctionibus contraierit atque neglexerit, legibus emendare tardaverit vel deinceps in praedicta nequitia perdurare voluerit, omnes honores, quos habere videbatur, perdat et a nobis seculariter et legalibus strictim fortiterque puniatur et a sacerdotibus cęlesti gladio feriatur. Et si se non correxerit, non solum excommunicatus, sed etiam anathematizatus moriatur.

Volumus omnes scire, quod, qui Christi et aecclesię pecunias auferunt resque eius fraudant, rapiunt, vastant vel diripiunt, homicidę ante Deum esse deputantur, quia res pauperum, quos aecclesia pascere debet, diripiunt.

Ut unaquęque aecclesia sive unusquisque sacerdos suum primatum teneat, sicut in antiquis canonibus est.

Tempora pęnitudinis habita moderatione episcopi arbitrio sunt constituenda, prout pęnitentum animos viderint esse devotos. Pariter etiam habentes ętatis senilis intuitum et periculorum quorumque aut egritudinum respicientes, ut constitutum est.

Qui tales ordinant sacerdotes, quales esse non debent, non est hoc consulere populis, sed nocere, nec praestare regimen, sed augere discrimen.

Qui in ordinandis sacerdotibus patrum statuta neglexerunt et, quos refutare debuerunt, ordinaverunt. Unde, si qui episcopi talem ordinaverint sacerdotem, qualem esse non liceat, etiam si aliquo modo ||fol. 200v|| danpnum proprii honoris evaserint, ordinationis tamen vim ulterius non habebunt nec ei sacramento unquam intererunt, quod neglecto iudicio prestiterunt.

Ab illicitis ordinationibus est abstinendum. Et si quę factę sunt ordinationes illicitę, removeantur. Nec tantum putemus peticiones valere populorum, ut, cum his parere cupimus, contra voluntatem Domini Dei nostri, quę nos peccare prohibet, aliquid agamus.

Non est permittendum, ut rebaptizati ad clericatus gradum promoveantur.

Si quis excommunicatus fuerit pro suo neglecto et tempore excommunicationis ante audientiam communicare praesumpserit, in se dampnationis iudicetur protulisse sententiam.

Placuit, ut, qui semel in aecclesia legerit, ab alia aecclesia ad clericatum non teneatur aut promoveatur. Et ut ab electis iudicibus non sit provocandum.

Qui se divinę militię desiderat mancipari, sive inter lectores, sive inter exorcistas quinquennio teneatur. Exinde acolitus vel subdiaconus IIII.or annis. Et sic ad benedictionem diaconatus, si meretur, accedat, in quo ordine quinque annis, si inculpate gesserit, adherere debebit. Et postea, si probatus fuerit, sacerdos efficiatur.

Interiorum ordinum culpę ad nullos magis referendę sunt quam ad desides negligentesque doctores, qui multam sepe nutriunt pestilentiam, dum necessariam dissimulant adhibere medicinam.

Non omnis mulier viro iuncta uxor est viri, neque omnis filius heres est patris. Itaque aliud uxor, aliud concubina. Sic et aliud ancilla, aliud libera. Et alibi: Non est dubium enim mulierem ad matrimonium non pertinere, in qua docetur nuptiale non fuisse misterium.

Non est coniugii duplicatio, quando ancilla relicta uxor assumitur, sed profectus honestatis.

Nullus sacerdos in alterius civitate vel diocesi pęnitentem vel sub manu positum sacerdotis, vel qui reconciliatum se esse dixerit, sine consensu et litteris episcopi vel presbiteri, in parrochia presbiter aut episcopus in civitate suscipiat.

Ad clerum criminosi nequeunt promoveri; et in clero positi, si in aliquibus criminibus inventi fuerint, a suis officiis arceantur.

Demoniis aliisque passionibus irretitis ministeria sacra tractare non licet.

Mali bona ministrando sibi tantummodo nocent nec aecclesię sacramenta commaculant.

Qui interveniente repudio alio se matrimonio copularunt, hos in utraque parte adulteros esse manifestum est. Qui vero [d] vel uxore [e] vivente, quamvis dissociatum videatur esse coniugium, ad aliam copulam festinarunt, non possunt adulteri non videri in tantum, ut etiam hę personę, quibus coniuncti sunt, adulterę esse monstrentur.

Is, qui in aliquibus criminibus irretitus est, vocem adversus maiorem natu non habeat accusandi. Ab universis episcopis dictum est: Si criminosus est, non admittatur. Placet.

Nolentibus clericis vel populis nemo ||fol. 201r|| debet ordinari episcopus. Sit facultas renitendi, si se viderint praegravari. Et quos ex transverso cognoverint, non timeant refutare.

Si necessitas fuerit, tres episcopi, in quocumque loco sint, archiepiscopi praecepto ordinare possunt episcopum.

Si de ordinatione episcopi fuerit contradictio orta, non praesumant ad purgandum eum, qui ordinandus est, tres iam, sed postuletur ad numerum unus vel duo in eadem plebe, cui ordinandus est. Discutiantur ergo primo personę contradicentium. Postremo vero illa, quę obiciunt, pertractentur. Et cum purgatus fuerit sub conspectu publico, ita demum ordinetur episcopus.

Emersisse reprehensibilem et valde inolitum usum comperimus, eo quod quidam corepiscopi ultra modum suum progredientes et donum sancti Spiritus per impositionem manuum tradant et alia, quę solis pontificibus debentur, contra fas peragant, presertim cum nullum ex LXX.ta discipulis, quorum speciem in aecclesia gerunt, legatur dona sancti Spiritus per manus impositionem tradidisse. Quod autem solis apostolis eorumque successoribus proprii sit officii tradere sanctum Spiritum, liber actuum apostolorum docet. In concilio vero Cesariensi ita de corepiscopis habetur scriptum: corepiscopi quoque ad exemplum quidem et formam LXX. videntur esse. Ut comministri autem propter studium, quod erga populos exhibent, honorentur. Item in concilio Antioceno capitulo X.mo: Qui in vicis vel possessionibus corepiscopi nominantur, quamvis manus impositionem episcoporum perceperint et ut episcopi consecrati sunt, tamen sanctę synodo placuit, ut modum proprium recognoscant et gubernent subiectas sibi aecclesias, earum moderamine curaque contenti sunt.

Placuit, ut, quotienscumque clericis ab accusatoribus multa crimina obiciuntur et unum ex ipsis, de quo prius egerit, approbare non valuerint, ad cetera non admittantur.

Testes ad testimonium non admittendos, qui nec ad [f] accusationem admitti praecepti sunt, vel quos ipse accusator de sua domo produxerit. Ad testimonium autem infra XIIII. aetatis suę annos nullus admittatur.

Si quis episcopus depositus fuerit eorum episcoporum iudicio, qui in vicinis locis commorantur, et proclamaverit agendum sibi negotium in urbe Roma, alter episcopus in eius cathedra post apellationem eius, qui videtur esse depositus, omnino non ordinetur, nisi causa fuerit iudicio episcopi Romani determinata.

Dubium non est eam mulierem non pertinere ad matrimonium, in qua docetur nuptiale non fuisse misterium. Igitur, quicumque filiam suam viro habenti concubinam in matrimonium dederit, non ita accipiendum est, quasi eam coniugatę dederit, nisi forte illa mulier et ingenua facta et dotata legitimę et publicis nuptiis honestę videatur. Paterno arbitrio viris iunctę carent culpa, si mulieres, quę a viris habebantur, in matrimonio non fuerunt, quia aliud est nupta, aliud concubina.

Si quis episcopus suis fuerit rebus expoliatus et in accusatione ||fol. 201v|| pulsatus, ordinatione pontificum oportet prima fronte cedere, ut omnia, quę per suggestiones inimicorum admiserit, legaliter potestati eius ab honorabili concilio redintegrentur et praesul prius statui pristino reddatur ipseque demum potestativę, non subito, sed diu dispositis ordinatisque suis tunc ad tempus veniat ad causam; et si iustę videtur, accusantium propositionibus respondeat.

Statuimus, ut secundum canonicam cautelam omnes undecumque supervenientes ignotos episcopos vel presbiteros ante probationem synodalem in ęcclesiasticum ministerium non admitteremus.

Si sacerdotes plures uxores habuerint vel sanguinem christianorum vel paganorum fuderint aut canonibus obviaverint, sacerdotio priventur, quia deteriores sunt secularibus.

De his, qui recedunt de corpore pęnitentia accepta, placuit sine reconciliatoria manus impositione eis communicare, quod morienti sufficit consolationi, sed diffitiones patrum, qui huiusmodi communione congruenter viaticum nominarunt. Quod si supervixerint, stent in ordine pęnitentum, ut ostensis necessariis pęnitentię fructibus legitimam communionem cum reconciliatoria manus impositione recipiant.

Ut nullus iudex neque presbiterum neque diaconem aut clericum aut iuniorem aecclesię sine scientia pontificis per se distringat aut condempnare praesumat. Quod si fecerit, ab ęcclesia, cui iniuriam irrogare dinoscitur, tamdiu sit sequestratus, quamdiu reatum suum cognoscat et emendet.

Secunda vice propter ampliorem observantiam apostolica auctoritate et multorum sanctorum episcoporum ammonitione instructi sanctorumque canonum regulis edocti, consultu videlicet omnium nobilium nostrorum, nosmetipsos corrigentes posterisque nostris exemplum dantes volumus, ut nullus sacerdos in hostem pergat, nisi duo vel tres tantum episcopi electione ceterorum propter benedictionem et praedicationem populique reconciliationem, et cum illis electi sacerdotes, qui bene sciant populis pęnitentias dare, missas celebrare, de infirmis curam habere sacratique olei cum sacris precibus unctionem impendere et hoc maxime praevidere, ne sine viatico quis de seculo recedat. Hi vero nec arma ferant nec ad pugnam pergant nec effusores sanguinum vel agitatores fiant, sed tantum sanctorum pignora et sacra misteria ferant et orationibus pro viribus insistant, ut populus, qui pugnare debet, auxiliante Domino victor existat et non sit sacerdos sicut populus. Reliqui vero, qui ad aecclesias suas remanent, suos homines bene armatos nobiscum, aut cum quibus iusserimus, dirigant orantes Deum cęli, ut proficiamus in itinere, quo pergimus victoresque Deo amminiculante existamus. Gentes etenim et reges earum, quae sacerdotes secum pugnare permiserunt, nec praevalebant in bello nec victores extiterunt, quia non erat differentia inter laicos et sacerdotes, quibus pugnare non licet. Hęc vero Galliarum, Spaniarum, Longobardorum nonnullasque alias gentes et reges earum fecisse cognovimus, quę propter dictum nefandissimum scelus nec victores extiterunt ||fol. 202r|| nec patrias retinuerunt. Quam foveam caventes volumus cum paucis et licitis Domino opem ferente victores existere quam cum multis et illicitis terga, quod absit, vertere et cum praedictis gentibus perire. Qualis enim victoria datur, ubi sacerdotes una hora dominica pertractant misteria et christianis dominicum porrigunt corpus pro suarum animarum redemptione et post christianos, quibus hoc ministrare debuerant, aut paganos, quibus Christum praedicare, propriis sacrilegisque manibus necant praecipue dicente eis Domino: Vos estis sal terrę. Quod si sal evanuerit, in quo condietur? Ad nichilum valet ultra, nisi ut mittatur foras et conculcetur ab hominibus. Et dum ita se habeant, eligimus potius Domino amminiculante nobisque illis et cunctis eorum aecclesiis opem ferente nec quicquam eis pro hoc de honoribus vel aecclesiarum rebus minuente, ut gradus eorum et sanctorum canonum decreta custodiant, quam illi aut nobis imperantibus aut consentientibus contra hęc faciant aut gradibus careant aut pereant et nos simul, quod absit, cum eis et victoria careamus vel pereamus. Quoniam peccatis exigentibus timemus, si talia et tam illicita eis aut imperamus aut agere consentiamus, ut una cum eis pereamus. Quia non solum, qui faciunt, sed et, qui consentiunt facientibus, equo piaculo rei sunt in conspectu Dei et sanctorum eius. Si vero ista veraciter ex utraque parte fuerint custodita, corruent, credimus, ante nos omnes paganę gentes, et erimus victores; insuper et bene agentes Domino auxiliante vitam possidebimus sempiternam.

Quia investigante antiquo hoste audivimus quosdam nos suspectos habere propterea, quod concessimus episcopis et sacerdotibus ac reliquis Dei servis, ut in hostes, nisi duo aut tres a ceteris electi et sacerdotes similiter perpauci ab eis electi, non irent, sicut in prioribus nostris continetur capitularibus, nec ad pugnam properarent nec arma ferrent nec homines, tam christianos quam paganos, necarent nec agitatores sanguinum fierent vel quicquam contra canones facerent, quod honores sacerdotum et res aecclesiarum auferre vel minoraere eis voluissemus, quod nullatenus facere velle vel facere volentibus consentire omnes scire cupimus, sed, quanto quis eorum amplius suam normam servaverit et Deo servierit, tanto eum plus honorare et cariorem habere volumus. Et ut hęc certius credantur [h] et per futura tempora conserventur, praecipimus, ut nullus res aecclesię, nisi precario, possideat. Et postquam ipsę precarię finitę fuerint, faciant potestative speculatores aecclesię, utrum elegerint, aut ipsas res recipiant, aut posteris eorum sub precario et censu habere permittant, ita tamen, ut ipsi proprias et utiles res eisdem aecclesiis, de quarum iure esse videntur, legaliter tradant, et sic ac rectoribus earundem aecclesiarum precarię, si renovandę sunt, canonicę renoventur. Novimus ergo multa regna et reges eorum propterea cecidisse, quia aecclesias expoliaverunt resque earum vastaverunt, abstulerunt, alienaverunt vel diripuerunt episcopisque et sacerdotibus atque, quod magis est, aecclesiis eorum abstulerunt et pugnantibus dederunt. Quapropter nec fortes in bello nec in fide stabiles fuerunt nec victores extiterunt, sed terga multi vulnerati et plures interfecti verterunt ||fol. 202v|| regnaque et regiones et, quod peius est, regna cęlestia perdiderunt atque propriis hereditatibus caruerunt et actenus carent. Quę omnia vitantes nec talia facere nec consentire nec infantibus aut successoribus nostris exemplum dare volumus, sed, quantum valemus et possumus, adiuncto Leonis papę et omnium episcoporum, quorum consilio usi hoc egimus, spiritu nostro spiritui per Deum et omnium sanctorum merita prohibemus contestamurque, ne talia faciant vel facere volentibus consentiant, sed adiutores et defensores atque sublimatores aecclesiarum et cunctorum servorum Dei pro viribus existant, ne in foveam, in qua praedicti reges et regna ceciderunt, cadant aut in profundum, quod absit, inferni demergantur. Et ut hęc devotius per futura tempora conserventur, praecipientes iubemus, ut nulli, tam nostris quam futuris temporibus, a nobis vel successoribus nostris ullo umquam tempore absque consensu et voluntate episcoporum, in quorum parrochiis esse noscuntur, res aecclesiarum petere aut invadere vel vastare aut quocumque ingenio alienare praesumat. Quod si quis fecerit, tam nostris quam et successorum nostrorum temporibus, penis sacrilegii subiaceat et a nobis atque successoribus nostris nostrisque iudicibus vel comitibus sacrilegus et homicida vel fur sacrilegus legaliter puniatur et ab episcopis nostris anathematizetur, ita ut mortuus etiam sepultura et cunctis Dei aecclesię precibus et oblationibus careat nec elemosinam suam quisquam recipiat. Quod autem maximum sacrilegium sit res aecclesię auferre, invadere, alienare, vastare vel surripi, maxime omnes scripturę divinę testantur, et beatus Simachus papa synodali sententia cunctos feriendo dicit. Iniquum est, inquit, et sacrilegii instar, ut, quę pro salute vel requie animarum suarum unusquisque venerabili aecclesię pauperum causa contulerit [i] aut certe reliquerit, maxime ab his, quibus servari convenerit, auferri aut in aliud transferri. Et multa sanctorum canonum decreta et sanctorum patrum edicta hęc eadem testantur, quę scrutari et scire cupientibus perfacile patent.

Si advocatus in causa suspecta iniqua cupiditate fuerit repertus, a conventu honestorum et a iudiciorum communione separetur et videat, ne iudicis et assertoris personam accipiat.

Si quis presbiter contra episcopum suum inflatus scisma fecerit, anathema sit. Quod si superbia, quod absit, inflatus secernendum se ab episcopi sui communione duxerit ac separatim cum aliquibus scisma faciens sacrificium Deo obtulerit, loco amisso anathema habeatur. Nichilominus et de civitate et de congregatione, in qua fuerit, longius repellatur, ne vel ignorantes vel simpliciter viventes serpentina fraude decipiat.

Statutum est, ut presbiteri, sicut actenus factum est, indiscrete per diversa non mittantur loca ab episcopis nec ab aliis praelatis, nec etiam a laicis, ne forte propter absentiam eorum et animarum pericula et aecclesiarum, in quibus constituti sunt, negligantur officia.

Sanccitum est, ut sine auctoritate vel consensu episcoporum presbiteri in quibuslibet aecclesiis nec constituantur nec expellantur. Et si quis deinceps hoc facere temptaverit, synodali sententia districtę feriatur.

Si quis infantem necaverit, ut homicida teneatur.

Statutum est viduas inconsultis episcopis velare non debere. Simul et hoc constitutum est, ut, si quispiam presbiterorum deinceps huius constitucionis normam contumaciter transgressor extiterit, scilicet ut aliquas viduas inconsulto episcopo velare praesumpserit, gradus sui periculum incurrat. Similiter et de puellis virginibus a presbiteris non velandis statutum est, ut, si quis hoc facere temptaverit, tamquam transgressor canonum dampnetur.

Ut reos timoris necessitas non constringat circa altaria manere et loca veneratione digna polluere, depositis armis qui fugerint. Quod si non deposuerint, sciant se armatorum viribus extrahendis. Et quicumque eos de porticibus et de atriis, de ortulis, de balneis vel adiacentiis aecclesiarum abstrahere praesumpserint, capite puniatur.

Ut excommunicatus [k] a sacerdote, quamdiu in ipsa est excommunicatione, maiores natu vel episcopos accusare non praesumat. Quod si praesumpserit, non recipiatur, sed aut maiori excommunicationi subiaceat, aut ab aecclesia pellatur.

Statutum est, ut illicitus feminarum accessus ad altare non fiat, qui contra omnem auctoritatem divinam et canonicam institucionem est feminas sanctis altaribus se ultro ingerere aut sacrata vasa inpudenter contingere sive indumenta sacerdotalia presbiteris ministrare aut corpus et sanguinem Domini contingere populisque porrigere, quod omni ratione et auctoritate caret. Et ne ulterius fiat, omni modo prohibitum est. Et quęcumque feminę deinceps hoc facere praesumpserint, iudicio canonico usque ad satisfactionem subdantur. Quod autem mulieres ingredi ad altare non debeant, in concilio Calcidonis et in decretis Gelasii papę copiosissime invenitur.

Si quis criminator non ante iudicium decidat, quam accusator praesentetur atque secundum legem et canonicam sententiam exquiratur. Quod si indigna ad accusandum persona invenitur, ad accusationem non admittatur, quia indignum est, ut vita innocentis ulla maculetur pernitie.

Qui sepulcra violaverint, puniantur, tam ingenui quam servi. Si maior persona in hoc scelere fuerit deprehensa, amissa medietate bonorum suorum perpetua notetur infamia. Si clericus, depositus omni honore clericali perhenni exilio deputetur. Si iudex hoc persequi aut implere distulerit, facultatibus et honore privetur. Et quicumque hoc scelus accusare voluerit, licentia tribuatur.

Sanccitum est de presbiteris gradum amittentibus, ut unusquisque episcoporum, tam per se quam et per ministros suos, vitam et conversationem morumque emendationem eorum cognoscat eosque canonicę pęnitentię subdere non negligat, iuxta quod in concilio Cesariensi primo titulo scribitur: Si uxorem ||fol. 203v|| acceperit, ab ordine deponatur. Si vero fornicatus fuerit aut adulterium perpetraverit, amplius pelli debet et ad pęnitentiam redigi. Nonnulli enim amisso gradu adeo filii Belial efficiuntur, ut nec puplicis, quod fas non est, nec canonicis propter iniuriam et negligentiam rectorum legibus constringantur.

Eos, qui falsa fratribus capitalia obiecisse convicti fuerint, placuit eos usque ad exitum non communicare et infames semper existere.

Is, qui in blasphemiam alterius cantica composuerit, vel qui cantaverit ea, extra ordinem vindicetur. Nam et lex exiliari iubet eos, qui libellos in famosos excogitant aut proponunt. Notatur infamia, quicumque, dum apellat iudicem, eum dixerit. Non tantum is, qui maledictum aut convicium dixerit, famosus efficitur, sed et is, cuius consilio factum esse patuerit.

Statutum est et in sanctis canonibus prohibitum, ut nullus pęnitentem publicę inconsultu episcopi reconciliare praesumat, nisi morte forte periclitantem, sed omnes publicę penitentes feria quinta ante pascha, quę est cena Domini, ad civitatem in cinere et cilicio in praesentia episcopi prostrato vultu conveniant et ibi ab episcopo canonicę et ordinabiliter, sicut in sacramentario et in Romano ordine continetur, reconcilientur atque diiudicentur, quid deinceps agere, quid vitare debeant, instruantur atque insuper divinis precibus per manus impositionem ab episcopo sanentur. Nullo namque tempore presbitero in publica missa pęnitentem reconciliare sine licentia episcopi concessum est. Si quis hoc facere praesumpserit, canonicę correctione multetur.

Si quis clericus vel laicus exprobrator vel calumniator suo episcopo extiterit, ut homicida habeatur.

Delator si quis extiterit fidelis et per dilationem eius aliquis fuerit perscriptus vel interfectus, placuit eum nec in finem accipere communionem.

Sanccitum est atque omnibus modis inhibitum, ut, si quis presbiter praeventus fuerit alicui clerico aut laico munera dare aut dedisse aut aliquam pecuniam tribuere, ut alterius presbiteri aecclesiam subripiat, pro hac cupiditate seu rapina turpis lucri gratia deiciatur a clero et alienus existat a regula. Nam si pro misericordia episcopo placuerit longo tempore eum pęnitendo, quę gessit, in carceris erunna recludere et usque ad satisfactionem ibi detinere, liceat. Et postea, si se correxerit et talia deinceps minime se facere promiserit, humanius [l] erga eum agere poterit, si voluerit et ipse dignus inventus fuerit.

Omnes episcopi in tercia accessione acclamaverunt: Sane dignum est, ut, sicut sacerdotes vel clericos in sua accusatione vel secularibus iudiciis laici non recipiunt, ita ipsi in sacerdotum vel clericorum accusationibus seu aecclesiasticis negotiis, nisi sponte, non recipiantur: quoniam inconveniens est, ut hi, qui hos respuunt, ab his recipiantur.

Qui hominem voluntarię occidere voluerit et perpetrare non potuerit, ut homicida habeatur.

Statutum est, ut nullus presbiter vel diaconus eorum decimas vel aliquid de rebus aecclesię sine consilio proprii episcopi inreverenter vendere praesumat, quia in canonibus decretum est ita: Placuit, ut presbiteri vel diaconi non vendant rem aecclesię, ubi sunt constituti, nescientibus episcopis suis. Et ne deinceps fiat, cavendum est, sicut a quibusdam in aliquibus locis impudenter factum audivimus, eo quod quidam sacerdotes, antequam messes maturę vel collectę essent, eorum decimas vendere causa ebrietatis temptaverunt, quod ne deinceps fiat, omnes pariter inhibemus; sed ut prius cum gratiarum actione a sacerdotibus recipiantur. Et si necessitas fuerit pro restauratione aecclesiarum vel pro [m] redemptione captivorum eas vendere, cum consilio proprii episcopi et aliorum bonorum sacerdotum hoc faciant, ne qualibet occasione occultę et sine testimonio fraudulenter oblationes fidelium, et unde pauperes recreari debent vel aecclesię restaurari seu clerici vivere sive episcopi recipi, hospites et peregrini pasci ac venerari, presbiteri vel diaconi aut quilibet fidelium in suis nimiis potationibus vel comessationibus seu carnalibus desideriis, quę multis modis agunt, inflectere non praesumant, sed in praedictis rebus eas fideliter subministrent; et sciant se non suarum, sed dominicarum rerum esse dispensatores. Propterea quasi dominicas res fideliter eas conservare et utiliter dispensare Domini sacerdotes oportet. Si et, quod absit, aliter fecerint, canonica invectione districte feriantur.

Omnium anathematum vox in accusatione vel testimonio aut humano iudicio penitus non audiatur, nec hi accusare quemquam permittantur. Sed si quis anathematis penam parvi duxerit, aut in insulam religetur, aut exilio deputetur, ne possit aecclesiam Dei eiusque famulos perturbare.

Sanccitum est, ut a presbiteris vel a diaconibus ac reliquis clericis omni modo vetetur ebrietas, quę omnium vitiorum fomes ac nutrix est. Itaque eum, quem ebrium fuisse constiterit, ut ordo patitur, aut XL. dierum spatio communione statim submovendum aut corporali subdendum supplicio.

Occurrere certe miserorum ruinis debet subsidio unusquisque, quo valeat ex relevatione alienę vindictę a se Dei removere vindictam. Libat enim Deo prospera, qui ab afflictis pellit adversa.

Vaticinatores, qui se futura scire dicunt, cesi de civitate iactentur.

Statutum est, ut presbiteri benediccionem in aecclesia super plebem fundere aut altare consecrare aut reconciliare aut submovere vel collocare ullo modo non praesumant. Simul et hoc modo statutum est, ut altare erigere vel de loco in locum transmutare, ut a quibusdam factum audivimus, sine episcopi sui licentia vel consilio, cuius est et ipsum altare congregare et post motionem vel violationem reconciliare, presbiteri non pertemptent. Quod si aliqui fecerint, gradus sui periculo subiacebunt.

Statutum est, ut, si quis presbiter vel diaconus aut quilibet clericus aecclesię deputatus, si intra civitatem fuerit aut in ||fol. 204v|| quolibet loco, in quo aecclesia est, et ad cotidianum psallendi sacrificium matutinis vel vespertinis horis ad aecclesiam non convenerit, deponatur ab clero; si tamen castigatus veniam ab episcopo per satisfactionem noluerit promereri.

Sanccitum est, ut unusquisque clericus, si relicto officio suo propter districcionem ad secularem quemlibet confugerit et is, ad quem recurrit, solatium ei defensionis impenderit, cum eodem de aecclesię communione pellatur. Simulque sanccitum est, ut, si quis clericus furtum aecclesię fecerit, peregrina ei communio tribuatur. Simili modo decretum est, ut clerici, qui comam nutriunt, ab archidiacono, etiam si noluerint, inviti deponantur. Vestimenta vero vel calciamenta eis, nisi quę ad religionem deceant, uti aut licere non habeat.

Si extiterint aliqui fratres desides vel negligentes, quos oporteat maiori auctoritate curari, sic tamen est adhibenda correctio, ut semper sit salva dilectio.

Statutum est, ut contumaces clerici, prout dignitatis ordo permiserit, ab episcopis corrigantur. Et si qui priores gradu elati superbia communionem fortasse contempserint aut aecclesiam frequentare vel officium suum neglexerint, peregrina eis communio tribuatur, ita ut, cum eos pęnitentia correxerit, rescripti in matricula gradum suum dignitatemque recipiant.

Sanccitum est, ut personarum discordantium nemo, antequam reconcilietur, ad altare Domini accedere audeat vel gratiam sanctę communionis percipere; sed geminato tempore per pęnitentiam compensabunt, in quo discordię servierunt. Quod si unus eorum alio contenpnente ad satisfactionem caritatis occurrerit, ex eo tempore ut pacificus in aecclesiam recipiatur, ex quo ad concordiam festinasse cognoscitur.

Qui luget, abstinere debet a conviviis ac ornamentis et alba veste.

Sanccitum est, ut illi sacerdotes, qui de aecclesiis ad aecclesias migrant vel migraverunt et suos titulos absque licentia et consensu episcopi dimittunt vel dimiserunt, tamdiu a communione habeantur alieni, quamdiu ad eas redierint aecclesias, in quibus primo sunt constituti. Quod si alius alio transmigrante in locum viventis ordinatus est, tamdiu vacet [n] sacerdocii dignitate, qui suam deseruit aecclesiam, quamdiu successor eius quiescat in Domino.

Statutum est, ut facultates aecclesię, necnon et dioceses, quę ab aliquibus possidentur sacerdotibus, iure sibi vindicent, quod tricenalia lex conclusit et ultra XXX.ta annos nulli liceat pro id apellare, quod longum tempus exclusit. Simulque sanccitum est, ut raptores viduarum vel virginum ab ęcclesię communione pellantur. Et ut feminę sacris altaribus non ministrent vel aliqui ex his, quę virorum sunt officiis deputata, praesumant.

Volumus atque praecipimus, ut omnes a falso ||fol. 205r|| testimonio se abstineant scientes et hoc gravissimum scelus esse; et ab ipso Domino in monte Synai prohibitum est dicente eo: Non falsum testimonium dixeris. Sive: Testis falsus non erit inpunitus. Sciat etiam se, quisquis hoc perpetraverit, tali pęnitentia purgandum sicut de periurio aut tali dampnatione et excommunicatione feriendum sicut de homicidio vel periurio. Summa enim stulticia et nequitia est, ut aliquis homo, qui christiano nomine censetur, pro cupiditate argenti et auri aut vestimentorum sive agrorum vel cuiuslibet rei, sicut sepe contingere solet, propter ebrietatem aut ventris ingluviem in tam grande scelus corruat, ut [o] aut VII.tem annis in arta erunna sit aut ab ęcclesia sit repulsus dicente Domino: Quid prodest homini, si lucretur universum mundum, animę vero suę detrimentum faciat?

Pęnam, quam reus passurus erat, accusator excipiat, si convincere eum non potuerit. Nemo potest debitorem plus agnoscere quam ille, qui iniurię sustinuit nequitiam.

Ut incestum nullus sibi umquam societ coniugium. Quod si contigerit, ab episcopo loci illius separentur et publicam VII.tem annorum iuxta canonicos gradus ambo agant pęnitentiam. Qui autem hoc agere noluerit, ab omnibus ut anathema habeatur.

Omnia primo diligenter cunctos oportet inquirere, ut cum iusticia definiantur. Nullus quemquam ante iustum iudicium dannet, nullus suspitionis arbitrio iudicet. Prius probare debet; et sic iudicet. Non enim, qui accusatur, sed qui vincitur, reus est. Pessimum namque et periculosum est quemquam de suspitione iudicare. In ambiguis Dei iudicio semper reservetur sententia. Quod certe agnoscunt, suo, quod nesciunt, divino reservetur iudicio. Quoniam non potest humano condempnari examine, quem Deus suo reservavit iudicio. Incerta namque non debemus iudicare, quousque veniat Dominus, qui latentia producit in lucem et illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium. Quamvis enim vera sint, non tamen credenda sunt, nisi quę certis indiciis comprobantur, nisi quę manifesto iudicio convincuntur [p], nisi quę iudiciario ordine publicantur.

Omnibus sanctę Dei aecclesię fidelibus et nostris notum esse volumus, quia parva questio de corepiscoporum superstitione ad nos non semel aut bis vel ter venerat, sed sepissime nostris auribus molestiam intulerit. Ipsa enim questio non solum inter clericos, sed etiam inter laicos crebrius ventilabatur. Dicebant ergo presbiteri, diaconi et subdiaconi a regularibus episcopis ordinati non eos esse presbiteros aut diaconos aut subdiaconos, qui a corepiscopis videbantur quasi sacrati, nec sacerdotale eos debere peragere officium, nisi forte a canonicę ordinatis episcopis consummati. Sumentes quoque de canonica auctoritate sanctionem affirmabant a corepiscopis ordinatos vulneratum potius quam episcopaliter sanctificatum se per illam manus impositionem habere caput. ||fol. 205v|| Ubi autem vulnus infixum est, medicina est adhibenda, qua possit recipere sanitatem. Similiter et laici dicebant, quod talium ministrorum vel sacerdotum, id est, qui a corepiscopis quasi ordinati erant, officia audire nollent, nec eorum infantes maiores vel minores aut familiam eorum per manus impositionem consignari vel confirmari usquam vellent, ne magis vulnus quam benedictionem accipiant. Quod iurgium cum enucleatius discutere voluissemus, placuit nobis ex hoc apostolicam sedem consulere iubente canonica auctoritate atque dicente: Si maiores causę in medio fuerint devolutę, ad sedem apostolicam, ut sancta synodus statuit et beata consuetudo exigit, incunctanter referantur. Quapropter Arnonem archiepiscopum ad Leonem apostolicum misimus, ut inter cetera, quę ferebat, etiam eum et hoc interrogaret, ut, quicquid super his definiendum esset, apostolica auctoritate a nostris episcopis regulariter sopiretur. Qui nobis verbis et scriptis ab eo renuntians hęc non esse necesse iterare vel diffinire, quia sepissime a suis praedecessoribus et a multis sanctis episcopis atque synodalibus sanctionibus eos esse prohibitos atque dampnatos; et ideo non esse necesse ventilare, sed definita tenere. Dixit enim nullum fore presbiterum aut diaconem vel subdiaconem ab eis ordinatum nec aecclesiam ab eis ordinatam nec virginem consecratam nec quemquam confirmatum neque quicquam, quod de episcopali ministerio praesumpsere, peractum, sed quicquid ex his ab eis illicite erat praesumptum, omnia a canonice ordinatis episcopis debere rite peragere et in meliorem statum reformare, quia, quod non ostenditur gestum, ratio non sinit, ut videatur iteratum. Predictos autem corepiscopos omnes praecepit dampnare et in exilium retrudi. Ista vero omnes, maxime regni nobis a Deo commissi episcopi cum eodem Arnone permittente praefato apostolico mitius tractantes iamdictos villanos episcopos inter presbiteros statuerunt, ita ut amplius nichil de episcopali ministerio [q] praesumerent nec ipsi deinceps a quoquam fierent, qui gradus sui periculum vitare vellet. Decretum namque est in illa synodo, quam Reginisburc pro eadem vel pro aliis causis apostolica auctoritate praefato praecepto habuimus, nichil ex praedictis a quoquam eorum agere nec facere volentibus consentire, sed, quicquid ab his episcopaliter praesumptum est, a canonice ordinatis episcopis peragi debere nec ullam umquam de episcopali ministerio a corepiscopis aliquid accepisse, quia nichil in tantę erant, quod aliquis horum accipere potuisset: quoniam, quod non habuit quis eorum, dare non potuit. Nam episcopi non erant, quia nec ad quendam civitatis episcopalem sedem titulati erant nec canonice a tribus episcopis ordinati. Ideo de episcopali ministerio nichil agere potuerunt. Et idcirco non ostenditur gestum, quod fixi agere, qui, quod non habuerunt, nullatenus dare potuerunt. Ideo namque nulla causa permittit, ut videatur iteratum, quod de causis memoratis canonice ordinatis episcopis cognoscitur regulariter peractum. Unde et, cum sepe questio de male accepto honore nascatur, quis ambigat nequam esse tribuendum, quod non docetur ||fol. 206r|| collatum. Scimus enim, sicut et in antiquis patrum legimus decretis, posse vera ac iusta legitimi episcopi benedictione auferre omne vitium, quod a vitioso fuerat iniectum.

Placuit, ut episcopi rerum aecclesiarum in omnibus iuxta sanctorum canonum sanctiones plenam semper habeant potestatem. Nullus eas dare vel accipere absque proprii episcopi audeat iussione. Nullus eas invadere vel vastare vel quoquo modo deteriorare praesumat. Nam devastantibus aecclesias earumque res nichil aliud intelligimus quam contra illum aeterni imperii Deum eiusque maiestatis homines movere certamen, cum illę edes illi die noctuque famulentur et illi sint consecratę. Videant ergo vastantes easque invadentes, praenuntiamus, ne ab illo, si se commoveat, vastentur et disperdantur, cuius percussionem montium dorsa ferre non possunt. Nos vero ista nec agere volumus nec facere volentibus consentire, ne nos ipsos, quod absit, perdamus aut se perdere volentibus consentiamus. Quapropter praecipimus, ut, si quis ex iure aecclesiastico actenus nostra largitate possedit, si illa deinceps habere voluerit, ut ad proprios episcopos veniat et ab eis et a praepositis aecclesiarum, unde esse videntur, quocumque modo iustę potuerit, ea impetrare satagat et nichil ex eis aliter ambigat aut concupiscat vel accipiat, ne cupidus sacrarum rerum ignis, qui in eis est, eos favillos vix exurat. Unde et in sacris canonibus Spiritu Dei conditis decretum habetur ita: Si quis oblata dederit vel acceperit praeter episcopum, anathema sit. Scimus enim anathematos homines et in praesenti seculo infames esse ac perditos et a consortio fidelium in omnibus absque pane et aqua fieri alienos atque, si absque aecclesię satisfactione de hac vita recesserint, a regno Dei fieri extorres. Quam foveam cavere dissimulans vel recusans nostra se sciat per omnia carere societate, quia non solum, qui faciunt, sed facientibus prava qui consentiunt, rei sunt. Satius enim nobis est regnum non habere terrenum quam aeternum perdere. Plus vero me credo posse Deum per suorum merita sanctorum adiuvare quam omnem militiam secularem. Quapropter omnes scire cupimus, si super his, quibus fruimur, bonis universum mundum lucrare potuissemus, nostram vestrasque animas perdere noluissemus nec se propter dictis cupiditatibus perdere volentibus consentire. Testante namque evvangelica tuba didicimus nichil prodesse homini universum mundum lucrare, si animę suę detrimentum paciatur. Et iterum: Quam dabit homo commutationem pro anima sua? Et iterum: Ibunt hi in supplicium aeternum, iusti autem in vitam aeternam.

Ut per sollenpnissimos paschales dies sacramentum caticuminis non detur nec eis, qui a liminibus aecclesię sunt exclusi, neque eis ante canonicam reconciliationem, qui publicam gerunt penitentiam, sed tantum benedictum sal a sacerdotibus pro communione tribuatur. Et qui fideles per illos dies sacramenta non mutant, nec caticuminos vel publicę pęnitentes oportet mutare.

Qui reiculam aecclesię petunt a regibus et horrendo cupiditatis impulsu egentium substantiam rapiunt, irrita habeant, quę ||fol. 206v|| obtinent, et a communione aecclesię, cuius facultatem auferre cupiunt, excludantur.

Si quis cuiuscumque munuscula aecclesię sanctis scripturarum titulis collata nefaria calliditate abstulerit, fraudaverit, invaserit, retentaverit atque subprepserit [r] et non statim a sacerdote commonitus Deo collata reddiderit, ab aecclesię catholicę communione pellatur.

Clericis [s] sine commendaticiis epistolis episcopi sui licentia non pateat evagandi, et in omni loco, ad quem sine epistolis episcopi sui, ut dictum est, venerint, a communione habeantur alieni. In monachis quoque par forma servetur, quos si verborum increpatio non emendaverit, etiam verberibus statuimus cohercere.

Ante omnia a clericis vitetur ebrietas, quę omnium vitiorum fomes ac nutrix est. Nec quis potest liberum corporis sui ac mentis habere iudicium, qui captus vino a sensu probatur alienus, et proclivius ad iudicium mens labefacta ducatur, ac plerumque possit peccatum aut crimen, dum nescit, incurrere. Ignorantia vero talis non potest effugere pęnam, quam ex voluntaria amentia manasse constiterit. Itaque, quemcumque ebrium fuisse constiterit, ut ordo patitur, aut XL. dierum spatio a communione statuimus submovendum aut corporali subdendum esse supplicio.

Si quis per calumpniam aecclesiam aut clericum fatigare temptaverit et convictus fuerit, aecclesię liminibus et catholicorum communione, nisi dignę penituerit, arceatur.

Precipimus, ne laicus, nisi religione praemissa, clericus fiat. In monasterium vero puellarum, nonnisi probatę vitę et ętatis provectę ad quascumque earum necessitates vel ministrationes, non permittantur intrare. Ad faciendas vero missas clerici qui ingressi fuerint, statim peracto ministerio regredi festinent. Aliter autem [t] nec clericus nec monachus iuvenis ullam ad puellarum congregationem habeat accessum, nisi hoc aut paterna aut germana necessitudo probetur admittere.

Si quis clericorum, ut in multis locis diabolo instigante actum fuisse perpatuit, rebelli auctoritate se in unum coniuratione intercedente collegerint et aut sacramenta inter se data aut cartulam conscriptam fuisse patuerit, nullis excusationibus praesumptio praevelletur, sed res detecta, cum in synodum ventum fuerit, in praesumptoribus iuxta personarum et ordinum qualitatem a pontificibus, qui tunc in unum collecti fuerint, vindicetur. Quia, sicut caritas ex praeceptis dominicis corde, non cartulę conscriptione vel coniuratione est exhibenda, ita, quod supra scriptas amittitur scripturas, auctoritate et districtione pontificali est reprimendum.

Si quis res aecclesię debitas vel proprias sacerdotis horrendę cupiditatis instinctu occupaverit aut a potestate ex competicio perceperit, nisi eas restituerit, nullis se rebus excuset. Quod si agnito iure aecclesiastico non statim aecclesię vel sacerdoti reformaverit aut ipsum ius agnoscere possit, in iudicium electorum venire distulerit, tamdiu a communione aecclesiastica suspendatur, quamdiu restitutis rebus tam aecclesiam ||fol. 207r|| quam sacerdotem reddat indempnem. Similis etiam, qui oblationes defunctorum aecclesiis vel sacerdotibus legaliter dimissas quolibet ordine adsignare tardaverint vel retinere praesumpserint, districtionis ęcclesiasticę iuxta priores canones forma servetur. Cui etiam sententię subiacebit, quisquis sibi quolibet ordine pro devotione sua aecclesiis dedit, revocare praesumpserit. Abbatibus, presbiteris ceterisque ministris de rebus aecclesiasticis vel sacro ministerio traditis nil alienare vel obligare absque permissione et subscriptione episcopi sui liceat. Quod si praesumpserint, degradentur communione concessa et, quod temere praesumptum aut [u] alienatum est, ordinatione episcopi revocetur.

Audivimus persuasum esse populis die dominico agi cum caballis aut bubus vel vehiculis iterare non debere neque ullam rem ad victum praeparare vel ea, quę ad nitorem domus vel hominis pertinent, nullatenus exercere. Quę res ad Iudaicam supersticionem magis quam christianam observantiam pertinere probantur. Quapropter id statuimus, ut die dominico, quod ante fieri licuit, liceat. Arvali tamen opere, id est, aratro vel vinea vel secatione, messis excussione, exarto vel sepe censuimus abstinendum, quo facilius ad aecclesiam venientes orationis gratia vacent. Quod si inventus fuerit aliquis in operibus suprascriptis aut, quę indicta sunt, exercere praesumpserit, qualiter emendare debeat, non laicorum districtione, sed in sacerdotis castigatione consistat.

Sacrificia matutina missarum sive vespertina ne quis cum armis pertinentibus ad bellorum usum expectet. Quod qui fecerit, in sacerdotis potestate consistat, quali eum districtione debeat castigare.

Quidam sabbato sancto ab hora nona ieiunium solvunt, conviciis utuntur, et dum sol ipse eadem die tenebris pellatur, lumine subduxerit ipsaque elementa turbata mesticiam totius mundi ostenderint, illi ieiunium tanti diei polluunt ępulisque inserviunt. Et quia totum eundem diem universalis aecclesia propter passionem Domini in merore et abstinentia peragit, quicumque in eo ieiunium praeter parvulos et senes et languidos ante peractas indulgentię preces persolverit, a paschali gaudio depellatur nec in eo sacramentum corporis et sanguinis Domini percipiat, qui diem passionis eius per abstinentiam non honorat.

Omnibus vobis, tam praesentibus quam et futuris, scire cupimus, quia ideo consultu sedis apostolicę et omnium nostrorum episcoporum ac reliquorum sacerdotum atque maxime cunctorum fidelium nostrorum de purgatione criminatorum sacerdotum tanta tractavimus eamque cum testibus, sicut in anteriori capitulari nostro continetur, fieri decrevimus, quoniam nesciebamus eandem causam a beato Gregorio papa esse definitam. Nam cum VVomartiam generalem conventum habuissemus, allata est nobis a Richulfo Magontiacensi metropolitano epistola beati Gregorii papę, in qua inter cetera continebantur hęc: De presbitero vero vel quolibet sacerdote a populo accusato, si certi non fuerint testes, qui crimini illato approbent veritatem, iusiurandum erit in ||fol. 207v|| medio, et illum testem proferat de innocentię suę puritate, cui nuda et aperta sunt omnia; sicque permaneat in proprio gradu. Ista vero omnia, quia vires nostras excedunt, in iudicio episcoporum iuxta canonicam sanctionem definienda relinquimus, ut hęc, quando orta fuerint, ita definire satagant, ut nec secundum seculum iustam reprehensionem nec penes Deum, quod absit, dampnationem, sed aeternę beatitudinis ipso auxiliante, qui omnia infucata praestat, praemia consequantur.

Si quis Iudeorum christianum servum vel cuiuslibet alterius secretę emerit et circumciderit, Iudei ipsius potestate sublatus in libertate permaneat.

Aecclesiarum servos, episcoporum vel omnium clericorum a iudicibus vel auctoribus publicis in diversis angariis non fatigari divina praecipimus auctoritate. Unde omne concilium a pietate gloriosissimi domini nostri poposcit, ut tales deinceps a suis inhibeat. Sed servi supradictorum officiorum in eorum usibus vel Aecclesię laborent. Si quis vero iudicum [v] aut actorum clericum aut servum clerici vel aecclesię in publicis ac privatis negotiis occupare voluerit, a communione aecclesiastica, cui inpedimentum fecit, efficiatur extraneus.

Multi contra canonum constituta aecclesias, quas ędificaverint, consecrari, ita ut dotem quam eidem aecclesię contulerint, non censeant ad episcopi ordinationem pertinere. Quod factum et in praeterito displicet et in futuro prohibetur. Sed omnia secundum constitucionem antiquam ad episcopi ordinationem et potestatem pertineant [w].

Sint semper perspectores episcopi secundum magistri ammonitionem, qualiter iudices cum populis agant, et aut ipsos praemonitos corrigant aut insolentias eorum iudicibus principum innotescant. Quod si correptos emendare nequiverint, et ab aecclesia et a communione eos suspendant.

Devotam peccantem non recipiendam in aecclesia, nisi peccare desierit. Si et deserens egerit aptam pęnitentiam X.cem annis, recipiat communionem. Priusquam autem in aecclesia admittatur ad orationem, ad nullius convivium christianę mulieris accedat. Quod si amissa fuerit, etiam hęc, quę eam receperat, habeatur absens. Corruptorem etiam par pena constringat. Quę autem maritum acceperat, non admittatur ad pęnitentiam, nisi adhuc vivente ipso marito castę vivere ceperit, aut postquam ipse decesserit.

Si quis laicus per excommunicationem abstinet, ad domum eius clericorum vel religiosorum nullus accedat. Similiter et clericus, si se abstinet, a clericis dividatur. Si quis cum illo colloqui aut convivare fuerit deprehensus, etiam ipse abstineatur. Sed hoc pertineat ad eos clericos, qui eius sunt episcopi, et ad domos, qui convicti fuerint cum eo, qui abstinet, sive laico quolibet, sive clerico.

Hoc etiam placuit, ut vagus atque instabilis clericus, sive etiam in diaconali misterio vel presbiterali officio constitutus, si episcopi, a quo ordinatus est, praeceptis non obedierit, ut in delegata sibi aecclesia officium dependat assiduum, quousque in ipsa permanserit, et communione et honore privetur.

Cum rebaptizatis fideles religiosi nec in cibo participent.

Qui iubente sacerdote pro quacumque culpa ab aecclesia ||fol. 208r|| exire contempserit, pro noxa contumatię tardius recipiatur ad veniam.

Clerici, quos increpatio non emendaverit, verberibus coherceantur.

Hi vero seculares, qui coniugale consortium absque culpa graviore dimittunt vel etiam dimiserunt et nullas causas discidii probabili proponentur, propterea sua matrimonia dimittunt, ut aut illicita aut aliena praesumant, si, antequam episcopo comprovintiales discidii causas dixerint, et priusquam uxores iudicio dampnentur, abiecerint, a communione aecclesię et sancti populi cętu pro eo, quod fidem et coniugium maculant, excludantur.

Clerici etiam omnes, qui aecclesię fideliter vigilanterque serviunt, stipendia sanctis laboribus debita secundum servitii sui meritum vel ordinationem canonum a sacerdotibus consequantur.

Nullus episcopus alienum parrochianum praesumat retinere aut ordinare vel iudicare absque proprii episcopi voluntate. Quia, sicut irrita erit eius ordinatio, ita et diiudicatio. Quoniam censemus nullum alterius iudicis, nisi sui, sententia teneri. Nam qui eum ordinare non potuit, nec iudicare ullatenus poterit.

Peregrina iudicia generali actione prohibemus. Quia indignum est, ut ab extraneis iudicetur, qui provintiales et a se electos debet habere iudices.

Contumaces vero clerici, prout dignitatis ordo permiserit, ab episcopis corrigantur.

Ut, si qui prioris gradus elati superbia communionem fortasse contempserint aut aecclesiam frequentare vel officium suum implere neglexerint, peregrina eis communio tribuatur, ita ut, cum eos pęnitentia correxerit, rescripti in matricula gradum suum dignitatemque recipiant.

Si in alicuius presbiteri parrochia infideles aut faculas accenderint, aut arbores aut fontes aut saxa venerantur, si hoc eruere neglexerit, sacrilegii reum se esse cognoscat. Dominus aut ordinator ipsius, si ammonitus hoc emendare noluerit, communione privetur.

Penitens, quę defuncto viro alio nubere praesumpserit vel suspecta aut interdicta familiaritate cum extraneo convixerit [a], cum eodem ab aecclesię liminibus arceatur. Hęc etiam et de viro in pęnitentia posito placuit observari.

Placuit eorum accusandi sacerdotes et testificandi in eos vocem obstruere, quos non humanis, sed divinis vocibus mortuos esse scimus. Quia vocem funestam potius intercidi quam audiri oportet.

Non est credendum contra alios eorum confessioni, qui criminibus implicantur, nisi prius probaverint se innocentes. Quia periculosa est et admitti non debere adversus quemcumque professio.

Quod omnibus fidelibus omnibusque ordinibus summopere cavendum sit, ne clanculo aut publicę unctum Domini detractionibus et vituperationibus dilanient perpendentes illud exemplum Marię, quę pro eo, quod Moysi famulo Domini propter Ethiopissam detraxit, inmunditia leprę multata est. Et illud psalmistę: Nolite tangere christos meos, et in prophetis meis nolite malignari.

Qui uxorem habet, eo tempore concubinam habere non potest, ne ab uxore eum dilectio separet concubinę.

Illud etiam unanimi consensu convenit observari, ut, si quis monachorum aut monacharum in congregatione positi religiosam conversationem elegerint et postea aut ad parentes aut quamcumque proprietatem se de congregatione ipsa subtraxerint et ab episcopo suo per epistolam ammoniti ad septa monasterii sui redire noluerint, sint usque ad exitum vitę a communione disiuncti, ne prius ad eucharistię gratiam admittantur, quam ad ovile suum, de quo se vacationis insolentia visi sunt subtraxisse, cum humillima supplicatione debeant satisfactione reverti.

De viduis et puellis, quę sibi in habitu religionis in domos proprias, tam a parentibus quam per se, vestem mutaverint et se postea contra instituta patrum vel praecepta canonum coniugia crediderint copulanda, tamdiu utrique habeantur a communione suspensi, quousque, dum illicitę perpetraverunt, emendent. Quod si emendare neglexerint, a communione vel omnium christianorum convivio in perpetuo sint sequestrati.

Nulli infami atque sacrilego de quocumque negotio liceat quandoque adversus religiosum christianum, quamvis humilis servilisque persona sit, testimonium dicere nec de quacumque re actione vel inscriptione.

Delatori aut lingua capuletur aut convicti caput christianum impetere amputetur. Delatores autem sunt, qui invidia produnt alios.

Homicidę, malefici, fures, sacrilegi, raptores, venefici, adulteri, et qui raptum fecerint vel falsum testimonium dixerint, seu qui ad sortilegos magosque concurrerint, nullatenus ad accusationem vel ad testimonium erunt admittendi.

Ductores seductionis et tumultus vel concitatores populi pro qualitate dignitatis aut in crucem tollantur aut bestiis obiciantur aut in insulam deportentur.

Maius periculum est iudicantis quam eius, qui iudicatur. Unde unicuique providendum est, ne aliquem iniustę iudicet aut puniat.

Accusatores adversus doctorem nemo suscipiat, quia non potest humano condempnari examine, quem Deus suo reservavit iudicio.

Sic odit Deus eos, qui adversus patres armantur, ut patrum invasores in omni mundo infamia notantur.

Instruendi sunt presbiteri pariterque ammonendi, quatinus noverint decimas et oblationes, quas a fidelibus accipiunt, pauperum et hospitum et peregrinorum esse stipendia et non quasi suis, sed quasi commendatis uti debere; de quibus omnibus sciant se rationem reddituros in conspectu divinę maiestatis et, nisi eas fideliter [i] pauperibus et his, quibus praemissum est, administraverint, condempnationem patiendos. Qualiter vero dispensari debeant, canones sacri instituunt, scilicet ut IIII.or partes ex omnibus fiant, unam ad fabricam aecclesię relevandam, altera pauperibus distribuenda, tercia presbitero cum suis clericis habenda, quarta episcopo reservanda. Et quicquid inde pontifex iusserit, prudenti consilio est faciendum.

Inhibendum et modis omnibus est tenendum, ut nullus sacerdos eas personas feminarum, sicut in canonibus insertum continetur, de quibus suspitio potest esse, in domo sua habeat, et non solum illas, sed neque illas, quas antiqui canones concedunt, quia instigante diabolo etiam in illis scelus frequenter perpetratum repperitur, aut etiam in pedissequis earum. Nam si qua de his habuerit talem necessitatem, cui sit necessarium sustentatio presbiteri, habeat in villa aut in vico domum longe a presbiteri conversatione, et ibi ei subministret, quę necessaria sunt. Sed et hoc secundum auctoritatem canonum modis omnibus prohibendum est, ut nulla femina ad altare praesumat accedere aut presbitero ministrare vel infra cancellum stare vel sedere.

Querendum namque est sacerdoti, cum accipit cuiuslibet fidelis confessionem peccatorum, qualiter primo peccatum perpetratum, aut, si postea iteratum aut frequenter actum sit, si sponte, si coactę, si per ebrietatem aut per quodlibet ingenium factum sit. Et cum invenerit, unde radix illius peccati processit, tunc congruam adhibeat medicinam. Qualis vero peccati adhibenda sit medicina, secundum canonicum [k] autenticorum et sanctorum patrum esse debet, et non secundum placitum hominis, sed secundum Dei voluntatem. Nec in hac parte voluntas aut gratia hominis sequenda est, sed voluntas Dei in omnibus semper inquirenda, quatinus dignis precibus et plenitudine digna placari possit omnipotentis Dei vindictam, quam vitio provocavit.

Si quis quietę gradiens per viam, aut si etiam in domo sua fuerit aut in platea civitatis aut in villa subito aut ab alio superventus aut litis commotione volens se defendere, non habens contra illum antea odium, interfecerit hominem, VII.tem annos secundum canonicam institutionem pęniteat, tres vero a communione privetur, quatuor autem in communione orationum et oblatione susceptus in sacerdotis pendebit arbitrio, utrum dignus sit corpus Christi accipere aut usque ad plenitudinem pęnitentię ab eo separari. Abstinentia ciborum in providentia sacerdotis erit secundum possibilitatem pęnitentis et devotionem et affectum lacrimarum.

Mulier, quę duobus fratribus nupserit, abici debet usque ad diem mortis. Sed propter humanitatem in extremis suis sacramentis reconciliari oportet, ita tamen, ut prius solvatur coniugium et maneat innupta et vir eius absque uxore simili pęnitentię sit subditus. Quod si duo fratres cum una femina fornicati fuerint nescientes alter alterius fornicationem, statim ut cognoverint adulterium, qui eam habet uxorem, dimittat. Et ille quidem post actam pęnitentiam, si uxor defuncta fuerit, potest alteri sociari; illa vivente nequaquam. Illam vero numquam ulterius poterit in [l] coniugium assumi; et iugi pęnitentia submissa ad exitum vitę communionis gratiam accipiat. Mulier etiam, quę dormiens filium suum oppresserit et mortuus fuerit, sex annis peniteat. Vir eius, si in domo illius fuerit, IIII.or annos. Si vero in uno lecto, simili modo pęniteat, duos in pane et aqua, reliquos ||fol. 209v|| IIII.or, secundum quod sacerdos illos viderit posse, abstinentiam inponat ciborum.

Mulier habens virum, si adulterium perpetraverit et occultę ad confessionem venerit, VII.tem annos pęniteat, III. in pane et aqua, ceteros quatuor in providentia erit sacerdotis, qualiter eam viderit posse, et ita ei ciborum abstinentia imponatur. Similiter et vir habens uxorem, si adulterium perpetraverit, faciat, per triennium communicet. Si cuius uxor adulterium perpetraverit et hoc a viro deprehensum fuerit et publicatum, dimittat uxorem, si voluerit, propter fornicationem. Illa vero, secundum quod superius insertum est, publicę agat pęnitentiam. Vir eius illa vivente nullatenus habebit licentiam aliam ducere uxorem. Quod si voluerit adulteram sibi reconciliare, licentiam habeat, ita tamen, ut pariter cum illa pęnitentiam agat et exacta pęnitentia ad communionis gratiam, sicut superius continetur insertum, utrique accedant. Similis forma et in muliere servabitur. Si autem vir eius adulteraverit, habet potestatem dimittendi virum propter fornicationem. Maneat [m] tamen innupta, quamdiu vir eius vixerit, quia nec ille habet potestatem aliam accipere prima vivente nec illa primo. Habent tamen potestatem semetipsos reconciliare.

Precipimus, ut ad accipiendum per manus pontificis impositionem Spiritus sancti donum sollicitę et devotę omnes concurrant et episcopo suo ea, quę necessaria sunt, fideliter ministrent eique ab omnibus et per omnia obediatur.

Notum esse omnibus volumus, quod confessio peccatorum excepto eam, quę sacerdotibus ad consilium accipiendum Deumque placandum fit, Deo frequenter in oratione sit facienda.

Omnibus fidelibus notum fore desideramus, quod quorundam peccatorum alienorum conscii, nisi emendationis et salutis causa prodiderint, delinquant. Unde scriptum est: Nichil prodest illi suo errore non pollui, qui consensum prestat erranti. Et alibi: Non solum, qui faciunt, sed et, qui consentiunt, rei sunt, facientibus.

Sciendum est omnibus et sine oblivione retinendum, quod gravius puniantur, qui fidem Christi perceperunt et in malis vitam finierunt, quam illi, qui sine fide mortui sunt et tamen bona egerunt opera. Quoniam melius est fidem non percipere quam post eius perceptionem retrorsum abire.

Notum sit omnibus, quod coniugium a Deo sit constitutum et non sit appetendum causa luxurię, sed procreatione filiorum, et quod bonorum coniugatorum vita per Iob sit designata.

Sciendum est omnibus et firmiter retinendum, quod hi, qui uxores ducere voluerint, sicut eas castas et incorruptas cupiunt invenire, sic ad eas casti et incorrupti debent accedere easque cum benedictione sacerdotis, sicut in sacramentario continetur, accipere. Sed prius eas dotale titulo debent colligare.

Si quis secularium, tam maioris ordinis quam et inferioris, peccatum egerit et vocatus sui episcopi auctoritate ad emendationem ac pęnitentiam venire distulerit, tamdiu sit ab aecclesia extorris et a catholicorum consortio sequestratus, quousque, quod illicitę commiserit, emendet ac reatum suum usque ||fol. 210r|| ad satisfactionem canonicę diluat atque reconciliationem proprii episcopi divinis precibus indulgentiam consequatur. Ab eodem emendatus episcopo canonicę reddatur.

Statuimus, ut, quisquis servorum Dei vel ancillarum Christi in crimen fornicationis lapsus fuerit, quod in carcere pęnitentiam faciat in pane et aqua. Et si ordinatus presbiter sit, duos annos in carcere permaneat, et antea flagellatus et scortiatus videatur, et post episcopus adaugeat. Si autem clericus aut monachus in hoc peccatum inciderit, post terciam verberationem in carcerem missus vertentem annum pęnitentiam agat. Similiter et nonnę velatę eadem pęnitentia teneantur, et radantur omnes capilli capitis eius.

Precipimus, ut, qui a paganis baptizati sunt, denuo a Christi sacerdotibus in nomine sanctę Trinitatis baptizentur et postea ab episcopis chrismentur, quia aliter christiani nec dici nec esse possunt.

Ne quisquam amplius quam duas accipiat uxores, quia [p] tercia superflua est.

Quod pro catholicis defunctis sint memorię faciendę et oblationes et orationes Deo offerendę, non tamen pro impiis, quamvis sint christiani, ex his aliquid agere licebit.

Nullus episcoporum vel presbiterorum aliquam prius causam suggerere audeat, quam ea, quę ad emendationem vitę et ad severitatem regulę atque ad animę remedia pertinent, finiantur.

Ut hi, qui a corepiscopis presbiteri vel diaconi aut subdiaconi ordinati sunt, nullatenus in presbiteratus vel diaconatus aut subdiaconatus officio ministrare praesumant. Similiter homines, qui ab imperitis ab eis videntur esse confirmati, vel virgines seu aecclesię sacratę aut chrisma confectum sive altaria dedicata pro confirmatis vel sacratis aut dedicatis minime debeantur, quia, quę illi non habuerunt, dare non potuerunt, quoniam ex his eis quicquam agere non licet, quę omnia summis pontificibus debentur, et non corepiscopis, qui nec summi pontifices vel episcopi fuerunt nec deinceps usquam fieri possunt. Nullum enim ex LXX. ex his aliquid umquam fecisse legimus vel scimus, ad quorum exemplum vel formam presbiteros vel corepiscopos, antequam ipsi corepiscopi prohibiti essent, fuisse agnovimus. Hęc vero omnia a cathedralibus episcopis, qui a comprovintialibus episcopis aut praesentia aut iudicio metropolitani consecrati esse noscuntur, agenda sunt, et non a presbiteris vel corepiscopis, qui ambo unius formę esse videntur. Quę si ab eis aut propter imperitiam aut propter praesumptionem acta, ut praedictum est, ab imperitis esse putentur, a cathedralibus tamen episcopis reformanda vel peragenda sunt, quia, quę illi in his agere cogitarunt, imperfecta remanserunt; et, ut iam praelibatum est, quod illi non habuerunt, dare non potuerunt. Episcopi namque non fuerunt, quia nec a tribus episcopis nec ad aliquam episcopalem cathedram ordinati fuerunt. Et ideo ex his nichil agere potuerunt. Et ne alicui talis ordinatio vel confirmatio aut consecratio reiteratio esse videatur, attendat illud, quod scriptum est: Quod non ostenditur gestum, ratio non sinit, ut ||fol. 210v|| videatur iteratum. Et reliqua talia eorumque similia.

Ut sabbato sancto, hoc est, in vigilia paschę, ieiunium ante noctis initium, nisi a parvulis aut infirmis, non solvatur. Nec missa in parasceve aut in eodem sabbato sancto vel divina misteria his duobus diebus celebrentur. Canonibus quippe iubentibus biduo isto sacramenta pęnitus non celebrari.

Statutum sepissimę et inhibitum est, ut missarum celebrationes in locis incongruentibus fieri omnino non debeant. Simul et hoc decretum est, ut, si quis presbiterorum, excepto quando in itinere pergitur et locus basilicę procul est, et id in altaribus ab episcopo consecratis fieri necessitas compellit, ne populus Dei sine missarum celebratione, corporis et sanguinis dominici perceptione maneat, missarum celebrationes in huiuscemodi illicitis locis post tot tantasque prohibitiones facere temptaverit, gradus sui periculum incurrat. Et hoc populis denuntiandum summopere a sacerdotibus ac praedicandum est, ne missas in praedictis locis illicitis sacerdotibus cantare suadeant vel hęc illicita agere presbiteros deprecentur; quoniam scriptum est: Vide, ne offeras holocausta tua in omni loco, quem videris, sed in loco, quem elegerit Dominus, ut ponat nomen suum ibi. Satius igitur est missam non audire quam eam, ubi non licet nec oportet celebrare, audire. Et in canonibus legitur, ut nullus sacerdos in domibus vel in aliis locis, nisi in aecclesiis dedicatis, celebrare missas non audeant. Si quis contra hęc decreta egerit, canonica ultione feriatur. Simul et hoc statutum est, ut nullus sacerdos in aliis quam in Deo dicatis vasis et ab episcopis consecratis ministrare seu missas celebrare praesumat, quia, sicut non est concessum, ut alii missam cantent et sacrificia consecrent quam illi, qui ab episcopis sunt consecrati, ita non est licitum, ut in aliis domibus vel altaribus aut locis missas sacerdotes celebrare praesumant quam ab episcopis consecratis. Sunt etiam ab episcopis consecranda et benedicenda corporales pallę ac alia vestimenta sacerdotalia, necnon et omnia, quę in usus basilicę vel altaris sive in ministerio sacerdotum ad divina ministeria explenda complectuntur, quatinus cum his sacris Deo sacratius sive placabilius ministrare valeant. Unde et in aliis sanctorum patrum decretis legitur: Quamquam Deum vera fide ubique orare liceat, sacrificia vero offerre aut corpus Domini nullo modo legimus aut veraciter scimus in aliis locis iustę fieri, nisi in locis Deo ab episcopo dicatis, nisi causa hostilitatis aut summę necessitatis. Et hoc non in mansionibus aut in domibus non sacratis, sed in tabernaculis dedicatis ab episcopis et altaribus a pontificibus unctis et divinis precibus consecratis, ||fol. 211r|| et hoc summa ex necessitate et in itinere procul ab ęcclesia positis, ne populus sine missarum sollempniis et sacramenti corporis et sanguinis Domini nostri Iesu Christi perceptione remaneat. Ab antiquis autem patribus et praedecessoribus nostris nulla alia ex occasione aut pigritia seu praesumptione, sed praedicta necessitate hoc concessum esse legimus. Aliter quoque, nisi ut praefixum est, in locis non consecratis missarum sollenpnia agere non licet. Et hoc, nisi ex summis et propter praedictis necessitatibus, fieri ullo modo licet; quoniam hęc divina amodum praecipiens ait: Caveat quisque, ne offerat holocausta sua in omni loco, sed in loco, quem Dominus elegit. Et alibi: Rectę offert, qui ad ęcclesiam necessitate praeoccupante aut infirmitate venire non potest et alibi Deum orat. Sed non recte dividit, qui in locis illicitis et altaribus minime consecratis missarum celebrationes peragit. Multo enim melius est missas non cantare aut audire quam in locis illicitis cantare vel audire: quoniam, qui illicita agit et prohibita facit, non modicum errat et nimis peccat, et nisi pęnitentiam canonicę et iustę in hoc seculo ex hoc egerit, maximam condenpnationem in futuro iudicio propter hoc indubitanter percipiet. Multa vero et innumerabilia exempla ex his in supradictis legalibus et in aliis canonicis et divinis libris inveniuntur, quę hic pro prolixitate inserere distulimus et pro fastidio ac labore scriptorum sive lectorum hic non inseruimus. Nam si quis ex his potiora et plura exempla invenire desiderat, in praefixis libris sufficienter legendo et diligenter querendo invenire poterit. Si quis ergo post tot prohibitiones hęc decreta apostolica et sinodali atque imperiali auctoritate renovata et maxime omnium imperii nostri populorum ac procerum nostrorum consensu et ortatu conscripta atque firmata temerare praesumpserit, si clericus fuerit, gradus sui periculo subiacebit, si vero monachus aut laicus, a liminibus aecclesię usque ad aecclesię satisfaccionem extorris fiat. Si autem, quod absit, suo episcopo vel reliquis sacerdotibus inobediens vel contumax extiterit, a comitibus vel missis nostris comprehensus in carcerem ad nostram et proprii episcopi atque aecclesię satisfactionem sub magna erunna retrusus maneat.

Incesti, dum in ipso detestando atque nefando scelere manent, non inter fideles christianos, sed inter gentiles aut caticuminos vel inerguminos habeantur, id est, cum christianis non cibum sumant, non potum, non in eodem vasculo edant aut bibant, sed soli hoc faciant. Non osculentur aut salutentur ab eis. Sed si suis sacerdotibus inobedientes extiterint et a tam nefandissimo se scelere segregare atque ad publicam pęnitentiam redire noluerint, inter eos habeantur, qui spiritu periclitantur inmundo, vel etiam inter eos, de quibus ipsa veritas ait: Si te non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Nam cum fidelibus non debent orare nec in aecclesiam intrare, ||fol. 211v|| sed ad ianuam aecclesię excubare et intrantibus eam atque exeuntibus ex ea vultu in terra prostrato veniam postulare et, ut pro se orare non dedignentur, flagitare et lacrimis perfusi, vultu contrito atque humiliato spiritu semper omnibus apparere usque ad satisfactionem aecclesię et proprii episcopi canonicam reconciliationem manere et ad pristinum incestum numquam redire nec secularia negotia exercere nec placitis aut accusationibus vel testimoniis interesse, sed crebris sacerdotum precibus manusque pontificis proprii impositionibus et elemosinarum largitionibus atque ceterorum bonorum hominum exhibitionibus eos purgari sanarique oportet.

Quicumque se propria voluntate aut in aqua iactaverit aut collum ligaverit aut de arbore praecipitaverit aut ferro percusserit aut qualibet voluntate se morti tradiderit, istorum oblatio non recipiatur.

Quicumque iudex aut secularis presbiterum aut diaconum aut quemlibet de clero aut de iunioribus absque audientia episcopi vel archidiaconi vel archipresbiteri iniuriam inferre praesumpserit, anathema ab omnium christianorum consortio habeatur.

Quando ea, quę canonica sunt, vel quędam regularia examinantur, neque iudices seculares neque aliquos laicos interesse oportet, nisi hi tantummodo, qui in propria accusantur persona.

Episcopis singulorum locorum omnium, qui sub eorum degunt moderamine, curę sit causas utilitatesque disponere. Valde enim est incongruum, ut obmissis suis alii quilibet illorum se causis admisceant; sed illi eorum vitam competenti regularique debent moderatione discernere, qui eos ordinare canonice possunt, vel a quibus ordinati sunt, et qui pro commissis eorum animabus compelluntur reddere rationem.

Clerici lege patrum monentur, ut a vulgari vita seclusi a mundi voluptatibus sese abstineant, non spectaculis, non pompis intersint, convicia publica fugiant, privata non tantum pudica, sed sobria colant, usuris nequaquam incunbant, qui nec turpium occupationes lucrorum fraudesque cuiusquam studiose appetant, amorem pecunię quasi materiem cunctorum criminum fugiant, secularia officia negotiaque abitiant, honorum gradus per ambitionem non appetant, pro beneficiis medicinę Dei munera non accipiant, dolos et coniurationes caveant, odium, emulationem, detractionem et invidiam fugiant, non vanis oculis, non infreni lingua aut petulanti tumidoque gestu incedant, sed pudorem ac verecundiam mentis simplici habitus in incessu ostendant. Obscenitatem etiam verborum, sicut et operum, pęnitus execrentur. Viduarum ac virginum visitationes frequentationesque fugiant, contubernia extranearum feminarum nullatenus appetant. Castimonia quoque inviolati corporis perpetuo conservare studeant, aut certe unius matrimonii vinculo ||fol. 212r|| federentur. Senioribus quoque debitam praebeant obedientiam neque ullo iactantię studio semetipsos attollant. Postremo in doctrina, in lectionibus, psalmis, hymnis, canticis spiritalibus, exercicio iugi incumbant. Tales enim esse debent, qui divinis cultibus sese mancipandos student, scilicet ut, dum scientię operam dant, doctrinę gratiam populis administrent.

Si forte aliquis clerum regulam disciplinę aecclesiasticę subterfugiens fuerit evagatus, quicumque eum susceperit et ille pontifici suo non reconciliaverit, sed magis defensare praesunpserit, ęcclesię communione privetur.

Statutum est, ut nullę accusationes a iudicibus audiantur aecclesiasticis, quę legibus seculi prohibentur. Et ut, si quis cuiuslibet honoris clericus iudicio episcoporum quocumque crimine fuerit danpnatus, non liceat eum, sive ab aecclesiis, quibus praefuit, sive a quolibet homine defensari interposita pena danpni pecunię atque honoris, quo nec ętatem nec sexum excusandum esse praecipimus.

Ex epistola sancti Clementis utilia, quę praesenti tempore aecclesiis necessaria sunt honorificę proferenda et cum reverentia ab omnibus fidelibus ac praecipue clericis recipienda, ex quibus quod specialiter placuit propter venerandam antiquitatem, statutis praesentibus roboramus, quod suprascriptus martir beatus de beatissimi Petri apostoli constitutione commemorat dicens: Quędam autem etiam ex vobis ipsis intelligere debetis, si qua sunt ea, quę ipse propter insidias hominum malorum non potest evidentius et manifestius proloqui. Verbi gratia: Inimicus est alicui pro actibus suis. Vos nolite expectare, ut ipse vobis dicat: Cum illo nolite nolite amici esse. Sed prudenter observare debetis et voluntati eius, videlicet quia aecclesię curam gerit, absque communione obsecundare et averti ab eo, cui ipsum sentitis adversum, sed nec loqui his, quibus ipse non loquitur, ut unusquisque, qui in culpa est, dum cupit omnium vel vestram gratiam reparare, festinet citius reconciliari ei, qui omnibus praeest, ut per hoc redeat ad salutem, cum obedire ceperit monitis praesidentis. Et cetera, quę in sequentibus denotantur amicis eorum, qui veritati inimici sunt. Sciatis itaque deinceps clerus ad reatum, sed et fidelium populus ad culpam sibi adscribendum, si quis in hoc vitium malorum computatur vel disciplinę subversor fore agnoscitur.

Episcopum vero oportet importune et importune atque sine intermissione aecclesiam suam docere eamque prudenter regere et amare, ut a vitiis se abstineant et salutem consequi possit aeternam. Et illa cum tanta reverentia eius doctrinam debet suscipere eumque amare et diligere ut legatum Dei et praeconem veritatis, quia testante veritate, quęcumque ligaverit super terram, erit ligatum et in cęlo, et quęcumque solverit super terram, erit solutum et in cęlo. Nimis timenda est hęc sententia, et praevidendum vobis est, ne offendatis eos, qui tantam habent a Domino potestatem. Et ideo potius obediendi, diligendi et ||fol. 212v|| summopere sunt venerandi, non detrahendi vel lacerandi aut eiciendi, sed portandi et amandi ipso Domino dicente: Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit. Ideo hęc vobis et omnibus fidelibus praecipimus, ut ab his vos caveatis et posteris vestris non malum, sed bonum exemplum relinquatis, quoniam iniuria episcoporum ad Christum pertinet, cuius vice funguntur. Unde et vos, qui veri Dei estis discipuli, abicite a cordibus vestris ante omnia discordias et animorum dissensiones, ex quibus omne malum opus procedit, et benignitatem ac simplicitatem tota mente servate. Verumtamen scitote cuncti, quod supra omnes vos laboret episcopus, quia unusquisque vestrum suum proprium fert laborem, ille vero et suum et aliorum. Et ideo sicut ille pro vobis omnibus, ita et vos omnes pro eo summopere laborare debetis in tantum, si necessitas fuerit, animas vestras pro eo ponatis; sicut et ipse animam suam pro vobis, si necesse fuerit, ponere debet ipso dicente salvatore: Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis. Vos vero obedite eis et vigilate pro eis, quia ipsi vigilant quasi reddituri rationem pro animabus vestris, ut cum gaudio hęc faciant, et non gementes.

Decretum est, ut uxor legitime viro iungatur. Aliter enim legitimum, ut a patribus accepimus et a sanctis apostolis eorum successoribus traditum invenimus, non fit coniugium, nisi ab his, qui super ipsam feminam dominationem habere videntur, et a quibus custoditur, uxor petatur et a parentibus propinquioribus sponsetur et legibus dotetur et suo tempore sacerdotaliter, ut mos est, cum precibus et oblationibus a sacerdote benedicatur et a paranimphis, ut consuetudo docet, custodita et sociata a proximis, quae tempore congruo petita legibus detur et sollempniter accipiatur. Et biduo vel triduo orationibus vacent et castitatem custodiant, ut boni soboles generentur et Domino in actibus placeant. Taliter enim et Domino placebunt et filios, non spurios, sed legitimos atque hereditabiles generabunt.

Placuit, ut omnes, qui in aecclesiam intrant, nisi a suo fuerint excommunicati sacerdote, ut communicent. Si qui autem hoc facere noluerint, tamdiu a communione et christianorum consortio habeantur alieni, quamdiu per satisfactionem aecclesię a proprio mereantur per manus impositionem reconciliari episcopo et sanctę restitui communioni.

Placuit, ut omnes, qui sacram acceperint eucharistiam et non sumpserint, ut sacrilegi pellantur.

Quam sit extraneus a christianę fidei regula, qui se defensorem veritatis insimulat et veritatem ipsam munerum acceptione commaculat, audiat contra se prophetam dicentem: Pro eo, quod vendidistis argento iustum et pauperem pro calciamentis, ecce ego stridebo super vos, sicut stridet plastrum onustum fęno; et peribit fuga a veloce, et fortis non obtinebit virtutem suam, et robustus corde inter fortes nudus effugiet.

Maxime trium ||fol. 213r|| ultimorum capitula istorum apostolica sunt cuncta auctoritate roborata, quia his cudendis maxime apostolica interfuit legatio. Nam eorum nomina praeter trium, id est, Leonis, Sergii et Georgii, hic non inseruimus, licet ea per singulos conventus inserta invenissemus vitantes legentium atque scribentium fastidia. Si quis autem plenius ea nosse voluerit, istorum legat autentica, quibus ea inserta repperiet. Interdum hęc discendo et amando atque operibus conplendo non negligat. Quia Dominus novit, pro amore et utilitate sanctę Dei ęcclesię, ut horum in premio praelibatum est, sunt collecta istaque inserta. Legentibus pax, custodientibus gloria operibusque hęc complentibus vita tribuatur aeterna, oramus.

Hoc ammonendum vel denuntiandum fidelibus necessarię providimus, ut hi, qui fidem Christi expetunt et provectę aetatis sunt, priusquam ad baptismum accedant, instruantur et fidei et baptismatis sacramento. Similiter et illi instruendi sunt, qui parvulos de sacro fonte suscipere voluerint, ut intelligant et vim eiusdem sacramenti, et quid pro aliis spoponderint, vel quo fideiussores extiterint. Illos tamen specialiter ab his officiis removendos iudicamus, ne alios de sacrosancti fontis baptismate suscipiant nec etiam ad percipiendum sancti Spiritus donum aliorum patrini existant, qui et communione canonica privati et penitentię publicę sunt subacti, donec per penitentię satisfactionem et reconciliationem mereantur. Quos enim lex divina et auctoritas canonica ab aecclesiarum liminibus et a castris militaribus, ne ruina sint populi, sequestrat, multo magis ab his sacris officiis usque ad tempus pęnitentię, ut iam dictum est, peractum sequestrandi.

De eo etiam instruendos fideles necessario praevidimus, ut intelligant pactum, quod cum Deo in baptismate fecerunt. Pactum, quod cum Deo in baptismate fit, a multis ex toto, a multis ex parte transgreditur. Ex toto quippe transgreditur, quando quis post acceptam baptismatis gratiam aut ad infidelitatem aut heresem aut certe ad cisma prolabitur. Ex parte vero, quando quis aut ad superbiam aut ad invidiam aut ad cetera vitia spiritalia, quę ex radice superbię prodeunt, labitur.

Si quis de alio chrismate quam de illo novo, quod proprii episcopi largitione vel concessione accipit, baptizare, nisi praeoccupante morte, temptaverit, pro temeritatis ausu ipse in se suę dampnationis protulisse sententiam manifestat.

Si quis erga episcopum vel auctores aecclesię quamlibet querelam habere iustam crediderint [u], non primates aut alios adeant iudices, priusquam ipsos conveniant familiariter non semel, sed sepissimę, ut ab eis aut suam iusticiam aut suam recipiant excusationem. Si autem sic egerint, ab ipsis et ab aliis communione priventur tamquam apostolorum patrumque aliorum contemptores, de quibus ait propheta: Erunt, quasi non sint, et peribunt viri, qui contradicunt vobis.

Quod nosse oporteat laicos sacerdotibus ligandi atque solvendi potestatem a Deo esse collatam, et quod eorum monitis parere atque ||fol. 213v|| excommunicationi humiliter succunbere debeant.

Ut episcopi vel abbates ante se ioca turpia facere non permittant, sed pauperes et indigentes secum ad mensam habeant, et lectio divina ibi personet, et sumant cibum cum benedictione et laude Domini secundum apostolum: Sive manducatis, sive bibitis, omnia in laude Dei facite.

Clericus vel monachus neque exactor publicarum neque conductor aut vectigalium vel procurationis domus vel procurator litis vel fideiussor in talibus causis fiat. [v] Si quis contra hęc statuta fecerit, si episcopus est, omnes res eas ex quacumque causa vel persona, sive ante episcopatum, sive postea ad eum pervenerint, aecclesię eas vindicare sanccimus. Si vero clerici ibi hoc fecerint, penam pecuniarum, quam episcopus existimaverit exigere, aecclesię vindicandum. Hi vero, qui actiones suas eis commiserunt vel fideiussores eos pro supradictis causis acceperunt, nullam contra aecclesiam vel administratores eius vel adversus ipsas personas, quos crediderunt, habeant actionem. Si vero quis eos pro publico debito vel exactionibus crediderit vel fideiussores perceperit, de sua substantia fisci debitum conpellatur exsolvere.

Dictum est nobis, quod quidam de plebe bis aut ter ab episcopis, tamen ignorantibus eisdem, confirmentur. Unde nobis visum est eandem confirmationem, sicut nec baptismum, iterari minime debere, quia, qui bis vel amplius baptizatur vel confirmatur, non seculo sed soli Domino sub habitu regulari vel clericali religiosissime famulari decretum est.

Si quis clericus ad tabulas ludit vel spectaculis attendit, per tres annos a sacro ministerio prohibeatur. Et si dignam pęnitentiam fecerit, reconcilietur.

Dictum est nobis, quod quidam legitima servorum matrimonia potestativa quadam praesumptione dirimant non attendentes illud evvangelicum: Quod Deus coniunxit, homo non separet. Unde nobis visum est, ut coniugia servorum non dirimantur, etiam si diversos dominos habeant; sed in uno coniugio permanentes dominis suis serviant. Et hoc in illis observandum est, ubi legalis coniunctio fuit et per voluntatem dominorum.

Sed et hoc emendatione indigere perspeximus, quod quidam, dum confitentur peccata sua sacerdotibus, non plene id faciunt. Quia ergo constat hominem ex duabus esse substantiis, anima videlicet et corpore, et interdum animi motu, interdum carnis fragilitate peccatur, sollerti indagatione debent inquiri ipsa peccata, ut ex utrisque plena sit confessio, scilicet ut et ea confiteantur, quę per corpus gesta sunt, et ea, quibus sola cogitatione delinquitur. Instruendus est itaque peccatorum suorum confessor, ut de octo principalibus vitiis, sine quibus in hac vita difficile vivitur, confessionem faciat, quia aut cogitatione aut, quod est gravius, opere eorum instinctu peccavit. Odium etenim, invidia, superbia vel certę huiuscemodi animę pestes tanto periculosius ledunt, quanto subtilius serpunt.

Quidam Deo solummodo confiteri debere dicunt peccata, quidam vero sacerdotibus confitenda esse percensent. Quod utrumque non sine magno fructu intra sanctam fit aecclesiam, ita dumtaxat, ut et Deo, qui remissio est peccatorum, confiteamur peccata nostra et cum David dicamus: Delictum meum cognitum tibi feci, et iniusticiam meam non abscondi. ||fol. 214r|| Dixi: Confitebor adversum me iniusticiam meam Domino; et tu remisisti impietatem peccati mei. Et secundum apostoli institucionem confiteamur alterutrum peccata nostra, et oremus pro invicem, ut salvemur. Confessio itaque, quę Deo fit, purgat peccata. Ea vero, quę sacerdoti fit, docet, qualiter ipsa purgentur peccata. Deus namque salutis et sanitatis auctor et largitor hanc praebet suę potentię invisibili administratione, plerumque medicorum operatione.

Quia igitur apostolo teste non est personarum acceptio apud Deum, et in omnibus iudiciis cavendum est, multo magis in hoc iudicio pęnitentię praecaveri debet, ut nullus sacerdotum umquam aut gratia aut odio alicuius personę secus iudicet, quam quod in canonibus sacris invenerit, aut quod illi secundum sanctarum scripturarum auctoritatem, aecclesiasticam consuetudinem rectius visum fuerit. Si ergo medici, qui corporibus medicinam inferre conantur, nequaquam propter personę cuiuslibet acceptionem his, quos sanare cupiunt, cauterio aut ferro ut duris aliis quibuslibet rebus parcunt, multo magis his observandum est, qui non corporum, sed animarum medici existunt. Neque enim pensanda est penitentia quantitate temporis, sed ardore mentis et mortificatione corporis. Cor autem contritum et humiliatum Deus non spernit.

Multi, quod non sine dolore dicendum est, in pęnitentia non tam peccati remissionem quam temporis constituti expectant expletionem. Et sic carnium et vini usus eis interdictus est, mutata non voluntate, sed eiusdem cibi aut potus perceptione in tantum deliciis suis indulgent, ut deliciosius his interdictis aliorum ciborum vel potionum appetitu vivere cognoscantur. Spiritalis autem abstinentia in pęnitentibus potissimum vigere debet et quorundam ciborum ac potionum perceptiones et desiderium fugere debet. Ille, inquam, ille magis parsimonię servire censendus est, qui sibi non solum quarundam rerum perceptiones, sed delectationes corporis penitus interdicit.

Sed nec hoc praetereundum putavimus, quod quidam ex industria peccantes propter elemosinarum largitionem quandam sibi promittunt impunitatem. Ęlemosina enim extinguit peccatum iuxta illud: Ignem ardentem extinguit aqua, et ęlemosina extinguit peccata. Sed ea, quę ex necessitate aut casu aut qualibet fiant fragilitate. Ea vero, quę ex industria ad eius libidinem explendam idcirco fiunt [w], ut elemosinis redimantur, nequaquam eis redimi possunt, quia, qui hoc perpetrant, videntur Deum mercede conducere, ut eis impune peccare liceat. Non ergo idcirco quis peccare debet, ut elemosinam faciat, sed ideo ęlemosinam facere debet, quia peccavit. Mentem enim et corpus, quod libido traxerit ad culpam, afflictio et contritio debet reducere debet ad veniam.

Modus autem pęnitentię peccata sua confitentibus aut per antiquorum canonum institucionem aut per sanctarum scripturarum auctoritatem aut per aecclesiasticam consuetudinem, sicut superius dictum est, imponi debet repudiatis ac penitus eliminatis libellis, quos pęnitentiales vocant; quorum sunt certi errores, incerti auctores; de quibus rite ||fol. 214v|| dici potest: Mortificabant animas, quę non moriebantur, et vivificabant animas, quę non vivebant. Qui dum pro peccatis gravibus leves quosdam et inusitatos imponunt penitentię modos, consuunt pulvillos secundum propheticum sermonem sub omni cubitu manus et faciunt cervicalia sub capite universę aetatis ad capiendas animas.

Sunt in quibusdam locis Scotti, qui se dicunt episcopos esse et in multis negligentes absque licentia dominorum suorum sive magistrorum presbiteros et diaconos ordinant. Quorum ordinationem, quia plerumque in symoniacam incidit heresim et multis erroribus subiacet, modis omnibus irritam fieri debere omnes uno consensu decrevimus.

Si monachus laicus factus fuerit, honoris cingulo spolietur, et res eius monasterio adiciantur. Quod si monasticam vitam reliquerit, praeses provintię eum teneat et taxeotas vel curię suę connumeret.

In cena Domini a quibusdam perceptio eucharistię negligitur. Quę quoniam in eadem die ab omnibus fidelibus exceptis his, quibus pro gravibus criminibus inhibitum est, percipienda sit, aecclesiasticus usus demonstrat, cum pęnitentes eadem die ad percipienda corporis et sanguinis dominici sacramenta reconciliat.

Quęcumque ad aurium et ad oculorum pertinent illecebras, unde vigor animi emolliri posse credatur, ut de aliquibus generibus musicorum ab his, quę nonnullis rebus sentiri potest, ab omnibus Dei sacerdotes se abstinere debent, quia per aurium oculorumque illecebras vitiorum turbas ad animum ingredi solet. Histrionum quoque turpium et obscenorum insolentias iocorum et ipsi animo effugere ceterisque sacerdotibus effugienda praedicare debent.

Nemo aecclesiam edificet, antequam civitatis episcopus veniat et ibidem crucem figat publicę. Et ante praefiniat, qui edificare vult, quod ad luminaria et ad custodiam et stipendia custodum sufficiat. Et facta donatione sic domum ędificet.

Ammoneant sacerdotes fideles populos, ut noverint magicas artes incantacionesque quibuslibet infirmitatibus hominum nichil posse remedii conferre, non animalibus languentibus claudicantibusve vel etiam moribundis quicquam mederi, non ligaturas ossuum vel herbarum cuiquam mortalium adhibitas prodesse, sed hęc esse laqueos et insidias antiqui hostis, quibus ille perfidus genus humanum decipere nititur.

Ut presbiteri sub sigillo custodiant chrisma et nulli sub praetextu medicinę vel sub cuiuslibet rei donare praesumant. Genus enim sacramenti est, et non ab aliis, nisi sacerdotibus, contigi debet. Quod si fecerint, honore priventur.

Volumus atque praecipimus, sicut sinodali atque canonica auctoritate a pastoribus sanctę aecclesię sepissime ammoniti sumus, ut canonici clerici, qui in civitatibus vel in monasteriis degunt, qui beneficia habent, unde victum et vestimentum habere possunt, ut his iuxta apostolum contenti sint et stipendia fratrum, unde pauperiores et hi, qui assiduę in praedictis locis Domino famulantes excubant atque ibi assiduum divinum explent ||fol. 215r|| officium, nequaquam assumant aut in suis usibus convertant. Scimus enim, quia absque periculo atque dispendio animarum suarum hoc nullatenus facere possunt. Si quis hęc statuta contempserit, utrisque careat, id est, et beneficio et provenda; atque si gradibus fruitur aecclesiasticis, ipsis privetur.

Quod habet aecclesia, cum omnibus nichil habentibus habet commune; nec aliquid inde eis, qui sibi de suo sufficiunt, convenit erogare, quando nichil aliud sit habentibus dare quam perdere.

Nec illi, qui sua possidentes dari aliquid volunt, sine grandi peccato suo, unde pauper victurus erat, accipiunt.

Si quis viduam uxorem duxerit et postea cum filiastre sua fornicatus fuerit seu duabus sororibus nupserit, aut si qua duobus fratribus nupserit seu cum patre et filio, tales copulationes anathematizare nec umquam amplius coniugio copulari, sed magna districtione ferire.

Nullus igitur proprium filium vel filiam de fonte baptismatis suscipiat nec filiolam nec commatrem ducat uxorem nec illam, cuius filium aut filiam ad confirmationem tenuerit. Ubi autem factum fuerit, separentur.

Quam sit extraneus a christianę fidei regula, qui defensorem se veritatis insimulat et veritatem suam munerum acceptionem commaculat, audiat contra se prophetam dicentem: Pro eo, quod vendidistis argento iustum et pauperem pro calciamentis [z], ecce ego stridebo super vos, sicut stridet plaustrum onustum fęno; et peribit fuga a veloce, et fortis non continebit virtutem suam, et robustus corde non salvabit animam suam, et robustus corde inter fortes nudus effugiet.

Ut enim constitueretur in aecclesia, ne quisquam post alicuius criminis pęnitentiam clericatum accipiat vel ad clericatum redeat vel in clericatu maneat, non desperatione indulgentię, sed rigore factum est disciplinę. Alioquin contra claves datas aecclesię disputabitur, de quibus dictum est: Quę solveritis in terra, soluta erunt et in cęlo. Sed ne forsitan etiam de ceteris criminibus spe honoris aecclesiastici animus intumescens superbe tegeret pęnitentiam, severissime placuit, ut post actam de crimine danpnabili penitentiam nemo sit clericus, ut desperationem temporalis altitudinis medicina maior et verior esset humilitas. Nam et sanctus David de criminibus mortiferis egit penitentiam, et tamen in honore superstitit. Et beatus Petrus, quando amarissimas lacrimas fudit, utique dum negasset, penituit, et tamen apostolus mansit. Sed non ideo supervacua putanda est posterior diligentia, quia, ubi saluti nichil detrahebatur, humilitati aliquid detulerunt, quo salus tocius muniretur, experti, credo, aliquorum fictas penitentias per affectatas honorum potentias. Cogunt multas invenire medicinas multorum experimenta morborum.

Ut episcopi accusatores fratrum excommunicent. Et si emendaverint vicium, recipiant eos ad communionem, non ad clerum.

Ministri autem altaris Domini vel monachi nobis placuit, ut a negotiis secularibus omnino abstineant. Multa sunt ergo negotia secularia. De his tamen pauca perstrinximus, quę pertinent ad omnes. Libido non solum inmunditia carnis, sed etiam in omni carnali est concupiscentia. Quicquid plus iusto appetit homo, turpe lucrum dicitur. Munera iniusta accipere vel etiam dare, pro aliquo seculari conquestu precio aliquem conducere, contenciones et lites vel rixas amare, in placitis secularibus disputare excepta defensione orphanorum aut viduarum, conductores aut periuratores esse secularium rerum, turbis factis vel verbis ioculatorem esse vel iocum secularem diligere, aleas amare, ornamentum inconveniens proposito suo querere, in delitiis vivere velle, gulam et ebrietatem sequi, pondera iniusta vel mensuras habere, negotium iniustum exercere - non tamen iustum negotium est contradicendum propter necessitates diversas, quia legimus sanctos apostolos negotiasse. Et in regula sancti Benedicti praecipitur praevidere, per quorum manus negotium monasterii transeat -, canes et aves sequi ad venandum, in omnibus, quibuslibet sit causis, superfluum esse. Ecce talia et his similia ministris altaris Domini, necnon et monachis omnino contradicimus; de quibus dicit apostolus: Nemo militans Deo implicat se negotiis secularibus.

Si quis servum proprium sine conscientia iudicis occiderit, excommunicatione vel pęnitentia biennii reatum sanguinis emundabit.

Placuit, ut, sicut plerumque fit, quicumque odio aut longinquo inter se lite discesserint et ad pacem revocare diuturna intentione nequiverint, a civitatis [a] primitus sacerdotibus arguantur. Qui inimicitias deponere perniciosa intentione noluerint, de aecclesię cetu iustissima excommunicatione pellantur.

Si quis intrat in aecclesiam Dei et sacras scripturas non audit et pro luxuria sua avertit se a communione sacramenti et in observandis misteriis declinat constitutam regulam disciplinę, istam talem proiciendum de aecclesia catholica esse discernimus, donec pęnitentiam agat et ostendat fructum pęnitentię suę, ut possit communione percepta indulgentiam promereri.

Item placuit, ut etiam per solenpnissimos [b] paschales dies sacramentum corporis et sanguinis Domini catecuminis non detur, nisi solitum salis, quia, si fideles per illos dies sacramenta non mutant, nec caticuminos oportet mutare. Quę forma etiam a publice pęnitentibus omnino sequenda est.

De his, qui rebaptizati sine aliqua necessitate vel tormento lapsi sunt, placuit, ut circa eos illa Niceni sinodi statuta serventur, quę de praevaricatoribus constituta esse noscuntur, id est, ut septem annis inter caticuminos orent et duobus inter catholicos et postea moderatione et clementia episcopi fidelibus in oblatione [c] et ||fol. 216r|| eucharistia communicent. Quam sequantur et reconfirmati.

Placuit, ut clericus, si relicto officio suo propter districtionem ad secularem fortasse confugerit et his, ad quem recurrit, solatium defensionis impenderit, cum eodem de aecclesię communione pellatur.

Clericos scuriles et verbis turpibus ioculares ab officio detrahendos.

Non oportet clericos vel laicos religiosos ante sacram horam diei terciam adire convivia neque aliquando clericos, nisi ymno dicto, edere panem et post cibos gratias auctori Deo referre.

Clericum per creaturam iurantem acerrime obiurgandum. Si perstiterit in vitio, excommunicetur.

Ut presbiteri cotidie duos vel tres pauperes colligant ad lavandos pedes.

Ut doceantur communicantes duabus vel tribus suspendere horis propter admixtionem cibi.

Ut examen aquę frigidę, quod actenus faciebant, a missis nostris omnibus interdicatur, ne ulterius fiat.

Nullus presbiter aut diaconus, quilibet clericus aut laicus decimas vendere, aut dare vel pignorare aut indebitare praesumat, aut antequam teca eas cum omni integritate fideliter collocatas [f] habeat, et postea iuxta praeceptum proprii episcopi secundum canonicas sanctiones atque decreta beati Gelasii papę eas dispenset. Si quis autem hęc parvipenderit vel infringere temptaverit, siquidem clericus fuerit, gradus sui periculo subiacebit. Si vero monachus vel laicus fuerit, communione privetur.

Sunt sane diversorum malorum patratores, quos et lex divina improbat et condempnat, pro quorum etiam diversis sceleribus et flagitiis populus fame et pestilentia flagellatur et aecclesię status infirmatur et regnum periclitatur. Et quamquam hęc in sacris eloquiis satis sint exsecrata, nos necessarium praevidemus iterum nostra ammonitione et exortatione atque prohibitione praecaveri omnino oportere; sicut sunt diversarum pollutionum patratores, quas cum masculis et pecoribus nonnulli diversissimis modis admittunt, quę incomparabilem dulcedinem piissimi creatoris ad amaritudinem provocantes tanto gravius delinquunt, quanto contra naturam peccant, pro quo etiam scelere igne cęlesti conflagrare infernique hiatu quinque absortę sunt civitates, necnon et XL. et amplius milia stirpis Beniamineę mucrone fraterno confossa sunt. Hęc proorro indicia et evidentes vindictę declarant, quam detestabile et execrabile apud divinam maiestatem hoc vitium extet. Scimus enim, quoniam talium criminum patratores lex Romana, quę est omnium humanarum mater legum, igne cremari iubet. Vobis ergo omnibus terribiliter denuntiamus vestrisque cunctis ac vobis famulantibus atque subditis una vobiscum sub Dei districto iudicio atque fidelitate nostra praecipimus ab his caveri et hęc facientibus nec verbis nec factis ullo modo consentire, quoniam, qui talia agunt, apostolo pollicente regnum Dei non consequantur. Tempus namque est, ut multitudini pereuntis populi parcatis, quę sequendo exempla peccantis principis cadebat in puteum mortis. Quia, quantoscumque vel per bona ||fol. 216v|| exempla ad vitam cęlestis patrię contrahimus vel per mala exempla ad perditionem sequentes praeimus, de tantis procul dubio ab aeterno iudice vel penas vel praemia accepturi sumus. Si enim gens nostra, sicut per istas provincias divulgatum est et nobis in Frantia et in Italia improperatur et ab ipsis paganis improperium est, spretis legalibus conubiis [g] adulterando et luxuriando ad instar Sodomitanę gentis fedam vitam duxerit, de tali commixtione meretricum estimandum est degeneres populos et ignobiles et furentes libidine fore procreandos et ad extrema universam plebem ad deteriora et ignobiliora vergentem et novissime nec in bello seculari fortem nec in fide stabilem esse venturam. Sicut aliis gentibus Hispanię et Provintię et Burgundionum populis contigit, quę sic a Deo recedentes fornicatę sunt, donec iudex omnipotens talium criminum ultrices penas per ignorantiam legis Dei et per Sarracenos venire et servire permisit. Et notandum, quod in illo scelere aliud inmane malum flagitium subterlatet, id est, homicidium. Quia dum illę meretrices, sive monasteriales, sive seculares, male conceptas soboles in peccatis genuerint, sepe maxima ex parte occidunt non implentes Christi aecclesias filiis adoptivis, sed tumulos corporibus et inferos miseris animabus satiant. Absit enim, ut pro talibus pereatis et nos simul cum regno cadamus gloriaque totius regni pereat, quoniam ex praecedentibus agnovimus, quę secularis, nisi praevisa fuerint, possunt evenire. Satius est quoque nobis talibus carere quam cum his ruere regnumque ab ethnicis atque eius populatoribus [h] futuro tempore adnullari vel possideri. Scire enim vos cupimus, quicumque superbis aut faciens aut libenter consentiens inventus fuerit, nos eum iuxta praedictam Romanam legem velle punire.

Delator si quis extiterit fidelis et per delationem eius aliquis fuerit praescriptus vel interfectus, placuit eum nec in finem accipere communionem. Si levior quoque causa fuerit, inter quinquennium accipere poterit communionem. Si caticuminus fuerit, post quinquennii tempora admittatur ad baptismum.

Delatores dicuntur, quia aut facultates prodiderint alienas aut caput impetunt alienum. Qui si convicti fuerint, continuo stragulentur. Si servus super dominum fuerit delator, etiam si obiecta probaverit, puniatur.

Placuit, ut hi, qui sibi ipsis aut ferro aut veneno aut praecipicio vel quolibet modo violenter inferunt mortem, nulla illis in oblatione commemoratio fiat neque cum psalmis ad sepulturam eorum cadavera deducantur. Multi enim sibi hoc per ignorantiam usurparunt. Similiter et de his placuit, qui pro suis sceleribus puniuntur.

Viduas a proposito discedentes viduitatis super his, quibus nos consulere voluit dilectio tua, frater carissime, credo te nosse et a sancto apostolo et a multis sanctis patribus, nisi convertantur, olim esse dampnatas; quas et nos apostolica auctoritate dampnandas et a communione ||fol. 217r|| fidelium et a liminibus aecclesię arcendas fore censemus, quousque obediant episcopis suis et ad bonum, quod ceperunt, invitę aut voluntarię revertantur. De virginibus autem non velatis, si deviaverint, a sanctę memorię praedecessore meo papa Innocentio tale decretum habemus: Hae vero, quę necdum sacro velamine tectę, tamen in proposito virginali semper se simulaverunt permanere, licet velatę non fuerint, si nupserint, his agenda est aliquanto tempore pęnitentia, quia sponsio earum a Domino tenebatur. Si enim inter homines solet bonę fidei contractus nulla ratione dissolvi, quanto magis ista pollicitatio, quam cum Domino pepigit, solvi sine vindicta non poterit. Et cetera. Nam si virgines nondum velatę taliter pęnitentia publica puniuntur et a cętu fidelium usque ad satisfactionem excluduntur, quanto potius viduę, quę perfectioris aetatis et maturioris sapientię atque consilii existunt virorumque consortio multotiens usę sunt et velari se permiserunt habitumque religionis assumpserunt et demum apostataverunt atque ad priorem vomitum sunt reversę, a nobis et ab omnibus fidelibus a liminibus aecclesię et cętu fidelium usque ad satisfactionem sunt eliminandę et carceribus tradendę, qualiter iuxta beatum apostolum Paulum tradentes huiusmodi hominem Sathanę, ut spiritus salvus sit in die Domini. De talibus enim et Dominus per Moysen loquitur dicens: Auferte malum de medio vestri. De quibus et per prophetam ait: Lętabitur iustus, cum viderit vindictam. Manus suas lavabit in sanguine peccatoris. De talibus namque eorumque similibus atque eisdem consentientibus, quia non solum, qui faciunt, sed etiam, qui facientibus consentiunt, rei sunt, Dominus per eundem prophetam David loquitur dicens: Videbas furem, currebas cum eo, et cum adulteris porcionem tuam ponebas. Et multa talia eorumque similia. Tales vero personę indubitanter adulterę esse manifestantur, quoniam relicto immortali sponso ad anteriorem ut canes ad proprium sunt reversę vomitum et apostatę factę illicita ac sacrilega se contagione polluentes viris mortalibus se conglutinarunt: Quę etiam iuxta eundem apostolum Paulum, eo quod viduitatis propositum dimiserunt et fidem, quam cum Deo pepigerunt, frangere praesumpserunt atque primam fidem praevaricaverunt sunt dampnandę a nobis et vobis atque a reliquis nostri ordinis viris, a singulis videlicet sua in diocesi, a liminibus aecclesię et a cętu fidelium usque ad satisfactionem, ut praedictum est, sunt eliminandę. A talium autem consortio et societate omnes fideles in omnibus abstinere mandamus. Super quibus etiam placuit, quousque in ipso detestando et illicito atque sacrilego carnis contubernio perseverant, ut nulli christianorum, nisi quibus proprio studio corrigendi iusserit episcopus, in quoquam cum eis communicet aut ad domum, in qua sunt, accedat; cum quibus etiam, ut iamdictus sanctus praecipit apostolus, nulli fidelium cibum sumere licet. Quod si quis ex his quicquam temptare aut temerare praesumpserit, pari cum eis excommunicationis sententia feriatur. Et cetera.

Ut presbiteri non ordinentur, priusquam examinentur. Et ut ante ordinationem pleniter et studiosissimę instruantur, qualiter se a vitiis cavere debeant, et qualiter subditos doceant, ne torpentes ||fol. 217v|| vel ebetes in doctrina sancta vel vitio malę famę eorum neglectu vel aliqua mala similitudine, quod absit, aspargantur, quoniam detractio sacerdotum ad Christum pertinet, cuius et ministri vel nuntii esse noscuntur, quia nimis graviter peccant, qui sacerdotes et ministros Christi detrahunt. Quoniam testante evvangelica tuba melius est unicuique, ut suspendatur mola asinaria collo eius et demergatur in profundum maris, quam scandalizet unum de pusillis, Christi videlicet ministris. Et alibi: Qui vos recipit, me recipit; et qui vos spernit, me spernit. Et ut hoc detractionis et scandali peccatum omnes summopere caveant, obnixę monemus et coram Deo testamur et sicut Dei fideles rogamus, ne Christi detrahant ministros. Similiter et Christi Domini nostri ministros et sacerdotes nostrosque magistros monemus, ne locum subditis tribuant detrahendi, quia, qui detrahit fratrem suum, homicida est et peior legitur esse detractio quam fornicatio. Ideo monemus et praecipue rogamus, ne fiat, ne absque gladio aut vulnere corporis aliquo quisquam homicida inveniatur. Et sicut de hominibus corporaliter occisis iudicare decrevimus, sic et de illis, qui ex hoc detractionis scelere detecti coram nobis fuerint, peragi Domino annuente decernimus, ut pax aecclesiarum, in quantum Dominus auxilium dederit, in finibus et regionibus nobis a Deo commissis nulla turbetur tempestate detraccionum atque bellorum.

Si pregnans mulier debeat baptizari aut, postquam genuerit, post quantum tempus potest aecclesiam intrare, aut etiam, ne morte praeocupetur, quod genuerit, post quot dies hoc liceat sacri baptismatis sacramenta accipere, aut post quantum temporis huic vir suus possit in carnis copulatione coniungi, aut si menstrua consuetudine tenetur, an aecclesiam intrare ei liceat aut sacrę communionis sacramenta percipere, aut vir suę coniugi permixtus, priusquam lavetur aqua, si aecclesiam possit intrare vel etiam ad ministerium communionis sacrę accedere, quę omnia rudi Anglorum genti oportet habere comperta. RESPONSIO GREGORII. Hoc non ambigo fraternitatem meam esse requisitam, cui iam et responsum reddidisse me arbitror, sed hoc, quod ipse dicere et sentire potuisti, credo, quia mea apud te volueris responsione firmari. Mulier etenim pregnans cur non debeat baptizari, cum non sit ante omnipotentis Dei oculos culpa aliqua fecunditas carnis? Nam cum primi parentes nostri in paradiso deliquissent, inmortalitatem, quam acceperant, recto Dei iudicio perdiderunt. Quia itaque isdem omnipotens Deus humanum genus pro culpa sua funditus extinguere noluit, et inmortalitatem homini pro peccato suo abstulit, et tamen pro benignitate suę pietatis fecunditatem ei sobolis reservavit. Quod ergo naturę humanę ex omnipotentis Dei dono servatum est, qua ratione poterit a sacri baptismatis gratia prohiberi? In illo quippe misterio, in quo omnis culpa funditus extinguitur, valde stultum est, si donum gratię contradicere videatur. Cum vero enixa fuerit mulier, post quot dies debeat aecclesiam intrare, testamenti veteris praeceptione didicisti, ut pro masculo diebus XXX.ta tribus, pro femina autem diebus LX.ta sex debeat abstinere. Quod tamen sciendum est, quia ||fol. 218r|| in ministerio accipitur. Nam si hora eadem, qua genuerit, actura gratias intrat ecclesiam, nullo peccati pondere [i] gravatur. Voluptas etenim carnis, non dolor, in culpa est. In carnis autem commixtione voluptas est. Nam in prolis prolatione gemitus. Unde et ipsi primę matrimonium dicitur: In doloribus paries. Si autem enixam mulierem prohibemus aecclesiam intrare, ipsam ei pęnam suam in culpam deputamus. Baptizare autem vel enixam mulierem vel hoc, quod genuerit, si mortis periculo urgetur, vel ipsa hora eadem, qua gignit, vel hoc, quod gignitur, eadem, qua natum est, nullo modo prohibetur, quia sancti misterii gratia, sicut viventibus atque discernentibus cum magna discretione providenda est, ita his, quibus mors imminet, sine ulla dilatione offerenda. Ne, dum adhuc tempus ad praebendum redemptionis misterium queritur, interveniente paululum mora inveniri non valeat, qui redimatur. Ad eius vero concubitum vir suus accedere non debet, quoadusque, qui gignitur, ablactatur. Prava in coniugatorum moribus consuetudo contenpnant eos, quos aliis mulieribus ad nutriendum tradunt, quod videlicet ex sola causa incontinentię videtur inventum, quia, dum se continere nolunt, despiciunt lactare, quos gignunt. Hę itaque, quę filios suos ex prava consuetudine ad nutriendum tradunt, nisi purgationis tempus transierit, viris suis non debent admisceri, quippe quia et sine partus causa, cum inconsuetis menstruis detinentur, viris suis misceri prohibentur, ita ut morte sacra lex feriat, si quis vir ad mulierem menstruatam accedat. Quę tamen mulier, dum consuetudinem menstruatam patitur, aecclesiam intrare non debet prohiberi [k], quia ei naturę superfluitas in culpam non debet reputari et pro hoc, quod invita patitur, iustum non est, ut ingressu aecclesię privetur. Novimus namque, quod mulier, quę fluxum sanguinis paciebatur, post tergum Domini humiliter veniens vestimenti eius fimbriam tetigit atque ab ea statim sua infirmitas recessit. Si ergo in fluxu sanguinis posita laudabiliter potuit Domini vestimentum tangere, cur, quę menstrua sanguinis patitur, ei non liceat Domini aecclesiam intrare? Sed dicis: Illam infirmitas compulit, his vero, de quibus loquimur, consuetudo constringit. Perpende autem, frater carissime, quia omne, quod in hac mortali carne patimur, ex infirmitate naturę est digno Dei iudicio ordinatum post culpam. Esurire namque, sitire, estuare, algere, lassescere [l] ex infirmitate naturę est; et quid est aliud contra famem alimenta, contra sitim potum, contra estum auras, contra frigus vestem, contra lassitudinem requiem querere, nisi medicamentum quoddam contra egritudines explorare? Feminę itaque et menstruus sui sanguinis fluxus egritudo est. Si igitur bene praesumpsit, quę vestimentum Domini in languore posita tetigit, quod uni personę infirmanti conceditur, cur non concedatur cunctis mulieribus, quę naturę suę vitio infirmantur? Sanctę autem communionis misterium in eisdem diebus percipere non debet prohiberi. Si autem ex veneratione magna percipere non praesumat, laudanda est, sed si perceperit, non iudicanda. Bonarum quippe mentium est et ibi aliquo modo culpas suas agnoscere, ubi culpa non est, quia sepe sine culpa agitur, quod venit ex culpa. Unde etiam, cum esurimus, sine ||fol. 218v|| culpa comedimus, quibus ex culpa primi hominis factum est, ut esuriamus. Menstrua enim consuetudo mulieribus non aliqua culpa est, videlicet quę naturaliter accedat, sed tamen, quod natura ipsa ita vitiata est, ut etiam sine voluntatis studio videatur esse polluta, ex culpa venit vitium, in quo se ipsa, qualis per iudicium facta sit, humana natura cognoscat et homo, qui culpam sponte perpetravit, reatum culpę portet invitus. Atque ideo feminę, cum semetipsis considerent, et si in menstrua consuetudine ad sacramentum dominici corporis et sanguinis accedere non praesumant, dum vero percipiendo ex religiosę vitę consuetudine eiusdem misterii amore rapiantur, reprimendę, sicut praediximus, non sunt. Sicut in testamento veteri exteriora opera observantur, ita in testamento novo non tam, quod exterius agitur, quam id, quod interius cogitatur, sollicita intentione attenditur, ut subtili sententia puniatur. Nam multa lex velud inmunda manducare prohibebat; in evangelio tamen Dominus dicit: Non quod intrat in os, coinquinat hominem, sed quod, quę exeunt de ore, illa sunt, quę coninquinant hominem. Atque paulo post subiecit exponens: Ex corde exeunt cogitationes malę. Ubi ubertim indicatum est, quia illud ab omnipotente Deo pollutum esse in opere ostenditur, quod ex pollutę contagionis radice generatur. Unde Paulus quoque apostolu dicit: Omnia munda mundis; coinquinatis autem et infidelibus nichil mundum. Atque mox eiusdem causam coinquinationis annuntians apte subiungit: Coinquinata sunt enim et mens eorum et conscientia. Si ergo ei cibus inmundus non est, cui mens munda non fuerit, cur, quod munda mente mulier ex natura patitur, ei in inmunditiam reputetur? Vir autem cum propria coniuge dormiens, nisi lotus aqua, intrare ęcclesiam non debet; sed neque lotus intrare statim debet. Lex autem veteri populo praecipit, ut mixtus vir mulieri et lavari aqua debeat et ante solis occasum aecclesiam non intrare. Quod tamen intelligi spiritaliter potest, quia mulieri vir miscetur, quando illicitę concupiscentię animus in cogitatione per delectationem coniungitur, quia, nisi prius ignis concupiscentię a mente deferveat, dignum se congregationi fratrum estimare non debet, qui se gravari per nequitiam pravę voluntatis videt, quamvis de hac re diversę hominum nationes diversa sentiant atque alia custodire videantur. Romanorum tamen semper ab antiquioribus usus fuit post commixtionem proprię coniugis et lavacri purgationem querere et ab ingressu aecclesię paululum reverenter abstinere. Nec hęc dicentes culpam deputamus esse coniugium, sed quia ipsa licita admixtio coniugis sine voluntate carnis fieri non potest. Non enim de adulterio vel fornicatione, sed de legitimo coniugio natus fuerat, qui dicebat: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et cetera. Qui enim in iniquitatibus conceptum se noverat, a delicto se natum gemebat, quia portat in ramo humorem vitii, quem traxit ex radice. In quibus tamen ||fol. 219r|| verbis non admixtionem coniugii iniquitatem nominat, sed ipsam videlicet voluntatem admixtionis. Sunt etenim multa, quę licita ac legitima et tamen in eorum actu aliquatenus fedamur, sicut sepe irascendo culpas insequimur et tranquillitatem in nobis animi perturbamus et, cum rectum sit, quod agitur, non est tamen approbabile, quod in eo animus perturbatur. Contra vitia quippe delinquentium iratus fuerat, qui dicebat: Turbatus est prae ira oculus meus. Quia enim non valet, nisi tranquilla, mens in contemplationis se luce suspendere, in ira suum oculum turbatum dolebat, quia, dum male acta deorsum insequitur, confundi atque turbari a summorum contemplatione cogebatur. Et laudabilis ergo est ira contra vitium, et tamen molesta, qua turbatum se aliquem reatum incurrisse estimabat. Oportet itaque legitimam carnis copulam, ut causa prolis sit, non voluntatis, et carnis commixtio creandorum liberorum sit gratia, non satisfactio vitiorum. Si quis vero suam coniugem non cupidine voluptatis raptus, sed solummodo creandorum liberorum gratia utitur, iste profecto, sive de ingressu ęcclesię, sive de sumendo dominici corporis sanguinisque misterio, suo est iudicio relinquendus, quia a nobis prohibere non debet accipere, qui in igne positus nescit ardere. Cum vero non amor hortandi sobolis, sed voluntas dominatur in opere commixtione, quod defleant. Hoc enim concedit sancta praedicatio; et tamen de ipsa concessione metus animum concutit. Nam cum Paulus apostolus diceret: Qui se continere non potest, habeat uxorem suam, statim subiungere curavit: Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium. Non enim indulgetur, quod licet, quod iustum est. Quod igitur indulgere dixit, culpam esse demonstravit. Vigilanti vero mente pensandum est, quod in Sina monte Dominus ad populum locuturus prius eundem populum abstinere a mulieribus praecepit; et si illic, ubi Dominus per creaturam subditam hominibus loquebatur, tanta provisione est munditia corporis requisita, ut, qui verba Dei perciperent, mulieribus mixti non essent, quanto magis mulieres, quę corpus Domini omnipotentis Dei accipiunt, custodire in se mundiciam carnis debent, ne ipsa inestimabilis misterii graventur? Hinc etiam ad David de pueris suis per sacerdotem dicitur, ut, si a mulieribus mundi essent, panes propositionis acciperent, quos omnino non acciperent, nisi prius mundos eos David a mulieribus fateretur. Tunc autem vir, qui post admixtionem coniugis aqua lotus fuerit, etiam sacrę communionis misterium valet accipere, cum ei per praefinitam sententiam etiam aecclesiam licuerit intrare.

Si post illusionem, quę per somnium solet accidere [n], vel corpus Domini quislibet accipere valeat vel, si sacerdos sit, sacra misteria celebrare. RESPONSIO GREGORII. Hunc quidem testamentum veteris legis, sicut in superiori capitulo iam diximus, pollutum dicit et, nisi lotum aqua, ei usque ad vesperum intrare aecclesiam non concedit. Quod tamen aliter populus spiritalis intelligens sub eodem intellectu accipiet, quod praefati sumus, quia quasi per somnium illuditur, ||fol. 219v|| qui temptatus inmundicia veris imaginibus in cogitatione inquinatur. Sed lavandum aqua, ut culpas cogitationis lacrimis abluat, et, nisi prius ignis temptacionis recesserit, reum quasi ad vesperum cognoscat. Sed est in eadem illusione valde necessaria discretio, quę subtiliter pensari debeat, ex qua re accidat menti dormientis. Aliquando enim ex crapula, aliquando ex naturę superfluitate vel infirmitate evenit. Omni modo hęc illusio non est timenda, quia hanc animus nesciens pertulisse magis dolendus est quam fecisse. Cum vero ultra modum appetitus gulę in sumendis alimentis rapitur atque idcirco humorum receptacula gravantur, habet exinde animus aliquem reatum, non tamen usque ad prohibitionem percipiendi sancti misterii vel missarum solenpnia celebrandi, cum fortasse aut festus dies exigit aut exhibere misterium pro eo, quod sacerdos alius in loco deest, ipsa necessitas compellit. Nam sunt, quibus ita plerumque illusio nascitur, ut eorum animus etiam in somno corporis positus turpibus imaginibus non fedetur. Qua in re unum tibi ostenditur ipsa mens rea, non tamen vel suo iudicio libera, cum se, etsi dormienti corpore, nichil meminit in ingluviem cecidisse. Sin vero ex turpi cogitatione vigilantis oritur illusio dormientis, patet animo reatus suus. Videat enim, a qua radice inquinatio illa processerit, quia, quod cogitavit sciens, hoc pertulit, snesciens [o]. Sed pensandum est, ipsa cogitatio utrum suggestione an delectatione vel, quod maius est, peccati consensu acciderit. Tribus enim modis impletur omne peccatum, videlicet suggestione, delectatione, consensu. Suggestio quippe fit per diabolum, delectatio per carnem, consensus per spiritum, quia et primam culpam serpens suggessit, Eva velud caro delectata est, Adam vero velud spiritus consensit. Et necessaria est magna discretio, ut inter suggestionem atque delectationem, inter delectationem et consensum iudex sui animus praesideat. Cum enim malignus spiritus peccatum suggerit in mente, si nulla peccati delectatio sequatur, peccatum omni modo perpetratum non est. Cum vero delectare caro ceperit, tunc peccatum incipit nasci. Si autem etiam ex deliberatione consensit, tunc peccatum cognoscitur perfici. In suggestione igitur peccati semen est, in delectatione fit nutrimentum, in consensu perfectio. Et sepe contigit, ut hoc, quod malignus spiritus seminat in cogitatione, caro in delectatione trahit, nec tamen eidem anima delectationi consentiat. Et cum caro delectare sine animo nequeat, ipse tamen animus carnis voluptatibus reluctans in delectatione carnali aliquo modo ligatur invitus, ut ei ex ratione contradicat nec consentiat et tamen delectatione ligatus sit, sed ligatum se vehementer ingemiscere debet. Unde et ille cęlestis exercitus praecipuus miles gemebat dicens: Video aliam legem in menbris meis repugnantem legi mentis meę et captivum me ducentem in lege peccati, quę est in menbris meis. Si autem captivus erat, minime ||fol. 220r|| pugnabat? Sed et pugnabat. Quapropter et captivus erat et pugnabat. Igitur legi mentis, cui lex, quę in menbris est, repugnabat. Si autem pugnabat, captivus non erat. Ecce itaque homo est, ut ita dixerim, captivus et liber, liber ex iusticia, quam diligit, captivus ex dilectione, quam portat invitus.

De vindicta et iudicio [q] iusto in latrones facto testimonia episcoporum absque peccato comitis esse dicuntur, ita tamen, ut absque invidia aut occasione mala nichil aliud interponatur, nisi vera iusticia ad perficiendum. Ille vero, qui per odium vel malum ingenium, et nisi propter iusticiam faciendam hominem punierit, honorem suum perdat et legibus, contra quas iniuste fecit [r], secundum penam, quam intulerit, emendet.

Dictum est nobis, quod in quibusdam locis episcopi et comites ab incestuosis et ab his, qui decimas non dant vvadios [s] accipiant et a presbiteris quibusdam pro negligentiis inter se pecuniam dividant, quod penitus abolendum decrevimus, ne forte avaritę locus detur. Et constituimus, ut incestuosi iuxta canonicam sententiam pęnitentia multentur. Qui vero decimas post crebras ammonitiones et praedicationes sacerdotum dare neglexerint, excommunicentur. Iuramento vero eas constringi nolumus propter periculum periurii.

Precipimus atque iubemus, ne forte, quod absit, aliquis circa episcopos leviter aut graviter agat, quod ad periculum tocius imperii nostri pertinet. Et ut omnes cognoscant nomen, potestatem, vigorem et dignitatem sacerdotalem. Quod ex verbis Domini facile intelligi potest, quibus beato Petro, cuius vicem episcopi gerunt, ait: Quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum et in cęlo; et quodcumque solveris super terram, erit solutum et in cęlo. Et alibi discipulis generaliter dicit: Accipite Spiritum sanctum. Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt. Illud etiam ad exemplum reducendum est, quod in aecclesiastica historia Constantinus imperator episcopis ait: Deus, inquit, constituit vos sacerdotes et potestatem vobis dedit de nobis quoque iudicandi. Et ideo nos a vobis rectę iudicamur. Vos autem non potestis ab hominibus iudicari. Propter quod Dei solius inter vos expectate iudicium, ut vestra iurgia, quę sint, quę ad illud divinum reserventur examen. Vos etenim nobis a Deo dati estis dii. Et conveniens non est, ut homo iudicet deos, sed ille solus, de quo scriptum est: Deus stetit in sinagoga deorum. In medio autem deos discernit. Sed et hoc illis ad memoriam reducendum est, qualiter beatus Prosper in libro, quem de contemplativa et actuali vita scripsit, laudem sacerdotum comprehenderit. Ipsis enim, inquit, id est, sacerdotibus, proprie animarum curandarum sollicitudo commissa est; qui pondus populi sibi commissi viriliter sustinentes pro peccatis hominum velud pro suis infatigabiliter supplicant Deo ac velud quidam Aaron incensum contriti cordis et humiliati spiritus offerentes, quo placatur Deus, avertunt irę futurę animadversionem a populo; qui per Dei gratiam fiunt divinę voluntatis iudices, aecclesiarum Christi post apostolos fundatores, fidelis populi duces, veritatis assertores, pravę doctrinę hostes, hominibus bonis amabiles et male sibi consciis etiam ipso vultu terribiles, vindices oppressorum, ||fol. 220v|| patres in fide catholica regeneratorum, praedicatores cęlestium praemiorum, exemplum bonorum, documenta virtutum et forma fidelium. Ipsi sunt decus aecclesię, in quibus fulget aecclesia, ipsi colunnę firmissimę, quibus in Christo fundatis innititur omnis multitudo credentium, ipsi ianuę civitatis aeternę, per quos omnes, qui credunt, ingrediuntur ad Christum, ipsi ianitores, quibus claves datę sunt regni cęlorumi ipsi etiam dispensatores regię domus, quorum arbitrio in aula regis aeterni dividentur gradus et officia singulorum.

Pari ergo consensu nobis visum est, ut pontifices sanctorum praecedentium patrum exempla sequentes religiosos conversationis suę testes habeant, quatinus detrahere volentibus locum minime praebeant. Ut ergo sacerdos discipulis suis de se ipso exemplum bonum debeat praebere, apostolus scribens ad Titum docet dicens: In omnibus te ipsum praebe exemplum bonorum operum, in doctrina, in caritate, in castitate. Et reliqua. Beatus quoque Gregorius in decretis suis ita ait: Verecundus mos inolevit, ut huius sedis pontificibus ad secreta cubilis sui servitia laici pueri eis seculares obsequantur; et cum pastoris vita esse discipulis semper debeat in exemplum, plerumque clerici, qualis in secreto sit vita sui pontificis nesciunt, et, ut dictum est, seculares pueri sciunt. De qua re praesenti decreto constituto, ut quidam ex clericis vel etiam ex monachis electi ministerio cubili pontificalis obsequantur, ut his, qui in loco est regiminis, habeat tales testes, qui eius in secreto conversationem videant et ex visione sedula exemplum profectus sumant. Hęc igitur beatus Gregorius scripsit. Ceterum, si qui de hac re copiosiora exempla querere voluerunt, vitas beati Augustini, Ambrosii et ceterorum aliorum sanctorum virorum legant; et perspicuę invenient, quod vita et conversatio pontificis semper testes vitę probabiles habere debeat.

Nemo audeat clericum aut monachum aut sanctimonialem feminam ad civile iudicium accusare, sed ad episcopum, ut ipse ex lege et canonibus consentaneam ac iustam sententiam proferat. Hec omnes episcopi custodiant et omnes fideles sanctę Dei aecclesię. Et nostri provintiarum praesides procurent quorumcumque clericorum vel monachorum vel sanctimonialium lites dirimere. Si quis autem hanc constitutionem violaverit in magistratu positus, X. libras auri pęna multabitur. Si executor est, in catenis aecclesiarum recludatur penas luiturus et officium perdat.

Ut missi nostri una cum episcopis propriis magnam curam habeant, quatinus dirutę aecclesię pleniter restaurentur atque ornentur, et quę dotatę non sunt, vel quę dotem suam perditam vel subtractam habent, pleniter et canonicę dotentur, ut, quod iniustę perdiderunt, iustę recipiant. Et si eas dotare noluerint, quorum sunt, aut subtracta reddere noluerint, episcopus proprius ad dominium suę sedis aecclesię eas revocet futuris temporibus possidendas. Quod si aliquis liberorurm his resultaverit, ab episcopo eiusdem loci reliquię ex his auferantur et in meliori loco ponantur, et ipsę destruantur vel crementur.

Si expositus ante aecclesiam cuiuscumque fuerit miseratione collectus, contestationis ponat epistolam. Et si his, qui collectus est, intra decem dies quesitus agnitusque non fuerit, securus habeat, qui collegit. Sane qui post praedictum tempus eius calunpniator extiterit, ut homicida aecclesiastica districtione dampnabitur, sicut patrum sanxit auctoritas.

De quibus dubium est, utrum sint baptizati an non, omnimodis absque ullo scrupulo baptizentur, his tamen verbis praemissis: Non te rebaptizo, sed si nondum baptizatus es, baptizo te in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti.

Ut quid rex dictus sit, Isidorus in libro sententiarum scribit. Rex enim, inquit, a recte agendo vocatur. Si enim pię et iustę et misericorditer regit, merito rex apellatur. Si his caruerit, non rex, sed tirannus est. Antiqui autem, ut idem Isidorus in libro ethimologiarum scribit, omnes reges tirannos vocabant. Sed postea pię et iustę et misericorditer regentibus regis nomen adepti, impię vero, iniustę crudeliterque principantibus non regis, sed tirannicum aptatum est nomen. Unde et beatus Gregorius ait in Moralibus: Viros namque sanctos proinde reges vocari in sacris eloquiis didicimus, eo quod recte agant sensusque proprios bene regant et motus resistentes sibi rationabili discretione conponant. Recte igitur illi reges vocantur, qui tam semetipsos quam subiectos bene regendo pacificare noverunt. Aliquis etiam constitutus sit imperator, Fulgentius in libro de veritate praedestinationis et gratię scribit: Clementissimus quoque omnipotens non ideo est vas misericordię praeparatum in gloria, quia apicem terreni principatus accepit, sed si in imperiali culmine recta fide vivat et vera cordis humilitate praeditus culmen regię dignitatis sanctę religioni se subiciat, si magis in timore Deo quam in tumore dominari populo delectetur, si in eo lenitas iracundiam mitigat, ornet benignitas potestatem, si se magis diligendum quam metuendum cunctis exhibeat, si subiectis salubriter consulat, si iusticiam sic teneat, ut misericordiam non relinquat, si prae omnibus ita se sanctę matris aecclesię catholicę meminerit filium, ut eius paci atque tranquillitati per universum mundum prodeesse suum faciat principatum. Magis enim christianum regitur ac propagatur imperium, dum aecclesiastico statui super omnem terram consulit, quam cum in parte quacumque terrarum pro temporali securitate pugnatur. Unde et Isidorus scribit: Principes namque seculi nonnumquam intra aecclesiam potestatis adeptę culmina tenent, ut super eandem potestatem disciplinam aecclesiasticam muniant. Ceterum intra aecclesiam potestates necessarię non essent, nisi ut, quod non praevalet sacerdos efficere per doctrinę sermonem, potestate regum proficiatur, ut, qui intra aecclesiam positi contra fidem et disciplinam aecclesię, rigore principum conterantur ipsamque disciplinam, quam aecclesię utilitas exercere non praevalet, cervicibus superborum potestas principalis imponat. Salomon in Proverbiis: Misericordia et veritas custodiunt regem, et roboratur clementia thronus eius.

De nobilibus feminis, ||fol. 221v|| quę amissis viris repente velantur et in propriis domibus diversas necessitates apponentes residere delectantur, de quibus in aliis conventibus iamdudum ventilatum et definitum est, maiori sollertique studio ammonendas esse et instruendas ab episcopis statuimus, quatinus suę saluti consulant, ne sic indiscretę vivendo et propria noxiaque libertate utendo et per diversa vagando periculum animarum suarum incurrant semper illud apostolicum ante oculos habentes, quod dicitur: Vidua, quę in deliciis est, vivens mortua est.

Accusationis ordinem canonicis dudum regulis institutum servare iubemus, ut, si quis clericus in criminali vel leviori causa pulsatus vel in discrimine capitis arcessitus, non statim reus estimetur, vel quia accusare potuit, ne subiectam innocentiam faciatis. Sed quisquis ille est, qui crimen intendit, in iudicium episcopale veniat, nomen rei indicet, vinculum inscriptionis arripiat, custodiat similitudinem, habita tamen dignitatis estimacione paciatur. Nec sibi fore noverit licentiam mentiendi, cum calunniantes et vindictam poscat similitudo supplicii.

Omnes servi vel liberti omnesque infames personę non permittantur maiores natu accusare vel omnes, quos ad accusanda publica crimina leges publicę non admittunt. Infames sunt cuncti, quos decreta canonica et aecclesiastica atque leges seculares ascribunt infames esse.

Si quis episcopus vel presbiter aut diaconus seu quilibet clerici apud episcopos, quia alibi non oportet, a qualibet persona fuerint accusati, quicumque fuerit, sive ille sublimis vir honoris, sive alterius dignitatis, qui hoc genus inlaudabilis intentionis arripuerit, noverit se docenda probationibus, monstranda documentis se debere inferre. Si quis ergo circa huiusmodi personas non probanda detulerit, auctoritate huius sanctionis intelligat se iacturam famę proprię sustinere, ut dampno pudoris, existimationis dispendio discat sibi alienę verecundię inpunę insidiari saltem de cetero non licere. Nam sicut episcopos, presbiteros, diaconos ceterosque, si sibi obiecta potuerint comprobare, ab aecclesiasticis gradibus ęquum est removeri, ita similis videri debet iusticię modus, quod appetitę innocentię moderatam deferri iussimus ultionem. Ideo huiuscemodi dumtaxat causas episcopi sub testificatione multorum actis audire debebunt.

Decrevimus iuxta sanctorum canones, ut unusquisque presbiter in parrochia habitans episcopo subiectus sit illi, in cuius parrochia habitat, et semper in in quadragesima rationem [t] et ordinem ministerii [u] sui, sive de baptismo, sive de fide catholica, sive de precibus et ordine missarum, episcopo reddat et ostendat. Et quandocumque iure canonico episcopus circumit parrochiam ad populos confirmandos, presbiter semper paratus sit ad suscipiendum episcopum cum collectione et adiutorio populi, quem confirmare debet. Et in cena Domini semper novum chrisma ab episcopo suo querat. Et de vetere nullus baptizare praesumat, sed ardere in luminaribus aecclesię vetus non tardet.

Si quis episcopus dampnatus a sinodo vel presbiter aut diaconus a suo episcopo ausi ||fol. 222r|| fuerint de sacro ministerio aliquid contingere, sive episcopus iuxta praecedentem consuetudinem, sive presbiter aut diaconus, nullo modo liceat ei nec in alia sinodo restitucionis spem aut locum habere satisfactionis. Sed et communicantes ei omnes abici de aecclesia, et maxime, si, postquam didicerint hoc factum esse, communicare temptaverint.

Cum excommunicatis non licere communicare nec cum his, qui per domos conveniunt devitantes orationes aecclesię, simul orandum. Ab alia aecclesia non suscipiendum, qui in alia minime congregatur.

Si quis dereliquerit proprios filios et non eos alit et, quod habet secundum pietatis affectum his necessaria, non praebuerit, sed occasione continentię eos negligendos putaverit, anathema sit.

Hi vero, qui male conceptos et ex adulterio factos vel editos necare studuerint vel in uteris matrum potionibus aliquibus colliserint, in utroque sexu adulteris vel post septem annorum curricula communio tribuatur, ita tamen, ut omnibus diebus vitę suę fletibus et humilitati insistant. Officium eis ministrandi recuperare non liceat. Attamen in choro psallentium a tempore receptę communionis intersint ipsis beneficiis, in exitu tamen, si facinora sua omni tempore vitę suę fleverint, communio tribuatur.

Si qua mulier fornicaverit et infantem, qui exinde natus fuerit, occiderit, et quę studuerit avorsum facere et, quod conceptum est, necare aut certe, ut non concipiat, elaborat, sive ex adulterio, sive ex legitimo matrimonio, has tales mulieres in mortem recipere communionem priores canones decreverunt; nos tamen pro misericordia, sive tales mulieres, sive conscias scelerum ipsarum decem annis agere pęnitentiam iudicamus.

Placuit nobis ammonere, ut unusquisque episcopus praevideat per suam parrochiam, ut aecclesia Dei suum habeat honorem simulque et altaria secundum suam dignitatem venerentur et non sit domus Dei et altaria sacrata pervia canibus, et ut vasa sacrata Deo magna veneratione habeantur, et ut sacrificia sacrata Deo cum magna diligentia ab eis colligantur, qui digni sunt, et cum honore serventur. Et ut secularia negotia vel vaniloquia in aecclesiis non agantur, quia domus Dei domus orationis debet esse, non spelunca latronum. Et intentos habeant animos ad Deum, quando veniunt ad missarum solempnia et non exeant ante complectionem benedictionis sacerdotalis.

Quia vero professio canonica a multis partim ignorantia, partim desidia dehonestatur, opere precium duximus, Deo annuente apud sacrum conventum ut dictis sanctorum patrum velud ex diversis pratis quosdam vernantes flosculos carpendo in unam regulam canonicorum et canonicarum genere et canonicis vel sanctimonialibus servandam contradere, ut per eam canonicus ordo absque ambiguitate possit servari. Et quoniam illam sacer conventus ita etiam laudibus extulit, ut usque ad unum ita observandam percenseret, statuimus, ut ab omnibus in eadem professione degentibus indubitanter teneatur et modis omnibus, sive a canonicis, sive a sanctimonialibus canonicę degentibus deinceps observetur.

Ne pueri sine voluntate parentum ||fol. 222v|| tonsorentur vel puellę velentur, modis omnibus inhibitum est. Et qui hoc facere temptaverit, multam, quę in capitulis legis mundanę a nobis constitutis continetur, persolvere cogatur.

De sacerdotibus ad vestram curam pertinentibus magnum adhibete studium, ut, qualiter vivere debeant, et quomodo populis ad suam portionis curam pertinentibus exemplo et verbo prosint, a vobis cum magna cura edoceantur et ammoneantur et, ut id facere studeant, vestra pontificali auctoritate constringantur. Quicquid in illis a populis iustę reprehenditur, in exemplo proprię conversationis vestra providentia corrigere non negligat. Ne vero aecclesię illis commissę in restauratione aut in luminaribus iuxta possibilitatem rerum ab illis non negligantur, nichilominus invigilare debet vestra sollertia. Et sicut alios prohibetis, ne de mansis ad ęcclesię luminaria datis aliquid accipiant, sic et vos et vestri archidiaconi de hisdem mansis nichil accipiendo aliis exemplum praebeatis, sed potius ad id, quod data sunt, servire concedantur, ut totum, sicut dictum est, in restauratione aecclesiarum et luminaribus vestra auctoritate et studio cedere possit. Scolę ad filios et ministros aecclesię instruendos vel edocendos, sicut nobis praeterito tempore in Athiniaco promisistis et vobis iniunximus, in congruendis locis, ubi necdum perfectum est, ad multorum utilitatem et profectum a vobis ordinari non negligantur.

Omnes laicos monemus, ut honorem aecclesiasticum conservent et dignam venerationem episcopis et Dei sacerdotibus exhibeant et ad eorum praedicationem cum suis devotę occurrant et ieiunia ab illis communiter indicta reverenter conservent et suos observare doceant et compellant.

Abbatibus et laicis specialiter iubemus, ut in monasteriis, quę ex nostra largitate habent, episcoporum consilio et documento ea, quę ad religionem canonicorum, monachorum, sanctimonialium pertinent, peragant et eorum salubrem ammonitionem in hoc libenter audiant et obediant.

Deinceps tamen omnibus denuntiare volumus, ut unusquisque cognoscat omnes, qui in suo obsequio in tali itinere pergunt, sive sui sint, sive alieni, ut ille de eorum factis rationem se sciat redditurum, quia, quicquid ipsi in pace violanda deliquerint, ad ipsius debet periculum pertinere, ea scilicet conditione, ut pacis violator primum iuxta facinoris qualitatem, sive coram nobis, sive coram misso nostro, dignas penas persolvat, et senior, qui secum talem duxerit, quem aut constringere noluit aut non potuit, ut nostram iussionem servaret et insuper in regno nostro praedas facere non timuerit, pro illius negligentia, si antea eum de his non ammonuerit et, postquam negligentia contemptoris ad eius noticiam venerit, eum corrigere, sicut decet, neglexerit, honore suo privetur, ut scilicet neuter illorum sine iusta vindicta remaneat.

Remittit autem constitucio ea, quę in praeterito tempore acta sunt; excipit autem quosdam contractus, ||fol. 223r|| quos in sequentibus exponit capitulis, per quos aecclesiarum immobiles res alienari non possunt. Zenodochium, id est locus venerabilis, in quo peregrini suscipiuntur. Thrahothrophium [v], id est locus venerabilis, in quo pauperes et infirmi homines pascuntur. Nosochomium, id est locus venerabilis, in quo egroti homines curantur. Orphanothrophium, id est locus venerabilis, in quo parentibus orbati pueri pascuntur. Gerocontomium, id est locus venerabilis, in quo pauperes et propter senectutem solam infirmi homines curantur. Brephotrophium [w], id est locus venerabilis, in quo infantes aluntur.

Quia ergo constat in aecclesia diversarum conditionum homines esse, ut sint nobiles et ignobiles, servi, coloni, inquilini et ceteri huiuscemodi, oportet, ut, quicumque eis praelati sunt clerici sive laici, clementer erga eos agant et misericorditer eos tractent, sive in exigendis ab eis operibus, sive in accipiendis tributis et quibusdam debitis; sciantque eos fratres suos esse et unum patrem se habere Deum, qui clamant: Pater noster, qui es in cęlis; et unam matrem aecclesiam sanctam, quę eos intemerato sacri fontis utero gignit. Disciplina igitur eis misericordissima et gubernatio oportuna adhibenda est: disciplina, ne indisciplinate vivendo auctorem suum offendant; gubernatio, ne in cotidianis vitę commeatibus praelatorum adminiculo destituti fatescant.

Precipimus, quicumque conspirationem facere praesunpserint et sacramentum quacumque inspiratione firmaverint, ut triplici ratione iudicentur. Primo, ut, ubicumque aliquod malum per hoc perpetratum fuit, auctores facti interficiantur, adiutores vero eorum singuli alter ab altero flagellentur et nares sibi invicem praecidant. Ubi vero nichil malum perpetratum est, similiter quidem inter se flagellentur et capillos sibi vicissim detondant. Si vero per dextras aliqua conspiratio firmata fuerit, si liberi sunt, aut iurent cum idoneis iuratoribus hoc pro malo se non fecisse, aut, si facere non potuerint, suam legem componant. Si vero servi sunt, flagellentur. Et de cetero nulla huiusmodi conspiratio nec per sacramentum nec sine sacramento fiat.

Precipimus, ut summopere periuria caveantur et non admittantur testes ad iuramentum, antequam discutiantur. Et si aliter discuti non possunt, separentur ab invicem et singulariter inquirantur. Et non soli accusatori liceat testes eligere absente suo causatore. Et omnino nullus, nisi ieiunus, ad iuramentum vel ad testimonium admittatur. Si aliquis vero refutatur, dicat ille, qui eum refutat, et probet, quare illum recipere nolit. Et de ipso pago aut de vicinis centenis eligantur, nisi forte longius extra comitatum causa sit inquirenda. Et si quis convictus fuerit periurasse, perdat manum aut redimat.

Si quis per cartam ingenuus dimissus fuerit et a quolibet homine ad servitium interpellatus fuerit, primum legitimum auctorem suę libertatis proferat et in sua libertate perseveret. Si vero legitimus auctor defuerit, testimonium bonorum hominum, qui tunc aderant, quando liber dimissus fuerat, se defendendo permittatur. Si vero testes defuerint, cum duabus aliis ||fol. 223v|| cartis, quę eiusdem cancellarii manu firmatę sint vel scriptę, cuiuscumque fuerint, suam cartam, quę tercia est, veram et legitimam esse confirmet. Cancellarius tamen talis esse debet, qui pagensibus loci illius notus fuisset et acceptus. Si autem, qui interpellatus fuerit ad servitium nec auctorem nec testimonia habuerit neque alias duas cartas ad suam cartam confirmandam invenire potuerit, tunc is, qui eum interpellavit, secundum legem ipsam cartam falsam efficiat et servum [x] conquiret. Si vero interpellator auctore aut [y] testimoniis aut cartarum collatione victus fuerit, ex hoc, quod vult efficere et non potuerit, multam, quę in ipsa ingenuitatis continetur carta, cogatur exsolvere.

Nemini liceat servum suum propter dampnum ab ullo cuilibet illatum dimittere, sed iuxta qualitatem dampni dominus pro illo respondeat vel eum in compositionem aut ad pęnam petitori offerat. Si autem servus perpetrato scelere fugerit, ita ut a domino penitus inveniri non possit, sacramento se dominus eius excusare studeat, quod hoc suę voluntatis nec conscientię fuisse, quod servus eius tale facinus admisit.

Si quis ad mallum [z] legibus bannitus fuerit et non venerit, si eum sunnis non tenuerit, XV. solid. culpabilis iudicetur. Sic ad secundum et tercium. Si autem ad quartum venire contempserit, possessio eius in bannum mittatur, donec veniat et de re, qua interpellatus fuerit, iusticiam faciat. Si infra annum non venerit, de rebus eius, quę in bannum missę sunt, rex interrogetur, et quicquid inde iudicaverit, fiat. Prima autem bannitio super noctes VII., secunda super noctes XIIII., tercia super noctes XXI., quarta super XLII. fiat. Similiter et de beneficio hominis, si res proprias forsitan non habuerit, mittantur in bannum, usque rex interrogetur.

De illis hominibus, qui propter eorum culpas ad mortem diiudicati fuerint et postea eis vita fuerit concessa, si ipsi iusticiam ab aliis requisierint aut eis iusticiam querere voluerint, qualiter inter illos iudicium terminetur. Primo omnium de illis causis, pro quibus iudicatus fuerit ad mortem, nullam potest facere repeticionem, quia omnes res suę secundum iudicium Francorum in publico fuerunt revocatę. Et si aliquid postmodum, postquam ei concessa est vita, cum iusticia adquirere potuerit, in sua libertate teneat et defendat secundum legem. In testimonium non recipiatur et inter scabineos ad legem iudicandam non teneatur. Et si ad sacramentum aliquod iudicatum fuerit, quod iurare debeat, si aliquis ipsum sacramentum falsum dicere voluerit, contendant.

Si alicui post iudicium scabineorum vita fuerit concessa et ipse postmodum aliqua mala perpetraverit et iusticiam reddere noluerit dicendo, quod mortuus sit et ideo iusticiam reddere non debeat, statutum est, ut superius iudicium sustineat, quod antea sustinere debuit. Et si aliquis adversus eum aliqua fecerit, secundum ęquitatis ordinem licentiam habeat suam iusticiam requirendi de causis perpetratis, postquam ad mortem diiudicandus est; de preteritis vero maneat, sicut supra comprehensum est.

Et testes ad testimonium dicendum praemio non conduca ||fol. 224r|| Et testes ad testimonium dicendum praemio non conducantur, et ut nullus testimonium dicat aut sacramentum iuret, nisi ieiunus. Et ut testes, priusquam iurent, separatim discutiantur, quid dicere velint de illa re, unde testimonium reddere debent.

Quicumque absque licentia vel permissione principis de hoste reversus fuerit, quod factum Franci herisclit dicunt, volumus, ut antiqua constitutio, id est capitalis sententia, erga illum puniendum custodiatur.

Ut ęquales mensuras et rectas et pondera iusta et aequalia omnes habeant, sive in civitatibus, sive in monasterio, sive ad dandum invicem, sive ad accipiendum, sicut in lege Domini praeceptum habemus.

Volumus, ut uxores defunctorum post obitum maritorum terciam partem collaborationis, quam simul in beneficio collaboraverunt, accipiant. Et de his rebus, quas is, qui illud beneficium habuit, aliunde adduxit vel comparavit vel ei ab amicis collatum est, has volumus tam ad orphanos defunctorum quam ad uxores eorum pervenire.

Precipimus, ut, quandocumque in mallum ante comitem viduę, pupilli et pauperes venerint, primo eorum causa audiatur et finiatur. Et si testes per se ad causas suas querendas habere non potuerint vel legem nescierint, comes illos vel illas adiuvet dando eis talem hominem, qui rationem eorum teneat vel pro eis loquatur.

Si liber homo accusatus fuerit de furto et res proprias habuerit, in mallo ad praesentiam comitis se adramiat. Et si res non habet, fideiussores det, qui eum adramiare et in placitum adduci faciant. Et liceat ei prima vice per sacramentum se secundum legem idoniare, si potuerit. At si alia vice duo vel tres eum de furto accusaverint, liceat ei contra unum ex his cum scuto [b] et fuste in campo contendere. Quod si servus de furto accusatus fuerit, dominus eius pro eo emendet aut eum sacramento excuset, nisi tale furtum perpetratum habeat, propter quod ad supplicium tradi debeat.

Si mancipia dominos suos fugerint in alienam potestatem, praecipimus, ut propter hoc nullum proprium accipiat ille, in cuius potestate fuerint inventa, pro eo, quod ea vel reddiderit vel foras eiecerit. Et non hoc solum, sed etiam, si ea nec reddere nec foras eicere voluerit et legitimo domino ea contradixerit et illa postea inde effugerint, secundum legem ea solvere cogatur.

Si quis terram censalem habuerit, quam antecessores sui vel ad [c] aliquam aecclesiam vel ad nullam dederunt, nullatenus eam secundum legem tenere potest, nisi ille voluerit, ad cuius potestatem vel illa aecclesia vel illa villa pertinet, nisi forte filius aut nepos eius sit, qui eam tradidit, et ei eadem terra ad tenendum placitata sit. Sed in hac re considerandum est, utrum ille, qui hanc tenet, dives an pauper sit, et utrum aliud beneficium habeat vel etiam proprium. Et qui horum neutrum habet, circa hunc misericorditer agendum est, ne ex toto dispoliatus in egestatem incidat, aut talem ille censum inde persolvat, qualis ei fuerit constitutus, vel portionem aliquam inde in beneficium accipi aut, unde sustentare valeat.

Consideratum est, ut de frugibus terrę et animalium ||fol. 224v|| nutrimine super cetera nonę et decimę persolvantur. De opere vero vel restauracione aecclesiarum comes et episcopi sive abbas uná cum misso nostro, quem sibi ipsi ad hoc elegerint, considerationem faciant, ut unusquisque eorum tantum inde accipiat ad operandum et restaurandum, quantum per se de rebus aecclesiarum habere cognoscitur. Similiter et vassi nostri aut in commune tantum operis accipiant, quantum rerum aecclesiasticarum habent, vel unusquisque per se iuxta quantitatem, quam ipse tenet. Aut si inter eos convenerit, ut pro opere faciendo argentum donent, iuxta estimationem operis in argento persolvatur. Cum quo precio rector aecclesię ad praedictam restaurationem operarios conducere et materiam emere possit. Et qui nonas et decimas dare neglexerit, primum quidem illas cum lege sua restituat, insuper et bannum nostrum solvat, ut ita castigatus caveat, ne sepius iterando beneficium amittat.

De placitis, quos liberi homines observare debent, constitutio genitoris nostri penitus observanda atque tenenda est, ut videlicet in anno tria solummodo placita generalia observentur et nullus eos amplius placita observare compellat, nisi forte quilibet aut accusatus fuerit aut alium causaverit aut ad testimonium perhibendum vocatus fuerit. Ad cetera vero, quę centenarii tenent, non alius venire iubeatur, nisi qui aut litigat aut iudicat aut testificatur.

Ut debito, qui ad opus nostrum fuerit revvadiatum, talis consideratio fiat, ut his, qui ignoranter peccavit, non totum secundum legem componere cogatur, sed iuxta quod possibile visum fuerit. Is vero, qui tantum mala voluntate peccavit, totam legis compositionem cogatur exsolvere.

Si aliqua persona per violentiam presbitero aut clerico vel misso episcopi incestuosum contradixerit, tunc comes ipsam personam per fideiussores positam ante regem faciat venire una cum missis episcopi, ut donnus rex ita eos distringat, ut ceteri emendentur.

Ut nullus presbiter aut laicus penitentem cogat vinum bibere aut carnem manducare, nisi ad praesens pro ipso unum vel duos denarios iuxta qualitatem pęnitentię dederit.

Ut unusquisque presbiter capitula habeat de maioribus vel minoribus iudiciis, per quę cognoscere valeat vel praedicare subditis suis, ut se caveant ab insidiis diaboli.

Ut parentes filios suos et patrini eos, quos de fonte lavachri suscipiunt, erudire summo opere studeant; illos, quia eos genuerunt et eis a Deo dati sunt; et istos, quia pro eis fideiussores exsistunt.

Ut nullus homo in placito centenarii neque ad mortem nec ad libertatem admittendam aut ad res reddendas vel mancipia iudicet. Sed ista aut in praesentia comitis vel missorum nostrorum iudicentur.

Ubicumque commutationes tam tempore nostro quamque genitoris nostri legitimę et rationabiles atque utiles aecclesiis factę sunt, permaneant. Ubicumque vero inutiles et incomodę atque inrationabiles factę sunt, dissolvantur, et recipiat unusquisque, quod dedit. Ubi vero cum mortua manus interiacet aut alia quęlibet causa, quę rationabilis esse videatur, inventa fuerit, diligenter describatur et ad nostram ||fol. 225r|| noticiam perferatur.

Presbitero non licet peccatum episcopi prodere, quia super eum est.

Precipimus, ut unusquisque episcopus sciat per singula monasteria, quantos quisque abbas canonicos in monasterio suo habeat. Et hoc omnino ambo pariter provideant, si monachi fieri voluerint, regulariter vivant. Sin autem, canonicę vivant omnino.

Si servus aecclesię in furtum conprehensus fuerit, a iudice publico sicut et reliqui distringantur. Et si iudex publicus servum aecclesię super furto non praesumente sine audientia vicedomini aut archidiaconi aut detinere aut iniuriare praesumpserit, anno integro ab aecclesię liminibus arceatur.

De latronibus ita praecipimus observandum, ut pro prima culpa non moriatur; de alia vero culpa nasus ipsius truncetur; de tercia culpa, si non emendaverit, moriatur.

Pervenit ad nos, quod quędam aecclesię ac monasteria nostras et praedecessorum nostrorum inmunitates habentia multa praeiudicia et infestaciones a quibusdam paciantur et nec per easdem inmunitates ullam defensionis tuicionem habere valeant propter hoc, quod ab eisdem inmunitatis temeratoribus dicatur non plus inmunitatis nomine complecti quam claustra monasterii, cetera quoque, quamvis ad easdem aecclesias vel monasteria pertineant, extra civitatem esse. Propter hoc volumus atque decernimus, ut omnes intelligant non solum claustra monasterii vel aecclesię atque castra aecclesiarum sub inmunitatis defensione consistere, verum etiam domos et villas et septa villarum et piscatoria manu facta, et quicquid fossis aut sepibus vel etiam alio genere clausarum praecingitur, eodem inmunitatis nomine contineri. Et quicquid intra huiusmodi munimenta ad ius earundem aecclesiarum vel monasteriorum pertinentia a quolibet homine nocendi vel dampnum inferendi causa spontanea voluntate committitur, in hoc facto inmunitas fracta iudicatur. Quod si vero in agris et campis ac silvis, quę sine laborationibus sunt et nullo [d] modo munitione cinguntur, casu, sicut fieri solet, a quibuslibet hominibus aliquod dampnum factum fuerit, quamvis idem ager aut campus aut silva aut ad aecclesiam vel monasterium praeceptum inmunitatis habentem pertineat, non tamen hoc inmunitas fracta iudicanda est. Et ideo non sexcentorum solidorum compositionem, sed secundum legem, quę in eodem loco tenetur, his multandus est, qui scandalum vel dampnum in tanto loco fecisse convincitur.

De liberis hominibus, qui proprium non habent, sed in terra dominica resident, ut propter res alterius ad testimonium non recipiantur. Coniuratores tamen aliorum hominum ideo esse possunt, quia liberi sunt. Illi vero, qui et proprium habent, tamen in terra dominica resident, sed propter hoc ad testimonium recipiantur, quia proprium habent.

Si quis de servo alieno aliquid comparaverit nesciente domino suo, si dominus firmam noluerit esse emptionem, reddat precium emptori, ut emptio nichil habeat firmitatis. Si ipsum non habet, similem reddat.

Principaliter itaque totius sanctę Dei aecclesię corpus in duas ||fol. 225v|| eximias personas, in sacerdotalem videlicet et regalem, sicut a sanctis patribus traditum accepimus, divisum esse novimus. De qua re Gelasius Romanę sedis venerabilis episcopus ad Anastasium imperatorem ita scribit: Duę sunt quippe, imquit, imperatrices augustę, quibus principaliter mundus hic regitur, auctoritas sacra pontificum et regalis potestas; in quibus tanto gravius est pondus sacerdotum, quanto etiam ipsis regibus hominibusquę in divino iudicio reddituri sunt examine rationem. Fulgentius quoque in libro de veritate praedestinationis et gratię ita scribit: Quantum pertinet, inquit, ad huius temporis vitam, in aecclesia nemo pontifice potentior et in seculo christiano imperatore nemo celsior invenitur.

Igitur, quia constat religionem christianam per successores apostolorum salubriter administrare populisquę ad vitam aeternam ducatum exhiberi debere, primo necessarium iudicamus omnibus praecipere, ut honorem debitum venerabiliter episcopis absque ulla simulatione aut detractione impendant eisque in omnibus ut patribus obediant, et quicquid pro salute animarum monuerint, prout melius potuerint, adimplere satagant, sicut Dei et nostram gratiam habere voluerint. Nam Dominus ait: Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit. Et iterum: Si te non audierit, dic aecclesię. Et si aecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Et alibi: Si quis scandalizaverit unum de pusillis istis, id est, meis discipulis, quorum locum episcopi nunc in aecclesia tenent, melius est illi, ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris, quam scandalizet unum de istis minimis. Hęc omnia fidelibus ammonenda et perpenda sunt, ne in hoc, quod absit, incidant scandalum, sed magis eos obediendo non filii perditionis, sed filii Dei efficiantur, et non cum stultis penam, sed cum iustis praemia percipiant sempiterna. Nam episcopos et sacerdotes, quibus omnis terra caput inclinat, per quos et nostrum pollet imperium, admodum honorari et venerari omnes monemus, nec eos lacerari aut blasphemari vel detrahi a quoquam volumus, quia detractio sacerdotum ad Christum pertinet, cuius vice legationeque funguntur in aecclesia. Nam qui detrahit alium hominem, sicut homicida reputabitur. Quid erit de illis, qui sacerdotes detrahunt? Quoniam et ipsi se ipsos occidunt et audientes interimunt. Dupla enim pena digni sunt, qui duplant scelera sua. Qui his sanctis monitis rebelles vel inobedientes extiterint, sciant se a liminibus sanctę Dei aecclesię fore alienos.

Si monachus monasterium suum dimiserit, omnia bona ipsius, et quę in monasterium introduxit, et quę non introduxit, domino monasterii sint, et ipse officio praesidis servire cogatur. Si vero monachus ad aliud monasterium migraverit, substantiam eius prius monasterium possideat, et in alio monasterio ipse non recipiatur.

Si aliquis incognitus in monasterium ingredi voluerit, ante triennium monachi habitus ei non praestetur. Et si intra tres annos aut servus vel libertus vel colonus queratur, domino suo reddatur cum omnibus, quę attulit, fide tamen accepta de impunitate. Si autem intra triennium requisitus non fuerit, postea ||fol. 226r|| queri non potest, sed tantum ea, quę in monasterium adduxit, dominus servi recipiat.

Si autem monachus laicus factus fuerit, honore et cingulo spolietur, et res eius monasterio adiciantur. Quod si monasticam vitam reliquerit, praeses provintię eum teneat et curię suę connumeret.

Ut presbiter vel diaconus aut subdiaconus, si a proprio episcopo exauctorizatus sanctum ministerium incipiat praerumpere, spem restitutionis non habeat.

Si litem habuerit episcopus cum alio episcopo, non alterius, sed suę provintię iudices querat. Et ut iudicato in alia causa episcopo liceat iterare iudicium et, si necesse fuerit, libere episcopum adire Romanum.

Ut Missi nostri uná cum episcopis propriis magnam curam habeant, quatinus dirutę aecclesię pleniter restaurentur et ornentur, et quę dotatę non sunt, vel quę dotem suam perditam vel subtractam habent, pleniter et canonicę dotentur, ut, quod iniustę perdiderint, iustę recipiant. Et si eas dotare noluerint quorum sunt, aut subtracta reddere noluerint, episcopus proprius ad dominium suę sedis aecclesię eos revocet futuris temporibus possidendas. Quod si aliquis liberorum his resultaverit, ab episcopo eiusdem loci reliquię ex his auferantur et in meliori loco ponantur, et ipsę destruantur vel crementur.

Si quis episcopo aliquam iniuriam aut iniustam dehonorationem fecerint, de vita componat, et omnia, quę habere visus fuerit aecclesię, cui praeest, dinoscitur, integerrimę socientur, et nobis in triplo bannus noster, id est, LX.ta solidi persolvantur, aut ipse in servitio fisco nostro serviturus semper societur, usque se redimere in triplo iuxta vvirgildum suum potuerit. Sancta vero aecclesia in sacerdotibus constat. Idcirco magna pęna plectendi sunt, qui episcopis vel reliquis sacerdotibus iniuriam vel contumeliam fecerit. Nam detractio sacerdotum ad Christum pertinet, cuius vice et legatione in aecclesia funguntur.

Lector, subdiaconus, diaconus, presbiter, si clericatus honorem contempserint, curiali conditioni cum suis facultatibus subiciantur.

Si expositus ante aecclesiam cuiuscumque fuerit miseratione collectus, contestationis ponat epistolam. Et si is, qui collectus est, intra X. dies quesitus agnitusque non fuerit, securus habeat, qui collegit. Sane qui post praedictum tempus eius calunniator extiterit, ut homicida aecclesiastica districtione dampnabitur, sicut patrum sanxit auctoritas.

Annuntiet unusquisque presbiterorum publicę plebi ab illicitis conubiis abstinere et secundum Domini mandatum legitimum coniugium nequaquam posse ulla occasione ratione separari excepta causa fornicationis, nisi consensu amborum, et hoc propter servitium Dei.

Placuit, ut fideles a vitiis detestandis, quę habentur quasi naturaliter in visu, se abstineant, quę apostolus apertę enumerat, id est, ebrietates, comessationes, contentiones, irę, rixę, dissensiones, detractiones, invidia, inimicitię, de quibus apostolus ait: Qui talia agunt, regnum Dei non consequentur. Et alibi: Non solum, qui faciunt, sed et, qui consentiunt facientibus. Et de illis dici potest: Letantur cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis.

Conspirationes quicumque facere praesumpserint et sacramento quamcumque conspirationem firmaverint, ||fol. 226v|| triplici ratione iudicentur. Primo, ut, ubicumque aliquod malum propter hoc perpetratum fuerit, auctores facti interficiantur, adiutores vero eorum singuli alter ab altero flagellentur et nares sibi invicem praecidant. Ubi vero nichil mali perpetratum est, similiter quidem inter se flagellentur et capillos sibi invicem detondant. Si vero per dextras aliqua conspiratio firmata fuerit, si liberi sunt, aut iurent cum idoneis iuratoribus, quod hoc pro malo non fecissent, aut, si hoc facere non potuerint, secundum legem suam componant. Si vero servi fuerint, flagellentur, ut de cetero in regno nostro nulla huiuscemodi per sacramentum neque sine sacramento fiat.

Si extiterint aliqui fratres desides vel negligentes, quos oporteat maiori auctoritate curari, sic tamen est adhibenda correctio, ut semper salva sit dilectio. Unde apostolus Timotheum inbuens dicit: Seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem. Quę moderatio si quibuscumque inferioribus menbris ex apostolica institucione debetur, quanto magis fratribus et coepiscopis nostris reddenda est?

Quisquis ergo res suas aecclesię tradit, Domino Deo illas offert atque dedicat suisque sanctis, et non alteri, dicendo talia et agendo ita. Cartam scriptam tenens manu coram altari aut supra, dicens eiusdem loci sacerdotibus atque custodibus: Offero Deo atque dedico omnes res, quę in hanc cartulam tenentur insertę, pro remissione peccatorum meorum ac parentum et filiorum, aut pro quibuscumque illas Deo libare voluerit, ad serviendum Deo ex his in sacrificiis missarumque sollenpniis, orationibus, luminariis, pauperum ac clericorum alimoniis et ceteris divinis cultibus atque illius aecclesię utilitatibus. Si quis autem eas inde, quod fieri nullatenus credo, abstulerit, sub pena sacrilegii ex hac, cui Domino Deo eas [f] offero atque dedico, districtissimas reddat rationes. Ponit etiam in ea alias coniurationes, quas enumerare longum est. Nam qui eas inde postea inde postea aufert, quid agit, nisi sacrilegium? Si ergo amico quippiam rapere furtum est, aecclesię vero auferri vel fraudari indubitanter sacrilegium est. Unde et in sacris canonibus Spiritu Dei conditis habetur ita: Si quis oblationes aecclesię extra aecclesiam accipere vel dare voluerit praeter episcopi conscientiam vel eius, cuius huiuscemodi sunt officia commissa, nec cum eius voluerit agere consilio, anathema sit. Absit enim, ut rerum aecclesiasticarum cupiditate vel ablatione sacrilegi aut anathema efficiamur, ut talibus laqueis umquam devincamur, quoniam scimus anathematos homines vel sacrilegos non solum infames et a consortio fidelium, priusquam hęc per publicam satisfactionem aecclesię et episcoporum reconciliationem manusque impositionem emendent, alienos esse, sed etiam a regno Dei extorres fieri, si in talibus defecerint, non dubitabimus.

Quod omnibus fidelibus omnibusque ordinibus summopere cavendum sit, ne clanculo aut publicę unctum Domini detractionibus et vituperationibus dilanient perpendentes illud exemplum Marię, quę eo, quod famulo Domini Moysi propter Ethiopissam ||fol. 227r|| detraxit, inmunditia leprę multata sit. Et illud psalmistę: Nolite tangere Christos meos, et in prophetas meos, ut supra. Et Dominus per Moysen ait: Diis non detrahes, et principi populi tui non maledices. Et si David rex iustissimus in Saul, quem constabat iam a Deo reprobatum et abiectum esse, manum mittere non praesumpsit, multo magis cavendum est, ne manum detractionis aut vituperationis sive indiscretionis aut dehonorationis quid admittatur [g] in unctum Domini vel in praedicatores sanctę Dei aecclesię.

Scripturę, quę diem et annum habuerint evidenter expressum atque secundum legis ordinem conscriptę esse noscuntur seu conditoris vel testium fuerint signis aut subscriptionibus roboratę, omni habeantur stabiles firmitate.

Ut iudices aut potentes, qui pauperes opprimunt, si commoniti a pontifice suo se non emendaverint, excommunicentur.

Decrevimus, sicut et antecessores vel parentes nostri olim decreverint, ut, qui paganas observationes in aliqua re fecerit, multetur et dampnetur XV. solidis.

De his, qui innocentes ad principes aut iudices accusare convicti fuerint, si clericus honoratior fuerit, ab officii sui ordine degradetur. Si vero secularis, pęnam, quam ipsi, si convicti essent, passuri erant, paciantur. Et insuper, si talis causa fuerit, unde vivere debeant, a sacerdotibus publica pęnitentia multentur, ut spiritus salvus sit in die Domini.

Penes episcopos erit potestas, modum conversationis pęnitentum probantes vel humanius erga eos agere vel amplius tempus adicere. Ante omnia vero praecedens eorum vita et posterior inquiratur, et ita eis impertiatur humanitas.

Conversatio pęnitentum et fides tempus adbreviat.

Si quis oblata aecclesię dederit vel acceperit praeter episcopum vel eum, qui constitutus est ab eo ad dispensandam misericordiam pauperibus, et qui dat, et qui accipit, anathema sit.

Accusatores calumpniosos vel suspectos nemo suscipiat, nemo audiat.

Quorum fides, vita et libertas nescitur, non possunt sacerdotes liberos et legitimos accusare.

Ut sacerdotes neque christianorum neque paganorum sanguinem fundant.

Quod illi presbiteri, qui sine episcopo proprio arbitrio viventes seculares defensores habent contra episcopos et seorsum populos congregant eorumque erroneum ministerium non in aecclesia, sed per agrestia loca et mansiunculas agunt et aecclesiam conturbant, tales sacerdotes vitandi et honore proprio sunt privandi carceribusque vel monasticę vitę sub pęnitentia diebus vitę suę tradendi mala, quę egerunt, luituri.

Ut unusquisque presbiter per singulos annos episcopo suo rationem ministerii sui reddat, tam de fide catholica quam de baptismo atque de omni ordine ministerii sui.

Ut ||fol. 227v|| singulis annis unusquisque episcopus parrochiam suam circumeat populumque confirmet et doceat et ea, quę vitanda sunt, prohibeat, et quę agenda sunt, utiliter agere studeat.

Si quis episcoporum accusatur, ad summos primates causam deferat accusator, qui attentius discutiantur, si causa pietatis hoc fiat necne. Quod si alicuius invidia aut inimicitia vel prava cupiditate vel mala voluntate actum fuerit, nullo modo tale recipiatur negotium. Quoniam inconveniens est, ut hi, qui throni Dei vocantur et immobiles esse debent, pravorum accusationibus moveantur vel perturbentur. Nam si causa pietatis agi inventum fuerit, pacienter audiantur; minusne, reiciantur et canonicę corrigantur.

Qui contra professionem vel subscriptionem suam venerit, in concilium deponatur.

Si quis ad faciendam rapinam aggreditur aut iter agentem in praediis assederit aut domum alterius nocturnus intraverit et occisus fuerit, mors latronis ipsius animę requiratur.

Placuit, ut, quandocumque accusatur episcopus, si comprovintiales aut vicinos suspectos habuerit, sanctę et universalis Romanę aecclesię apellet pontificem, ut ab eo, quicquid iustum et Deo placitum fuerit, terminetur.

Statutum est, ut nullus presbiter fidelibus sanctę aecclesię alterius presbiteri parrochiam persuadeat, ut ad suam aecclesiam relicta propria aecclesia conveniant et suas decimas dent. Sed unusquisque sua aecclesia et populo sit contentus; et quod sibi non vult fieri, alteri nequaquam faciat iuxta illud evvangelicum: Quęcumque vultis, ut faciant vobis homines, hęc eadem facite illis. Quisquis autem contra hęc constituta venerit aut hęc infrangere temptaverit, tanquam contemptor gradus sui periculo subiacebit.

Convinci nemo potest in iudicio sine testibus aut scriptura. Sententia absente parte alia iudice data nullam obtinet firmitatem. Causa inter praesentes iudicata post decennium revolvi non potest nec inter absentes post vicennium. In causa capitali absens nemo dampnetur. Neque absens per alium accusatorem accusari potest.

Sanctitum est atque omnibus modis prohibitum, ut, si quis presbiter praeventus fuerit alicui clerico [h] aut laico munera dare aut dedisse aut aliquam pecuniam dare, ut alterius presbiteri aecclesiam subripiat, pro hac cupiditate seu rapina turpis lucri gratia deiciatur a clero et alienus existat a regula. Nam si pro misericordia episcopo placuerit longo tempore eum pęnitendo, quę gessit, in carceris erunna retrudere et usque ad satisfactionem ibi detineri, liceat. Et postea, si se correxerit et talia deinceps minime se facere promiserit, humanius erga eum agere poterit, si voluerit et ipse dignus inventus fuerit.

Quicumque necessitate captivitatis ducti sunt et non sua voluntate, sed hostili depraedatione ad adversarios transierunt, quęcumque in agris vel mancipiis ante tenuerunt, sive a fisco teneantur, sive aliquid ex his per principem cuicumque datum est, sine ullius contradictione personę tempore, quo redierint, vindicent ac praesumant; si tamen ||fol. 228r|| cum adversarius non sua voluntate fuerint, sed captivitate se detentos esse probaverint.

Nos, qui sacerdotum Domini matura volumus esse iudicia, nichil possumus de igcognitis rebus in cuiusquam partis [i] praeiudicium definire, priusquam universa, quę gesta sunt, veraciter audiamus.

Qui episcopum suum noluerit audire et excommunicatus fuerit et renuerit, perenpnem condempnationem episcoporum apud Deum sustineat, et insuper palatio nostro sit omnino extraneus, et omnes facultates eius ad legitimos parentes perveniant.

Ut laicus secus altare, quo sancta misteria celebrantur, inter clericos tam ad vigilias quam ad missas stare pęnitus non praesumant. Sed pars illa, quę a cancellis versa altare dividitur, choris tantum psallentium pateat clericorum. Ad orandum vero et communicandum laicis et feminis, sicut mos est, pateant sancta sanctorum.

Testes, priusquam de causa interrogentur, sacramento debere constringi, ut iurent se nichil falsi esse dicturos. Hoc etiam iubemus, ut honestioribus magis quam vilioribus testibus fides potius admittatur. Unius autem testimonium, qualibet splendida et idonea videatur esse persona, nullatenus audiendum.

Si quis creditor debitore in solutionem tardante rem sibi pro debito positam distraxerit, si quid amplius acceptum fuerit, quam quod debebatur, quod plus acceptum est, restituatur debitori.

Donatio in filio a patre facta, si lesum se pater esse probaverit, revocetur.

Clericus aut laicus, si crimine aut lite pulsatus fuerit, non aliubi quam in foro suo vocatus audiatur.

Apellantem non debet afflictio ulla aut carceris aut detentionis iniuriare custodia, sed liceat apellatori viciatam causam apellationis remedio sublevare.

Quot personę solent in iudiciis esse? IIII.or, accusator causę et defensor causę, testes et iudex. Quo quisque utitur officio? Iudex aequitate, testes veritate, accusator intentione ad amplificandam causam, defensor extenuatione ad minuendam causam. Sepe enim fit causa ratiotinationis aut metu aut gloria aut pecunia, id est, aut commodi aliquid appetendi vel incommodi aliquid vitanti.

Agnati sunt, qui per virilem sexum descendunt, cognati autem, qui per femineum. Et ideo patrui et patruorum filii et agnati sunt et cognati. Avunculi vero filii vel avunculorum cognati sunt, non agnati.

Si aliquis malitię studio incendium fecerit, de hoc crimine convictus penis gravissimis iubetur interfici. Quod si per negligentiam factum incendium comprobatur, dampnum, quod cuique illatum fuerit, res, quę incendio perierit, duplici satisfaccione sarciatur.

De his, qui inrationabiliter versati sunt sive versantur. In qua sententia sensus triplex est, id est, qui cum pecoribus coitu mixti sunt aut more peccatorum cum consanguineis usque affinitatis lineam in coetum commiserunt aut cum masculis concubuerunt. Quisquis autem ex his unum egerit, aut capite puniatur; aut, si ei vita concessa ||fol. 228v|| fuerit, iuxta Ancirani concilii sententiam, quę in capitulo XV. et XVI. continetur, pęnitentiam veraciter agat.